| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਚੂਲ਼ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਾਲ਼ਿ • Cūḷaniddesapāḷi |
੧੫. ਮੋਘਰਾਜਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
15. Mogharājamāṇavapucchāniddeso
੮੫.
85.
ਦ੍વਾਹਂ ਸਕ੍ਕਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਂ, [ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਮੋਘਰਾਜਾ]
Dvāhaṃsakkaṃ apucchissaṃ, [iccāyasmā mogharājā]
ਨ ਮੇ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ।
Na me byākāsi cakkhumā;
ਦ੍વਾਹਂ ਸਕ੍ਕਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਬੁਦ੍ਧਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿ। ਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਨ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ – ‘‘ਤਦਨ੍ਤਰਾ 3 ਇਮਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰਿਪਾਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਸਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਸਕ੍ਕੋ। ਭਗવਾ ਸਕ੍ਯਕੁਲਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋਤਿਪਿ ਸਕ੍ਕੋ। ਅਥ વਾ, ਅਡ੍ਢੋ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਧਨવਾਤਿਪਿ ਸਕ੍ਕੋ। ਤਸ੍ਸਿਮਾਨਿ ਧਨਾਨਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਦ੍ਧਾਧਨਂ ਸੀਲਧਨਂ ਹਿਰਿਧਨਂ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਧਨਂ ਸੁਤਧਨਂ ਚਾਗਧਨਂ ਪਞ੍ਞਾਧਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਧਨਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਧਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਧਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਧਨਂ ਬਲਧਨਂ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਧਨਂ ਮਗ੍ਗਧਨਂ ਫਲਧਨਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਨਂ। ਇਮੇਹਿ ਅਨੇਕવਿਧੇਹਿ ਧਨਰਤਨੇਹਿ ਅਡ੍ਢੋ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਧਨવਾਤਿਪਿ ਸਕ੍ਕੋ। ਅਥ વਾ, ਸਕ੍ਕੋ ਪਹੁ વਿਸવੀ ਅਲਮਤ੍ਤੋ ਸੂਰੋ વੀਰੋ વਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਅਭੀਰੂ ਅਚ੍ਛਮ੍ਭੀ ਅਨੁਤ੍ਰਾਸੀ ਅਪਲਾਯੀ ਪਹੀਨਭਯਭੇਰવੋ વਿਗਤਲੋਮਹਂਸੋਤਿਪਿ ਸਕ੍ਕੋ। ਦ੍વਾਹਂ ਸਕ੍ਕਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਦ੍વਾਹਂ ਸਕ੍ਕਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਂ ਅਯਾਚਿਸ੍ਸਂ ਅਜ੍ਝੇਸਿਸ੍ਸਂ ਪਸਾਦਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ – ਦ੍વਾਹਂ ਸਕ੍ਕਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਂ।
Dvāhaṃ sakkaṃ apucchissanti so brāhmaṇo dvikkhattuṃ buddhaṃ bhagavantaṃ pañhaṃ apucchi. Tassa bhagavā pañhaṃ puṭṭho na byākāsi – ‘‘tadantarā 4 imassa brāhmaṇassa indriyaparipāko bhavissatī’’ti. Sakkanti sakko. Bhagavā sakyakulā pabbajitotipi sakko. Atha vā, aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Tassimāni dhanāni, seyyathidaṃ – saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ satipaṭṭhānadhanaṃ sammappadhānadhanaṃ iddhipādadhanaṃ indriyadhanaṃ baladhanaṃ bojjhaṅgadhanaṃ maggadhanaṃ phaladhanaṃ nibbānadhanaṃ. Imehi anekavidhehi dhanaratanehi aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Atha vā, sakko pahu visavī alamatto sūro vīro vikkanto abhīrū acchambhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃsotipi sakko. Dvāhaṃ sakkaṃ apucchissanti dvāhaṃ sakkaṃ apucchissaṃ ayācissaṃ ajjhesissaṃ pasādayissanti – dvāhaṃ sakkaṃ apucchissaṃ.
ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਮੋਘਰਾਜਾਤਿ। ਇਚ੍ਚਾਤਿ ਪਦਸਨ੍ਧਿ…ਪੇ॰… ਆਯਸ੍ਮਾਤਿ ਪਿਯવਚਨਂ…ਪੇ॰… ਮੋਘਰਾਜਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਨਾਮਂ…ਪੇ॰… ਅਭਿਲਾਪੋਤਿ – ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਮੋਘਰਾਜਾ।
Iccāyasmā mogharājāti. Iccāti padasandhi…pe… āyasmāti piyavacanaṃ…pe… mogharājāti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā mogharājā.
ਨ ਮੇ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾਤਿ। ਨ ਮੇ ਬ੍ਯਾਕਾਸੀਤਿ ਨ ਮੇ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ ਨ ਆਚਿਕ੍ਖਿ ਨ ਦੇਸੇਸਿ ਨ ਪਞ੍ਞਪੇਸਿ ਨ ਪਟ੍ਠਪੇਸਿ ਨ વਿવਰਿ ਨ વਿਭਜਿ ਨ ਉਤ੍ਤਾਨੀਅਕਾਸਿ ਨ ਪਕਾਸੇਸਿ। ਚਕ੍ਖੁਮਾਤਿ ਭਗવਾ ਪਞ੍ਚਹਿ ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ – ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ, ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ 5 ਚਕ੍ਖੁਮਾ, ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ, ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ, ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ।
Na me byākāsi cakkhumāti. Na me byākāsīti na me byākāsi na ācikkhi na desesi na paññapesi na paṭṭhapesi na vivari na vibhaji na uttānīakāsi na pakāsesi. Cakkhumāti bhagavā pañcahi cakkhūhi cakkhumā – maṃsacakkhunāpi cakkhumā, dibbacakkhunāpi 6 cakkhumā, paññācakkhunāpi cakkhumā, buddhacakkhunāpi cakkhumā, samantacakkhunāpi cakkhumā.
ਕਥਂ ਭਗવਾ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ? ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਮ੍ਹਿ ਭਗવਤੋ ਪਞ੍ਚ વਣ੍ਣਾ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ – ਨੀਲੋ ਚ વਣ੍ਣੋ, ਪੀਤਕੋ ਚ વਣ੍ਣੋ, ਲੋਹਿਤਕੋ ਚ વਣ੍ਣੋ, ਕਣ੍ਹੋ ਚ વਣ੍ਣੋ, ਓਦਾਤੋ ਚ વਣ੍ਣੋ। ਯਤ੍ਥ ਚ ਅਕ੍ਖਿਲੋਮਾਨਿ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾਨਿ ਤਂ ਨੀਲਂ ਹੋਤਿ ਸੁਨੀਲਂ ਪਾਸਾਦਿਕਂ ਦਸ੍ਸਨੇਯ੍ਯਂ ਉਮਾਪੁਪ੍ਫਸਮਾਨਂ 7। ਤਸ੍ਸ ਪਰਤੋ ਪੀਤਕਂ ਹੋਤਿ ਸੁਪੀਤਕਂ ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਂ ਪਾਸਾਦਿਕਂ ਦਸ੍ਸਨੇਯ੍ਯਂ ਕਣਿਕਾਰਪੁਪ੍ਫਸਮਾਨਂ। ਉਭਤੋ ਚ ਅਕ੍ਖਿਕੂਟਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਲੋਹਿਤਕਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸੁਲੋਹਿਤਕਾਨਿ ਪਾਸਾਦਿਕਾਨਿ ਦਸ੍ਸਨੇਯ੍ਯਾਨਿ ਇਨ੍ਦਗੋਪਕਸਮਾਨਾਨਿ। ਮਜ੍ਝੇ ਕਣ੍ਹਂ ਹੋਤਿ ਸੁਕਣ੍ਹਂ ਅਲੂਖਂ ਸਿਨਿਦ੍ਧਂ ਪਾਸਾਦਿਕਂ ਦਸ੍ਸਨੇਯ੍ਯਂ ਅਦ੍ਦਾਰਿਟ੍ਠਕਸਮਾਨਂ 8। ਤਸ੍ਸ ਪਰਤੋ ਓਦਾਤਂ ਹੋਤਿ ਸੁਓਦਾਤਂ ਸੇਤਂ ਪਣ੍ਡਰਂ ਪਾਸਾਦਿਕਂ ਦਸ੍ਸਨੇਯ੍ਯਂ ਓਸਧਿਤਾਰਕਸਮਾਨਂ। ਤੇਨ ਭਗવਾ ਪਾਕਤਿਕੇਨ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇਨ ਪੁਰਿਮਸੁਚਰਿਤਕਮ੍ਮਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ ਸਮਨ੍ਤਾ ਯੋਜਨਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਦਿવਾ ਚੇવ ਰਤ੍ਤਿਞ੍ਚ । ਯਦਾ ਹਿ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਨ੍ਧਕਾਰੋ ਹੋਤਿ ਸੂਰਿਯੋ ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤੋ 9 ਹੋਤਿ; ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖੋ ਚ ਉਪੋਸਥੋ ਹੋਤਿ, ਤਿਬ੍ਬੋ ਚ વਨਸਣ੍ਡੋ ਹੋਤਿ, ਮਹਾ ਚ ਕਾਲ਼ਮੇਘੋ 10 ਅਬ੍ਭੁਟ੍ਠਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਏવਰੂਪੇ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇ ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ ਸਮਨ੍ਤਾ ਯੋਜਨਂ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਸੋ ਕੁਟ੍ਟੋ વਾ ਕવਾਟਂ વਾ ਪਾਕਾਰੋ વਾ ਪਬ੍ਬਤੋ વਾ ਗਚ੍ਛੋ વਾ ਲਤਾ વਾ ਆવਰਣਂ ਰੂਪਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਾਯ। ਏਕਂ ਚੇ ਤਿਲਫਲਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤਿਲવਾਹੇ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਤਂਯੇવ ਤਿਲਫਲਂ ਉਦ੍ਧਰੇਯ੍ਯ। ਏવਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਭਗવਤੋ ਪਾਕਤਿਕਂ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁ। ਏવਂ ਭਗવਾ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ।
Kathaṃ bhagavā maṃsacakkhunāpi cakkhumā? Maṃsacakkhumhi bhagavato pañca vaṇṇā saṃvijjanti – nīlo ca vaṇṇo, pītako ca vaṇṇo, lohitako ca vaṇṇo, kaṇho ca vaṇṇo, odāto ca vaṇṇo. Yattha ca akkhilomāni patiṭṭhitāni taṃ nīlaṃ hoti sunīlaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ umāpupphasamānaṃ 11. Tassa parato pītakaṃ hoti supītakaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ kaṇikārapupphasamānaṃ. Ubhato ca akkhikūṭāni bhagavato lohitakāni honti sulohitakāni pāsādikāni dassaneyyāni indagopakasamānāni. Majjhe kaṇhaṃ hoti sukaṇhaṃ alūkhaṃ siniddhaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ addāriṭṭhakasamānaṃ 12. Tassa parato odātaṃ hoti suodātaṃ setaṃ paṇḍaraṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ osadhitārakasamānaṃ. Tena bhagavā pākatikena maṃsacakkhunā attabhāvapariyāpannena purimasucaritakammābhinibbattena samantā yojanaṃ passati divā ceva rattiñca . Yadā hi caturaṅgasamannāgato andhakāro hoti sūriyo ca atthaṅgato 13 hoti; kāḷapakkho ca uposatho hoti, tibbo ca vanasaṇḍo hoti, mahā ca kāḷamegho 14 abbhuṭṭhito hoti. Evarūpe caturaṅgasamannāgate andhakāre samantā yojanaṃ passati. Natthi so kuṭṭo vā kavāṭaṃ vā pākāro vā pabbato vā gaccho vā latā vā āvaraṇaṃ rūpānaṃ dassanāya. Ekaṃ ce tilaphalaṃ nimittaṃ katvā tilavāhe pakkhipeyya, taṃyeva tilaphalaṃ uddhareyya. Evaṃ parisuddhaṃ bhagavato pākatikaṃ maṃsacakkhu. Evaṃ bhagavā maṃsacakkhunāpi cakkhumā.
ਕਥਂ ਭਗવਾ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ? ਭਗવਾ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕੇਨ ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤਿ ਚવਮਾਨੇ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਹੀਨੇ ਪਣੀਤੇ ਸੁવਣ੍ਣੇ ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣੇ; ਸੁਗਤੇ ਦੁਗ੍ਗਤੇ ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗੇ ਸਤ੍ਤੇ ਪਜਾਨਾਤਿ – ‘‘ਇਮੇ વਤ ਭੋਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਾ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਅਰਿਯਾਨਂ ਉਪવਾਦਕਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾ, ਤੇ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਅਪਾਯਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ વਿਨਿਪਾਤਂ ਨਿਰਯਂ ਉਪਪਨ੍ਨਾ; ਇਮੇ વਾ ਪਨ ਭੋਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਾ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ વਚੀਸੁਚਰਿਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਮਨੋਸੁਚਰਿਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਨੁਪવਾਦਕਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਕਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾ, ਤੇ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਸੁਗਤਿਂ ਸਗ੍ਗਂ ਲੋਕਂ ਉਪਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿ। ਇਤਿ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕੇਨ ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤਿ ਚવਮਾਨੇ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਹੀਨੇ ਪਣੀਤੇ ਸੁવਣ੍ਣੇ ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣੇ ਸੁਗਤੇ ਦੁਗ੍ਗਤੇ, ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗੇ ਸਤ੍ਤੇ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ ਚ ਭਗવਾ ਏਕਮ੍ਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਦ੍વੇਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਚਤਸ੍ਸੋਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਪਞ੍ਚਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਦਸਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, વੀਸਮ੍ਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਤਿਂਸਮ੍ਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਮ੍ਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਸਤਮ੍ਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਸਹਸ੍ਸਿਮ੍ਪਿ ਚੂਲ਼ਨਿਕਂ ਲੋਕਧਾਤੁਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਦ੍વਿਸਹਸ੍ਸਿਮ੍ਪਿ ਮਜ੍ਝਿਮਿਕਂ ਲੋਕਧਾਤੁਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਤਿਸਹਸ੍ਸਿਮ੍ਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਮਹਾਸਹਸ੍ਸਿਮ੍ਪਿ 15 ਲੋਕਧਾਤੁਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਯਾવਤਕਂ વਾ 16 ਪਨ ਆਕਙ੍ਖੇਯ੍ਯ ਤਾવਤਕਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ। ਏવਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਭਗવਤੋ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ। ਏવਂ ਭਗવਾ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ।
Kathaṃ bhagavā dibbena cakkhunāpi cakkhumā? Bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe; sugate duggate yathākammūpage satte pajānāti – ‘‘ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaṃ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapannā; ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā’’ti. Iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate, yathākammūpage satte pajānāti. Ākaṅkhamāno ca bhagavā ekampi lokadhātuṃ passeyya, dvepi lokadhātuyo passeyya, tissopi lokadhātuyo passeyya, catassopi lokadhātuyo passeyya, pañcapi lokadhātuyo passeyya, dasapi lokadhātuyo passeyya, vīsampi lokadhātuyo passeyya, tiṃsampi lokadhātuyo passeyya, cattālīsampi lokadhātuyo passeyya, paññāsampi lokadhātuyo passeyya, satampi lokadhātuyo passeyya, sahassimpi cūḷanikaṃ lokadhātuṃ passeyya, dvisahassimpi majjhimikaṃ lokadhātuṃ passeyya, tisahassimpi lokadhātuṃ passeyya, mahāsahassimpi 17 lokadhātuṃ passeyya, yāvatakaṃ vā 18 pana ākaṅkheyya tāvatakaṃ passeyya. Evaṃ parisuddhaṃ bhagavato dibbacakkhu. Evaṃ bhagavā dibbena cakkhunāpi cakkhumā.
ਕਥਂ ਭਗવਾ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ? ਭਗવਾ ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞੋ ਜવਨਪਞ੍ਞੋ ਹਾਸਪਞ੍ਞੋ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੋ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞੋ ਪਞ੍ਞਾਪਭੇਦਕੁਸਲੋ ਪਭਿਨ੍ਨਞਾਣੋ ਅਧਿਗਤਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਦਸਬਲਧਾਰੀ ਪੁਰਿਸਾਸਭੋ ਪੁਰਿਸਸੀਹੋ ਪੁਰਿਸਨਾਗੋ ਪੁਰਿਸਾਜਞ੍ਞੋ ਪੁਰਿਸਧੋਰਯ੍ਹੋ ਅਨਨ੍ਤਞਾਣੋ ਅਨਨ੍ਤਤੇਜੋ ਅਨਨ੍ਤਯਸੋ ਅਡ੍ਢੋ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਧਨવਾ ਨੇਤਾ વਿਨੇਤਾ ਅਨੁਨੇਤਾ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਾ ਨਿਜ੍ਝਾਪੇਤਾ ਪੇਕ੍ਖੇਤਾ ਪਸਾਦੇਤਾ। ਸੋ ਹਿ ਭਗવਾ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾ ਅਸਞ੍ਜਾਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਨੇਤਾ ਅਨਕ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਾਤਾ, ਮਗ੍ਗਞ੍ਞੂ ਮਗ੍ਗવਿਦੂ ਮਗ੍ਗਕੋવਿਦੋ ਮਗ੍ਗਾਨੁਗਾ ਚ ਪਨ ਏਤਰਹਿ ਸਾવਕਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਛਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ।
Kathaṃ bhagavā paññācakkhunāpi cakkhumā? Bhagavā mahāpañño puthupañño javanapañño hāsapañño tikkhapañño nibbedhikapañño paññāpabhedakusalo pabhinnañāṇo adhigatapaṭisambhidappatto catuvesārajjappatto dasabaladhārī purisāsabho purisasīho purisanāgo purisājañño purisadhorayho anantañāṇo anantatejo anantayaso aḍḍho mahaddhano dhanavā netā vinetā anunetā paññāpetā nijjhāpetā pekkhetā pasādetā. So hi bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā asañjātassa maggassa sañjanetā anakkhātassa maggassa akkhātā, maggaññū maggavidū maggakovido maggānugā ca pana etarahi sāvakā viharanti pacchā samannāgatā.
ਸੋ ਹਿ ਭਗવਾ ਜਾਨਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਪਸ੍ਸਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਚਕ੍ਖੁਭੂਤੋ ਞਾਣਭੂਤੋ ਧਮ੍ਮਭੂਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤੋ વਤ੍ਤਾ ਪવਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਨ੍ਨੇਤਾ ਅਮਤਸ੍ਸ ਦਾਤਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਮੀ 19 ਤਥਾਗਤੋ। ਨਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਅવਿਦਿਤਂ ਅਸਚ੍ਛਿਕਤਂ ਅਫਸ੍ਸਿਤਂ 20 ਪਞ੍ਞਾਯ। ਅਤੀਤਂ ਅਨਾਗਤਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ 21 ਉਪਾਦਾਯ ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਮੁਖੇ ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨੇਯ੍ਯਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ 22 ਅਤ੍ਤਤ੍ਥੋ વਾ ਪਰਤ੍ਥੋ વਾ ਉਭਯਤ੍ਥੋ વਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਉਤ੍ਤਾਨੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਗਮ੍ਭੀਰੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਗੂਲ਼੍ਹੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਨੇਯ੍ਯੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਨੀਤੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਅਨવਜ੍ਜੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ વੋਦਾਨੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਪਰਮਤ੍ਥੋ વਾ 23, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਅਨ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ।
So hi bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā amatassa dātā dhammassāmī 24 tathāgato. Natthi tassa bhagavato aññātaṃ adiṭṭhaṃ aviditaṃ asacchikataṃ aphassitaṃ 25 paññāya. Atītaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ 26 upādāya sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchanti. Yaṃ kiñci neyyaṃ nāma atthi jānitabbaṃ 27 attattho vā parattho vā ubhayattho vā diṭṭhadhammiko vā attho samparāyiko vā attho uttāno vā attho gambhīro vā attho gūḷho vā attho paṭicchanno vā attho neyyo vā attho nīto vā attho anavajjo vā attho nikkileso vā attho vodāno vā attho paramattho vā 28, sabbaṃ taṃ anto buddhañāṇe parivattati.
ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ વਚੀਕਮ੍ਮਂ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਮਨੋਕਮ੍ਮਂ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ। ਅਤੀਤੇ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਞਾਣਂ, ਅਨਾਗਤੇ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਞਾਣਂ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਞਾਣਂ, ਯਾવਤਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ ਤਾવਤਕਂ ਞਾਣਂ, ਯਾવਤਕਂ ਞਾਣਂ ਤਾવਤਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ। ਨੇਯ੍ਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਞਾਣਂ, ਞਾਣਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ, ਨੇਯ੍ਯਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਞਾਣਂ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਞਾਣਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਨੇਯ੍ਯਪਥੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਯਨ੍ਤਟ੍ਠਾਯਿਨੋ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ। ਯਥਾ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਸਮੁਗ੍ਗਪਟਲਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਫੁਸਿਤਾਨਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਂ ਸਮੁਗ੍ਗਪਟਲਂ ਉਪਰਿਮਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ, ਉਪਰਿਮਂ ਸਮੁਗ੍ਗਪਟਲਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਯਨ੍ਤਟ੍ਠਾਯਿਨੋ; ਏવਮੇવ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਨੇਯ੍ਯਞ੍ਚ ਞਾਣਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਯਨ੍ਤਟ੍ਠਾਯਿਨੋ। ਯਾવਤਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ ਤਾવਤਕਂ ਞਾਣਂ, ਯਾવਤਕਂ ਞਾਣਂ ਤਾવਤਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ, ਨੇਯ੍ਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਞਾਣਂ, ਞਾਣਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ। ਨੇਯ੍ਯਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਞਾਣਂ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਞਾਣਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਨੇਯ੍ਯਪਥੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਯਨ੍ਤਟ੍ਠਾਯਿਨੋ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ।
Sabbaṃ kāyakammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti, sabbaṃ vacīkammaṃ ñāṇānuparivatti, sabbaṃ manokammaṃ ñāṇānuparivatti. Atīte buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgate appaṭihataṃ ñāṇaṃ, paccuppanne appaṭihataṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ neyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ neyyaṃ. Neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ, neyyaṃ atikkamitvā ñāṇaṃ nappavattati, ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi. Aññamaññapariyantaṭṭhāyino te dhammā. Yathā dvinnaṃ samuggapaṭalānaṃ sammāphusitānaṃ heṭṭhimaṃ samuggapaṭalaṃ uparimaṃ nātivattati, uparimaṃ samuggapaṭalaṃ heṭṭhimaṃ nātivattati, aññamaññapariyantaṭṭhāyino; evameva buddhassa bhagavato neyyañca ñāṇañca aññamaññapariyantaṭṭhāyino. Yāvatakaṃ neyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ neyyaṃ, neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ. Neyyaṃ atikkamitvā ñāṇaṃ nappavattati, ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi. Aññamaññapariyantaṭṭhāyino te dhammā.
ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਆવਜ੍ਜਨਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਆਕਙ੍ਖਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਮਨਸਿਕਾਰਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਪਟਿਬਦ੍ਧਾ। ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਚ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਭਗવਾ ਆਸਯਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਨੁਸਯਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਚਰਿਤਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੇ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖੇ ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਸ੍વਾਕਾਰੇ ਦ੍વਾਕਾਰੇ ਸੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇ ਦੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇ ਭਬ੍ਬਾਭਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤੇ ਜਾਨਾਤਿ। ਸਦੇવਕੋ ਲੋਕੋ ਸਮਾਰਕੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕੋ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀ ਪਜਾ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ।
Sabbadhammesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati. Sabbe dhammā buddhassa bhagavato āvajjanapaṭibaddhā ākaṅkhapaṭibaddhā manasikārapaṭibaddhā cittuppādapaṭibaddhā. Sabbasattesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati. Sabbesañca sattānaṃ bhagavā āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbābhabbe satte jānāti. Sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā antobuddhañāṇe parivattati.
ਯਥਾ ਯੇ ਕੇਚਿ ਮਚ੍ਛਕਚ੍ਛਪਾ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਤਿਮਿਤਿਮਿਙ੍ਗਲਂ 29 ਉਪਾਦਾਯ ਅਨ੍ਤੋਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇવ ਸਦੇવਕੋ ਲੋਕੋ ਸਮਾਰਕੋ ਲੋਕੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕੋ ਲੋਕੋ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀ ਪਜਾ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ। ਯਥਾ ਯੇ ਕੇਚਿ ਪਕ੍ਖੀ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਗਰੁਲ਼ਂ વੇਨਤੇਯ੍ਯਂ ਉਪਾਦਾਯ ਆਕਾਸਸ੍ਸ ਪਦੇਸੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇવ ਯੇਪਿ ਤੇ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸਮਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਤੇਪਿ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਸ੍ਸ ਪਦੇਸੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ; ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪਞ੍ਞਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ।
Yathā ye keci macchakacchapā antamaso timitimiṅgalaṃ 30 upādāya antomahāsamudde parivattanti, evameva sadevako loko samārako loko sabrahmako loko sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā antobuddhañāṇe parivattati. Yathā ye keci pakkhī antamaso garuḷaṃ venateyyaṃ upādāya ākāsassa padese parivattanti, evameva yepi te sāriputtasamā paññāya samannāgatā tepi buddhañāṇassa padese parivattanti; buddhañāṇaṃ devamanussānaṃ paññaṃ pharitvā abhibhavitvā tiṭṭhati.
ਯੇਪਿ ਤੇ ਖਤ੍ਤਿਯਪਣ੍ਡਿਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਪਣ੍ਡਿਤਾ ਗਹਪਤਿਪਣ੍ਡਿਤਾ ਸਮਣਪਣ੍ਡਿਤਾ ਨਿਪੁਣਾ ਕਤਪਰਪ੍ਪવਾਦਾ વਾਲવੇਧਿਰੂਪਾ વੋਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾ 31 ਮਞ੍ਞੇ ਚਰਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਗਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ, ਤੇ ਪਞ੍ਹੇ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿਤ੍વਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿਤ੍વਾ ਤਥਾਗਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਗੂਲ਼੍ਹਾਨਿ ਚ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾਨਿ। ਕਥਿਤਾ વਿਸਜ੍ਜਿਤਾ ਚ ਤੇ ਪਞ੍ਹਾ ਭਗવਤਾ 32 ਹੋਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਣਾ। ਉਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਾ ਚ ਤੇ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾવ ਤਤ੍ਥ ਅਤਿਰੋਚਤਿ – ਯਦਿਦਂ ਪਞ੍ਞਾਯਾਤਿ। ਏવਂ ਭਗવਾ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ।
Yepi te khattiyapaṇḍitā brāhmaṇapaṇḍitā gahapatipaṇḍitā samaṇapaṇḍitā nipuṇā kataparappavādā vālavedhirūpā vobhindantā 33 maññe caranti paññāgatena diṭṭhigatāni, te pañhe abhisaṅkharitvā abhisaṅkharitvā tathāgataṃ upasaṅkamitvā pucchanti gūḷhāni ca paṭicchannāni. Kathitā visajjitā ca te pañhā bhagavatā 34 honti niddiṭṭhakāraṇā. Upakkhittakā ca te bhagavato sampajjanti. Atha kho bhagavāva tattha atirocati – yadidaṃ paññāyāti. Evaṃ bhagavā paññācakkhunāpi cakkhumā.
ਕਥਂ ਭਗવਾ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ? ਭਗવਾ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੋ 35 ਅਦ੍ਦਸ ਸਤ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੇ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖੇ ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਸ੍વਾਕਾਰੇ ਦ੍વਾਕਾਰੇ ਸੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇ ਦੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇ ਅਪ੍ਪੇਕਚ੍ਚੇ ਪਰਲੋਕવਜ੍ਜਭਯਦਸ੍ਸਾવਿਨੋ 36 વਿਹਰਨ੍ਤੇ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਉਪ੍ਪਲਿਨਿਯਂ વਾ ਪਦੁਮਿਨਿਯਂ વਾ ਪੁਣ੍ਡਰੀਕਿਨਿਯਂ વਾ ਅਪ੍ਪੇਕਚ੍ਚਾਨਿ ਉਪ੍ਪਲਾਨਿ વਾ ਪਦੁਮਾਨਿ વਾ ਪੁਣ੍ਡਰੀਕਾਨਿ વਾ ਉਦਕੇ ਜਾਤਾਨਿ ਉਦਕੇ ਸਂવਡ੍ਢਾਨਿ ਉਦਕਾਨੁਗ੍ਗਤਾਨਿ ਅਨ੍ਤੋਨਿਮੁਗ੍ਗਪੋਸੀਨਿ 37, ਅਪ੍ਪੇਕਚ੍ਚਾਨਿ ਉਪ੍ਪਲਾਨਿ વਾ ਪਦੁਮਾਨਿ વਾ ਪੁਣ੍ਡਰੀਕਾਨਿ વਾ ਉਦਕੇ ਜਾਤਾਨਿ ਉਦਕੇ ਸਂવਡ੍ਢਾਨਿ ਸਮੋਦਕਂ ਠਿਤਾਨਿ, ਅਪ੍ਪੇਕਚ੍ਚਾਨਿ ਉਪ੍ਪਲਾਨਿ વਾ ਪਦੁਮਾਨਿ વਾ ਪੁਣ੍ਡਰੀਕਾਨਿ વਾ ਉਦਕੇ ਜਾਤਾਨਿ ਉਦਕੇ ਸਂવਡ੍ਢਾਨਿ ਉਦਕਾ ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਮ੍ਮ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤਾਨਿ ਉਦਕੇਨ; ਏવਮੇવਂ ਭਗવਾ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਅਦ੍ਦਸ ਸਤ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੇ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖੇ ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਸ੍વਾਕਾਰੇ ਦ੍વਾਕਾਰੇ ਸੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇ ਦੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇ ਅਪ੍ਪੇਕਚ੍ਚੇ ਪਰਲੋਕવਜ੍ਜਭਯਦਸ੍ਸਾવਿਨੋ વਿਹਰਨ੍ਤੇ। ਜਾਨਾਤਿ ਭਗવਾ – ‘‘ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਰਾਗਚਰਿਤੋ, ਅਯਂ ਦੋਸਚਰਿਤੋ, ਅਯਂ ਮੋਹਚਰਿਤੋ, ਅਯਂ વਿਤਕ੍ਕਚਰਿਤੋ, ਅਯਂ ਸਦ੍ਧਾਚਰਿਤੋ, ਅਯਂ ਞਾਣਚਰਿਤੋ’’ਤਿ। ਰਾਗਚਰਿਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਸੁਭਕਥਂ ਕਥੇਤਿ; ਦੋਸਚਰਿਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ; ਮੋਹਚਰਿਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸੇ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਯ ਕਾਲੇਨ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨੇ ਕਾਲੇਨ ਧਮ੍ਮਸਾਕਚ੍ਛਾਯ ਗਰੁਸਂવਾਸੇ ਨਿવੇਸੇਤਿ; વਿਤਕ੍ਕਚਰਿਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ; ਸਦ੍ਧਾਚਰਿਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਸਾਦਨੀਯਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ ਬੁਦ੍ਧਸੁਬੋਧਿਂ 38 ਧਮ੍ਮਸੁਧਮ੍ਮਤਂ ਸਙ੍ਘਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਸੀਲਾਨਿ ਚ; ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣਚਰਿਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਕਾਰਂ ਦੁਕ੍ਖਾਕਾਰਂ ਅਨਤ੍ਤਾਕਾਰਂ।
Kathaṃ bhagavā buddhacakkhunāpi cakkhumā? Bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento 39 addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye appekacce paralokavajjabhayadassāvino 40 viharante. Seyyathāpi nāma uppaliniyaṃ vā paduminiyaṃ vā puṇḍarīkiniyaṃ vā appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni udakānuggatāni antonimuggaposīni 41, appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni samodakaṃ ṭhitāni, appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni udakā accuggamma tiṭṭhanti anupalittāni udakena; evamevaṃ bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye appekacce paralokavajjabhayadassāvino viharante. Jānāti bhagavā – ‘‘ayaṃ puggalo rāgacarito, ayaṃ dosacarito, ayaṃ mohacarito, ayaṃ vitakkacarito, ayaṃ saddhācarito, ayaṃ ñāṇacarito’’ti. Rāgacaritassa bhagavā puggalassa asubhakathaṃ katheti; dosacaritassa bhagavā puggalassa mettābhāvanaṃ ācikkhati; mohacaritassa bhagavā puggalassa uddese paripucchāya kālena dhammassavane kālena dhammasākacchāya garusaṃvāse niveseti; vitakkacaritassa bhagavā puggalassa ānāpānassatiṃ ācikkhati; saddhācaritassa bhagavā puggalassa pasādanīyaṃ nimittaṃ ācikkhati buddhasubodhiṃ 42 dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattiṃ sīlāni ca; attano ñāṇacaritassa bhagavā puggalassa vipassanānimittaṃ ācikkhati aniccākāraṃ dukkhākāraṃ anattākāraṃ.
‘‘ਸੇਲੇ ਯਥਾ ਪਬ੍ਬਤਮੁਦ੍ਧਨਿਟ੍ਠਿਤੋ, ਯਥਾਪਿ ਪਸ੍ਸੇ ਜਨਤਂ ਸਮਨ੍ਤਤੋ।
‘‘Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito, yathāpi passe janataṃ samantato;
ਤਥੂਪਮਂ ਧਮ੍ਮਮਯਂ ਸੁਮੇਧ, ਪਾਸਾਦਮਾਰੁਯ੍ਹ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ।
Tathūpamaṃ dhammamayaṃ sumedha, pāsādamāruyha samantacakkhu;
ਸੋਕਾવਤਿਣ੍ਣਂ 43 ਜਨਤਮਪੇਤਸੋਕੋ, ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੁ ਜਾਤਿਜਰਾਭਿਭੂਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Sokāvatiṇṇaṃ 44 janatamapetasoko, avekkhassu jātijarābhibhūta’’nti.
ਏવਂ ਭਗવਾ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ।
Evaṃ bhagavā buddhacakkhunāpi cakkhumā.
ਕਥਂ ਭਗવਾ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ? ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞਾਣਂ। ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞਾਣੇਨ ਉਪੇਤੋ ਸਮੁਪੇਤੋ ਉਪਾਗਤੋ ਸਮੁਪਾਗਤੋ ਉਪਪਨ੍ਨੋ ਸਮੁਪਪਨ੍ਨੋ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ।
Kathaṃ bhagavā samantacakkhunāpi cakkhumā? Samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ. Bhagavā sabbaññutañāṇena upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato.
‘‘ਨ ਤਸ੍ਸ ਅਦ੍ਦਿਟ੍ਠਮਿਧਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਅਥੋ ਅવਿਞ੍ਞਾਤਮਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ।
‘‘Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci, atho aviññātamajānitabbaṃ;
ਸਬ੍ਬਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਿ ਯਦਤ੍ਥਿ ਨੇਯ੍ਯਂ, ਤਥਾਗਤੋ ਤੇਨ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੂ’’ਤਿ॥
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ, tathāgato tena samantacakkhū’’ti.
ਏવਂ ਭਗવਾ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾਤਿ – ਨ ਮੇ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ।
Evaṃ bhagavā samantacakkhunāpi cakkhumāti – na me byākāsi cakkhumā.
ਯਾવਤਤਿਯਞ੍ਚ ਦੇવੀਸਿ, ਬ੍ਯਾਕਰੋਤੀਤਿ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਯਾવਤਤਿਯਂ ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਹਧਮ੍ਮਿਕਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਬ੍ਯਾਕਰੋਤਿ ਨੋ ਸਂਸਾਰੇਤੀਤਿ 45 – ਏવਂ ਮਯਾ ਉਗ੍ਗਹਿਤਂ, ਏવਂ ਮਯਾ ਉਪਧਾਰਿਤਂ, ਏવਂ ਮਯਾ ਉਪਲਕ੍ਖਿਤਂ। ਦੇવੀਸੀਤਿ ਭਗવਾ ਚੇવ ਇਸਿ ਚਾਤਿ – ਦੇવੀਸਿ। ਯਥਾ ਰਾਜਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਰਾਜਿਸਯੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਸਯੋ, ਏવਮੇવ ਭਗવਾ ਦੇવੋ ਚੇવ ਇਸਿ ਚਾਤਿ – ਦੇવੀਸਿ।
Yāvatatiyañca devīsi, byākarotīti me sutanti yāvatatiyaṃ buddho sahadhammikaṃ pañhaṃ puṭṭho byākaroti no saṃsāretīti 46 – evaṃ mayā uggahitaṃ, evaṃ mayā upadhāritaṃ, evaṃ mayā upalakkhitaṃ. Devīsīti bhagavā ceva isi cāti – devīsi. Yathā rājā pabbajitā vuccanti rājisayo, brāhmaṇā pabbajitā vuccanti brāhmaṇisayo, evameva bhagavā devo ceva isi cāti – devīsi.
ਅਥ વਾ, ਭਗવਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋਤਿਪਿ ਇਸਿ। ਮਹਨ੍ਤਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿਪਿ ਇਸਿ। ਮਹਨ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ…ਪੇ॰… ਮਹਨ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਂ… ਮਹਨ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ… ਮਹਨ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿਪਿ ਇਸਿ। ਮਹਤੋ ਤਮੋਕਾਯਸ੍ਸ ਪਦਾਲਨਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿਪਿ ਇਸਿ। ਮਹਤੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਸ੍ਸ ਪਭੇਦਨਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿਪਿ ਇਸਿ। ਮਹਤੋ ਤਣ੍ਹਾਸਲ੍ਲਸ੍ਸ ਅਬ੍ਬਹਨਂ… ਮਹਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਘਾਟਸ੍ਸ વਿਨਿવੇਠਨਂ… ਮਹਤੋ ਮਾਨਦ੍ਧਜਸ੍ਸ ਪਪਾਤਨਂ… ਮਹਤੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ વੂਪਸਮਂ… ਮਹਤੋ ਓਘਸ੍ਸ ਨਿਤ੍ਥਰਣਂ… ਮਹਤੋ ਭਾਰਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪਨਂ… ਮਹਤੋ ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦਂ… ਮਹਤੋ ਸਨ੍ਤਾਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਪਨਂ… ਮਹਤੋ ਪਰਿਲ਼ਾਹਸ੍ਸ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਂ… ਮਹਤੋ ਧਮ੍ਮਦ੍ਧਜਸ੍ਸ ਉਸ੍ਸਾਪਨਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿਪਿ ਇਸਿ। ਮਹਨ੍ਤੇ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ… ਮਹਨ੍ਤੇ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇ… ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ… ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਬਲਾਨਿ… ਮਹਨ੍ਤੇ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ… ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਰਿਯਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ… ਮਹਨ੍ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਂ ਂ੧ਅਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿਪਿ ਇਸਿ। ਮਹੇਸਕ੍ਖੇਹਿ વਾ ਸਤ੍ਤੇਹਿ ਏਸਿਤੋ ਗવੇਸਿਤੋ ਪਰਿਯੇਸਿਤੋ – ‘‘ਕਹਂ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਕਹਂ ਭਗવਾ, ਕਹਂ ਦੇવਦੇવੋ, ਕਹਂ ਨਰਾਸਭੋ’’ਤਿਪਿ ਇਸੀਤਿ – ਯਾવਤਤਿਯਞ੍ਚ ਦੇવੀਸਿ ਬ੍ਯਾਕਰੋਤੀਤਿ ਮੇ ਸੁਤਂ। ਤੇਨਾਹ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ –
Atha vā, bhagavā pabbajitotipi isi. Mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esī gavesī pariyesītipi isi. Mahantaṃ samādhikkhandhaṃ…pe… mahantaṃ paññākkhandhaṃ… mahantaṃ vimuttikkhandhaṃ… mahantaṃ vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esī gavesī pariyesītipi isi. Mahato tamokāyassa padālanaṃ esī gavesī pariyesītipi isi. Mahato vipallāsassa pabhedanaṃ esī gavesī pariyesītipi isi. Mahato taṇhāsallassa abbahanaṃ… mahato diṭṭhisaṅghāṭassa viniveṭhanaṃ… mahato mānaddhajassa papātanaṃ… mahato abhisaṅkhārassa vūpasamaṃ… mahato oghassa nittharaṇaṃ… mahato bhārassa nikkhepanaṃ… mahato saṃsāravaṭṭassa upacchedaṃ… mahato santāpassa nibbāpanaṃ… mahato pariḷāhassa paṭippassaddhiṃ… mahato dhammaddhajassa ussāpanaṃ esī gavesī pariyesītipi isi. Mahante satipaṭṭhāne… mahante sammappadhāne… mahantāni indriyāni… mahantāni balāni… mahante bojjhaṅge… mahantaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ… mahantaṃ paramatthaṃ ṃ1ataṃ nibbānaṃ esī gavesī pariyesītipi isi. Mahesakkhehi vā sattehi esito gavesito pariyesito – ‘‘kahaṃ buddho, kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo, kahaṃ narāsabho’’tipi isīti – yāvatatiyañca devīsi byākarotīti me sutaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘ਦ੍વਾਹਂ ਸਕ੍ਕਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਂ, [ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਮੋਘਰਾਜਾ]
‘‘Dvāhaṃ sakkaṃ apucchissaṃ, [iccāyasmā mogharājā]
ਨ ਮੇ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ।
Na me byākāsi cakkhumā;
ਯਾવਤਤਿਯਞ੍ਚ ਦੇવੀਸਿ, ਬ੍ਯਾਕਰੋਤੀਤਿ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Yāvatatiyañca devīsi, byākarotīti me suta’’nti.
੮੬.
86.
ਅਯਂ ਲੋਕੋ ਪਰੋ ਲੋਕੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੋ ਸਦੇવਕੋ।
Ayaṃ loko paro loko, brahmaloko sadevako;
ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਤੇ ਨਾਭਿਜਾਨਾਤਿ, ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ॥
Diṭṭhiṃ te nābhijānāti, gotamassa yasassino.
ਅਯਂ ਲੋਕੋ ਪਰੋ ਲੋਕੋਤਿ। ਅਯਂ ਲੋਕੋਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੋ। ਪਰੋ ਲੋਕੋਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੋ ਪਰੋ ਲੋਕੋਤਿ – ਅਯਂ ਲੋਕੋ ਪਰੋ ਲੋਕੋ।
Ayaṃ loko paro lokoti. Ayaṃ lokoti manussaloko. Paro lokoti manussalokaṃ ṭhapetvā sabbo paro lokoti – ayaṃ loko paro loko.
ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੋ ਸਦੇવਕੋਤਿ ਸਦੇવਕੋ ਲੋਕੋ ਸਮਾਰਕੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕੋ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀ ਪਜਾ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਤਿ – ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੋ ਸਦੇવਕੋ।
Brahmaloko sadevakoti sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussāti – brahmaloko sadevako.
ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਤੇ ਨਾਭਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਤੁਯ੍ਹਂ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਖਨ੍ਤਿਂ ਰੁਚਿਂ ਲਦ੍ਧਿਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਲੋਕੋ ਨ ਜਾਨਾਤਿ – ‘‘ਅਯਂ ਏવਂਦਿਟ੍ਠਿਕੋ ਏવਂਖਨ੍ਤਿਕੋ ਏવਂਰੁਚਿਕੋ ਏવਂਲਦ੍ਧਿਕੋ ਏવਂਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਏવਂਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ’’ਤਿ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨ ਦਕ੍ਖਤਿ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਤਿ ਨ વਿਨ੍ਦਤਿ ਨ ਪਟਿਲਭਤੀਤਿ – ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਤੇ ਨਾਭਿਜਾਨਾਤਿ।
Diṭṭhiṃ te nābhijānātīti tuyhaṃ diṭṭhiṃ khantiṃ ruciṃ laddhiṃ ajjhāsayaṃ adhippāyaṃ loko na jānāti – ‘‘ayaṃ evaṃdiṭṭhiko evaṃkhantiko evaṃruciko evaṃladdhiko evaṃajjhāsayo evaṃadhippāyo’’ti na jānāti na passati na dakkhati nādhigacchati na vindati na paṭilabhatīti – diṭṭhiṃ te nābhijānāti.
ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋਤਿ ਭਗવਾ ਯਸਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਯਸਸ੍ਸੀ। ਅਥ વਾ, ਭਗવਾ ਸਕ੍ਕਤੋ ਗਰੁਕਤੋ ਮਾਨਿਤੋ ਪੂਜਿਤੋ ਅਪਚਿਤੋ ਲਾਭੀ ਚੀવਰਪਿਣ੍ਡਪਾਤਸੇਨਾਸਨਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾਨਨ੍ਤਿਪਿ ਯਸਸ੍ਸੀਤਿ – ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਯਸ੍ਸਿਨੋ। ਤੇਨਾਹ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ –
Gotamassa yasassinoti bhagavā yasappattoti yasassī. Atha vā, bhagavā sakkato garukato mānito pūjito apacito lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānantipi yasassīti – gotamassa yassino. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘ਅਯਂ ਲੋਕੋ ਪਰੋ ਲੋਕੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੋ ਸਦੇવਕੋ।
‘‘Ayaṃ loko paro loko, brahmaloko sadevako;
ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਤੇ ਨਾਭਿਜਾਨਾਤਿ, ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ’’ਤਿ॥
Diṭṭhiṃ te nābhijānāti, gotamassa yasassino’’ti.
੮੭.
87.
ਏવਂ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਦਸ੍ਸਾવਿਂ, ਅਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਹੇਨ ਆਗਮਂ।
Evaṃabhikkantadassāviṃ, atthi pañhena āgamaṃ;
ਕਥਂ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਂ, ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ॥
Kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passati.
ਏવਂ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਦਸ੍ਸਾવਿਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਦਸ੍ਸਾવਿਂ ਅਗ੍ਗਦਸ੍ਸਾવਿਂ ਸੇਟ੍ਠਦਸ੍ਸਾવਿਂ વਿਸੇਟ੍ਠਦਸ੍ਸਾવਿਂ ਪਾਮੋਕ੍ਖਦਸ੍ਸਾવਿਂ ਉਤ੍ਤਮਦਸ੍ਸਾવਿਂ ਪਰਮਦਸ੍ਸਾવਿਨ੍ਤਿ – ਏવਂ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਦਸ੍ਸਾવਿਂ।
Evaṃ abhikkantadassāvinti evaṃ abhikkantadassāviṃ aggadassāviṃ seṭṭhadassāviṃ viseṭṭhadassāviṃ pāmokkhadassāviṃ uttamadassāviṃ paramadassāvinti – evaṃ abhikkantadassāviṃ.
ਅਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਹੇਨ ਆਗਮਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਹੇਨ ਅਤ੍ਥਿਕੋ ਆਗਤੋਮ੍ਹਿ…ਪੇ॰… વਹਸ੍ਸੇਤਂ ਭਾਰਨ੍ਤਿ, ਏવਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਹੇਨ ਆਗਮਂ।
Atthi pañhena āgamanti pañhena atthiko āgatomhi…pe… vahassetaṃ bhāranti, evampi atthi pañhena āgamaṃ.
ਕਥਂ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕਥਂ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਤੁਲਯਨ੍ਤਂ ਤੀਰਯਨ੍ਤਂ વਿਭਾવਯਨ੍ਤਂ વਿਭੂਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤਨ੍ਤਿ – ਕਥਂ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਂ।
Kathaṃ lokaṃ avekkhantanti kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ paccavekkhantaṃ tulayantaṃ tīrayantaṃ vibhāvayantaṃ vibhūtaṃ karontanti – kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ.
ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ ਨ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨ ਦਕ੍ਖਤਿ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਤਿ ਨ વਿਨ੍ਦਤਿ ਨ ਪਟਿਲਭਤੀਤਿ – ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ –
Maccurājā na passatīti maccurājā na passati na dakkhati nādhigacchati na vindati na paṭilabhatīti – maccurājā na passati. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘ਏવਂ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਦਸ੍ਸਾવਿਂ, ਅਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਹੇਨ ਆਗਮਂ।
‘‘Evaṃ abhikkantadassāviṃ, atthi pañhena āgamaṃ;
ਕਥਂ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਂ, ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ ਨ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passatī’’ti.
੮੮.
88.
ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੁ, ਮੋਘਰਾਜ ਸਦਾ ਸਤੋ।
Suññatolokaṃ avekkhassu, mogharāja sadā sato;
ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿਂ ਊਹਚ੍ਚ, ਏવਂ ਮਚ੍ਚੁਤਰੋ ਸਿਯਾ।
Attānudiṭṭhiṃ ūhacca, evaṃ maccutaro siyā;
ਏવਂ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਂ, ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ॥
Evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passati.
ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੂਤਿ। ਲੋਕੋਤਿ ਨਿਰਯਲੋਕੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਲੋਕੋ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਲੋਕੋ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੋ ਦੇવਲੋਕੋ ਖਨ੍ਧਲੋਕੋ ਧਾਤੁਲੋਕੋ ਆਯਤਨਲੋਕੋ ਅਯਂ ਲੋਕੋ ਪਰੋ ਲੋਕੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੋ ਸਦੇવਕੋ 47। ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਲੋਕੋ ਲੋਕੋਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਲੋਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਲੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਲੋਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਲੁਜ੍ਜਤਿ? ਚਕ੍ਖੁ ਖੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਲੁਜ੍ਜਤਿ, ਰੂਪਾ ਲੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞਾਣਂ ਲੁਜ੍ਜਤਿ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੁਜ੍ਜਤਿ, ਯਮ੍ਪਿਦਂ 48 ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ વੇਦਯਿਤਂ ਸੁਖਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વਾ ਤਮ੍ਪਿ ਲੁਜ੍ਜਤਿ; ਸੋਤਂ ਲੁਜ੍ਜਤਿ, ਗਨ੍ਧਾ ਲੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਕਾਯੋ ਲੁਜ੍ਜਤਿ , ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਲੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਮਨੋ ਲੁਜ੍ਜਤਿ, ਧਮ੍ਮਾ ਲੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਲੁਜ੍ਜਤਿ, ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਲੁਜ੍ਜਤਿ; ਯਮ੍ਪਿਦਂ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ વੇਦਯਿਤਂ ਸੁਖਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વਾ ਤਮ੍ਪਿ ਲੁਜ੍ਜਤਿ। ਲੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਲੋਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ’’।
Suññatolokaṃ avekkhassūti. Lokoti nirayaloko tiracchānaloko pettivisayaloko manussaloko devaloko khandhaloko dhātuloko āyatanaloko ayaṃ loko paro loko brahmaloko sadevako 49. Aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘loko lokoti, bhante, vuccati. Kittāvatā nu kho, bhante, lokoti vuccatī’’ti? ‘‘Lujjatīti kho, bhikkhu, tasmā lokoti vuccati. Kiñca lujjati? Cakkhu kho bhikkhu lujjati, rūpā lujjanti, cakkhuviñāṇaṃ lujjati, cakkhusamphasso lujjati, yampidaṃ 50 cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi lujjati; sotaṃ lujjati, gandhā lujjanti…pe… kāyo lujjati , phoṭṭhabbā lujjanti; mano lujjati, dhammā lujjanti, manoviññāṇaṃ lujjati, manosamphasso lujjati; yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi lujjati. Lujjatīti kho, bhikkhu, tasmā lokoti vuccati’’.
ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੂਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ – ਅવਸਿਯਪવਤ੍ਤਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ 51 વਾ ਤੁਚ੍ਛਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ વਾ। ਕਥਂ ਅવਸਿਯਪવਤ੍ਤਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ? ਰੂਪੇ વਸੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, વੇਦਨਾਯ વਸੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਸਞ੍ਞਾਯ વਸੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ વਸੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣੇ વਸੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ 52 – ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ। ਰੂਪਞ੍ਚ ਹਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਤਾ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਨਯਿਦਂ ਰੂਪਂ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ; ਲਬ੍ਭੇਥ ਚ ਰੂਪੇ – ‘ਏવਂ ਮੇ ਰੂਪਂ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ ਰੂਪਂ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਰੂਪਂ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ ਨ ਚ ਲਬ੍ਭਤਿ ਰੂਪੇ – ‘ਏવਂ ਮੇ ਰੂਪਂ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ ਰੂਪਂ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’ਤਿ।
Suññato lokaṃ avekkhassūti dvīhi kāraṇehi suññato lokaṃ avekkhati – avasiyapavattasallakkhaṇavasena 53 vā tucchasaṅkhārasamanupassanāvasena vā. Kathaṃ avasiyapavattasallakkhaṇavasena suññato lokaṃ avekkhati? Rūpe vaso na labbhati, vedanāya vaso na labbhati, saññāya vaso na labbhati, saṅkhāresu vaso na labbhati, viññāṇe vaso na labbhati. Vuttañhetaṃ bhagavatā 54 – ‘‘rūpaṃ, bhikkhave, anattā. Rūpañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, nayidaṃ rūpaṃ ābādhāya saṃvatteyya; labbhetha ca rūpe – ‘evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’ti. Yasmā ca kho, bhikkhave, rūpaṃ anattā, tasmā rūpaṃ ābādhāya saṃvattati na ca labbhati rūpe – ‘evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’ti.
‘‘વੇਦਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾ। વੇਦਨਾ ਚ ਹਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਤਾ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਨਯਿਦਂ વੇਦਨਾ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ; ਲਬ੍ਭੇਥ ਚ વੇਦਨਾਯ – ‘ਏવਂ ਮੇ વੇਦਨਾ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ વੇਦਨਾ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ વੇਦਨਾ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਚ ਲਬ੍ਭਤਿ વੇਦਨਾਯ – ‘ਏવਂ ਮੇ વੇਦਨਾ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ વੇਦਨਾ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’ਤਿ।
‘‘Vedanā anattā. Vedanā ca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, nayidaṃ vedanā ābādhāya saṃvatteyya; labbhetha ca vedanāya – ‘evaṃ me vedanā hotu, evaṃ me vedanā mā ahosī’ti. Yasmā ca kho, bhikkhave, vedanā anattā, tasmā vedanā ābādhāya saṃvattati, na ca labbhati vedanāya – ‘evaṃ me vedanā hotu, evaṃ me vedanā mā ahosī’ti.
‘‘ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਾ। ਸਞ੍ਞਾ ਚ ਹਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਤਾ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਨਯਿਦਂ ਸਞ੍ਞਾ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ; ਲਬ੍ਭੇਥ ਚ ਸਞ੍ਞਾਯ – ‘ਏવਂ ਮੇ ਸਞ੍ਞਾ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ ਸਞ੍ਞਾ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਞ੍ਞਾ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਚ ਲਬ੍ਭਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ – ‘ਏવਂ ਮੇ ਸਞ੍ਞਾ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ ਸਞ੍ਞਾ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’ਤਿ।
‘‘Saññā anattā. Saññā ca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, nayidaṃ saññā ābādhāya saṃvatteyya; labbhetha ca saññāya – ‘evaṃ me saññā hotu, evaṃ me saññā mā ahosī’ti. Yasmā ca kho, bhikkhave, saññā anattā, tasmā saññā ābādhāya saṃvattati, na ca labbhati saññāya – ‘evaṃ me saññā hotu, evaṃ me saññā mā ahosī’ti.
‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਤ੍ਤਾ। ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚ ਹਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਤਾ ਅਭવਿਸ੍ਸਂਸੁ, ਨਯਿਦਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯੁਂ; ਲਬ੍ਭੇਥ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ – ‘ਏવਂ ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਏવਂ ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਮਾ ਅਹੇਸੁ’ਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਨ ਚ ਲਬ੍ਭਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ – ‘ਏવਂ ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਏવਂ ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਮਾ ਅਹੇਸੁ’ਨ੍ਤਿ।
‘‘Saṅkhārā anattā. Saṅkhārā ca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissaṃsu, nayidaṃ saṅkhārā ābādhāya saṃvatteyyuṃ; labbhetha ca saṅkhāresu – ‘evaṃ me saṅkhārā hontu, evaṃ me saṅkhārā mā ahesu’nti. Yasmā ca kho, bhikkhave , saṅkhārā anattā, tasmā saṅkhārā ābādhāya saṃvattanti, na ca labbhati saṅkhāresu – ‘evaṃ me saṅkhārā hontu, evaṃ me saṅkhārā mā ahesu’nti.
‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ। વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ ਹਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਤਾ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਨਯਿਦਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ; ਲਬ੍ਭੇਥ ਚ વਿਞ੍ਞਾਣੇ – ‘ਏવਂ ਮੇ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਚ ਲਬ੍ਭਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇ – ‘ਏવਂ ਮੇ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’’’ਤਿ।
‘‘Viññāṇaṃ anattā. Viññāṇañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, nayidaṃ viññāṇaṃ ābādhāya saṃvatteyya; labbhetha ca viññāṇe – ‘evaṃ me viññāṇaṃ hotu, evaṃ me viññāṇaṃ mā ahosī’ti. Yasmā ca kho, bhikkhave, viññāṇaṃ anattā, tasmā viññāṇaṃ ābādhāya saṃvattati, na ca labbhati viññāṇe – ‘evaṃ me viññāṇaṃ hotu, evaṃ me viññāṇaṃ mā ahosī’’’ti.
વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਨਾਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਾਯੋ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਨਪਿ ਅਞ੍ਞੇਸਂ 55। ਪੁਰਾਣਮਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਮ੍ਮਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਂ ਅਭਿਸਞ੍ਚੇਤਯਿਤਂ વੇਦਨਿਯਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਰ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂਯੇવ ਸਾਧੁਕਂ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ – ‘ਇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਇਦਂ ਹੋਤਿ, ਇਮਸ੍ਸੁਪ੍ਪਾਦਾ ਇਦਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ; ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਸਤਿ ਇਦਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਇਮਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਾ ਇਦਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਯਦਿਦਂ – ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪਂ, ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨਂ, ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ, ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾ, વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਤਣ੍ਹਾ, ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਾਦਾਨਂ, ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ, ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤਿ, ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਂ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ – ਏવਮੇਤਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ ਹੋਤਿ’’’।
Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘nāyaṃ, bhikkhave, kāyo tumhākaṃ, napi aññesaṃ 56. Purāṇamidaṃ, bhikkhave, kammaṃ abhisaṅkhataṃ abhisañcetayitaṃ vedaniyaṃ daṭṭhabbaṃ. Tatra kho, bhikkhave, sutavā ariyasāvako paṭiccasamuppādaṃyeva sādhukaṃ yoniso manasi karoti – ‘iti imasmiṃ sati idaṃ hoti, imassuppādā idaṃ uppajjati; imasmiṃ asati idaṃ na hoti, imassa nirodhā idaṃ nirujjhati, yadidaṃ – avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ, saḷāyatanapaccayā phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā, taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādānapaccayā bhavo, bhavapaccayā jāti, jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti – evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti’’’.
‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਤ੍વੇવ ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧਾ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋ, ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਾ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧੋ …ਪੇ॰… ਜਾਤਿਨਿਰੋਧਾ ਜਰਾਮਰਣਂ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ , ਏવਮੇਤਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਏવਂ ਅવਸਿਯਪવਤ੍ਤਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ।
‘‘Avijjāya tveva asesavirāganirodhā saṅkhāranirodho, saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho …pe… jātinirodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti , evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotī’’ti. Evaṃ avasiyapavattasallakkhaṇavasena suññato lokaṃ avekkhati.
ਕਥਂ ਤੁਚ੍ਛਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ? ਰੂਪੇ ਸਾਰੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, વੇਦਨਾਯ ਸਾਰੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਾਰੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਾਰੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਾਰੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ; ਰੂਪਂ ਅਸ੍ਸਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਰਂ ਸਾਰਾਪਗਤਂ ਨਿਚ੍ਚਸਾਰਸਾਰੇਨ વਾ ਸੁਖਸਾਰਸਾਰੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਸਾਰਸਾਰੇਨ વਾ ਨਿਚ੍ਚੇਨ વਾ ਧੁવੇਨ વਾ ਸਸ੍ਸਤੇਨ વਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ વਾ। વੇਦਨਾ ਅਸ੍ਸਾਰਾ ਨਿਸ੍ਸਾਰਾ ਸਾਰਾਪਗਤਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ ਅਸ੍ਸਾਰਾ ਨਿਸ੍ਸਾਰਾ ਸਾਰਾਪਗਤਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਸ੍ਸਾਰਾ ਨਿਸ੍ਸਾਰਾ ਸਾਰਾਪਗਤਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਸ੍ਸਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਰਂ ਸਾਰਾਪਗਤਂ ਨਿਚ੍ਚਸਾਰਸਾਰੇਨ વਾ ਸੁਖਸਾਰਸਾਰੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਸਾਰਸਾਰੇਨ વਾ ਨਿਚ੍ਚੇਨ વਾ ਧੁવੇਨ વਾ ਸਸ੍ਸਤੇਨ વਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ વਾ। ਯਥਾ ਨਲ਼ੋ ਅਸ੍ਸਾਰੋ ਨਿਸ੍ਸਾਰੋ ਸਾਰਾਪਗਤੋ, ਯਥਾ ਚ ਏਰਣ੍ਡੋ…ਪੇ॰… ਯਥਾ ਚ ਉਦੁਮ੍ਬਰੋ ਅਸ੍ਸਾਰੋ ਨਿਸ੍ਸਾਰੋ ਸਾਰਾਪਗਤੋ, ਯਥਾ ਚ ਸੇਤਗਚ੍ਛੋ 57 ਅਸ੍ਸਾਰੋ ਨਿਸ੍ਸਾਰੋ ਸਾਰਾਪਗਤੋ, ਯਥਾ ਚ ਪਾਲਿਭਦ੍ਦਕੋ 58 ਅਸ੍ਸਾਰੋ ਨਿਸ੍ਸਾਰੋ ਸਾਰਾਪਗਤੋ, ਯਥਾ ਚ ਫੇਣਪਿਣ੍ਡੋ 59 ਅਸ੍ਸਾਰੋ ਨਿਸ੍ਸਾਰੋ ਸਾਰਾਪਗਤੋ, ਯਥਾ ਚ ਉਦਕਪੁਬ੍ਬੁਲ਼ਂ 60 ਅਸ੍ਸਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਰਂ ਸਾਰਾਪਗਤਂ, ਯਥਾ ਚ ਮਰੀਚਿ ਅਸ੍ਸਾਰਾ ਨਿਸ੍ਸਾਰਾ ਸਾਰਾਪਗਤਾ, ਯਥਾ ਕਦਲਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਅਸ੍ਸਾਰੋ ਨਿਸ੍ਸਾਰੋ ਸਾਰਾਪਗਤੋ, ਯਥਾ ਮਾਯਾ ਅਸ੍ਸਾਰਾ ਨਿਸ੍ਸਾਰਾ ਸਾਰਾਪਗਤਾ – ਏવਮੇવ ਰੂਪਂ ਅਸ੍ਸਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਰਂ ਸਾਰਾਪਗਤਂ ਨਿਚ੍ਚਸਾਰਸਾਰੇਨ વਾ ਸੁਖਸਾਰਸਾਰੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਸਾਰਸਾਰੇਨ વਾ ਨਿਚ੍ਚੇਨ વਾ ਧੁવੇਨ વਾ ਸਸ੍ਸਤੇਨ વਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ વਾ। વੇਦਨਾ ਅਸ੍ਸਾਰਾ ਨਿਸ੍ਸਾਰਾ ਸਾਰਾਪਗਤਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ ਅਸ੍ਸਾਰਾ ਨਿਸ੍ਸਾਰਾ ਸਾਰਾਪਗਤਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਸ੍ਸਾਰਾ ਨਿਸ੍ਸਾਰਾ ਸਾਰਾਪਗਤਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਸ੍ਸਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਰਂ ਸਾਰਾਪਗਤਂ ਨਿਚ੍ਚਸਾਰਸਾਰੇਨ વਾ ਸੁਖਸਾਰਸਾਰੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਸਾਰਸਾਰੇਨ વਾ ਨਿਚ੍ਚੇਨ વਾ ਧੁવੇਨ વਾ ਸਸ੍ਸਤੇਨ વਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ વਾ। ਏવਂ ਤੁਚ੍ਛਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ। ਇਮੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ।
Kathaṃ tucchasaṅkhārasamanupassanāvasena suññato lokaṃ avekkhati? Rūpe sāro na labbhati, vedanāya sāro na labbhati, saññāya sāro na labbhati, saṅkhāresu sāro na labbhati, viññāṇe sāro na labbhati; rūpaṃ assāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ niccasārasārena vā sukhasārasārena vā attasārasārena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Vedanā assārā nissārā sārāpagatā…pe… saññā assārā nissārā sārāpagatā… saṅkhārā assārā nissārā sārāpagatā… viññāṇaṃ assāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ niccasārasārena vā sukhasārasārena vā attasārasārena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Yathā naḷo assāro nissāro sārāpagato, yathā ca eraṇḍo…pe… yathā ca udumbaro assāro nissāro sārāpagato, yathā ca setagaccho 61 assāro nissāro sārāpagato, yathā ca pālibhaddako 62 assāro nissāro sārāpagato, yathā ca pheṇapiṇḍo 63 assāro nissāro sārāpagato, yathā ca udakapubbuḷaṃ 64 assāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ, yathā ca marīci assārā nissārā sārāpagatā, yathā kadalikkhandho assāro nissāro sārāpagato, yathā māyā assārā nissārā sārāpagatā – evameva rūpaṃ assāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ niccasārasārena vā sukhasārasārena vā attasārasārena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Vedanā assārā nissārā sārāpagatā…pe… saññā assārā nissārā sārāpagatā… saṅkhārā assārā nissārā sārāpagatā… viññāṇaṃ assāraṃ nissāraṃ sārāpagataṃ niccasārasārena vā sukhasārasārena vā attasārasārena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Evaṃ tucchasaṅkhārasamanupassanāvasena suññato lokaṃ avekkhati. Imehi dvīhi kāraṇehi suññato lokaṃ avekkhati.
ਅਪਿ ਚ, ਛਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ। ਚਕ੍ਖੁ ਸੁਞ੍ਞਂ 65 ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ ਨਿਚ੍ਚੇਨ વਾ ਧੁવੇਨ વਾ ਸਸ੍ਸਤੇਨ વਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ વਾ, ਸੋਤਂ ਸੁਞ੍ਞਂ…ਪੇ॰… ਘਾਨਂ ਸੁਞ੍ਞਂ… ਜਿવ੍ਹਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਕਾਯੋ ਸੁਞ੍ਞੋ… ਮਨੋ ਸੁਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ ਨਿਚ੍ਚੇਨ વਾ ਧੁવੇਨ વਾ ਸਸ੍ਸਤੇਨ વਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ વਾ। ਰੂਪਾ ਸੁਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਸਦ੍ਦਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਗਨ੍ਧਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਰਸਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਧਮ੍ਮਾ ਸੁਞ੍ਞਾ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ ਨਿਚ੍ਚੇਨ વਾ ਧੁવੇਨ વਾ ਸਸ੍ਸਤੇਨ વਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ વਾ । ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸੁਞ੍ਞਂ…ਪੇ॰… ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸੁਞ੍ਞਂ… ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਸੁਞ੍ਞੋ … ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਸੁਞ੍ਞੋ… ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਞਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਰੂਪਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਰੂਪવਿਤਕ੍ਕੋ ਸੁਞ੍ਞੋ… ਰੂਪવਿਚਾਰੋ ਸੁਞ੍ਞੋ… ਧਮ੍ਮવਿਚਾਰੋ ਸੁਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ ਨਿਚ੍ਚੇਨ વਾ ਧੁવੇਨ વਾ ਸਸ੍ਸਤੇਨ વਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ વਾ। ਏવਂ ਛਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ।
Api ca, chahākārehi suññato lokaṃ avekkhati. Cakkhu suññaṃ 66 attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā, sotaṃ suññaṃ…pe… ghānaṃ suññaṃ… jivhā suññā… kāyo suñño… mano suñño attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Rūpā suññā…pe… saddā suññā… gandhā suññā… rasā suññā… phoṭṭhabbā suññā… dhammā suññā attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā . Cakkhuviññāṇaṃ suññaṃ…pe… manoviññāṇaṃ suññaṃ… cakkhusamphasso suñño … manosamphasso suñño… cakkhusamphassajā vedanā suññā… manosamphassajā vedanā suññā… rūpasaññā suññā… dhammasaññā suññā… rūpasañcetanā suññā… dhammasañcetanā suññā… rūpataṇhā suññā… rūpavitakko suñño… rūpavicāro suñño… dhammavicāro suñño attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Evaṃ chahākārehi suññato lokaṃ avekkhati.
ਅਪਿ ਚ, ਦਸਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ। ਰੂਪਂ ਰਿਤ੍ਤਤੋ ਤੁਚ੍ਛਤੋ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਅਸਾਰਕਤੋ વਧਕਤੋ વਿਭવਤੋ ਅਘਮੂਲਤੋ ਸਾਸવਤੋ ਸਙ੍ਖਤਤੋ; વੇਦਨਂ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ… ਚੁਤਿਂ… ਉਪਪਤ੍ਤਿਂ… ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ… ਭવਂ… ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟਂ ਰਿਤ੍ਤਤੋ ਤੁਚ੍ਛਤੋ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਅਸਾਰਕਤੋ વਧਕਤੋ વਿਭવਤੋ ਅਘਮੂਲਤੋ ਸਾਸવਤੋ ਸਙ੍ਖਤਤੋ। ਏવਂ ਦਸਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ।
Api ca, dasahākārehi suññato lokaṃ avekkhati. Rūpaṃ rittato tucchato suññato anattato asārakato vadhakato vibhavato aghamūlato sāsavato saṅkhatato; vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cutiṃ… upapattiṃ… paṭisandhiṃ… bhavaṃ… saṃsāravaṭṭaṃ rittato tucchato suññato anattato asārakato vadhakato vibhavato aghamūlato sāsavato saṅkhatato. Evaṃ dasahākārehi suññato lokaṃ avekkhati.
ਅਪਿ ਚ, ਦ੍વਾਦਸਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ। ਰੂਪਂ ਨ ਸਤ੍ਤੋ ਨ ਜੀવੋ ਨ ਨਰੋ ਨ ਮਾਣવੋ ਨ ਇਤ੍ਥੀ ਨ ਪੁਰਿਸੋ ਨ ਅਤ੍ਤਾ ਨ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ ਨਾਹਂ ਨ ਮਮ ਨ ਕੋਚਿ ਨ ਕਸ੍ਸਚਿ; વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨ ਸਤ੍ਤੋ ਨ ਜੀવੋ ਨ ਨਰੋ ਨ ਮਾਣવੋ ਨ ਇਤ੍ਥੀ ਨ ਪੁਰਿਸੋ ਨ ਅਤ੍ਤਾ ਨ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ ਨਾਹਂ ਨ ਮਮ ਨ ਕੋਚਿ ਨ ਕਸ੍ਸਚਿ। ਏવਂ ਦ੍વਾਦਸਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ।
Api ca, dvādasahākārehi suññato lokaṃ avekkhati. Rūpaṃ na satto na jīvo na naro na māṇavo na itthī na puriso na attā na attaniyaṃ nāhaṃ na mama na koci na kassaci; vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ na satto na jīvo na naro na māṇavo na itthī na puriso na attā na attaniyaṃ nāhaṃ na mama na koci na kassaci. Evaṃ dvādasahākārehi suññato lokaṃ avekkhati.
વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ; ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। વੇਦਨਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ; ਤਂ ਪਜਹਥ। ਸਾ વੋ ਪਹੀਨਾ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਸਞ੍ਞਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ; ਤਂ ਪਜਹਥ। ਸਾ વੋ ਪਹੀਨਾ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ; ਤੇ ਪਜਹਥ। ਤੇ વੋ ਪਹੀਨਾ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ; ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ 67, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਜੇਤવਨੇ ਤਿਣਕਟ੍ਠਸਾਖਾਪਲਾਸਂ ਤਂ ਜਨੋ ਹਰੇਯ੍ਯ વਾ ਡਹੇਯ੍ਯ વਾ ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ વਾ ਕਰੇਯ੍ਯ। ਅਪਿ ਨੁ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਏવਮਸ੍ਸ – ‘ਅਮ੍ਹੇ ਜਨੋ ਹਰਤਿ વਾ ਡਹਤਿ વਾ ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ વਾ ਕਰੋਤੀ’ਤਿ? ‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’। ‘ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ’? ‘ਨ ਹਿ ਨੋ ਏਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਤ੍ਤਾ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾ’ਤਿ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਂ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਤਂ ਪਜਹਥ; ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ; ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ; ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ।
Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ taṃ pajahatha. Taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Kiñca, bhikkhave, na tumhākaṃ? Rūpaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. Taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Vedanā, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. Sā vo pahīnā dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Saññā, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. Sā vo pahīnā dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Saṅkhārā, bhikkhave, na tumhākaṃ; te pajahatha. Te vo pahīnā dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissanti. Viññāṇaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. Taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Seyyathāpi 68, bhikkhave, yaṃ imasmiṃ jetavane tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ taṃ jano hareyya vā ḍaheyya vā yathāpaccayaṃ vā kareyya. Api nu tumhākaṃ evamassa – ‘amhe jano harati vā ḍahati vā yathāpaccayaṃ vā karotī’ti? ‘No hetaṃ, bhante’. ‘Taṃ kissa hetu’? ‘Na hi no etaṃ, bhante, attā vā attaniyaṃ vā’ti. Evameva kho, bhikkhave, yaṃ na tumhākaṃ taṃ pajahatha; taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Kiñca, bhikkhave, na tumhākaṃ? Rūpaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. Taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissati. Vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ; taṃ pajahatha. Taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti. Evampi suññato lokaṃ avekkhati.
ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘ਸੁਞ੍ਞੋ 69 ਲੋਕੋ, ਸੁਞ੍ਞੋ ਲੋਕੋ’ਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸੁਞ੍ਞੋ ਲੋਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਸੁਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਞ੍ਞੋ ਲੋਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਾਨਨ੍ਦ, ਸੁਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ? ਚਕ੍ਖੁ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਸੁਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ। ਰੂਪਾ ਸੁਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸੁਞ੍ਞਂ… ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਸੁਞ੍ਞੋ… ਯਮ੍ਪਿਦਂ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ વੇਦਯਿਤਂ ਸੁਖਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વਾ ਤਮ੍ਪਿ ਸੁਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ। ਸੋਤਂ ਸੁਞ੍ਞਂ… ਸਦ੍ਦਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਘਾਨਂ ਸੁਞ੍ਞਂ… ਗਨ੍ਧਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਜਿવ੍ਹਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਰਸਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਕਾਯੋ ਸੁਞ੍ਞੋ … ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਮਨੋ ਸੁਞ੍ਞੋ… ਧਮ੍ਮਾ ਸੁਞ੍ਞਾ… ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸੁਞ੍ਞਂ… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਸੁਞ੍ਞੋ… ਯਮ੍ਪਿਦਂ ਸੁਞ੍ਞਂ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ વੇਦਯਿਤਂ ਸੁਖਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વਾ ਤਮ੍ਪਿ ਸੁਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਸੁਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਞ੍ਞੋ ਲੋਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ।
Āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘‘suñño 70 loko, suñño loko’ti, bhante, vuccati. Kittāvatā nu kho, bhante, suñño lokoti vuccatī’’ti? ‘‘Yasmā ca kho, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā, tasmā suñño lokoti vuccati. Kiñcānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā? Cakkhu kho, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā. Rūpā suññā…pe… cakkhuviññāṇaṃ suññaṃ… cakkhusamphasso suñño… yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi suññaṃ attena vā attaniyena vā. Sotaṃ suññaṃ… saddā suññā… ghānaṃ suññaṃ… gandhā suññā… jivhā suññā… rasā suññā… kāyo suñño … phoṭṭhabbā suññā… mano suñño… dhammā suññā… manoviññāṇaṃ suññaṃ… manosamphasso suñño… yampidaṃ suññaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā tampi suññaṃ attena vā attaniyena vā. Yasmā ca kho, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā, tasmā suñño lokoti vuccatī’’ti. Evampi suññato lokaṃ avekkhati.
‘‘ਸੁਦ੍ਧਂ ਧਮ੍ਮਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ, ਸੁਦ੍ਧਸਙ੍ਖਾਰਸਨ੍ਤਤਿਂ।
‘‘Suddhaṃ dhammasamuppādaṃ, suddhasaṅkhārasantatiṃ;
ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਯਥਾਭੂਤਂ, ਨ ਭਯਂ ਹੋਤਿ ਗਾਮਣਿ॥
Passantassa yathābhūtaṃ, na bhayaṃ hoti gāmaṇi.
‘‘ਤਿਣਕਟ੍ਠਸਮਂ ਲੋਕਂ, ਯਦਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Tiṇakaṭṭhasamaṃ lokaṃ, yadā paññāya passati;
ਨਾਞ੍ਞਂ 71 ਪਤ੍ਥਯਤੇ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ’’ਤਿ॥
Nāññaṃ 72 patthayate kiñci, aññatrappaṭisandhiyā’’ti.
ਏવਮ੍ਪਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ।
Evampi suññato lokaṃ avekkhati.
વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ 73 – ‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਰੂਪਂ ਸਮਨ੍ਨੇਸਤਿ ਯਾવਤਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਗਤਿ, વੇਦਨਂ ਸਮਨ੍ਨੇਸਤਿ ਯਾવਤਾ વੇਦਨਾਯ ਗਤਿ, ਸਞ੍ਞਂ ਸਮਨ੍ਨੇਸਤਿ ਯਾવਤਾ ਸਞ੍ਞਾਯ ਗਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮਨ੍ਨੇਸਤਿ ਯਾવਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਗਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਮਨ੍ਨੇਸਤਿ ਯਾવਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਗਤਿ । ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਂ 74 ਸਮਨ੍ਨੇਸਤੋ ਯਾવਤਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਗਤਿ, વੇਦਨਂ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਮਨ੍ਨੇਸਤੋ ਯਾવਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਗਤਿ, ਯਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਤਂ ਹੋਤਿ ਅਹਨ੍ਤਿ વਾ ਮਮਨ੍ਤਿ વਾ ਅਸ੍ਮੀਤਿ વਾ, ਤਮ੍ਪਿ ਤਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ।
Vuttañhetaṃ bhagavatā 75 – ‘‘evameva kho, bhikkhave, bhikkhu rūpaṃ samannesati yāvatā rūpassa gati, vedanaṃ samannesati yāvatā vedanāya gati, saññaṃ samannesati yāvatā saññāya gati, saṅkhāre samannesati yāvatā saṅkhārānaṃ gati, viññāṇaṃ samannesati yāvatā viññāṇassa gati . Tassa rūpaṃ 76 samannesato yāvatā rūpassa gati, vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ samannesato yāvatā viññāṇassa gati, yampissa taṃ hoti ahanti vā mamanti vā asmīti vā, tampi tassa na hotī’’ti. Evampi suññato lokaṃ avekkhati.
ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੂਤਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੁ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੁ ਦਕ੍ਖਸ੍ਸੁ ਤੁਲੇਹਿ ਤੀਰੇਹਿ વਿਭਾવੇਹਿ વਿਭੂਤਂ ਕਰੋਹੀਤਿ – ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੁ।
Suññato lokaṃ avekkhassūti suññato lokaṃ avekkhassu paccavekkhassu dakkhassu tulehi tīrehi vibhāvehi vibhūtaṃ karohīti – suññato lokaṃ avekkhassu.
ਮੋਘਰਾਜ ਸਦਾ ਸਤੋਤਿ। ਮੋਘਰਾਜਾਤਿ ਭਗવਾ ਤਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਨਾਮੇਨ ਆਲਪਤਿ। ਸਦਾਤਿ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ…ਪੇ॰… ਪਚ੍ਛਿਮੇ વਯੋਖਨ੍ਧੇ। ਸਤੋਤਿ ਚਤੂਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਸਤੋ – ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਸਤੋ…ਪੇ॰… ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਤੋਤਿ – ਮੋਘਰਾਜ ਸਦਾ ਸਤੋ।
Mogharāja sadā satoti. Mogharājāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Sadāti sabbakālaṃ…pe… pacchime vayokhandhe. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato…pe… so vuccati satoti – mogharāja sadā sato.
ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿਂ ਊਹਚ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿ વੁਚ੍ਚਤਿ વੀਸਤਿવਤ੍ਥੁਕਾ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ। ਇਧ ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ, વੇਦਨਂ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਯਾ ਏવਰੂਪਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਹਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਕਨ੍ਤਾਰੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੂਕਾਯਿਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਫਨ੍ਦਿਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਂਯੋਜਨਂ ਗਾਹੋ ਪਟਿਗ੍ਗਾਹੋ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਪਰਾਮਾਸੋ ਕੁਮ੍ਮਗ੍ਗੋ ਮਿਚ੍ਛਾਪਥੋ ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਂ ਤਿਤ੍ਥਾਯਤਨਂ વਿਪਰਿਯੇਸਗ੍ਗਾਹੋ વਿਪਰੀਤਗ੍ਗਾਹੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਗ੍ਗਾਹੋ ਮਿਚ੍ਛਾਗਾਹੋ ਅਯਾਥਾવਕਸ੍ਮਿਂ ਯਾਥਾવਕਨ੍ਤਿ ਗਾਹੋ ਯਾવਤਾ ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ, ਅਯਂ ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿ। ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿਂ ਊਹਚ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿਂ ਊਹਚ੍ਚ ਸਮੂਹਚ੍ਚ 77 ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਸਮੁਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਾਟਯਿਤ੍વਾ ਸਮੁਪ੍ਪਾਟਯਿਤ੍વਾ ਪਜਹਿਤ੍વਾ વਿਨੋਦੇਤ੍વਾ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਕਰਿਤ੍વਾ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਤ੍વਾਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿਂ ਊਹਚ੍ਚ।
Attānudiṭṭhiṃ ūhaccāti attānudiṭṭhi vuccati vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi. Idha assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto rūpaṃ attato samanupassati rūpavantaṃ vā attānaṃ attani vā rūpaṃ rūpasmiṃ vā attānaṃ, vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati viññāṇavantaṃ vā attānaṃ attani vā viññāṇaṃ viññāṇasmiṃ vā attānaṃ. Yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahanaṃ diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho paṭiggāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesaggāho viparītaggāho vipallāsaggāho micchāgāho ayāthāvakasmiṃ yāthāvakanti gāho yāvatā dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni, ayaṃ attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhiṃ ūhaccāti attānudiṭṭhiṃ ūhacca samūhacca 78 uddharitvā samuddharitvā uppāṭayitvā samuppāṭayitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti – attānudiṭṭhiṃ ūhacca.
ਏવਂ ਮਚ੍ਚੁਤਰੋ ਸਿਯਾਤਿ ਏવਂ ਮਚ੍ਚੁਪਿ ਤਰੇਯ੍ਯਾਸਿ, ਜਰਾਪਿ ਤਰੇਯ੍ਯਾਸਿ, ਮਰਣਮ੍ਪਿ ਤਰੇਯ੍ਯਾਸਿ ਉਤ੍ਤਰੇਯ੍ਯਾਸਿ ਪਤਰੇਯ੍ਯਾਸਿ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯਾਸਿ વੀਤਿવਤ੍ਤੇਯ੍ਯਾਸੀਤਿ – ਏવਂ ਮਚ੍ਚੁਤਰੋ ਸਿਯਾ।
Evaṃ maccutaro siyāti evaṃ maccupi tareyyāsi, jarāpi tareyyāsi, maraṇampi tareyyāsi uttareyyāsi patareyyāsi samatikkameyyāsi vītivatteyyāsīti – evaṃ maccutaro siyā.
ਏવਂ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਤੁਲਯਨ੍ਤਂ ਤੀਰਯਨ੍ਤਂ વਿਭਾવਯਨ੍ਤਂ વਿਭੂਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤਨ੍ਤਿ – ਏવਂ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਂ।
Evaṃlokaṃ avekkhantanti evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ paccavekkhantaṃ tulayantaṃ tīrayantaṃ vibhāvayantaṃ vibhūtaṃ karontanti – evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ.
ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ ਨ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਮਚ੍ਚੁਪਿ ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ, ਮਾਰੋਪਿ ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ, ਮਰਣਮ੍ਪਿ ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ। ਨ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ ਨ ਪਸ੍ਸਤੀ ਨ ਦਕ੍ਖਤਿ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਤਿ ਨ વਿਨ੍ਦਤਿ ਨ ਪਟਿਲਭਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਰਞ੍ਞਿਕੋ ਮਿਗੋ ਅਰਞ੍ਞੇ ਪવਨੇ ਚਰਮਾਨੋ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਗਚ੍ਛਤਿ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ 79 ਤਿਟ੍ਠਤਿ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਨਿਸੀਦਤਿ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਅਨਾਪਾਥਗਤੋ 80, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੁਦ੍ਦਸ੍ਸ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰਂ વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨ੍ਧਮਕਾਸਿ 81 ਮਾਰਂ, ਅਪਦਂ વਧਿਤ੍વਾ ਮਾਰਚਕ੍ਖੁਂ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਗਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ’।
Maccurājā na passatīti maccupi maccurājā, māropi maccurājā, maraṇampi maccurājā. Na passatīti maccurājā na passatī na dakkhati nādhigacchati na vindati na paṭilabhati. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, āraññiko migo araññe pavane caramāno vissattho gacchati vissattho 82 tiṭṭhati vissattho nisīdati vissattho seyyaṃ kappeti. Taṃ kissa hetu? Anāpāthagato 83, bhikkhave, luddassa. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi 84 māraṃ, apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato’.
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਂ ਚੇਤਸੋ ਏਕੋਦਿਭਾવਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਅવਿਚਾਰਂ ਸਮਾਧਿਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਦੁਤਿਯਂ ਝਾਨਂ…ਪੇ॰… ਤਤਿਯਂ ਝਾਨਂ… ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨ੍ਧਮਕਾਸਿ ਮਾਰਂ, ਅਪਦਂ વਧਿਤ੍વਾ ਮਾਰਚਕ੍ਖੁਂ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਗਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ’।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ…pe… tatiyaṃ jhānaṃ… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi māraṃ, apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato’.
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਬ੍ਬਸੋ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ, ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾ, ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਨਂ ਅਮਨਸਿਕਾਰਾ, ਅਨਨ੍ਤੋ ਆਕਾਸੋਤਿ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨ੍ਧਮਕਾਸਿ ਮਾਰਂ, ਅਪਦਂ વਧਿਤ੍વਾ ਮਾਰਚਕ੍ਖੁਂ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਗਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ’।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā, paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā, nānattasaññānaṃ amanasikārā, ananto ākāsoti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi māraṃ, apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato’.
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਬ੍ਬਸੋ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਅਨਨ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ…ਪੇ॰…।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma anantaṃ viññāṇanti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati…pe….
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਬ੍ਬਸੋ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਨਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ…ਪੇ॰…।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati…pe….
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਬ੍ਬਸੋ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ…ਪੇ॰…।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati…pe….
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਬ੍ਬਸੋ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਨਿਰੋਧਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ; ਪਞ੍ਞਾਯ ਚਸ੍ਸ ਦਿਸ੍વਾ ਆਸવਾ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨ੍ਧਮਕਾਸਿ ਮਾਰਂ, ਅਪਦਂ વਧਿਤ੍વਾ ਮਾਰਚਕ੍ਖੁਂ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਗਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ, ਤਿਣ੍ਣੋ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕ’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਗਚ੍ਛਤਿ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਨਿਸੀਦਤਿ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਅਨਾਪਾਥਗਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਾਪਿਮਤੋ’’ਤਿ – ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati; paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi māraṃ, apadaṃ vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato, tiṇṇo loke visattika’nti. So vissattho gacchati vissattho tiṭṭhati vissattho nisīdati vissattho seyyaṃ kappeti. Taṃ kissa hetu? Anāpāthagato bhikkhu pāpimato’’ti – maccurājā na passati. Tenāha bhagavā –
‘‘ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੁ, ਮੋਘਰਾਜ ਸਦਾ ਸਤੋ।
‘‘Suññato lokaṃ avekkhassu, mogharāja sadā sato;
ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿਂ ਊਹਚ੍ਚ, ਏવਂ ਮਚ੍ਚੁਤਰੋ ਸਿਯਾ।
Attānudiṭṭhiṃ ūhacca, evaṃ maccutaro siyā;
ਏવਂ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਂ, ਮਚ੍ਚੁਰਾਜਾ ਨ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passatī’’ti.
ਸਹ ਗਾਥਾਪਰਿਯੋਸਾਨਾ…ਪੇ॰… ਸਤ੍ਥਾ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ ਭਗવਾ, ਸਾવਕੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ।
Saha gāthāpariyosānā…pe… satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.
ਮੋਘਰਾਜਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਪਨ੍ਨਰਸਮੋ।
Mogharājamāṇavapucchāniddeso pannarasamo.
Footnotes:
Related texts:
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ਚੂਲ਼ਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / ੧੫. ਮੋਘਰਾਜਮਾਣવਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • 15. Mogharājamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
