Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಚೂಳನಿದ್ದೇಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
೧೫. ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
15. Mogharājamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
೮೫. ಪನ್ನರಸಮೇ ಮೋಘರಾಜಸುತ್ತೇ – ದ್ವಾಹನ್ತಿ ದ್ವೇ ವಾರೇ ಅಹಂ। ಸೋ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಜಿತಸುತ್ತಸ್ಸ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೩೮ ಆದಯೋ) ಚ ತಿಸ್ಸಮೇತ್ತೇಯ್ಯಸುತ್ತಸ್ಸ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೪೬ ಆದಯೋ) ಚ ಅವಸಾನೇ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿ, ಭಗವಾ ಪನಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಂ ಆಗಮಯಮಾನೋ ನ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ದ್ವಾಹಂ ಸಕ್ಕಂ ಅಪುಚ್ಛಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ। ಯಾವತತಿಯಞ್ಚ ದೇವೀಸಿ, ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಯಾವತತಿಯಞ್ಚ ಸಹಧಮ್ಮಿಕಂ ಪುಟ್ಠೋ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಭೂತೋ ಇಸಿ ಭಗವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ। ಗೋಧಾವರೀತೀರೇಯೇವ ಕಿರ ಸೋ ಏವಮಸ್ಸೋಸಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ। ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ನಿದ್ದೇಸೇ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಂ ಏವ।
85. Pannarasame mogharājasutte – dvāhanti dve vāre ahaṃ. So hi pubbe ajitasuttassa (su. ni. 1038 ādayo) ca tissametteyyasuttassa (su. ni. 1046 ādayo) ca avasāne dvikkhattuṃ bhagavantaṃ pucchi, bhagavā panassa indriyaparipākaṃ āgamayamāno na byākāsi. Tenāha – ‘‘dvāhaṃ sakkaṃ apucchissa’’nti. Yāvatatiyañca devīsi, byākarotīti me sutanti yāvatatiyañca sahadhammikaṃ puṭṭho visuddhidevabhūto isi bhagavā sammāsambuddho byākarotīti evaṃ me sutaṃ. Godhāvarītīreyeva kira so evamassosi. Tenāha – ‘‘byākarotīti me suta’’nti. Imissā gāthāya niddese yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ heṭṭhā vuttanayaṃ eva.
೮೬. ಅಯಂ ಲೋಕೋತಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ। ಪರೋ ಲೋಕೋತಿ ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸೋ। ಸದೇವಕೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸೋ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಸಮ್ಮುತಿದೇವಯುತ್ತೋ। ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ಸದೇವಕೋ’’ತಿ ಏತಂ ವಾ ‘‘ಸದೇವಕೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿನಯನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ। ತೇನ ಸಬ್ಬೋಪಿ ತಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಲೋಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
86.Ayaṃ lokoti manussaloko. Paro lokoti taṃ ṭhapetvā avaseso. Sadevakoti brahmalokaṃ ṭhapetvā avaseso upapattidevasammutidevayutto. ‘‘Brahmaloko sadevako’’ti etaṃ vā ‘‘sadevako loko’’tiādinayanidassanamattaṃ. Tena sabbopi tathāvuttappakāraloko veditabbo.
೮೭. ಏವಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತದಸ್ಸಾವಿನ್ತಿ ಏವಂ ಅಗ್ಗದಸ್ಸಾವಿಂ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಾಧಿಮುತ್ತಿಗತಿಪರಾಯಣಾದೀನಿ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಸಮತ್ಥನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
87.Evaṃ abhikkantadassāvinti evaṃ aggadassāviṃ, sadevakassa lokassa ajjhāsayādhimuttigatiparāyaṇādīni passituṃ samatthanti dasseti.
೮೮. ಸುಞ್ಞತೋ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸೂತಿ ಅವಸಿಯಪವತ್ತಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ವಾ ತುಚ್ಛಸಙ್ಖಾರಸಮನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವಾತಿ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಸುಞ್ಞತೋ ಲೋಕಂ ಪಸ್ಸ। ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಂ ಊಹಚ್ಚಾತಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ।
88.Suññato lokaṃ avekkhassūti avasiyapavattasallakkhaṇavasena vā tucchasaṅkhārasamanupassanāvasena vāti dvīhākārehi suññato lokaṃ passa. Attānudiṭṭhiṃ ūhaccāti sakkāyadiṭṭhiṃ uddharitvā.
ಲುಜ್ಜತೀತಿ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಚಕ್ಖತೀತಿ ಚಕ್ಖು। ತದೇತಂ ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖುನೋ ಸೇತಮಣ್ಡಲಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಕಣ್ಹಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಅಭಿಮುಖೇ ಠಿತಾನಂ ಸರೀರಸಣ್ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿದೇಸಭೂತೇ ದಿಟ್ಠಮಣ್ಡಲೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ರೂಪಯನ್ತೀತಿ ರೂಪಾ, ವಣ್ಣವಿಕಾರಮಾಪಜ್ಜನ್ತಾ ಹದಯಙ್ಗತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಕ್ಖುತೋ ಪವತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ , ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ವಾ ಚಕ್ಖುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ। ಚಕ್ಖುತೋ ಪವತ್ತೋ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ। ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ। ವೇದಯಿತನ್ತಿ ವಿನ್ದನಂ, ವೇದನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತದೇವ ಸುಖಯತೀತಿ ಸುಖಂ, ಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸುಖಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಟ್ಠು ವಾ ಖಾದತಿ, ಖನತಿ ಚ ಕಾಯಚಿತ್ತಾಬಾಧನ್ತಿ ಸುಖಂ। ದುಕ್ಖಯತೀತಿ ದುಕ್ಖಂ। ಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ದುಕ್ಖಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ದುಕ್ಖಂ ನ ಸುಖನ್ತಿ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ। ಮ-ಕಾರೋ ಸನ್ಧಿಪದವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಸೋ ಪನ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೇ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯವಿಪಾಕಆಹಾರಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನ ಅಟ್ಠಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯನತ್ಥಿವಿಗತವಸೇನ ಪಞ್ಚಧಾ, ಸನ್ತೀರಣಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ।
Lujjatīti bhijjati. Cakkhatīti cakkhu. Tadetaṃ sasambhāracakkhuno setamaṇḍalaparikkhittassa kaṇhamaṇḍalassa majjhe abhimukhe ṭhitānaṃ sarīrasaṇṭhānuppattidesabhūte diṭṭhamaṇḍale cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Rūpayantīti rūpā, vaṇṇavikāramāpajjantā hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsentīti attho. Cakkhuto pavattaṃ viññāṇaṃ , cakkhussa vā cakkhusannissitaṃ vā viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ. Cakkhuto pavatto samphasso cakkhusamphasso. Cakkhusamphassapaccayāti cakkhuviññāṇasampayuttaphassapaccayā. Vedayitanti vindanaṃ, vedanāti attho. Tadeva sukhayatīti sukhaṃ, yassa uppajjati, taṃ sukhitaṃ karotīti attho. Suṭṭhu vā khādati, khanati ca kāyacittābādhanti sukhaṃ. Dukkhayatīti dukkhaṃ. Yassa uppajjati, taṃ dukkhitaṃ karotīti attho. Na dukkhaṃ na sukhanti adukkhamasukhaṃ. Ma-kāro sandhipadavasena vutto. So pana cakkhusamphasse attanā sampayuttāya vedanāya sahajātaaññamaññanissayavipākaāhārasampayuttaatthiavigatavasena aṭṭhadhā paccayo hoti, sampaṭicchanasampayuttāya anantarasamanantarūpanissayanatthivigatavasena pañcadhā, santīraṇādisampayuttānaṃ upanissayavaseneva paccayo hoti.
ಸುಣಾತೀತಿ ಸೋತಂ, ತಂ ಸಸಮ್ಭಾರಸೋತಬಿಲಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ತನುತಮ್ಬಲೋಮಾಚಿತೇ ಅಙ್ಗುಲಿವೇಧಕಸಣ್ಠಾನೇ ಪದೇಸೇ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ಸದ್ದೀಯನ್ತೀತಿ ಸದ್ದಾ, ಉದಾಹರೀಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಘಾಯತೀತಿ ಘಾನಂ, ತಂ ಸಸಮ್ಭಾರಘಾನಬಿಲಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅಜಪದಸಣ್ಠಾನೇ ಪದೇಸೇ ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ಗನ್ಧಿಯನ್ತೀತಿ ಗನ್ಧಾ, ಅತ್ತನೋ ವತ್ಥುಂ ಸೂಚಿಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜೀವಿತಂ ಅವ್ಹಾಯತೀತಿ ಜಿವ್ಹಾ, ಸಾಯನಟ್ಠೇನ ವಾ ಜಿವ್ಹಾ। ಸಾ ಸಸಮ್ಭಾರಜಿವ್ಹಾಯ ಅತಿಅಗ್ಗಮೂಲಪಸ್ಸಾನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಉಪರಿಮತಲಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಉಪ್ಪಲದಲಗ್ಗಸಣ್ಠಾನೇ ಪದೇಸೇ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ರಸನ್ತಿ ತೇ ಸತ್ತಾತಿ ರಸಾ, ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Suṇātīti sotaṃ, taṃ sasambhārasotabilassa anto tanutambalomācite aṅgulivedhakasaṇṭhāne padese sotaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Saddīyantīti saddā, udāharīyantīti attho. Ghāyatīti ghānaṃ, taṃ sasambhāraghānabilassa anto ajapadasaṇṭhāne padese ghānaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Gandhiyantīti gandhā, attano vatthuṃ sūciyantīti attho. Jīvitaṃ avhāyatīti jivhā, sāyanaṭṭhena vā jivhā. Sā sasambhārajivhāya atiaggamūlapassāni vajjetvā uparimatalamajjhe bhinnauppaladalaggasaṇṭhāne padese jivhāviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānā tiṭṭhati. Rasanti te sattāti rasā, assādentīti attho.
ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಆಸವಧಮ್ಮಾನಂ ಆಯೋತಿ ಕಾಯೋ। ಆಯೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿದೇಸೋ। ಸೋ ಯಾವತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಉಪಾದಿನ್ನಪವತ್ತಿ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಕಾಯಪ್ಪಸಾದೋ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನೋ ತಿಟ್ಠತಿ। ಫುಸಿಯನ್ತೀತಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಮನತೀತಿ ಮನೋ, ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತ್ತನೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮಾ। ಮನೋತಿ ಸಹಾವಜ್ಜನಭವಙ್ಗಂ। ಧಮ್ಮಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾ। ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಜವನಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ। ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಫಸ್ಸೋ, ಸೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ವೇದನಾಯ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯವಜ್ಜೇಹಿ ಸೇಸೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅನನ್ತರಾಯ ತೇಹೇವ ಸೇಸಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ।
Kucchitānaṃ āsavadhammānaṃ āyoti kāyo. Āyoti uppattideso. So yāvatā imasmiṃ kāye upādinnapavatti nāma atthi, tattha yebhuyyena kāyappasādo kāyaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamāno tiṭṭhati. Phusiyantīti phoṭṭhabbā. Manatīti mano, vijānātīti attho. Attano lakkhaṇaṃ dhārentīti dhammā. Manoti sahāvajjanabhavaṅgaṃ. Dhammāti nibbānaṃ muñcitvā avasesā dhammārammaṇadhammā. Manoviññāṇanti javanamanoviññāṇaṃ. Manosamphassoti taṃsampayutto phasso, so sampayuttāya vedanāya vipākapaccayavajjehi sesehi sattahi paccayehi paccayo hoti. Anantarāya teheva sesānaṃ upanissayeneva paccayo hoti.
ಅವಸಿಯಪವತ್ತಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ವಾತಿ ಅವಸೋ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಸಙ್ಖಾರೇ ಪಸ್ಸನವಸೇನ ಓಲೋಕನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪೇ ವಸೋ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಸವತ್ತಿಭಾವೋ ಇಸ್ಸರಭಾವೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Avasiyapavattasallakkhaṇavasena vāti avaso hutvā pavattasaṅkhāre passanavasena olokanavasenāti attho. Rūpe vaso na labbhatīti rūpasmiṃ vasavattibhāvo issarabhāvo na labbhati. Vedanādīsupi eseva nayo.
ನಾಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯೋ ತುಮ್ಹಾಕನ್ತಿ ಅತ್ತನಿ ಸತಿ ಅತ್ತನಿಯಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಅತ್ತಾಯೇವ ಚ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಾಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯೋ ತುಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ನಾಪಿ ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಅಞ್ಞೋ ನಾಮ ಪರೇಸಂ ಅತ್ತಾ। ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ಸೋಪಿ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಾಪಿ ಅಞ್ಞೇಸ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಪುರಾಣಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಮ್ಮನ್ತಿ ನಯಿದಂ ಪುರಾಣಕಮ್ಮಮೇವ, ಪುರಾಣಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಪನೇಸ ಕಾಯೋ। ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯವೋಹಾರೇನ ಏವಂ ವುತ್ತೋ। ಅಭಿಸಙ್ಖತನ್ತಿಆದಿ ಕಮ್ಮವೋಹಾರಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಪುರಿಮಲಿಙ್ಗಸಭಾವತಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಅಭಿಸಙ್ಖತನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಭಿಸಞ್ಚೇತಯಿತನ್ತಿ ಚೇತನಾವತ್ಥುಕೋ, ಚೇತನಾಮೂಲಕೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವೇದನಿಯನ್ತಿ ವೇದನಾಯ ವತ್ಥೂತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Nāyaṃ, bhikkhave, kāyo tumhākanti attani sati attaniyaṃ nāma hoti, attāyeva ca natthi. Tasmā ‘‘nāyaṃ, bhikkhave, kāyo tumhāka’’nti āha. Nāpi aññesanti añño nāma paresaṃ attā. Tasmiṃ sati aññesaṃ nāma siyā, sopi natthi. Tasmā ‘‘nāpi aññesa’’nti āha. Purāṇamidaṃ, bhikkhave, kammanti nayidaṃ purāṇakammameva, purāṇakammanibbatto panesa kāyo. Tasmā paccayavohārena evaṃ vutto. Abhisaṅkhatantiādi kammavohārasseva vasena purimaliṅgasabhāvatāya vuttaṃ. Ayaṃ panettha attho – abhisaṅkhatanti paccayehi katoti daṭṭhabbo. Abhisañcetayitanti cetanāvatthuko, cetanāmūlakoti daṭṭhabbo. Vedaniyanti vedanāya vatthūti daṭṭhabbo.
ರೂಪೇ ಸಾರೋ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ನಿಚ್ಚಾದಿಸಾರೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ರೂಪಂ ಅಸ್ಸಾರಂ ನಿಸ್ಸಾರನ್ತಿ ರೂಪಂ ಅಸ್ಸಾರಂ ಸಾರವಿರಹಿತಞ್ಚ। ಸಾರಾಪಗತನ್ತಿ ಸಾರತೋ ಅಪಗತಂ। ನಿಚ್ಚಸಾರಸಾರೇನ ವಾತಿ ಭಙ್ಗಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೇನ ನಿಚ್ಚಸಾರೇನ ವಾ। ಕಸ್ಸಚಿ ನಿಚ್ಚಸಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ನಿಚ್ಚಸಾರೇನ ಸಾರೋ ನತ್ಥಿ। ಸುಖಸಾರಸಾರೇನ ವಾತಿ ಠಿತಿಸುಖಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಸುಖಸಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಸುಖಸಾರಸಾರೇನ ವಾ। ಅತ್ತಸಾರಸಾರೇನ ವಾತಿ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಸಾರಸಾರೇನ ವಾ। ನಿಚ್ಚೇನ ವಾತಿ ಭಙ್ಗಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ನಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ನಿಚ್ಚೇನ ವಾ। ಧುವೇನ ವಾತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಕಾಲೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಥಿರಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವತೋ ಧುವೇನ ವಾ। ಸಸ್ಸತೇನ ವಾತಿ ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕಾಲೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವತೋ ಸಸ್ಸತೇನ ವಾ। ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೇನ ವಾತಿ ಜರಾಭಙ್ಗವಸೇನ ಅವಿಪರಿಣಾಮಪಕತಿಕಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೇನ ವಾ।
Rūpe sāro na labbhatīti rūpasmiṃ niccādisāro na labbhati. Vedanādīsupi eseva nayo. Rūpaṃ assāraṃ nissāranti rūpaṃ assāraṃ sāravirahitañca. Sārāpagatanti sārato apagataṃ. Niccasārasārena vāti bhaṅgaṃ atikkamitvā pavattamānena niccasārena vā. Kassaci niccasārassa abhāvato niccasārena sāro natthi. Sukhasārasārena vāti ṭhitisukhaṃ atikkamitvā pavattamānassa kassaci sukhasārassa abhāvato sukhasārasārena vā. Attasārasārena vāti attattaniyasārasārena vā. Niccena vāti bhaṅgaṃ atikkamitvā pavattamānassa kassaci niccassa abhāvato niccena vā. Dhuvena vāti vijjamānakālepi paccayāyattavuttitāya thirassa kassaci abhāvato dhuvena vā. Sassatena vāti abbocchinnassa sabbakāle vijjamānassa kassaci abhāvato sassatena vā. Avipariṇāmadhammena vāti jarābhaṅgavasena avipariṇāmapakatikassa kassaci abhāvato avipariṇāmadhammena vā.
ಚಕ್ಖು ಸುಞ್ಞಂ ಅತ್ತೇನ ವಾ ಅತ್ತನಿಯೇನ ವಾತಿ ‘‘ಕಾರಕೋ ವೇದಕೋ ಸಯಂವಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಿಕಪ್ಪಿಕೇನ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಅತ್ತಾಭಾವತೋಯೇವ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕೇನ ಪರಿಕ್ಖಾರೇನ ಚ ಸುಞ್ಞಂ। ಸಬ್ಬಂ ಚಕ್ಖಾದಿಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಜಾತಂ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ತಾ ಚ ಏತ್ಥ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ತನಿಯಞ್ಚ ಏತ್ಥ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ । ಲೋಕುತ್ತರಾಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಅತ್ತತ್ತನಿಯೇಹಿ ಸುಞ್ಞಾಯೇವ, ಸುಞ್ಞಾತೀತಧಮ್ಮಾ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಸಾರಸ್ಸ ನತ್ಥಿಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಲೋಕೇ ಚ ‘‘ಸುಞ್ಞಂ ಘರಂ ಸುಞ್ಞೋ ಘಟೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಘರಸ್ಸ ಘಟಸ್ಸ ಚ ನತ್ಥಿಭಾವೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಘಟೇ ಚ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನತ್ಥಿಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಭಗವತಾ ಚ ಇತಿ ಯಮ್ಪಿ ಕೋಚಿ ತತ್ಥ ನ ಹೋತಿ, ತೇನ ತಂ ಸುಞ್ಞಂ। ಯಂ ಪನ ತತ್ಥ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಸನ್ತಂ ಇದಮತ್ಥೀತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ತಥಾ ಞಾಯಗನ್ಥೇ ಸದ್ದಗನ್ಥೇ ಚ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ। ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಮೇವ ಕಥಿತಂ। ಅನಿಸ್ಸರಿಯತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಇಸ್ಸರಿಯೇ ಅವಸವತ್ತನತೋ। ಅಕಾಮಕಾರಿಯತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಕಾಮಂ ಅರುಚಿಕರಣವಸೇನ। ಅಪಾಪುಣಿಯತೋತಿ ಠಾತುಂ ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವತೋ। ಅವಸವತ್ತನತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ಅವತ್ತನತೋ। ಪರತೋತಿ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತವುತ್ತಿತೋ। ವಿವಿತ್ತತೋತಿ ನಿಸ್ಸರತೋ।
Cakkhusuññaṃ attena vā attaniyena vāti ‘‘kārako vedako sayaṃvasī’’ti evaṃ parikappikena attanā vā attābhāvatoyeva attano santakena parikkhārena ca suññaṃ. Sabbaṃ cakkhādilokiyadhammajātaṃ yasmā attā ca ettha natthi, attaniyañca ettha natthi, tasmā ‘‘suñña’’nti vuccatīti attho . Lokuttarāpi dhammā attattaniyehi suññāyeva, suññātītadhammā natthīti vuttaṃ hoti. Tasmiṃ dhamme attattaniyasārassa natthibhāvo vutto hoti. Loke ca ‘‘suññaṃ gharaṃ suñño ghaṭo’’ti vutto gharassa ghaṭassa ca natthibhāvo na hoti, tasmiṃ ghaṭe ca aññassa natthibhāvo vutto hoti. Bhagavatā ca iti yampi koci tattha na hoti, tena taṃ suññaṃ. Yaṃ pana tattha avasiṭṭhaṃ hoti, taṃ santaṃ idamatthīti pajānātīti ayamevattho vutto. Tathā ñāyaganthe saddaganthe ca ayamevattho. Iti imasmiṃ sutte anattalakkhaṇameva kathitaṃ. Anissariyatoti attano issariye avasavattanato. Akāmakāriyatoti attano akāmaṃ arucikaraṇavasena. Apāpuṇiyatoti ṭhātuṃ patiṭṭhābhāvato. Avasavattanatoti attano vase avattanato. Paratoti aniccato paccayāyattavuttito. Vivittatoti nissarato.
ಸುದ್ಧನ್ತಿ ಕೇವಲಂ ಇಸ್ಸರಕಾಲಪಕತೀಹಿ ವಿನಾ ಕೇವಲಂ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತಪವತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸುದ್ಧಂ ನಾಮ। ಅತ್ತನಿಯವಿರಹಿತೋ ಸುದ್ಧಧಮ್ಮಪುಞ್ಜೋತಿ ಚ। ಸುದ್ಧಂ ಧಮ್ಮಸಮುಪ್ಪಾದಂ, ಸುದ್ಧಂ ಸಙ್ಖಾರಸನ್ತತಿನ್ತಿ ಸುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸನ್ತತಿಂ ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಸಙ್ಖಾರಸನ್ತತಿಂ। ತಥೇವ ಸುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಿ, ಏಕಟ್ಠಾನಿ ಆದರೇನ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಾನಿ। ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಮರಣಮುಖೇ ಭಯಂ ನ ಹೋತಿ। ಗಾಮಣೀತಿ ಆಲಪನಂ। ತಿಣಕಟ್ಠಸಮಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಇಮಂ ಉಪಾದಿನ್ನಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಂ ಲೋಕಂ। ಯದಾ ತಿಣಕಟ್ಠಸಮಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತಿ। ಯಥಾ ಅರಞ್ಞೇ ತಿಣಕಟ್ಠಾದೀಸು ಗಣ್ಹನ್ತೇಸು ಅತ್ತಾನಂ ವಾ ಅತ್ತನಿಯಂ ವಾ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ನ ಹೋತಿ, ತೇಸು ವಾ ತಿಣಕಟ್ಠಾದೀಸು ಸಯಮೇವ ನಸ್ಸನ್ತೇಸುಪಿ ವಿನಸ್ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಅತ್ತಾ ನಸ್ಸತಿ, ಅತ್ತನಿಯೋ ನಸ್ಸತೀತಿ ನ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇಪಿ ನಸ್ಸನ್ತೇ ವಾ ವಿನಸ್ಸನ್ತೇ ವಾ ಅತ್ತಾ ವಾ ಅತ್ತನಿಯಂ ವಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯ ತಿಣಕಟ್ಠಸಮಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ನಾಞ್ಞಂ ಪತ್ಥಯತೇ ಕಿಞ್ಚಿ, ಅಞ್ಞತ್ರಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿರಹಿತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಭವಂ ವಾ ಅತ್ತಭಾವಂ ವಾ ನ ಪತ್ಥೇತಿ।
Suddhanti kevalaṃ issarakālapakatīhi vinā kevalaṃ paccayāyattapavattivasena pavattamānaṃ suddhaṃ nāma. Attaniyavirahito suddhadhammapuñjoti ca. Suddhaṃ dhammasamuppādaṃ, suddhaṃ saṅkhārasantatinti suddhaṃ passantassa jānantassa saṅkhārānaṃ santatiṃ abbocchinnasaṅkhārasantatiṃ. Tatheva suddhaṃ passantassa saṅkhārādīni, ekaṭṭhāni ādarena dvattikkhattuṃ vuttāni. Evaṃ passantassa maraṇamukhe bhayaṃ na hoti. Gāmaṇīti ālapanaṃ. Tiṇakaṭṭhasamaṃ lokanti imaṃ upādinnakkhandhasaṅkhātaṃ lokaṃ. Yadā tiṇakaṭṭhasamaṃ paññāya passati. Yathā araññe tiṇakaṭṭhādīsu gaṇhantesu attānaṃ vā attaniyaṃ vā gaṇhātīti na hoti, tesu vā tiṇakaṭṭhādīsu sayameva nassantesupi vinassantesupi attā nassati, attaniyo nassatīti na hoti. Evaṃ imasmiṃ kāyepi nassante vā vinassante vā attā vā attaniyaṃ vā bhijjatīti apassanto paññāya tiṇakaṭṭhasamaṃ passatīti vuccati. Nāññaṃ patthayate kiñci, aññatrappaṭisandhiyāti paṭisandhivirahitaṃ nibbānaṃ ṭhapetvā aññaṃ bhavaṃ vā attabhāvaṃ vā na pattheti.
ರೂಪಂ ಸಮನ್ನೇಸತೀತಿ ರೂಪಸ್ಸ ಸಾರಂ ಪರಿಯೇಸತಿ। ಅಹನ್ತಿ ವಾತಿ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ। ಮಮನ್ತಿ ವಾತಿ ತಣ್ಹಾವಸೇನ। ಅಸ್ಮೀತಿ ವಾತಿ ಮಾನವಸೇನ। ತಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ನ ಹೋತೀತಿ ತಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ।
Rūpaṃ samannesatīti rūpassa sāraṃ pariyesati. Ahanti vāti diṭṭhivasena. Mamanti vāti taṇhāvasena. Asmīti vāti mānavasena. Tampi tassa na hotīti taṃ tividhampi tassa puggalassa na hoti.
ಇಧಾತಿ ದೇಸಾಪದೇಸೇ ನಿಪಾತೋ, ಸ್ವಾಯಂ ಕತ್ಥಚಿ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೭೮; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೩)। ಕತ್ಥಚಿ ಸಾಸನಂ । ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ, ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೯; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೪)। ಕತ್ಥಚಿ ಓಕಾಸಂ। ಯಥಾಹ –
Idhāti desāpadese nipāto, svāyaṃ katthaci lokaṃ upādāya vuccati. Yathāha – ‘‘idha tathāgato loke uppajjatī’’ti (saṃ. ni. 3.78; a. ni. 4.33). Katthaci sāsanaṃ . Yathāha – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo, idha dutiyo samaṇo’’ti (ma. ni. 1.139; dī. ni. 2.214). Katthaci okāsaṃ. Yathāha –
‘‘ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ, ದೇವಭೂತಸ್ಸ ಮೇ ಸತೋ।
‘‘Idheva tiṭṭhamānassa, devabhūtassa me sato;
ಪುನರಾಯು ಚ ಮೇ ಲದ್ಧೋ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೬೯)।
Punarāyu ca me laddho, evaṃ jānāhi mārisā’’ti. (dī. ni. 2.369);
ಕತ್ಥಚಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತಮೇವ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭುತ್ತಾವೀ ಅಸ್ಸಂ ಪವಾರಿತೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦)। ಇಧ ಪನ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಞೇಯ್ಯೋ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ’’ಇತಿ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾವಿನಿಚ್ಛಯರಹಿತತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿಪಟಿಸೇಧಕೋ ನೇವ ಆಗಮೋ, ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ನೇವ ಅಧಿಗಮೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಞೇಯ್ಯೋ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ’’ ಇತಿ। ಸ್ವಾಯಂ –
Katthaci padapūraṇamattameva. Yathāha – ‘‘idhāhaṃ, bhikkhave, bhuttāvī assaṃ pavārito’’ti (ma. ni. 1.30). Idha pana lokaṃ upādāya vuttoti veditabbo. Assutavā puthujjanoti ettha pana āgamādhigamābhāvā ñeyyo ‘‘assutavā’’iti. Yassa hi khandhadhātuāyatanapaccayākārasatipaṭṭhānādīsu uggahaparipucchāvinicchayarahitattā diṭṭhipaṭisedhako neva āgamo, paṭipattiyā adhigantabbassa anadhigatattā neva adhigamo atthi, so āgamādhigamābhāvā ñeyyo ‘‘assutavā’’ iti. Svāyaṃ –
ಪುಥೂನಂ ಜನನಾದೀಹಿ, ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ।
Puthūnaṃ jananādīhi, kāraṇehi puthujjano;
ಪುಥುಜ್ಜನನ್ತೋಗಧತ್ತಾ, ಪುಥುವಾಯಂ ಜನೋ ಇತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೫೧; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧.೧೩೦)।
Puthujjanantogadhattā, puthuvāyaṃ jano iti. (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.2; a. ni. aṭṭha. 1.1.51; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130);
ಸೋ ಹಿ ಪುಥೂನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ಜನನಾದೀಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಯಥಾಹ – ಪುಥು ಕಿಲೇಸೇ ಜನೇನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ , ಪುಥು ಅವಿಹತಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಕಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಸತ್ಥಾರಾನಂ ಮುಖುಲ್ಲೋಕಿಕಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಸಬ್ಬಗತೀಹಿ ಅವುಟ್ಠಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಓಘೇಹಿ ವುಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಸನ್ತಾಪೇಹಿ ಸನ್ತಪ್ಪೇನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಪರಿಳಾಹೇಹಿ ಪರಿಡಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ರತ್ತಾ ಗಿದ್ಧಾ ಗಧಿತಾ ಮುಞ್ಛಿತಾ ಅಜ್ಝೋಸನ್ನಾ ಲಗ್ಗಾ ಲಗ್ಗಿತಾ ಪಲಿಬುದ್ಧಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಪಞ್ಚಹಿ ನೀವರಣೇಹಿ ಆವುಟಾ ನಿವುಟಾ ಓವುಟಾ ಪಿಹಿತಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ (ಮಹಾನಿ॰ ೫೧, ೯೪), ಪುಥೂನಂ ವಾ ಗಣನಪಥಮತೀತಾನಂ ಅರಿಯಧಮ್ಮಪರಮ್ಮುಖಾನಂ ನೀಚಧಮ್ಮಸಮಾಚಾರಾನಂ ಜನಾನಂ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥುವ ಅಯಂ ವಿಸುಂಯೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೋ, ವಿಸಂಸಟ್ಠೋ ಸೀಲಸುತಾದಿಗುಣಯುತ್ತೇಹಿ ಅರಿಯೇಹಿ ಜನೋತಿಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಏವಮೇತೇಹಿ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಯೇ ತೇ –
So hi puthūnaṃ nānappakārānaṃ kilesādīnaṃ jananādīhipi kāraṇehi puthujjano. Yathāha – puthu kilese janentīti puthujjanā , puthu avihatasakkāyadiṭṭhikāti puthujjanā, puthu satthārānaṃ mukhullokikāti puthujjanā, puthu sabbagatīhi avuṭṭhitāti puthujjanā, puthu nānābhisaṅkhāre abhisaṅkharontīti puthujjanā, puthu nānāoghehi vuyhantīti puthujjanā, puthu nānāsantāpehi santappentīti puthujjanā, puthu nānāpariḷāhehi pariḍayhantīti puthujjanā, puthu pañcasu kāmaguṇesu rattā giddhā gadhitā muñchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhāti puthujjanā, puthu pañcahi nīvaraṇehi āvuṭā nivuṭā ovuṭā pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti puthujjanā (mahāni. 51, 94), puthūnaṃ vā gaṇanapathamatītānaṃ ariyadhammaparammukhānaṃ nīcadhammasamācārānaṃ janānaṃ antogadhattāpi puthujjanā, puthuva ayaṃ visuṃyeva saṅkhyaṃ gato, visaṃsaṭṭho sīlasutādiguṇayuttehi ariyehi janotipi puthujjano. Evametehi ‘‘assutavā puthujjano’’ti dvīhi padehi ye te –
‘‘ದುವೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವುತ್ತಾ, ಬುದ್ಧೇನಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ।
‘‘Duve puthujjanā vuttā, buddhenādiccabandhunā;
ಅನ್ಧೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಏಕೋ, ಕಲ್ಯಾಣೇಕೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೬೧; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೫೧; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧.೧೩೦; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೦೭) –
Andho puthujjano eko, kalyāṇeko puthujjano’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.2; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.61; a. ni. aṭṭha. 1.1.51; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130; dha. sa. aṭṭha. 1007) –
ದ್ವೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Dve puthujjanā vuttā, tesu andhaputhujjano vutto hotīti veditabbo.
ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿಆದೀಸು ಅರಿಯಾತಿ ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಅನಯೇ ನ ಇರಿಯನತೋ, ಅಯೇ ಇರಿಯನತೋ, ಸದೇವಕೇನ ಚ ಲೋಕೇನ ಅರಣೀಯತೋ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಾ ಏವ ವಾ ಇಧ ಅರಿಯಾ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಸದೇವಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ತಥಾಗತೋ ಅರಿಯೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೮)।
Ariyānaṃ adassāvītiādīsu ariyāti ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye iriyanato, sadevakena ca lokena araṇīyato buddhā ca paccekabuddhā ca buddhasāvakā ca vuccanti, buddhā eva vā idha ariyā. Yathāha – ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… tathāgato ariyoti vuccatī’’ti (saṃ. ni. 5.1098).
ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ತಥಾಗತಸಾವಕಾ ಚ ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಗುಣಯೋಗೇನ ಸೋಭನಾ ಪುರಿಸಾತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ। ಸಬ್ಬೇವ ವಾ ಏತೇ ದ್ವಿಧಾಪಿ ವುತ್ತಾ। ಬುದ್ಧಾಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಾ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾಪಿ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾಪಿ। ಯಥಾಹ –
Sappurisāti ettha pana paccekabuddhā tathāgatasāvakā ca ‘‘sappurisā’’ti veditabbā. Te hi lokuttaraguṇayogena sobhanā purisāti sappurisā. Sabbeva vā ete dvidhāpi vuttā. Buddhāpi hi ariyā ca sappurisā ca paccekabuddhāpi buddhasāvakāpi. Yathāha –
‘‘ಯೋ ವೇ ಕತಞ್ಞೂ ಕತವೇದಿ ಧೀರೋ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ಚ ಹೋತಿ।
‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro, kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hoti;
ದುಖಿತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಕರೋತಿ ಕಿಚ್ಚಂ, ತಥಾವಿಧಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಂ ವದನ್ತೀ’’ತಿ॥ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧.೧೩೦; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೦೭)।
Dukhitassa sakkacca karoti kiccaṃ, tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadantī’’ti. (ma. ni. aṭṭha. 1.2; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130; dha. sa. aṭṭha. 1007);
‘‘ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ ವುತ್ತೋ। ಕತಞ್ಞುತಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಬುದ್ಧಾತಿ, ಯೋ ಇಮೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸನಸೀಲೋ, ನ ಚ ದಸ್ಸನೇ ಸಾಧುಕಾರೀ, ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಚಕ್ಖುನಾ ಅದಸ್ಸಾವೀ, ಞಾಣೇನ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿ ದುವಿಧೋ, ತೇಸು ಞಾಣೇನ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ವಾ ಅರಿಯಾ ದಿಟ್ಠಾಪಿ ಅದಿಟ್ಠಾವ ಹೋನ್ತಿ ತೇಸಂ ಚಕ್ಖುನಾ ವಣ್ಣಮತ್ತಗಹಣತೋ, ನ ಅರಿಯಭಾವಗೋಚರತೋ। ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದಯೋಪಿ ಚಕ್ಖುನಾ ಅರಿಯೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ಚ ತೇ ಅರಿಯಾನಂ ದಸ್ಸಾವಿನೋ।
‘‘Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’’ti ettāvatā hi buddhasāvako vutto. Kataññutādīhi paccekabuddhā buddhāti, yo imesaṃ ariyānaṃ adassanasīlo, na ca dassane sādhukārī, so ariyānaṃ adassāvīti veditabbo. So cakkhunā adassāvī, ñāṇena adassāvīti duvidho, tesu ñāṇena adassāvī idha adhippeto. Maṃsacakkhunā hi dibbacakkhunā vā ariyā diṭṭhāpi adiṭṭhāva honti tesaṃ cakkhunā vaṇṇamattagahaṇato, na ariyabhāvagocarato. Soṇasiṅgālādayopi cakkhunā ariye passanti, na ca te ariyānaṃ dassāvino.
ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತವಾಸಿನೋ ಕಿರ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅರಿಯಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಕೀದಿಸಾ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಮಹಲ್ಲಕೋ ಅರಿಯಾನಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಹ ಚರನ್ತೋಪಿ ನೇವ ಅರಿಯೇ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ದುಜ್ಜಾನಾ, ಆವುಸೋ, ಅರಿಯಾ’’ತಿ। ಏವಂ ವುತ್ತೇಪಿ ಸೋ ನೇವ ಅಞ್ಞಾಸಿ। ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುನಾ ದಸ್ಸನಂ ನ ದಸ್ಸನಂ, ಞಾಣೇನ ದಸ್ಸನಮೇವ ದಸ್ಸನಂ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಅಲಂ ತೇ, ವಕ್ಕಲಿ, ಕಿಂ ತೇ ಇಮಿನಾ ಪೂತಿಕಾಯೇನ ದಿಟ್ಠೇನ, ಯೋ ಖೋ, ವಕ್ಕಲಿ, ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೭)। ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ಞಾಣೇನ ಅರಿಯೇಹಿ ದಿಟ್ಠಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ, ಅರಿಯಾನಂ ಅಧಿಗತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಂ ಅನಧಿಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಅರಿಯಕರಧಮ್ಮಾನಂ ಅರಿಯಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Tatridaṃ vatthu – cittalapabbatavāsino kira khīṇāsavattherassa upaṭṭhāko vuḍḍhapabbajito ekadivasaṃ therena saddhiṃ piṇḍāya caritvā therassa pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito āgacchanto theraṃ pucchi – ‘‘ariyā nāma, bhante, kīdisā’’ti? Thero āha – ‘‘idhekacco mahallako ariyānaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vattapaṭipattiṃ katvā saha carantopi neva ariye jānāti, evaṃ dujjānā, āvuso, ariyā’’ti. Evaṃ vuttepi so neva aññāsi. Tasmā cakkhunā dassanaṃ na dassanaṃ, ñāṇena dassanameva dassanaṃ. Yathāha – ‘‘alaṃ te, vakkali, kiṃ te iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’ti (saṃ. ni. 3.87). Tasmā cakkhunā passantopi ñāṇena ariyehi diṭṭhaṃ aniccādilakkhaṇaṃ apassanto, ariyānaṃ adhigatañca dhammaṃ anadhigacchanto, ariyakaradhammānaṃ ariyabhāvassa ca adiṭṭhattā ‘‘ariyānaṃ adassāvī’’ti veditabbo.
ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದೇ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅಕುಸಲೋ। ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ –
Ariyadhammassa akovidoti satipaṭṭhānādibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinītoti ettha pana –
ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ ನಾಮ, ಏಕಮೇಕೇತ್ಥ ಪಞ್ಚಧಾ।
Duvidho vinayo nāma, ekamekettha pañcadhā;
ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಅಯಂ, ‘‘ಅವಿನೀತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ॥ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨; ಸು॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಉರಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧.೧೩೦; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೦೭)।
Abhāvato tassa ayaṃ, ‘‘avinīto’’ti vuccati. (ma. ni. aṭṭha. 1.2; su. ni. aṭṭha. 1.uragasuttavaṇṇanā; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130; dha. sa. aṭṭha. 1007);
ಅಯಞ್ಹಿ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಹಾನವಿನಯೋತಿ ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ। ಏತ್ಥ ಚ ದುವಿಧೇಪಿ ವಿನಯೇ ಏಕಮೇಕೋಪಿ ವಿನಯೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಸಂವರವಿನಯೋಪಿ ಹಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಸತಿಸಂವರೋ ಞಾಣಸಂವರೋ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ ವೀರಿಯಸಂವರೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ। ಪಹಾನವಿನಯೋಪಿ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ।
Ayañhi saṃvaravinayo pahānavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekamekopi vinayo pañcadhā bhijjati. Saṃvaravinayopi hi sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti pañcavidho. Pahānavinayopi tadaṅgappahānaṃ vikkhambhanappahānaṃ samucchedappahānaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nissaraṇappahānanti pañcavidho.
ತತ್ಥ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ಸಮುಪೇತೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೧೧) ಅಯಂ ಸೀಲಸಂವರೋ। ‘‘ರಕ್ಖತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ, ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬) ಅಯಂ ಸತಿಸಂವರೋ।
Tattha ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto’’ti (vibha. 511) ayaṃ sīlasaṃvaro. ‘‘Rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (ma. ni. 1.295; saṃ. ni. 4.239; a. ni. 3.16) ayaṃ satisaṃvaro.
‘‘ಯಾನಿ ಸೋತಾನಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, (ಅಜಿತಾತಿ ಭಗವಾ,)
‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, (ajitāti bhagavā,)
ಸತಿ ತೇಸಂ ನಿವಾರಣಂ।
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮಿ, ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧಿಯ್ಯರೇ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೪೧; ಚೂಳನಿ॰ ಅಜಿತಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೪; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧, ೪೫; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೦೭) –
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhiyyare’’ti. (su. ni. 1041; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 4; netti. 11, 45; dha. sa. aṭṭha. 1007) –
ಅಯಂ ಞಾಣಸಂವರೋ। ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೧೪; ೬.೫೮) ಅಯಂ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ। ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೧೪; ೬.೫೮) ಅಯಂ ವೀರಿಯಸಂವರೋ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚಾಯಂ ಸಂವರೋ ಯಥಾಸಕಂ ಸಂವರಿತಬ್ಬಾನಂ ವಿನೇತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಸಂವರಣತೋ ‘‘ಸಂವರೋ’’, ವಿನಯನತೋ ‘‘ವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ತಾವ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Ayaṃ ñāṇasaṃvaro. ‘‘Khamo hoti sītassa uṇhassā’’ti (ma. ni. 1.24; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ khantisaṃvaro. ‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’ti (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ vīriyasaṃvaro. Sabbopi cāyaṃ saṃvaro yathāsakaṃ saṃvaritabbānaṃ vinetabbānañca kāyaduccaritādīnaṃ saṃvaraṇato ‘‘saṃvaro’’, vinayanato ‘‘vinayo’’ti vuccati. Evaṃ tāva saṃvaravinayo pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
ತಥಾ ಯಂ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಾದೀಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇಸು ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ದೀಪಾಲೋಕೇನೇವ ತಮಸ್ಸ, ತೇನ ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಪಹಾನಂ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನೇನ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಅಹೇತುವಿಸಮಹೇತುದಿಟ್ಠೀನಂ, ತಸ್ಸೇವ ಅಪರಭಾಗೇನ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೇನ ಕಥಂಕಥೀಭಾವಸ್ಸ, ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನೇನ ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಗಾಹಸ್ಸ, ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗವವತ್ಥಾನೇನ ಅಮಗ್ಗೇ ಮಗ್ಗಸಞ್ಞಾಯ, ಉದಯದಸ್ಸನೇನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ, ವಯದಸ್ಸನೇನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಭಯದಸ್ಸನೇನ ಸಭಯೇ ಅಭಯಸಞ್ಞಾಯ, ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಾಯ, ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅಭಿರತಿಸಞ್ಞಾಯ , ಮುಞ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಞಾಣೇನ ಅಮುಞ್ಚಿತುಕಾಮತಾಯ, ಉಪೇಕ್ಖಾಞಾಣೇನ ಅನುಪೇಕ್ಖಾಯ, ಅನುಲೋಮೇನ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪಟಿಲೋಮಭಾವಸ್ಸ, ಗೋತ್ರಭುನಾ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಪಹಾನಂ। ಏತಂ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ।
Tathā yaṃ nāmarūpaparicchedādīsu vipassanāñāṇesu paṭipakkhabhāvato dīpālokeneva tamassa, tena tena vipassanāñāṇena tassa tassa anatthassa pahānaṃ. Seyyathidaṃ – nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathībhāvassa, kalāpasammasanena ‘‘ahaṃ mamā’’ti gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanāya abhiratisaññāya , muñcitukamyatāñāṇena amuñcitukāmatāya, upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyaṃ nibbāne ca paṭilomabhāvassa, gotrabhunā saṅkhāranimittaggāhassa pahānaṃ. Etaṃ tadaṅgappahānaṃ nāma.
ಯಂ ಪನ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪವತ್ತಿಭಾವನಿವಾರಣತೋ ಘಟಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಉದಕಪಿಟ್ಠೇ ಸೇವಾಲಸ್ಸ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ನೀವರಣಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಂ, ಏತಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ತಂತಂಮಗ್ಗವತೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೭೭; ವಿಭ॰ ೬೨೮) ನಯೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಯಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಗಣಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಪಹಾನಂ, ಇದಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಯಂ ಪನ ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ, ಏತಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಯಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ ಪಹೀನಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಏತಂ ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಪಹಾನಂ ಯಸ್ಮಾ ಚಾಗಟ್ಠೇನ ಪಹಾನಂ, ವಿನಯನಟ್ಠೇನ ವಿನಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಹಾನವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ತಂ ಪಹಾನವತೋ ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋಪೇತಂ ‘‘ಪಹಾನವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ಪಹಾನವಿನಯೋಪಿ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨; ಸು॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಉರಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧.೧೩೦)।
Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattibhāvanivāraṇato ghaṭappahāreneva udakapiṭṭhe sevālassa tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ, etaṃ vikkhambhanappahānaṃ nāma. Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano attano santāne ‘‘diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā (dha. sa. 277; vibha. 628) nayena vuttassa samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa accantaappavattibhāvena pahānaṃ, idaṃ samucchedappahānaṃ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, etaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nāma. Yaṃ sabbasaṅkhatanissaṭattā pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ, etaṃ nissaraṇappahānaṃ nāma. Sabbampi cetaṃ pahānaṃ yasmā cāgaṭṭhena pahānaṃ, vinayanaṭṭhena vinayo, tasmā ‘‘pahānavinayo’’ti vuccati. Taṃ taṃ pahānavato vā tassa tassa vinayassa sambhavatopetaṃ ‘‘pahānavinayo’’ti vuccati. Evaṃ pahānavinayopi pañcadhā bhijjatīti veditabbo (ma. ni. aṭṭha. 1.2; su. ni. aṭṭha. 1.uragasuttavaṇṇanā; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130).
ಏವಮಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದುವಿಧೋ ಭೇದತೋ ಚ ದಸವಿಧೋ ವಿನಯೋ ಭಿನ್ನಸಂವರತ್ತಾ, ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಯಸ್ಮಾ ಏತಸ್ಸ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಅಯಂ ‘‘ಅವಿನೀತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋ, ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋತಿ ಏತ್ಥಪಿ। ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಞ್ಹಿ ಏತಮತ್ಥತೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಯೇವ ತೇ ಅರಿಯಾ, ತೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ। ಯೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ, ತೇವ ತೇ ಅರಿಯಾ। ಯೋ ಏವ ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಏವ ಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮೋ। ಯೋ ಏವ ಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಏವ ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮೋ। ಯೇವ ತೇ ಅರಿಯವಿನಯಾ, ತೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯಾ। ಯೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯಾ, ತೇವ ತೇ ಅರಿಯವಿನಯಾ। ಅರಿಯೇತಿ ವಾ, ಸಪ್ಪುರಿಸೇತಿ ವಾ, ಅರಿಯಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ, ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ, ಅರಿಯವಿನಯೇತಿ ವಾ, ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯೇತಿ ವಾ ಏಸೇಸೇ ಏಕೇ ಏಕಟ್ಠೇ ಸಮೇ ಸಮಭಾಗೇ ತಜ್ಜಾತೇ ತಞ್ಞೇವಾತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೦೭; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧.೧೩೦)।
Evamayaṃ saṅkhepato duvidho bhedato ca dasavidho vinayo bhinnasaṃvarattā, pahātabbassa ca appahīnattā yasmā etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasmā abhāvato tassa ayaṃ ‘‘avinīto’’ti vuccatīti. Eseva nayo sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido, sappurisadhamme avinītoti etthapi. Ninnānākaraṇañhi etamatthato. Yathāha – ‘‘yeva te ariyā, teva te sappurisā. Yeva te sappurisā, teva te ariyā. Yo eva so ariyānaṃ dhammo, so eva so sappurisānaṃ dhammo. Yo eva so sappurisānaṃ dhammo, so eva so ariyānaṃ dhammo. Yeva te ariyavinayā, teva te sappurisavinayā. Yeva te sappurisavinayā, teva te ariyavinayā. Ariyeti vā, sappuriseti vā, ariyadhammeti vā, sappurisadhammeti vā, ariyavinayeti vā, sappurisavinayeti vā esese eke ekaṭṭhe same samabhāge tajjāte taññevāti (dha. sa. aṭṭha. 1007; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130).
ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ‘‘ಯಂ ರೂಪಂ, ಸೋ ಅಹಂ, ಯೋ ಅಹಂ, ತಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ರೂಪಞ್ಚ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಅದ್ವಯಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ತೇಲಪ್ಪದೀಪಸ್ಸ ಝಾಯತೋ ‘‘ಯಾ ಅಚ್ಚಿ, ಸೋ ವಣ್ಣೋ। ಯೋ ವಣ್ಣೋ, ಸಾ ಅಚ್ಚೀ’’ತಿ ಅಚ್ಚಿಞ್ಚ ವಣ್ಣಞ್ಚ ಅದ್ವಯಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇವ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ…ಪೇ॰… ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೩೦-೧೩೧) ಏವಂ ರೂಪಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಸ್ಸತಿ। ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಅರೂಪಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಛಾಯಾವನ್ತಂ ರುಕ್ಖಂ ವಿಯ ತಂ ರೂಪವನ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪನ್ತಿ ಅರೂಪಮೇವ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಧಂ ವಿಯ ಅತ್ತನಿ ರೂಪಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಅರೂಪಮೇವ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಕರಣ್ಡಕೇ ಮಣಿಂ ವಿಯ ತಂ ಅತ್ತಾನಂ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Rūpaṃ attato samanupassatīti idhekacco rūpaṃ attato samanupassati, ‘‘yaṃ rūpaṃ, so ahaṃ, yo ahaṃ, taṃ rūpa’’nti rūpañca attānañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci, so vaṇṇo. Yo vaṇṇo, sā accī’’ti acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati, evameva idhekacco rūpaṃ attato…pe… samanupassatīti (paṭi. ma. 1.130-131) evaṃ rūpaṃ ‘‘attā’’ti diṭṭhipassanāya passati. Rūpavantaṃ vā attānanti arūpaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā chāyāvantaṃ rukkhaṃ viya taṃ rūpavantaṃ ‘‘attā’’ti samanupassati. Attani vā rūpanti arūpameva ‘‘attā’’ti gahetvā pupphasmiṃ gandhaṃ viya attani rūpaṃ samanupassati. Rūpasmiṃ vā attānanti arūpameva ‘‘attā’’ti gahetvā karaṇḍake maṇiṃ viya taṃ attānaṃ rūpasmiṃ samanupassati. Vedanādīsupi eseva nayo.
ತತ್ಥ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸುದ್ಧರೂಪಂಯೇವ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಕಥಿತಂ। ‘‘ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪಂ, ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ। ವೇದನಂ ಅತ್ತತೋ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೩೧) ಇಮೇಸು ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಅರೂಪಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಕಥಿತಂ, ‘‘ವೇದನಾವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ವೇದನಾ, ವೇದನಾಯ ವಾ ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಚತೂಸು ಖನ್ಧೇಸು ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಸೇನ ದ್ವಾದಸಸು ಠಾನೇಸು ರೂಪಾರೂಪಮಿಸ್ಸಕೋ ಅತ್ತಾ ಕಥಿತೋ। ತತ್ಥ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ವೇದನಂ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾ। ಅವಸೇಸೇಸು ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ಪನ್ನರಸ ಭವದಿಟ್ಠಿಯೋ ಪಞ್ಚ ವಿಭವದಿಟ್ಠಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ। ತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಮಗ್ಗಾವರಣಾ, ನ ಸಗ್ಗಾವರಣಾ, ಪಠಮಮಗ್ಗವಜ್ಝಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Tattha ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’ti suddharūpaṃyeva ‘‘attā’’ti kathitaṃ. ‘‘Rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ. Vedanaṃ attato… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’’ti (paṭi. ma. 1.131) imesu sattasu ṭhānesu arūpaṃ ‘‘attā’’ti kathitaṃ, ‘‘vedanāvantaṃ vā attānaṃ, attani vā vedanā, vedanāya vā attāna’’nti evaṃ catūsu khandhesu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ vasena dvādasasu ṭhānesu rūpārūpamissako attā kathito. Tattha rūpaṃ attato samanupassati. Vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatīti pañcasu ṭhānesu ucchedadiṭṭhi kathitā. Avasesesu sassatadiṭṭhi. Evamettha pannarasa bhavadiṭṭhiyo pañca vibhavadiṭṭhiyo honti. Tā sabbāpi maggāvaraṇā, na saggāvaraṇā, paṭhamamaggavajjhāti veditabbā.
ಆರಞ್ಞಿಕೋತಿ ಅರಞ್ಞೇ ನಿವಾಸಂ। ಪವನೇತಿ ಮಹನ್ತೇ ಗಮ್ಭೀರವನೇ। ಚರಮಾನೋತಿ ತಹಿಂ ತಹಿಂ ವಿಚರಮಾನೋ। ವಿಸ್ಸತ್ಥೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ನಿಬ್ಭಯೋ ನಿರಾಸಙ್ಕೋ ಚರತಿ। ಅನಾಪಾಥಗತೋ ಲುದ್ದಸ್ಸಾತಿ ಮಿಗಲುದ್ದಸ್ಸ ಪರಮ್ಮುಖಗತೋ। ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ಮಾರನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಮಾರಂ ವಾ ದೇವಪುತ್ತಮಾರಂ ವಾ ಅನ್ತಂ ಅಕಾಸಿ। ಅಪದಂ ವಧಿತ್ವಾತಿ ಕಿಲೇಸಪದಂ ಹನ್ತ್ವಾ ನಾಸೇತ್ವಾ। ಮಾರಚಕ್ಖುಂ ಅದಸ್ಸನಂ ಗತೋತಿ ಮಾರಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನವಿಸಯಂ ಪತ್ತೋ। ಅನಾಪಾಥಗತೋತಿ ಮಾರಸ್ಸ ಪರಮ್ಮುಖಂ ಪತ್ತೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ।
Āraññikoti araññe nivāsaṃ. Pavaneti mahante gambhīravane. Caramānoti tahiṃ tahiṃ vicaramāno. Vissattho gacchatīti nibbhayo nirāsaṅko carati. Anāpāthagato luddassāti migaluddassa parammukhagato. Antamakāsi māranti kilesamāraṃ vā devaputtamāraṃ vā antaṃ akāsi. Apadaṃ vadhitvāti kilesapadaṃ hantvā nāsetvā. Māracakkhuṃ adassanaṃ gatoti mārassa adassanavisayaṃ patto. Anāpāthagatoti mārassa parammukhaṃ patto. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.
ಏವಂ ಭಗವಾ ಇದಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಂ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನೇವ ದೇಸೇಸಿ, ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ವುತ್ತಸದಿಸೋಯೇವ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸೀತಿ।
Evaṃ bhagavā idampi suttaṃ arahattanikūṭeneva desesi, desanāpariyosāne ca vuttasadisoyeva dhammābhisamayo ahosīti.
ಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಜ್ಜೋತಿಕಾಯ ಚೂಳನಿದ್ದೇಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
Saddhammappajjotikāya cūḷaniddesa-aṭṭhakathāya
ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Mogharājamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಚೂಳನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿ • Cūḷaniddesapāḷi
೧೫. ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾ • 15. Mogharājamāṇavapucchā
೧೫. ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸೋ • 15. Mogharājamāṇavapucchāniddeso