| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya |
७. मोग्गल्लानसुत्तं
7. Moggallānasuttaṃ
४१६. अथ खो वच्छगोत्तो परिब्बाजको येनायस्मा महामोग्गल्लानो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मता महामोग्गल्लानेन सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो वच्छगोत्तो परिब्बाजको आयस्मन्तं महामोग्गल्लानं एतदवोच –
416. Atha kho vacchagotto paribbājako yenāyasmā mahāmoggallāno tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmatā mahāmoggallānena saddhiṃ sammodi. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho vacchagotto paribbājako āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ etadavoca –
‘‘किं नु खो, भो मोग्गल्लान, सस्सतो लोको’’ति? ‘‘अब्याकतं खो एतं, वच्छ, भगवता – ‘सस्सतो लोको’’’ति। ‘‘किं पन, भो मोग्गल्लान, असस्सतो लोको’’ति? ‘‘एतम्पि खो, वच्छ, अब्याकतं भगवता – ‘असस्सतो लोको’’’ति। ‘‘किं नु खो, भो मोग्गल्लान, अन्तवा लोको’’ति? ‘‘अब्याकतं खो एतं, वच्छ, भगवता – ‘अन्तवा लोको’’’ति। ‘‘किं पन, भो मोग्गल्लान, अनन्तवा लोको’’ति? ‘‘एतम्पि खो, वच्छ, अब्याकतं भगवता – ‘अनन्तवा लोको’’’ति। ‘‘किं नु खो, भो मोग्गल्लान, तं जीवं तं सरीर’’न्ति? ‘‘अब्याकतं खो एतं, वच्छ, भगवता – ‘तं जीवं तं सरीर’’’न्ति। ‘‘किं पन, भो मोग्गल्लान, अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीर’’न्ति? ‘‘एतम्पि खो, वच्छ, अब्याकतं भगवता – ‘अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीर’’’न्ति। ‘‘किं नु खो, भो मोग्गल्लान, होति तथागतो परं मरणा’’ति? ‘‘अब्याकतं खो एतं, वच्छ, भगवता – ‘होति तथागतो परं मरणा’’’ति। ‘‘किं पन, भो मोग्गल्लान, न होति तथागतो परं मरणा’’ति? ‘‘एतम्पि खो, वच्छ, अब्याकतं भगवता – ‘न होति तथागतो परं मरणा’’’ति। ‘‘किं नु खो, भो मोग्गल्लान, होति च न च होति तथागतो परं मरणा’’ति? ‘‘अब्याकतं खो एतं, वच्छ, भगवता – ‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’’’ति। ‘‘किं पन, भो मोग्गल्लान, नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’’ति? ‘‘एतम्पि खो, वच्छ, अब्याकतं भगवता – ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’’’ति।
‘‘Kiṃ nu kho, bho moggallāna, sassato loko’’ti? ‘‘Abyākataṃ kho etaṃ, vaccha, bhagavatā – ‘sassato loko’’’ti. ‘‘Kiṃ pana, bho moggallāna, asassato loko’’ti? ‘‘Etampi kho, vaccha, abyākataṃ bhagavatā – ‘asassato loko’’’ti. ‘‘Kiṃ nu kho, bho moggallāna, antavā loko’’ti? ‘‘Abyākataṃ kho etaṃ, vaccha, bhagavatā – ‘antavā loko’’’ti. ‘‘Kiṃ pana, bho moggallāna, anantavā loko’’ti? ‘‘Etampi kho, vaccha, abyākataṃ bhagavatā – ‘anantavā loko’’’ti. ‘‘Kiṃ nu kho, bho moggallāna, taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti? ‘‘Abyākataṃ kho etaṃ, vaccha, bhagavatā – ‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’’nti. ‘‘Kiṃ pana, bho moggallāna, aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’’nti? ‘‘Etampi kho, vaccha, abyākataṃ bhagavatā – ‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’’’nti. ‘‘Kiṃ nu kho, bho moggallāna, hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti? ‘‘Abyākataṃ kho etaṃ, vaccha, bhagavatā – ‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti. ‘‘Kiṃ pana, bho moggallāna, na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti? ‘‘Etampi kho, vaccha, abyākataṃ bhagavatā – ‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti. ‘‘Kiṃ nu kho, bho moggallāna, hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti? ‘‘Abyākataṃ kho etaṃ, vaccha, bhagavatā – ‘hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti. ‘‘Kiṃ pana, bho moggallāna, neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti? ‘‘Etampi kho, vaccha, abyākataṃ bhagavatā – ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti.
‘‘को नु खो, भो मोग्गल्लान, हेतु को पच्चयो, येन अञ्ञतित्थियानं परिब्बाजकानं एवं पुट्ठानं एवं वेय्याकरणं होति – सस्सतो लोकोति वा, असस्सतो लोकोति वा, अन्तवा लोकोति वा, अनन्तवा लोकोति वा, तं जीवं तं सरीरन्ति वा, अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीरन्ति वा, होति तथागतो परं मरणाति वा, न होति तथागतो परं मरणाति वा, होति च न च होति तथागतो परं मरणाति वा, नेव होति न न होति तथागतो परं मरणाति वा? को पन, भो मोग्गल्लान, हेतु को पच्चयो, येन समणस्स गोतमस्स एवं पुट्ठस्स न एवं वेय्याकरणं होति – सस्सतो लोकोतिपि, असस्सतो लोकोतिपि, अन्तवा लोकोतिपि, अनन्तवा लोकोतिपि, तं जीवं तं सरीरन्तिपि, अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीरन्तिपि, होति तथागतो परं मरणातिपि, न होति तथागतो परं मरणातिपि, होति च न च होति तथागतो परं मरणातिपि, नेव होति न न होति तथागतो परं मरणातिपी’’ति?
‘‘Ko nu kho, bho moggallāna, hetu ko paccayo, yena aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ evaṃ puṭṭhānaṃ evaṃ veyyākaraṇaṃ hoti – sassato lokoti vā, asassato lokoti vā, antavā lokoti vā, anantavā lokoti vā, taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti vā, aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti vā, hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā, na hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā, hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā, neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā? Ko pana, bho moggallāna, hetu ko paccayo, yena samaṇassa gotamassa evaṃ puṭṭhassa na evaṃ veyyākaraṇaṃ hoti – sassato lokotipi, asassato lokotipi, antavā lokotipi, anantavā lokotipi, taṃ jīvaṃ taṃ sarīrantipi, aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīrantipi, hoti tathāgato paraṃ maraṇātipi, na hoti tathāgato paraṃ maraṇātipi, hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇātipi, neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇātipī’’ti?
‘‘अञ्ञतित्थिया खो, वच्छ, परिब्बाजका चक्खुं ‘एतं मम, एसोहमस्मि, एसो मे अत्ता’ति समनुपस्सन्ति…पे॰… जिव्हं ‘एतं मम, एसोहमस्मि, एसो मे अत्ता’ति समनुपस्सन्ति…पे॰… मनं ‘एतं मम, एसोहमस्मि, एसो मे अत्ता’ति समनुपस्सन्ति। तस्मा अञ्ञतित्थियानं परिब्बाजकानं एवं पुट्ठानं एवं वेय्याकरणं होति – सस्सतो लोकोति वा…पे॰… नेव होति न न होति तथागतो परं मरणाति वा। तथागतो च खो, वच्छ, अरहं सम्मासम्बुद्धो चक्खुं ‘नेतं मम, नेसोहमस्मि, न मेसो अत्ता’ति समनुपस्सति…पे॰… जिव्हं ‘नेतं मम, नेसोहमस्मि, न मेसो अत्ता’ति समनुपस्सति…पे॰… मनं ‘नेतं मम, नेसोहमस्मि, न मेसो अत्ता’ति समनुपस्सति। तस्मा तथागतस्स एवं पुट्ठस्स न एवं वेय्याकरणं होति – सस्सतो लोकोतिपि…पे॰… नेव होति न न होति तथागतो परं मरणातिपी’’ति।
‘‘Aññatitthiyā kho, vaccha, paribbājakā cakkhuṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti samanupassanti…pe… jivhaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti samanupassanti…pe… manaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti samanupassanti. Tasmā aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ evaṃ puṭṭhānaṃ evaṃ veyyākaraṇaṃ hoti – sassato lokoti vā…pe… neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā. Tathāgato ca kho, vaccha, arahaṃ sammāsambuddho cakkhuṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassati…pe… jivhaṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassati…pe… manaṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassati. Tasmā tathāgatassa evaṃ puṭṭhassa na evaṃ veyyākaraṇaṃ hoti – sassato lokotipi…pe… neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇātipī’’ti.
अथ खो वच्छगोत्तो परिब्बाजको उट्ठायासना येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो वच्छगोत्तो परिब्बाजको भगवन्तं एतदवोच – ‘‘किं नु खो, भो गोतम, सस्सतो लोको’’ति? अब्याकतं खो एतं, वच्छ, मया – ‘सस्सतो लोको’ति…पे॰…। ‘‘किं पन, भो गोतम, नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’’ति? ‘‘एतम्पि खो, वच्छ, अब्याकतं मया – ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’’’ति।
Atha kho vacchagotto paribbājako uṭṭhāyāsanā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodi. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho vacchagotto paribbājako bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘kiṃ nu kho, bho gotama, sassato loko’’ti? Abyākataṃ kho etaṃ, vaccha, mayā – ‘sassato loko’ti…pe…. ‘‘Kiṃ pana, bho gotama, neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti? ‘‘Etampi kho, vaccha, abyākataṃ mayā – ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti.
‘‘को नु खो, भो गोतम, हेतु को पच्चयो, येन अञ्ञतित्थियानं परिब्बाजकानं एवं पुट्ठानं एवं वेय्याकरणं होति – ‘सस्सतो लोको’ति वा…पे॰… ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’ति वा? को पन, भो गोतम, हेतु को पच्चयो, येन भोतो गोतमस्स एवं पुट्ठस्स न एवं वेय्याकरणं होति – ‘सस्सतो लोको’तिपि…पे॰… ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’तिपी’’ति?
‘‘Ko nu kho, bho gotama, hetu ko paccayo, yena aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ evaṃ puṭṭhānaṃ evaṃ veyyākaraṇaṃ hoti – ‘sassato loko’ti vā…pe… ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vā? Ko pana, bho gotama, hetu ko paccayo, yena bhoto gotamassa evaṃ puṭṭhassa na evaṃ veyyākaraṇaṃ hoti – ‘sassato loko’tipi…pe… ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipī’’ti?
‘‘अञ्ञतित्थिया खो, वच्छ, परिब्बाजका चक्खुं ‘एतं मम, एसोहमस्मि , एसो मे अत्ता’ति समनुपस्सन्ति…पे॰… जिव्हं ‘एतं मम, एसोहमस्मि, एसो मे अत्ता’ति समनुपस्सन्ति…पे॰… मनं ‘एतं मम, एसोहमस्मि, एसो मे अत्ता’ति समनुपस्सन्ति। तस्मा अञ्ञतित्थियानं परिब्बाजकानं एवं पुट्ठानं एवं वेय्याकरणं होति – ‘सस्सतो लोको’ति वा…पे॰… ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’ति वा। तथागतो च खो, वच्छ, अरहं सम्मासम्बुद्धो चक्खुं ‘नेतं मम, नेसोहमस्मि, न मेसो अत्ता’ति समनुपस्सति…पे॰… जिव्हं ‘नेतं मम, नेसोहमस्मि, न मेसो अत्ता’ति समनुपस्सति…पे॰… मनं ‘नेतं मम, नेसोहमस्मि, न मेसो अत्ता’ति समनुपस्सति। तस्मा तथागतस्स एवं पुट्ठस्स न एवं वेय्याकरणं होति – ‘सस्सतो लोको’तिपि, ‘असस्सतो लोको’तिपि, ‘अन्तवा लोको’तिपि, ‘अनन्तवा लोको’तिपि, ‘तं जीवं तं सरीर’न्तिपि, ‘अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीर’न्तिपि, ‘होति तथागतो परं मरणा’तिपि, ‘न होति तथागतो परं मरणा’तिपि, ‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’तिपि, ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’तिपी’’ति।
‘‘Aññatitthiyā kho, vaccha, paribbājakā cakkhuṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi , eso me attā’ti samanupassanti…pe… jivhaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti samanupassanti…pe… manaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti samanupassanti. Tasmā aññatitthiyānaṃ paribbājakānaṃ evaṃ puṭṭhānaṃ evaṃ veyyākaraṇaṃ hoti – ‘sassato loko’ti vā…pe… ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vā. Tathāgato ca kho, vaccha, arahaṃ sammāsambuddho cakkhuṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassati…pe… jivhaṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassati…pe… manaṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti samanupassati. Tasmā tathāgatassa evaṃ puṭṭhassa na evaṃ veyyākaraṇaṃ hoti – ‘sassato loko’tipi, ‘asassato loko’tipi, ‘antavā loko’tipi, ‘anantavā loko’tipi, ‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’ntipi, ‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’ntipi, ‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi, ‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi, ‘hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi, ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipī’’ti.
‘‘अच्छरियं, भो गोतम, अब्भुतं, भो गोतम! यत्र हि नाम सत्थु च 1 सावकस्स च अत्थेन अत्थो ब्यञ्जनेन ब्यञ्जनं संसन्दिस्सति समेस्सति न विरोधयिस्सति, यदिदं अग्गपदस्मिं। इदानाहं, भो गोतम, समणं महामोग्गल्लानं उपसङ्कमित्वा एतमत्थं अपुच्छिं। समणोपि मे मोग्गल्लानो एतेहि पदेहि एतेहि ब्यञ्जनेहि तमत्थं ब्याकासि, सेय्यथापि भवं गोतमो। अच्छरियं, भो गोतम, अब्भुतं, भो गोतम ! यत्र हि नाम सत्थु च सावकस्स च अत्थेन अत्थो ब्यञ्जनेन ब्यञ्जनं संसन्दिस्सति समेस्सति न विरोधयिस्सति, यदिदं अग्गपदस्मि’’न्ति। सत्तमं।
‘‘Acchariyaṃ, bho gotama, abbhutaṃ, bho gotama! Yatra hi nāma satthu ca 2 sāvakassa ca atthena attho byañjanena byañjanaṃ saṃsandissati samessati na virodhayissati, yadidaṃ aggapadasmiṃ. Idānāhaṃ, bho gotama, samaṇaṃ mahāmoggallānaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ apucchiṃ. Samaṇopi me moggallāno etehi padehi etehi byañjanehi tamatthaṃ byākāsi, seyyathāpi bhavaṃ gotamo. Acchariyaṃ, bho gotama, abbhutaṃ, bho gotama ! Yatra hi nāma satthu ca sāvakassa ca atthena attho byañjanena byañjanaṃ saṃsandissati samessati na virodhayissati, yadidaṃ aggapadasmi’’nti. Sattamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३-८. पठमसारिपुत्तकोट्ठिकसुत्तादिवण्णना • 3-8. Paṭhamasāriputtakoṭṭhikasuttādivaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ३-८. पठमसारिपुत्तकोट्ठिकसुत्तादिवण्णना • 3-8. Paṭhamasāriputtakoṭṭhikasuttādivaṇṇanā
