| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๘๒] ๒. มิตฺตวินฺทกชาตกวณฺณนา
[82] 2. Mittavindakajātakavaṇṇanā
อติกฺกมฺม รมณกนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต เอกํ ทุพฺพจภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ อิมสฺส ปน ชาตกสฺส กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาลิกํ วตฺถุ, ตํ ทสกนิปาเต มหามิตฺตวินฺทกชาตเก (ชา. ๑.๑.๘๒; ๑.๕.๑๐๐ อาทโย) อาวิ ภวิสฺสติฯ ตทา ปน โพธิสโตฺต อิมํ คาถมาห –
Atikkammaramaṇakanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dubbacabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Imassa pana jātakassa kassapasammāsambuddhakālikaṃ vatthu, taṃ dasakanipāte mahāmittavindakajātake (jā. 1.1.82; 1.5.100 ādayo) āvi bhavissati. Tadā pana bodhisatto imaṃ gāthamāha –
๘๒.
82.
‘‘อติกฺกมฺม รมณกํ, สทามตฺตญฺจ ทูภกํ;
‘‘Atikkamma ramaṇakaṃ, sadāmattañca dūbhakaṃ;
สฺวาสิ ปาสาณมาสีโน, ยสฺมา ชีวํ น โมกฺขสี’’ติฯ
Svāsi pāsāṇamāsīno, yasmā jīvaṃ na mokkhasī’’ti.
ตตฺถ รมณกนฺติ ตสฺมิํ กาเล ผลิกสฺส นามํ, ผลิกปาสาทญฺจ อติกฺกโนฺตสีติ ทีเปติฯ สทามตฺตญฺจาติ รชตสฺส นามํ, รชตปาสาทญฺจ อติกฺกโนฺตสีติ ทีเปติฯ ทูภกนฺติ มณิโน นามํ, มณิปาสาทญฺจ อติกฺกโนฺตสีติ ทีเปติฯ สฺวาสีติ โส อสิ ตฺวํฯ ปาสาณมาสีโนติ ขุรจกฺกํ นาม ปาสาณมยํ วา โหติ รชตมยํ วา มณิมยํ วา, ตํ ปน ปาสาณมยเมวฯ โส จ เตน อาสีโน อตินิวิโฎฺฐ อโชฺฌตฺถโฎฯ ตสฺมา ปาสาเณน อาสีนตฺตา ‘‘ปาสาณาสีโน’’ติ วตฺตเพฺพ พฺยญฺชนสนฺธิวเสน มการํ อาทาย ‘‘ปาสาณมาสีโน’’ติ วุตฺตํฯ ปาสาณํ วา อาสีโน, ตํ ขุรจกฺกํ อาสชฺช ปาปุณิตฺวา ฐิโตติ อโตฺถฯ ยสฺมา ชีวํ น โมกฺขสีติ ยสฺมา ขุรจกฺกา ยาว เต ปาปํ น ขียติ, ตาว ชีวโนฺตเยว น มุจฺจิสฺสสิ, ตํ อาสีโนสีติฯ
Tattha ramaṇakanti tasmiṃ kāle phalikassa nāmaṃ, phalikapāsādañca atikkantosīti dīpeti. Sadāmattañcāti rajatassa nāmaṃ, rajatapāsādañca atikkantosīti dīpeti. Dūbhakanti maṇino nāmaṃ, maṇipāsādañca atikkantosīti dīpeti. Svāsīti so asi tvaṃ. Pāsāṇamāsīnoti khuracakkaṃ nāma pāsāṇamayaṃ vā hoti rajatamayaṃ vā maṇimayaṃ vā, taṃ pana pāsāṇamayameva. So ca tena āsīno atiniviṭṭho ajjhotthaṭo. Tasmā pāsāṇena āsīnattā ‘‘pāsāṇāsīno’’ti vattabbe byañjanasandhivasena makāraṃ ādāya ‘‘pāsāṇamāsīno’’ti vuttaṃ. Pāsāṇaṃ vā āsīno, taṃ khuracakkaṃ āsajja pāpuṇitvā ṭhitoti attho. Yasmā jīvaṃ na mokkhasīti yasmā khuracakkā yāva te pāpaṃ na khīyati, tāva jīvantoyeva na muccissasi, taṃ āsīnosīti.
อิมํ คาถํ วตฺวา โพธิสโตฺต อตฺตโน วสนฎฺฐานํเยว คโตฯ มิตฺตวินฺทโกปิ ขุรจกฺกํ อุกฺขิปิตฺวา มหาทุกฺขํ อนุภวมาโน ปาปกเมฺม ปริกฺขีเณ ยถากมฺมํ คโตฯ
Imaṃ gāthaṃ vatvā bodhisatto attano vasanaṭṭhānaṃyeva gato. Mittavindakopi khuracakkaṃ ukkhipitvā mahādukkhaṃ anubhavamāno pāpakamme parikkhīṇe yathākammaṃ gato.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา มิตฺตวินฺทโก ทุพฺพจภิกฺขุ อโหสิ, เทวราชา ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mittavindako dubbacabhikkhu ahosi, devarājā pana ahameva ahosi’’nti.
มิตฺตวินฺทกชาตกวณฺณนา ทุติยาฯ
Mittavindakajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๘๒. มิตฺตวินฺทกชาตกํ • 82. Mittavindakajātakaṃ
