| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१९७] ७. मित्तामित्तजातकवण्णना
[197] 7. Mittāmittajātakavaṇṇanā
न नं उम्हयते दिस्वाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। अञ्ञतरो भिक्खु ‘‘मया गहिते मय्हं उपज्झायो न कुज्झिस्सती’’ति उपज्झायेन ठपितं विस्सासेन एकं वत्थखण्डं गहेत्वा उपाहनत्थविकं कत्वा पच्छा उपज्झायं आपुच्छि। अथ तं उपज्झायो ‘‘किंकारणा गण्ही’’ति वत्वा ‘‘मया गहिते न कुज्झिस्सतीति तुम्हाकं विस्सासेना’’ति वुत्ते ‘‘को मया सद्धिं तुय्हं विस्सासो नामा’’ति वत्वा कुद्धो उट्ठहित्वा पहरि। तस्स सा किरिया भिक्खूसु पाकटा जाता। अथेकदिवसं भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, असुको किर दहरो उपज्झायस्स विस्सासेन वत्थखण्डं गहेत्वा उपाहनत्थविकं अकासि। अथ नं उपज्झायो ‘को मया सद्धिं तुय्हं विस्सासो नामा’ति वत्वा कुद्धो उट्ठहित्वा पहरी’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेवेस भिक्खु अत्तनो सद्धिविहारिकेन सद्धिं अविस्सासिको, पुब्बेपि अविस्सासिकोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Na naṃ umhayate disvāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Aññataro bhikkhu ‘‘mayā gahite mayhaṃ upajjhāyo na kujjhissatī’’ti upajjhāyena ṭhapitaṃ vissāsena ekaṃ vatthakhaṇḍaṃ gahetvā upāhanatthavikaṃ katvā pacchā upajjhāyaṃ āpucchi. Atha taṃ upajjhāyo ‘‘kiṃkāraṇā gaṇhī’’ti vatvā ‘‘mayā gahite na kujjhissatīti tumhākaṃ vissāsenā’’ti vutte ‘‘ko mayā saddhiṃ tuyhaṃ vissāso nāmā’’ti vatvā kuddho uṭṭhahitvā pahari. Tassa sā kiriyā bhikkhūsu pākaṭā jātā. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asuko kira daharo upajjhāyassa vissāsena vatthakhaṇḍaṃ gahetvā upāhanatthavikaṃ akāsi. Atha naṃ upajjhāyo ‘ko mayā saddhiṃ tuyhaṃ vissāso nāmā’ti vatvā kuddho uṭṭhahitvā paharī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevesa bhikkhu attano saddhivihārikena saddhiṃ avissāsiko, pubbepi avissāsikoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कासिरट्ठे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा गणसत्था हुत्वा हिमवन्तपदेसे वासं कप्पेसि। तस्मिं इसिगणे एको तापसो बोधिसत्तस्स वचनं अकत्वा एकं मतमातिकं हत्थिपोतकं पटिजग्गि। अथ नं सो वुद्धिप्पत्तो मारेत्वा अरञ्ञं पाविसि। तस्स सरीरकिच्चं कत्वा इसिगणो बोधिसत्तं परिवारेत्वा – ‘‘भन्ते, केन नु को कारणेन मित्तभावो वा अमित्तभावो वा सक्का जानितु’’न्ति पुच्छि। बोधिसत्तो ‘‘इमिना च इमिना च कारणेना’’ति आचिक्खन्तो इमा गाथा अवोच –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā gaṇasatthā hutvā himavantapadese vāsaṃ kappesi. Tasmiṃ isigaṇe eko tāpaso bodhisattassa vacanaṃ akatvā ekaṃ matamātikaṃ hatthipotakaṃ paṭijaggi. Atha naṃ so vuddhippatto māretvā araññaṃ pāvisi. Tassa sarīrakiccaṃ katvā isigaṇo bodhisattaṃ parivāretvā – ‘‘bhante, kena nu ko kāraṇena mittabhāvo vā amittabhāvo vā sakkā jānitu’’nti pucchi. Bodhisatto ‘‘iminā ca iminā ca kāraṇenā’’ti ācikkhanto imā gāthā avoca –
९३.
93.
‘‘न नं उम्हयते दिस्वा, न च नं पटिनन्दति।
‘‘Na naṃ umhayate disvā, na ca naṃ paṭinandati;
चक्खूनि चस्स न ददाति, पटिलोमञ्च वत्तति॥
Cakkhūni cassa na dadāti, paṭilomañca vattati.
९४.
94.
‘‘एते भवन्ति आकारा, अमित्तस्मिं पतिट्ठिता।
‘‘Ete bhavanti ākārā, amittasmiṃ patiṭṭhitā;
येहि अमित्तं जानेय्य, दिस्वा सुत्वा च पण्डितो’’ति॥
Yehi amittaṃ jāneyya, disvā sutvā ca paṇḍito’’ti.
तत्थ न नं उम्हयते दिस्वाति यो हि यस्स अमित्तो होति, सो तं पुग्गलं दिस्वा न उम्हयते, हसितं न करोति, पहट्ठाकारं न दस्सेति। न च नं पटिनन्दतीति तस्स वचनं सुत्वापि तं पुग्गलं न पटिनन्दति, साधु सुभासितन्ति न चानुमोदति। चक्खूनि चस्स न ददातीति चक्खुना चक्खुं आहच्च पटिमुखो हुत्वा न ओलोकेति, अञ्ञतो चक्खूनि हरति। पटिलोमञ्च वत्ततीति तस्स कायकम्मम्पि वचीकम्मम्पि न रोचेति, पटिलोमगाहं गण्हाति पच्चनीकगाहं। आकाराति कारणानि। येहि अमित्तन्ति येहि कारणेहि तानि कारणानि दिस्वा सुत्वा च पण्डितो पुग्गलो ‘‘अयं मे अमित्तो’’ति जानेय्य, ततो विपरीतेहि पन मित्तभावो जानितब्बोति।
Tattha na naṃ umhayate disvāti yo hi yassa amitto hoti, so taṃ puggalaṃ disvā na umhayate, hasitaṃ na karoti, pahaṭṭhākāraṃ na dasseti. Naca naṃ paṭinandatīti tassa vacanaṃ sutvāpi taṃ puggalaṃ na paṭinandati, sādhu subhāsitanti na cānumodati. Cakkhūni cassa na dadātīti cakkhunā cakkhuṃ āhacca paṭimukho hutvā na oloketi, aññato cakkhūni harati. Paṭilomañca vattatīti tassa kāyakammampi vacīkammampi na roceti, paṭilomagāhaṃ gaṇhāti paccanīkagāhaṃ. Ākārāti kāraṇāni. Yehi amittanti yehi kāraṇehi tāni kāraṇāni disvā sutvā ca paṇḍito puggalo ‘‘ayaṃ me amitto’’ti jāneyya, tato viparītehi pana mittabhāvo jānitabboti.
एवं बोधिसत्तो मित्तामित्तभावकारणानि आचिक्खित्वा ब्रह्मविहारे भावेत्वा ब्रह्मलोकूपगो अहोसि।
Evaṃ bodhisatto mittāmittabhāvakāraṇāni ācikkhitvā brahmavihāre bhāvetvā brahmalokūpago ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा हत्थिपोसकतापसो सद्धिविहारिको अहोसि, हत्थी उपज्झायो, इसिगणो बुद्धपरिसा, गणसत्था पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā hatthiposakatāpaso saddhivihāriko ahosi, hatthī upajjhāyo, isigaṇo buddhaparisā, gaṇasatthā pana ahameva ahosi’’nti.
मित्तामित्तजातकवण्णना सत्तमा।
Mittāmittajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १९७. मित्तामित्तजातकं • 197. Mittāmittajātakaṃ
