Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ചൂളനിദ്ദേസ-അട്ഠകഥാ • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
൧൫. മോഘരാജമാണവസുത്തനിദ്ദേസവണ്ണനാ
15. Mogharājamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
൮൫. പന്നരസമേ മോഘരാജസുത്തേ – ദ്വാഹന്തി ദ്വേ വാരേ അഹം. സോ ഹി പുബ്ബേ അജിതസുത്തസ്സ (സു॰ നി॰ ൧൦൩൮ ആദയോ) ച തിസ്സമേത്തേയ്യസുത്തസ്സ (സു॰ നി॰ ൧൦൪൬ ആദയോ) ച അവസാനേ ദ്വിക്ഖത്തും ഭഗവന്തം പുച്ഛി, ഭഗവാ പനസ്സ ഇന്ദ്രിയപരിപാകം ആഗമയമാനോ ന ബ്യാകാസി. തേനാഹ – ‘‘ദ്വാഹം സക്കം അപുച്ഛിസ്സ’’ന്തി. യാവതതിയഞ്ച ദേവീസി, ബ്യാകരോതീതി മേ സുതന്തി യാവതതിയഞ്ച സഹധമ്മികം പുട്ഠോ വിസുദ്ധിദേവഭൂതോ ഇസി ഭഗവാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ബ്യാകരോതീതി ഏവം മേ സുതം. ഗോധാവരീതീരേയേവ കിര സോ ഏവമസ്സോസി. തേനാഹ – ‘‘ബ്യാകരോതീതി മേ സുത’’ന്തി. ഇമിസ്സാ ഗാഥായ നിദ്ദേസേ യം വത്തബ്ബം സിയാ, തം ഹേട്ഠാ വുത്തനയം ഏവ.
85. Pannarasame mogharājasutte – dvāhanti dve vāre ahaṃ. So hi pubbe ajitasuttassa (su. ni. 1038 ādayo) ca tissametteyyasuttassa (su. ni. 1046 ādayo) ca avasāne dvikkhattuṃ bhagavantaṃ pucchi, bhagavā panassa indriyaparipākaṃ āgamayamāno na byākāsi. Tenāha – ‘‘dvāhaṃ sakkaṃ apucchissa’’nti. Yāvatatiyañca devīsi, byākarotīti me sutanti yāvatatiyañca sahadhammikaṃ puṭṭho visuddhidevabhūto isi bhagavā sammāsambuddho byākarotīti evaṃ me sutaṃ. Godhāvarītīreyeva kira so evamassosi. Tenāha – ‘‘byākarotīti me suta’’nti. Imissā gāthāya niddese yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ heṭṭhā vuttanayaṃ eva.
൮൬. അയം ലോകോതി മനുസ്സലോകോ. പരോ ലോകോതി തം ഠപേത്വാ അവസേസോ. സദേവകോതി ബ്രഹ്മലോകം ഠപേത്വാ അവസേസോ ഉപപത്തിദേവസമ്മുതിദേവയുത്തോ. ‘‘ബ്രഹ്മലോകോ സദേവകോ’’തി ഏതം വാ ‘‘സദേവകോ ലോകോ’’തിആദിനയനിദസ്സനമത്തം. തേന സബ്ബോപി തഥാവുത്തപ്പകാരലോകോ വേദിതബ്ബോ.
86.Ayaṃ lokoti manussaloko. Paro lokoti taṃ ṭhapetvā avaseso. Sadevakoti brahmalokaṃ ṭhapetvā avaseso upapattidevasammutidevayutto. ‘‘Brahmaloko sadevako’’ti etaṃ vā ‘‘sadevako loko’’tiādinayanidassanamattaṃ. Tena sabbopi tathāvuttappakāraloko veditabbo.
൮൭. ഏവം അഭിക്കന്തദസ്സാവിന്തി ഏവം അഗ്ഗദസ്സാവിം, സദേവകസ്സ ലോകസ്സ അജ്ഝാസയാധിമുത്തിഗതിപരായണാദീനി പസ്സിതും സമത്ഥന്തി ദസ്സേതി.
87.Evaṃ abhikkantadassāvinti evaṃ aggadassāviṃ, sadevakassa lokassa ajjhāsayādhimuttigatiparāyaṇādīni passituṃ samatthanti dasseti.
൮൮. സുഞ്ഞതോ ലോകം അവേക്ഖസ്സൂതി അവസിയപവത്തസല്ലക്ഖണവസേന വാ തുച്ഛസങ്ഖാരസമനുപസ്സനാവസേന വാതി ദ്വീഹാകാരേഹി സുഞ്ഞതോ ലോകം പസ്സ. അത്താനുദിട്ഠിം ഊഹച്ചാതി സക്കായദിട്ഠിം ഉദ്ധരിത്വാ.
88.Suññato lokaṃ avekkhassūti avasiyapavattasallakkhaṇavasena vā tucchasaṅkhārasamanupassanāvasena vāti dvīhākārehi suññato lokaṃ passa. Attānudiṭṭhiṃ ūhaccāti sakkāyadiṭṭhiṃ uddharitvā.
ലുജ്ജതീതി ഭിജ്ജതി. ചക്ഖതീതി ചക്ഖു. തദേതം സസമ്ഭാരചക്ഖുനോ സേതമണ്ഡലപരിക്ഖിത്തസ്സ കണ്ഹമണ്ഡലസ്സ മജ്ഝേ അഭിമുഖേ ഠിതാനം സരീരസണ്ഠാനുപ്പത്തിദേസഭൂതേ ദിട്ഠമണ്ഡലേ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദീനം യഥാരഹം വത്ഥുദ്വാരഭാവം സാധയമാനം തിട്ഠതി. രൂപയന്തീതി രൂപാ, വണ്ണവികാരമാപജ്ജന്താ ഹദയങ്ഗതഭാവം പകാസേന്തീതി അത്ഥോ. ചക്ഖുതോ പവത്തം വിഞ്ഞാണം , ചക്ഖുസ്സ വാ ചക്ഖുസന്നിസ്സിതം വാ വിഞ്ഞാണം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം. ചക്ഖുതോ പവത്തോ സമ്ഫസ്സോ ചക്ഖുസമ്ഫസ്സോ. ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാതി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തഫസ്സപച്ചയാ. വേദയിതന്തി വിന്ദനം, വേദനാതി അത്ഥോ. തദേവ സുഖയതീതി സുഖം, യസ്സ ഉപ്പജ്ജതി, തം സുഖിതം കരോതീതി അത്ഥോ. സുട്ഠു വാ ഖാദതി, ഖനതി ച കായചിത്താബാധന്തി സുഖം. ദുക്ഖയതീതി ദുക്ഖം. യസ്സ ഉപ്പജ്ജതി, തം ദുക്ഖിതം കരോതീതി അത്ഥോ. ന ദുക്ഖം ന സുഖന്തി അദുക്ഖമസുഖം. മ-കാരോ സന്ധിപദവസേന വുത്തോ. സോ പന ചക്ഖുസമ്ഫസ്സേ അത്തനാ സമ്പയുത്തായ വേദനായ സഹജാതഅഞ്ഞമഞ്ഞനിസ്സയവിപാകആഹാരസമ്പയുത്തഅത്ഥിഅവിഗതവസേന അട്ഠധാ പച്ചയോ ഹോതി, സമ്പടിച്ഛനസമ്പയുത്തായ അനന്തരസമനന്തരൂപനിസ്സയനത്ഥിവിഗതവസേന പഞ്ചധാ, സന്തീരണാദിസമ്പയുത്താനം ഉപനിസ്സയവസേനേവ പച്ചയോ ഹോതി.
Lujjatīti bhijjati. Cakkhatīti cakkhu. Tadetaṃ sasambhāracakkhuno setamaṇḍalaparikkhittassa kaṇhamaṇḍalassa majjhe abhimukhe ṭhitānaṃ sarīrasaṇṭhānuppattidesabhūte diṭṭhamaṇḍale cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Rūpayantīti rūpā, vaṇṇavikāramāpajjantā hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsentīti attho. Cakkhuto pavattaṃ viññāṇaṃ , cakkhussa vā cakkhusannissitaṃ vā viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ. Cakkhuto pavatto samphasso cakkhusamphasso. Cakkhusamphassapaccayāti cakkhuviññāṇasampayuttaphassapaccayā. Vedayitanti vindanaṃ, vedanāti attho. Tadeva sukhayatīti sukhaṃ, yassa uppajjati, taṃ sukhitaṃ karotīti attho. Suṭṭhu vā khādati, khanati ca kāyacittābādhanti sukhaṃ. Dukkhayatīti dukkhaṃ. Yassa uppajjati, taṃ dukkhitaṃ karotīti attho. Na dukkhaṃ na sukhanti adukkhamasukhaṃ. Ma-kāro sandhipadavasena vutto. So pana cakkhusamphasse attanā sampayuttāya vedanāya sahajātaaññamaññanissayavipākaāhārasampayuttaatthiavigatavasena aṭṭhadhā paccayo hoti, sampaṭicchanasampayuttāya anantarasamanantarūpanissayanatthivigatavasena pañcadhā, santīraṇādisampayuttānaṃ upanissayavaseneva paccayo hoti.
സുണാതീതി സോതം, തം സസമ്ഭാരസോതബിലസ്സ അന്തോ തനുതമ്ബലോമാചിതേ അങ്ഗുലിവേധകസണ്ഠാനേ പദേസേ സോതവിഞ്ഞാണാദീനം യഥാരഹം വത്ഥുദ്വാരഭാവം സാധയമാനം തിട്ഠതി. സദ്ദീയന്തീതി സദ്ദാ, ഉദാഹരീയന്തീതി അത്ഥോ. ഘായതീതി ഘാനം, തം സസമ്ഭാരഘാനബിലസ്സ അന്തോ അജപദസണ്ഠാനേ പദേസേ ഘാനവിഞ്ഞാണാദീനം യഥാരഹം വത്ഥുദ്വാരഭാവം സാധയമാനം തിട്ഠതി. ഗന്ധിയന്തീതി ഗന്ധാ, അത്തനോ വത്ഥും സൂചിയന്തീതി അത്ഥോ. ജീവിതം അവ്ഹായതീതി ജിവ്ഹാ, സായനട്ഠേന വാ ജിവ്ഹാ. സാ സസമ്ഭാരജിവ്ഹായ അതിഅഗ്ഗമൂലപസ്സാനി വജ്ജേത്വാ ഉപരിമതലമജ്ഝേ ഭിന്നഉപ്പലദലഗ്ഗസണ്ഠാനേ പദേസേ ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണാദീനം യഥാരഹം വത്ഥുദ്വാരഭാവം സാധയമാനാ തിട്ഠതി. രസന്തി തേ സത്താതി രസാ, അസ്സാദേന്തീതി അത്ഥോ.
Suṇātīti sotaṃ, taṃ sasambhārasotabilassa anto tanutambalomācite aṅgulivedhakasaṇṭhāne padese sotaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Saddīyantīti saddā, udāharīyantīti attho. Ghāyatīti ghānaṃ, taṃ sasambhāraghānabilassa anto ajapadasaṇṭhāne padese ghānaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Gandhiyantīti gandhā, attano vatthuṃ sūciyantīti attho. Jīvitaṃ avhāyatīti jivhā, sāyanaṭṭhena vā jivhā. Sā sasambhārajivhāya atiaggamūlapassāni vajjetvā uparimatalamajjhe bhinnauppaladalaggasaṇṭhāne padese jivhāviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānā tiṭṭhati. Rasanti te sattāti rasā, assādentīti attho.
കുച്ഛിതാനം ആസവധമ്മാനം ആയോതി കായോ. ആയോതി ഉപ്പത്തിദേസോ. സോ യാവതാ ഇമസ്മിം കായേ ഉപാദിന്നപവത്തി നാമ അത്ഥി, തത്ഥ യേഭുയ്യേന കായപ്പസാദോ കായവിഞ്ഞാണാദീനം യഥാരഹം വത്ഥുദ്വാരഭാവം സാധയമാനോ തിട്ഠതി. ഫുസിയന്തീതി ഫോട്ഠബ്ബാ. മനതീതി മനോ, വിജാനാതീതി അത്ഥോ. അത്തനോ ലക്ഖണം ധാരേന്തീതി ധമ്മാ. മനോതി സഹാവജ്ജനഭവങ്ഗം. ധമ്മാതി നിബ്ബാനം മുഞ്ചിത്വാ അവസേസാ ധമ്മാരമ്മണധമ്മാ. മനോവിഞ്ഞാണന്തി ജവനമനോവിഞ്ഞാണം. മനോസമ്ഫസ്സോതി തംസമ്പയുത്തോ ഫസ്സോ, സോ സമ്പയുത്തായ വേദനായ വിപാകപച്ചയവജ്ജേഹി സേസേഹി സത്തഹി പച്ചയേഹി പച്ചയോ ഹോതി. അനന്തരായ തേഹേവ സേസാനം ഉപനിസ്സയേനേവ പച്ചയോ ഹോതി.
Kucchitānaṃ āsavadhammānaṃ āyoti kāyo. Āyoti uppattideso. So yāvatā imasmiṃ kāye upādinnapavatti nāma atthi, tattha yebhuyyena kāyappasādo kāyaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamāno tiṭṭhati. Phusiyantīti phoṭṭhabbā. Manatīti mano, vijānātīti attho. Attano lakkhaṇaṃ dhārentīti dhammā. Manoti sahāvajjanabhavaṅgaṃ. Dhammāti nibbānaṃ muñcitvā avasesā dhammārammaṇadhammā. Manoviññāṇanti javanamanoviññāṇaṃ. Manosamphassoti taṃsampayutto phasso, so sampayuttāya vedanāya vipākapaccayavajjehi sesehi sattahi paccayehi paccayo hoti. Anantarāya teheva sesānaṃ upanissayeneva paccayo hoti.
അവസിയപവത്തസല്ലക്ഖണവസേന വാതി അവസോ ഹുത്വാ പവത്തസങ്ഖാരേ പസ്സനവസേന ഓലോകനവസേനാതി അത്ഥോ. രൂപേ വസോ ന ലബ്ഭതീതി രൂപസ്മിം വസവത്തിഭാവോ ഇസ്സരഭാവോ ന ലബ്ഭതി. വേദനാദീസുപി ഏസേവ നയോ.
Avasiyapavattasallakkhaṇavasena vāti avaso hutvā pavattasaṅkhāre passanavasena olokanavasenāti attho. Rūpe vaso na labbhatīti rūpasmiṃ vasavattibhāvo issarabhāvo na labbhati. Vedanādīsupi eseva nayo.
നായം, ഭിക്ഖവേ, കായോ തുമ്ഹാകന്തി അത്തനി സതി അത്തനിയം നാമ ഹോതി, അത്തായേവ ച നത്ഥി. തസ്മാ ‘‘നായം, ഭിക്ഖവേ, കായോ തുമ്ഹാക’’ന്തി ആഹ. നാപി അഞ്ഞേസന്തി അഞ്ഞോ നാമ പരേസം അത്താ. തസ്മിം സതി അഞ്ഞേസം നാമ സിയാ, സോപി നത്ഥി. തസ്മാ ‘‘നാപി അഞ്ഞേസ’’ന്തി ആഹ. പുരാണമിദം, ഭിക്ഖവേ, കമ്മന്തി നയിദം പുരാണകമ്മമേവ, പുരാണകമ്മനിബ്ബത്തോ പനേസ കായോ. തസ്മാ പച്ചയവോഹാരേന ഏവം വുത്തോ. അഭിസങ്ഖതന്തിആദി കമ്മവോഹാരസ്സേവ വസേന പുരിമലിങ്ഗസഭാവതായ വുത്തം. അയം പനേത്ഥ അത്ഥോ – അഭിസങ്ഖതന്തി പച്ചയേഹി കതോതി ദട്ഠബ്ബോ. അഭിസഞ്ചേതയിതന്തി ചേതനാവത്ഥുകോ, ചേതനാമൂലകോതി ദട്ഠബ്ബോ. വേദനിയന്തി വേദനായ വത്ഥൂതി ദട്ഠബ്ബോ.
Nāyaṃ, bhikkhave, kāyo tumhākanti attani sati attaniyaṃ nāma hoti, attāyeva ca natthi. Tasmā ‘‘nāyaṃ, bhikkhave, kāyo tumhāka’’nti āha. Nāpi aññesanti añño nāma paresaṃ attā. Tasmiṃ sati aññesaṃ nāma siyā, sopi natthi. Tasmā ‘‘nāpi aññesa’’nti āha. Purāṇamidaṃ, bhikkhave, kammanti nayidaṃ purāṇakammameva, purāṇakammanibbatto panesa kāyo. Tasmā paccayavohārena evaṃ vutto. Abhisaṅkhatantiādi kammavohārasseva vasena purimaliṅgasabhāvatāya vuttaṃ. Ayaṃ panettha attho – abhisaṅkhatanti paccayehi katoti daṭṭhabbo. Abhisañcetayitanti cetanāvatthuko, cetanāmūlakoti daṭṭhabbo. Vedaniyanti vedanāya vatthūti daṭṭhabbo.
രൂപേ സാരോ ന ലബ്ഭതീതി രൂപസ്മിം നിച്ചാദിസാരോ ന ലബ്ഭതി. വേദനാദീസുപി ഏസേവ നയോ. രൂപം അസ്സാരം നിസ്സാരന്തി രൂപം അസ്സാരം സാരവിരഹിതഞ്ച. സാരാപഗതന്തി സാരതോ അപഗതം. നിച്ചസാരസാരേന വാതി ഭങ്ഗം അതിക്കമിത്വാ പവത്തമാനേന നിച്ചസാരേന വാ. കസ്സചി നിച്ചസാരസ്സ അഭാവതോ നിച്ചസാരേന സാരോ നത്ഥി. സുഖസാരസാരേന വാതി ഠിതിസുഖം അതിക്കമിത്വാ പവത്തമാനസ്സ കസ്സചി സുഖസാരസ്സ അഭാവതോ സുഖസാരസാരേന വാ. അത്തസാരസാരേന വാതി അത്തത്തനിയസാരസാരേന വാ. നിച്ചേന വാതി ഭങ്ഗം അതിക്കമിത്വാ പവത്തമാനസ്സ കസ്സചി നിച്ചസ്സ അഭാവതോ നിച്ചേന വാ. ധുവേന വാതി വിജ്ജമാനകാലേപി പച്ചയായത്തവുത്തിതായ ഥിരസ്സ കസ്സചി അഭാവതോ ധുവേന വാ. സസ്സതേന വാതി അബ്ബോച്ഛിന്നസ്സ സബ്ബകാലേ വിജ്ജമാനസ്സ കസ്സചി അഭാവതോ സസ്സതേന വാ. അവിപരിണാമധമ്മേന വാതി ജരാഭങ്ഗവസേന അവിപരിണാമപകതികസ്സ കസ്സചി അഭാവതോ അവിപരിണാമധമ്മേന വാ.
Rūpe sāro na labbhatīti rūpasmiṃ niccādisāro na labbhati. Vedanādīsupi eseva nayo. Rūpaṃ assāraṃ nissāranti rūpaṃ assāraṃ sāravirahitañca. Sārāpagatanti sārato apagataṃ. Niccasārasārena vāti bhaṅgaṃ atikkamitvā pavattamānena niccasārena vā. Kassaci niccasārassa abhāvato niccasārena sāro natthi. Sukhasārasārena vāti ṭhitisukhaṃ atikkamitvā pavattamānassa kassaci sukhasārassa abhāvato sukhasārasārena vā. Attasārasārena vāti attattaniyasārasārena vā. Niccena vāti bhaṅgaṃ atikkamitvā pavattamānassa kassaci niccassa abhāvato niccena vā. Dhuvena vāti vijjamānakālepi paccayāyattavuttitāya thirassa kassaci abhāvato dhuvena vā. Sassatena vāti abbocchinnassa sabbakāle vijjamānassa kassaci abhāvato sassatena vā. Avipariṇāmadhammena vāti jarābhaṅgavasena avipariṇāmapakatikassa kassaci abhāvato avipariṇāmadhammena vā.
ചക്ഖു സുഞ്ഞം അത്തേന വാ അത്തനിയേന വാതി ‘‘കാരകോ വേദകോ സയംവസീ’’തി ഏവം പരികപ്പികേന അത്തനാ വാ അത്താഭാവതോയേവ അത്തനോ സന്തകേന പരിക്ഖാരേന ച സുഞ്ഞം. സബ്ബം ചക്ഖാദിലോകിയധമ്മജാതം യസ്മാ അത്താ ച ഏത്ഥ നത്ഥി, അത്തനിയഞ്ച ഏത്ഥ നത്ഥി, തസ്മാ ‘‘സുഞ്ഞ’’ന്തി വുച്ചതീതി അത്ഥോ . ലോകുത്തരാപി ധമ്മാ അത്തത്തനിയേഹി സുഞ്ഞായേവ, സുഞ്ഞാതീതധമ്മാ നത്ഥീതി വുത്തം ഹോതി. തസ്മിം ധമ്മേ അത്തത്തനിയസാരസ്സ നത്ഥിഭാവോ വുത്തോ ഹോതി. ലോകേ ച ‘‘സുഞ്ഞം ഘരം സുഞ്ഞോ ഘടോ’’തി വുത്തോ ഘരസ്സ ഘടസ്സ ച നത്ഥിഭാവോ ന ഹോതി, തസ്മിം ഘടേ ച അഞ്ഞസ്സ നത്ഥിഭാവോ വുത്തോ ഹോതി. ഭഗവതാ ച ഇതി യമ്പി കോചി തത്ഥ ന ഹോതി, തേന തം സുഞ്ഞം. യം പന തത്ഥ അവസിട്ഠം ഹോതി, തം സന്തം ഇദമത്ഥീതി പജാനാതീതി അയമേവത്ഥോ വുത്തോ. തഥാ ഞായഗന്ഥേ സദ്ദഗന്ഥേ ച അയമേവത്ഥോ. ഇതി ഇമസ്മിം സുത്തേ അനത്തലക്ഖണമേവ കഥിതം. അനിസ്സരിയതോതി അത്തനോ ഇസ്സരിയേ അവസവത്തനതോ. അകാമകാരിയതോതി അത്തനോ അകാമം അരുചികരണവസേന. അപാപുണിയതോതി ഠാതും പതിട്ഠാഭാവതോ. അവസവത്തനതോതി അത്തനോ വസേ അവത്തനതോ. പരതോതി അനിച്ചതോ പച്ചയായത്തവുത്തിതോ. വിവിത്തതോതി നിസ്സരതോ.
Cakkhusuññaṃ attena vā attaniyena vāti ‘‘kārako vedako sayaṃvasī’’ti evaṃ parikappikena attanā vā attābhāvatoyeva attano santakena parikkhārena ca suññaṃ. Sabbaṃ cakkhādilokiyadhammajātaṃ yasmā attā ca ettha natthi, attaniyañca ettha natthi, tasmā ‘‘suñña’’nti vuccatīti attho . Lokuttarāpi dhammā attattaniyehi suññāyeva, suññātītadhammā natthīti vuttaṃ hoti. Tasmiṃ dhamme attattaniyasārassa natthibhāvo vutto hoti. Loke ca ‘‘suññaṃ gharaṃ suñño ghaṭo’’ti vutto gharassa ghaṭassa ca natthibhāvo na hoti, tasmiṃ ghaṭe ca aññassa natthibhāvo vutto hoti. Bhagavatā ca iti yampi koci tattha na hoti, tena taṃ suññaṃ. Yaṃ pana tattha avasiṭṭhaṃ hoti, taṃ santaṃ idamatthīti pajānātīti ayamevattho vutto. Tathā ñāyaganthe saddaganthe ca ayamevattho. Iti imasmiṃ sutte anattalakkhaṇameva kathitaṃ. Anissariyatoti attano issariye avasavattanato. Akāmakāriyatoti attano akāmaṃ arucikaraṇavasena. Apāpuṇiyatoti ṭhātuṃ patiṭṭhābhāvato. Avasavattanatoti attano vase avattanato. Paratoti aniccato paccayāyattavuttito. Vivittatoti nissarato.
സുദ്ധന്തി കേവലം ഇസ്സരകാലപകതീഹി വിനാ കേവലം പച്ചയായത്തപവത്തിവസേന പവത്തമാനം സുദ്ധം നാമ. അത്തനിയവിരഹിതോ സുദ്ധധമ്മപുഞ്ജോതി ച. സുദ്ധം ധമ്മസമുപ്പാദം, സുദ്ധം സങ്ഖാരസന്തതിന്തി സുദ്ധം പസ്സന്തസ്സ ജാനന്തസ്സ സങ്ഖാരാനം സന്തതിം അബ്ബോച്ഛിന്നസങ്ഖാരസന്തതിം. തഥേവ സുദ്ധം പസ്സന്തസ്സ സങ്ഖാരാദീനി, ഏകട്ഠാനി ആദരേന ദ്വത്തിക്ഖത്തും വുത്താനി. ഏവം പസ്സന്തസ്സ മരണമുഖേ ഭയം ന ഹോതി. ഗാമണീതി ആലപനം. തിണകട്ഠസമം ലോകന്തി ഇമം ഉപാദിന്നക്ഖന്ധസങ്ഖാതം ലോകം. യദാ തിണകട്ഠസമം പഞ്ഞായ പസ്സതി. യഥാ അരഞ്ഞേ തിണകട്ഠാദീസു ഗണ്ഹന്തേസു അത്താനം വാ അത്തനിയം വാ ഗണ്ഹാതീതി ന ഹോതി, തേസു വാ തിണകട്ഠാദീസു സയമേവ നസ്സന്തേസുപി വിനസ്സന്തേസുപി അത്താ നസ്സതി, അത്തനിയോ നസ്സതീതി ന ഹോതി. ഏവം ഇമസ്മിം കായേപി നസ്സന്തേ വാ വിനസ്സന്തേ വാ അത്താ വാ അത്തനിയം വാ ഭിജ്ജതീതി അപസ്സന്തോ പഞ്ഞായ തിണകട്ഠസമം പസ്സതീതി വുച്ചതി. നാഞ്ഞം പത്ഥയതേ കിഞ്ചി, അഞ്ഞത്രപ്പടിസന്ധിയാതി പടിസന്ധിവിരഹിതം നിബ്ബാനം ഠപേത്വാ അഞ്ഞം ഭവം വാ അത്തഭാവം വാ ന പത്ഥേതി.
Suddhanti kevalaṃ issarakālapakatīhi vinā kevalaṃ paccayāyattapavattivasena pavattamānaṃ suddhaṃ nāma. Attaniyavirahito suddhadhammapuñjoti ca. Suddhaṃ dhammasamuppādaṃ, suddhaṃ saṅkhārasantatinti suddhaṃ passantassa jānantassa saṅkhārānaṃ santatiṃ abbocchinnasaṅkhārasantatiṃ. Tatheva suddhaṃ passantassa saṅkhārādīni, ekaṭṭhāni ādarena dvattikkhattuṃ vuttāni. Evaṃ passantassa maraṇamukhe bhayaṃ na hoti. Gāmaṇīti ālapanaṃ. Tiṇakaṭṭhasamaṃ lokanti imaṃ upādinnakkhandhasaṅkhātaṃ lokaṃ. Yadā tiṇakaṭṭhasamaṃ paññāya passati. Yathā araññe tiṇakaṭṭhādīsu gaṇhantesu attānaṃ vā attaniyaṃ vā gaṇhātīti na hoti, tesu vā tiṇakaṭṭhādīsu sayameva nassantesupi vinassantesupi attā nassati, attaniyo nassatīti na hoti. Evaṃ imasmiṃ kāyepi nassante vā vinassante vā attā vā attaniyaṃ vā bhijjatīti apassanto paññāya tiṇakaṭṭhasamaṃ passatīti vuccati. Nāññaṃ patthayate kiñci, aññatrappaṭisandhiyāti paṭisandhivirahitaṃ nibbānaṃ ṭhapetvā aññaṃ bhavaṃ vā attabhāvaṃ vā na pattheti.
രൂപം സമന്നേസതീതി രൂപസ്സ സാരം പരിയേസതി. അഹന്തി വാതി ദിട്ഠിവസേന. മമന്തി വാതി തണ്ഹാവസേന. അസ്മീതി വാതി മാനവസേന. തമ്പി തസ്സ ന ഹോതീതി തം തിവിധമ്പി തസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ന ഹോതി.
Rūpaṃ samannesatīti rūpassa sāraṃ pariyesati. Ahanti vāti diṭṭhivasena. Mamanti vāti taṇhāvasena. Asmīti vāti mānavasena. Tampi tassa na hotīti taṃ tividhampi tassa puggalassa na hoti.
ഇധാതി ദേസാപദേസേ നിപാതോ, സ്വായം കത്ഥചി ലോകം ഉപാദായ വുച്ചതി. യഥാഹ – ‘‘ഇധ തഥാഗതോ ലോകേ ഉപ്പജ്ജതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൭൮; അ॰ നി॰ ൪.൩൩). കത്ഥചി സാസനം . യഥാഹ – ‘‘ഇധേവ, ഭിക്ഖവേ, സമണോ, ഇധ ദുതിയോ സമണോ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൩൯; ദീ॰ നി॰ ൨.൨൧൪). കത്ഥചി ഓകാസം. യഥാഹ –
Idhāti desāpadese nipāto, svāyaṃ katthaci lokaṃ upādāya vuccati. Yathāha – ‘‘idha tathāgato loke uppajjatī’’ti (saṃ. ni. 3.78; a. ni. 4.33). Katthaci sāsanaṃ . Yathāha – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo, idha dutiyo samaṇo’’ti (ma. ni. 1.139; dī. ni. 2.214). Katthaci okāsaṃ. Yathāha –
‘‘ഇധേവ തിട്ഠമാനസ്സ, ദേവഭൂതസ്സ മേ സതോ;
‘‘Idheva tiṭṭhamānassa, devabhūtassa me sato;
പുനരായു ച മേ ലദ്ധോ, ഏവം ജാനാഹി മാരിസാ’’തി. (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൬൯);
Punarāyu ca me laddho, evaṃ jānāhi mārisā’’ti. (dī. ni. 2.369);
കത്ഥചി പദപൂരണമത്തമേവ. യഥാഹ – ‘‘ഇധാഹം, ഭിക്ഖവേ, ഭുത്താവീ അസ്സം പവാരിതോ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൩൦). ഇധ പന ലോകം ഉപാദായ വുത്തോതി വേദിതബ്ബോ. അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോതി ഏത്ഥ പന ആഗമാധിഗമാഭാവാ ഞേയ്യോ ‘‘അസ്സുതവാ’’ഇതി. യസ്സ ഹി ഖന്ധധാതുആയതനപച്ചയാകാരസതിപട്ഠാനാദീസു ഉഗ്ഗഹപരിപുച്ഛാവിനിച്ഛയരഹിതത്താ ദിട്ഠിപടിസേധകോ നേവ ആഗമോ, പടിപത്തിയാ അധിഗന്തബ്ബസ്സ അനധിഗതത്താ നേവ അധിഗമോ അത്ഥി, സോ ആഗമാധിഗമാഭാവാ ഞേയ്യോ ‘‘അസ്സുതവാ’’ ഇതി. സ്വായം –
Katthaci padapūraṇamattameva. Yathāha – ‘‘idhāhaṃ, bhikkhave, bhuttāvī assaṃ pavārito’’ti (ma. ni. 1.30). Idha pana lokaṃ upādāya vuttoti veditabbo. Assutavā puthujjanoti ettha pana āgamādhigamābhāvā ñeyyo ‘‘assutavā’’iti. Yassa hi khandhadhātuāyatanapaccayākārasatipaṭṭhānādīsu uggahaparipucchāvinicchayarahitattā diṭṭhipaṭisedhako neva āgamo, paṭipattiyā adhigantabbassa anadhigatattā neva adhigamo atthi, so āgamādhigamābhāvā ñeyyo ‘‘assutavā’’ iti. Svāyaṃ –
പുഥൂനം ജനനാദീഹി, കാരണേഹി പുഥുജ്ജനോ;
Puthūnaṃ jananādīhi, kāraṇehi puthujjano;
പുഥുജ്ജനന്തോഗധത്താ, പുഥുവായം ജനോ ഇതി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൭; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨; അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൫൧; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧.൧൩൦);
Puthujjanantogadhattā, puthuvāyaṃ jano iti. (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.2; a. ni. aṭṭha. 1.1.51; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130);
സോ ഹി പുഥൂനം നാനപ്പകാരാനം കിലേസാദീനം ജനനാദീഹിപി കാരണേഹി പുഥുജ്ജനോ. യഥാഹ – പുഥു കിലേസേ ജനേന്തീതി പുഥുജ്ജനാ , പുഥു അവിഹതസക്കായദിട്ഠികാതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു സത്ഥാരാനം മുഖുല്ലോകികാതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു സബ്ബഗതീഹി അവുട്ഠിതാതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു നാനാഭിസങ്ഖാരേ അഭിസങ്ഖരോന്തീതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു നാനാഓഘേഹി വുയ്ഹന്തീതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു നാനാസന്താപേഹി സന്തപ്പേന്തീതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു നാനാപരിളാഹേഹി പരിഡയ്ഹന്തീതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു പഞ്ചസു കാമഗുണേസു രത്താ ഗിദ്ധാ ഗധിതാ മുഞ്ഛിതാ അജ്ഝോസന്നാ ലഗ്ഗാ ലഗ്ഗിതാ പലിബുദ്ധാതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു പഞ്ചഹി നീവരണേഹി ആവുടാ നിവുടാ ഓവുടാ പിഹിതാ പടിച്ഛന്നാ പടികുജ്ജിതാതി പുഥുജ്ജനാ (മഹാനി॰ ൫൧, ൯൪), പുഥൂനം വാ ഗണനപഥമതീതാനം അരിയധമ്മപരമ്മുഖാനം നീചധമ്മസമാചാരാനം ജനാനം അന്തോഗധത്താപി പുഥുജ്ജനാ, പുഥുവ അയം വിസുംയേവ സങ്ഖ്യം ഗതോ, വിസംസട്ഠോ സീലസുതാദിഗുണയുത്തേഹി അരിയേഹി ജനോതിപി പുഥുജ്ജനോ. ഏവമേതേഹി ‘‘അസ്സുതവാ പുഥുജ്ജനോ’’തി ദ്വീഹി പദേഹി യേ തേ –
So hi puthūnaṃ nānappakārānaṃ kilesādīnaṃ jananādīhipi kāraṇehi puthujjano. Yathāha – puthu kilese janentīti puthujjanā , puthu avihatasakkāyadiṭṭhikāti puthujjanā, puthu satthārānaṃ mukhullokikāti puthujjanā, puthu sabbagatīhi avuṭṭhitāti puthujjanā, puthu nānābhisaṅkhāre abhisaṅkharontīti puthujjanā, puthu nānāoghehi vuyhantīti puthujjanā, puthu nānāsantāpehi santappentīti puthujjanā, puthu nānāpariḷāhehi pariḍayhantīti puthujjanā, puthu pañcasu kāmaguṇesu rattā giddhā gadhitā muñchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhāti puthujjanā, puthu pañcahi nīvaraṇehi āvuṭā nivuṭā ovuṭā pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti puthujjanā (mahāni. 51, 94), puthūnaṃ vā gaṇanapathamatītānaṃ ariyadhammaparammukhānaṃ nīcadhammasamācārānaṃ janānaṃ antogadhattāpi puthujjanā, puthuva ayaṃ visuṃyeva saṅkhyaṃ gato, visaṃsaṭṭho sīlasutādiguṇayuttehi ariyehi janotipi puthujjano. Evametehi ‘‘assutavā puthujjano’’ti dvīhi padehi ye te –
‘‘ദുവേ പുഥുജ്ജനാ വുത്താ, ബുദ്ധേനാദിച്ചബന്ധുനാ;
‘‘Duve puthujjanā vuttā, buddhenādiccabandhunā;
അന്ധോ പുഥുജ്ജനോ ഏകോ, കല്യാണേകോ പുഥുജ്ജനോ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൭; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨; സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൨.൬൧; അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൫൧; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧.൧൩൦; ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ ൧൦൦൭) –
Andho puthujjano eko, kalyāṇeko puthujjano’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.2; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.61; a. ni. aṭṭha. 1.1.51; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130; dha. sa. aṭṭha. 1007) –
ദ്വേ പുഥുജ്ജനാ വുത്താ, തേസു അന്ധപുഥുജ്ജനോ വുത്തോ ഹോതീതി വേദിതബ്ബോ.
Dve puthujjanā vuttā, tesu andhaputhujjano vutto hotīti veditabbo.
അരിയാനം അദസ്സാവീതിആദീസു അരിയാതി ആരകത്താ കിലേസേഹി, അനയേ ന ഇരിയനതോ, അയേ ഇരിയനതോ, സദേവകേന ച ലോകേന അരണീയതോ ബുദ്ധാ ച പച്ചേകബുദ്ധാ ച ബുദ്ധസാവകാ ച വുച്ചന്തി, ബുദ്ധാ ഏവ വാ ഇധ അരിയാ. യഥാഹ – ‘‘സദേവകേ, ഭിക്ഖവേ, ലോകേ…പേ॰… തഥാഗതോ അരിയോതി വുച്ചതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൯൮).
Ariyānaṃ adassāvītiādīsu ariyāti ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye iriyanato, sadevakena ca lokena araṇīyato buddhā ca paccekabuddhā ca buddhasāvakā ca vuccanti, buddhā eva vā idha ariyā. Yathāha – ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… tathāgato ariyoti vuccatī’’ti (saṃ. ni. 5.1098).
സപ്പുരിസാതി ഏത്ഥ പന പച്ചേകബുദ്ധാ തഥാഗതസാവകാ ച ‘‘സപ്പുരിസാ’’തി വേദിതബ്ബാ. തേ ഹി ലോകുത്തരഗുണയോഗേന സോഭനാ പുരിസാതി സപ്പുരിസാ. സബ്ബേവ വാ ഏതേ ദ്വിധാപി വുത്താ. ബുദ്ധാപി ഹി അരിയാ ച സപ്പുരിസാ ച പച്ചേകബുദ്ധാപി ബുദ്ധസാവകാപി. യഥാഹ –
Sappurisāti ettha pana paccekabuddhā tathāgatasāvakā ca ‘‘sappurisā’’ti veditabbā. Te hi lokuttaraguṇayogena sobhanā purisāti sappurisā. Sabbeva vā ete dvidhāpi vuttā. Buddhāpi hi ariyā ca sappurisā ca paccekabuddhāpi buddhasāvakāpi. Yathāha –
‘‘യോ വേ കതഞ്ഞൂ കതവേദി ധീരോ, കല്യാണമിത്തോ ദള്ഹഭത്തി ച ഹോതി;
‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro, kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hoti;
ദുഖിതസ്സ സക്കച്ച കരോതി കിച്ചം, തഥാവിധം സപ്പുരിസം വദന്തീ’’തി. (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧.൧൩൦; ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ ൧൦൦൭);
Dukhitassa sakkacca karoti kiccaṃ, tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadantī’’ti. (ma. ni. aṭṭha. 1.2; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130; dha. sa. aṭṭha. 1007);
‘‘കല്യാണമിത്തോ ദള്ഹഭത്തി ച ഹോതീ’’തി ഏത്താവതാ ഹി ബുദ്ധസാവകോ വുത്തോ. കതഞ്ഞുതാദീഹി പച്ചേകബുദ്ധാ ബുദ്ധാതി, യോ ഇമേസം അരിയാനം അദസ്സനസീലോ, ന ച ദസ്സനേ സാധുകാരീ, സോ അരിയാനം അദസ്സാവീതി വേദിതബ്ബോ. സോ ചക്ഖുനാ അദസ്സാവീ, ഞാണേന അദസ്സാവീതി ദുവിധോ, തേസു ഞാണേന അദസ്സാവീ ഇധ അധിപ്പേതോ. മംസചക്ഖുനാ ഹി ദിബ്ബചക്ഖുനാ വാ അരിയാ ദിട്ഠാപി അദിട്ഠാവ ഹോന്തി തേസം ചക്ഖുനാ വണ്ണമത്തഗഹണതോ, ന അരിയഭാവഗോചരതോ. സോണസിങ്ഗാലാദയോപി ചക്ഖുനാ അരിയേ പസ്സന്തി, ന ച തേ അരിയാനം ദസ്സാവിനോ.
‘‘Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’’ti ettāvatā hi buddhasāvako vutto. Kataññutādīhi paccekabuddhā buddhāti, yo imesaṃ ariyānaṃ adassanasīlo, na ca dassane sādhukārī, so ariyānaṃ adassāvīti veditabbo. So cakkhunā adassāvī, ñāṇena adassāvīti duvidho, tesu ñāṇena adassāvī idha adhippeto. Maṃsacakkhunā hi dibbacakkhunā vā ariyā diṭṭhāpi adiṭṭhāva honti tesaṃ cakkhunā vaṇṇamattagahaṇato, na ariyabhāvagocarato. Soṇasiṅgālādayopi cakkhunā ariye passanti, na ca te ariyānaṃ dassāvino.
തത്രിദം വത്ഥു – ചിത്തലപബ്ബതവാസിനോ കിര ഖീണാസവത്ഥേരസ്സ ഉപട്ഠാകോ വുഡ്ഢപബ്ബജിതോ ഏകദിവസം ഥേരേന സദ്ധിം പിണ്ഡായ ചരിത്വാ ഥേരസ്സ പത്തചീവരം ഗഹേത്വാ പിട്ഠിതോ ആഗച്ഛന്തോ ഥേരം പുച്ഛി – ‘‘അരിയാ നാമ, ഭന്തേ, കീദിസാ’’തി? ഥേരോ ആഹ – ‘‘ഇധേകച്ചോ മഹല്ലകോ അരിയാനം പത്തചീവരം ഗഹേത്വാ വത്തപടിപത്തിം കത്വാ സഹ ചരന്തോപി നേവ അരിയേ ജാനാതി, ഏവം ദുജ്ജാനാ, ആവുസോ, അരിയാ’’തി. ഏവം വുത്തേപി സോ നേവ അഞ്ഞാസി. തസ്മാ ചക്ഖുനാ ദസ്സനം ന ദസ്സനം, ഞാണേന ദസ്സനമേവ ദസ്സനം. യഥാഹ – ‘‘അലം തേ, വക്കലി, കിം തേ ഇമിനാ പൂതികായേന ദിട്ഠേന, യോ ഖോ, വക്കലി, ധമ്മം പസ്സതി, സോ മം പസ്സതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൮൭). തസ്മാ ചക്ഖുനാ പസ്സന്തോപി ഞാണേന അരിയേഹി ദിട്ഠം അനിച്ചാദിലക്ഖണം അപസ്സന്തോ, അരിയാനം അധിഗതഞ്ച ധമ്മം അനധിഗച്ഛന്തോ, അരിയകരധമ്മാനം അരിയഭാവസ്സ ച അദിട്ഠത്താ ‘‘അരിയാനം അദസ്സാവീ’’തി വേദിതബ്ബോ.
Tatridaṃ vatthu – cittalapabbatavāsino kira khīṇāsavattherassa upaṭṭhāko vuḍḍhapabbajito ekadivasaṃ therena saddhiṃ piṇḍāya caritvā therassa pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito āgacchanto theraṃ pucchi – ‘‘ariyā nāma, bhante, kīdisā’’ti? Thero āha – ‘‘idhekacco mahallako ariyānaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vattapaṭipattiṃ katvā saha carantopi neva ariye jānāti, evaṃ dujjānā, āvuso, ariyā’’ti. Evaṃ vuttepi so neva aññāsi. Tasmā cakkhunā dassanaṃ na dassanaṃ, ñāṇena dassanameva dassanaṃ. Yathāha – ‘‘alaṃ te, vakkali, kiṃ te iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’ti (saṃ. ni. 3.87). Tasmā cakkhunā passantopi ñāṇena ariyehi diṭṭhaṃ aniccādilakkhaṇaṃ apassanto, ariyānaṃ adhigatañca dhammaṃ anadhigacchanto, ariyakaradhammānaṃ ariyabhāvassa ca adiṭṭhattā ‘‘ariyānaṃ adassāvī’’ti veditabbo.
അരിയധമ്മസ്സ അകോവിദോതി സതിപട്ഠാനാദിഭേദേ അരിയധമ്മേ അകുസലോ. അരിയധമ്മേ അവിനീതോതി ഏത്ഥ പന –
Ariyadhammassa akovidoti satipaṭṭhānādibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinītoti ettha pana –
ദുവിധോ വിനയോ നാമ, ഏകമേകേത്ഥ പഞ്ചധാ;
Duvidho vinayo nāma, ekamekettha pañcadhā;
അഭാവതോ തസ്സ അയം, ‘‘അവിനീതോ’’തി വുച്ചതി. (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨; സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.ഉരഗസുത്തവണ്ണനാ; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧.൧൩൦; ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ ൧൦൦൭);
Abhāvato tassa ayaṃ, ‘‘avinīto’’ti vuccati. (ma. ni. aṭṭha. 1.2; su. ni. aṭṭha. 1.uragasuttavaṇṇanā; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130; dha. sa. aṭṭha. 1007);
അയഞ്ഹി സംവരവിനയോ പഹാനവിനയോതി ദുവിധോ വിനയോ. ഏത്ഥ ച ദുവിധേപി വിനയേ ഏകമേകോപി വിനയോ പഞ്ചധാ ഭിജ്ജതി. സംവരവിനയോപി ഹി സീലസംവരോ സതിസംവരോ ഞാണസംവരോ ഖന്തിസംവരോ വീരിയസംവരോതി പഞ്ചവിധോ. പഹാനവിനയോപി തദങ്ഗപ്പഹാനം വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനം സമുച്ഛേദപ്പഹാനം പടിപ്പസ്സദ്ധിപ്പഹാനം നിസ്സരണപ്പഹാനന്തി പഞ്ചവിധോ.
Ayañhi saṃvaravinayo pahānavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekamekopi vinayo pañcadhā bhijjati. Saṃvaravinayopi hi sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti pañcavidho. Pahānavinayopi tadaṅgappahānaṃ vikkhambhanappahānaṃ samucchedappahānaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nissaraṇappahānanti pañcavidho.
തത്ഥ ‘‘ഇമിനാ പാതിമോക്ഖസംവരേന ഉപേതോ ഹോതി സമുപേതോ’’തി (വിഭ॰ ൫൧൧) അയം സീലസംവരോ. ‘‘രക്ഖതി ചക്ഖുന്ദ്രിയം, ചക്ഖുന്ദ്രിയേ സംവരം ആപജ്ജതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൯൫; സം॰ നി॰ ൪.൨൩൯; അ॰ നി॰ ൩.൧൬) അയം സതിസംവരോ.
Tattha ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto’’ti (vibha. 511) ayaṃ sīlasaṃvaro. ‘‘Rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (ma. ni. 1.295; saṃ. ni. 4.239; a. ni. 3.16) ayaṃ satisaṃvaro.
‘‘യാനി സോതാനി ലോകസ്മിം, (അജിതാതി ഭഗവാ,)
‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, (ajitāti bhagavā,)
സതി തേസം നിവാരണം;
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
സോതാനം സംവരം ബ്രൂമി, പഞ്ഞായേതേ പിധിയ്യരേ’’തി. (സു॰ നി॰ ൧൦൪൧; ചൂളനി॰ അജിതമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൪; നേത്തി॰ ൧൧, ൪൫; ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ ൧൦൦൭) –
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhiyyare’’ti. (su. ni. 1041; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 4; netti. 11, 45; dha. sa. aṭṭha. 1007) –
അയം ഞാണസംവരോ. ‘‘ഖമോ ഹോതി സീതസ്സ ഉണ്ഹസ്സാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൪; അ॰ നി॰ ൪.൧൧൪; ൬.൫൮) അയം ഖന്തിസംവരോ. ‘‘ഉപ്പന്നം കാമവിതക്കം നാധിവാസേതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൬; അ॰ നി॰ ൪.൧൧൪; ൬.൫൮) അയം വീരിയസംവരോ. സബ്ബോപി ചായം സംവരോ യഥാസകം സംവരിതബ്ബാനം വിനേതബ്ബാനഞ്ച കായദുച്ചരിതാദീനം സംവരണതോ ‘‘സംവരോ’’, വിനയനതോ ‘‘വിനയോ’’തി വുച്ചതി. ഏവം താവ സംവരവിനയോ പഞ്ചധാ ഭിജ്ജതീതി വേദിതബ്ബോ.
Ayaṃ ñāṇasaṃvaro. ‘‘Khamo hoti sītassa uṇhassā’’ti (ma. ni. 1.24; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ khantisaṃvaro. ‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’ti (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ vīriyasaṃvaro. Sabbopi cāyaṃ saṃvaro yathāsakaṃ saṃvaritabbānaṃ vinetabbānañca kāyaduccaritādīnaṃ saṃvaraṇato ‘‘saṃvaro’’, vinayanato ‘‘vinayo’’ti vuccati. Evaṃ tāva saṃvaravinayo pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
തഥാ യം നാമരൂപപരിച്ഛേദാദീസു വിപസ്സനാഞാണേസു പടിപക്ഖഭാവതോ ദീപാലോകേനേവ തമസ്സ, തേന തേന വിപസ്സനാഞാണേന തസ്സ തസ്സ അനത്ഥസ്സ പഹാനം. സേയ്യഥിദം – നാമരൂപവവത്ഥാനേന സക്കായദിട്ഠിയാ, പച്ചയപരിഗ്ഗഹേന അഹേതുവിസമഹേതുദിട്ഠീനം, തസ്സേവ അപരഭാഗേന കങ്ഖാവിതരണേന കഥംകഥീഭാവസ്സ, കലാപസമ്മസനേന ‘‘അഹം മമാ’’തി ഗാഹസ്സ, മഗ്ഗാമഗ്ഗവവത്ഥാനേന അമഗ്ഗേ മഗ്ഗസഞ്ഞായ, ഉദയദസ്സനേന ഉച്ഛേദദിട്ഠിയാ, വയദസ്സനേന സസ്സതദിട്ഠിയാ, ഭയദസ്സനേന സഭയേ അഭയസഞ്ഞായ, ആദീനവദസ്സനേന അസ്സാദസഞ്ഞായ, നിബ്ബിദാനുപസ്സനായ അഭിരതിസഞ്ഞായ , മുഞ്ചിതുകമ്യതാഞാണേന അമുഞ്ചിതുകാമതായ, ഉപേക്ഖാഞാണേന അനുപേക്ഖായ, അനുലോമേന ധമ്മട്ഠിതിയം നിബ്ബാനേ ച പടിലോമഭാവസ്സ, ഗോത്രഭുനാ സങ്ഖാരനിമിത്തഗ്ഗാഹസ്സ പഹാനം. ഏതം തദങ്ഗപ്പഹാനം നാമ.
Tathā yaṃ nāmarūpaparicchedādīsu vipassanāñāṇesu paṭipakkhabhāvato dīpālokeneva tamassa, tena tena vipassanāñāṇena tassa tassa anatthassa pahānaṃ. Seyyathidaṃ – nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathībhāvassa, kalāpasammasanena ‘‘ahaṃ mamā’’ti gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanāya abhiratisaññāya , muñcitukamyatāñāṇena amuñcitukāmatāya, upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyaṃ nibbāne ca paṭilomabhāvassa, gotrabhunā saṅkhāranimittaggāhassa pahānaṃ. Etaṃ tadaṅgappahānaṃ nāma.
യം പന ഉപചാരപ്പനാഭേദേന സമാധിനാ പവത്തിഭാവനിവാരണതോ ഘടപ്പഹാരേനേവ ഉദകപിട്ഠേ സേവാലസ്സ തേസം തേസം നീവരണാദിധമ്മാനം പഹാനം, ഏതം വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനം നാമ. യം ചതുന്നം അരിയമഗ്ഗാനം ഭാവിതത്താ തംതംമഗ്ഗവതോ അത്തനോ അത്തനോ സന്താനേ ‘‘ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായാ’’തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൨൭൭; വിഭ॰ ൬൨൮) നയേന വുത്തസ്സ സമുദയപക്ഖിയസ്സ കിലേസഗണസ്സ അച്ചന്തഅപ്പവത്തിഭാവേന പഹാനം, ഇദം സമുച്ഛേദപ്പഹാനം നാമ. യം പന ഫലക്ഖണേ പടിപ്പസ്സദ്ധത്തം കിലേസാനം, ഏതം പടിപ്പസ്സദ്ധിപ്പഹാനം നാമ. യം സബ്ബസങ്ഖതനിസ്സടത്താ പഹീനസബ്ബസങ്ഖതം നിബ്ബാനം, ഏതം നിസ്സരണപ്പഹാനം നാമ. സബ്ബമ്പി ചേതം പഹാനം യസ്മാ ചാഗട്ഠേന പഹാനം, വിനയനട്ഠേന വിനയോ, തസ്മാ ‘‘പഹാനവിനയോ’’തി വുച്ചതി. തം തം പഹാനവതോ വാ തസ്സ തസ്സ വിനയസ്സ സമ്ഭവതോപേതം ‘‘പഹാനവിനയോ’’തി വുച്ചതി. ഏവം പഹാനവിനയോപി പഞ്ചധാ ഭിജ്ജതീതി വേദിതബ്ബോ (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨; സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.ഉരഗസുത്തവണ്ണനാ; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧.൧൩൦).
Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattibhāvanivāraṇato ghaṭappahāreneva udakapiṭṭhe sevālassa tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ, etaṃ vikkhambhanappahānaṃ nāma. Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano attano santāne ‘‘diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā (dha. sa. 277; vibha. 628) nayena vuttassa samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa accantaappavattibhāvena pahānaṃ, idaṃ samucchedappahānaṃ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, etaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nāma. Yaṃ sabbasaṅkhatanissaṭattā pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ, etaṃ nissaraṇappahānaṃ nāma. Sabbampi cetaṃ pahānaṃ yasmā cāgaṭṭhena pahānaṃ, vinayanaṭṭhena vinayo, tasmā ‘‘pahānavinayo’’ti vuccati. Taṃ taṃ pahānavato vā tassa tassa vinayassa sambhavatopetaṃ ‘‘pahānavinayo’’ti vuccati. Evaṃ pahānavinayopi pañcadhā bhijjatīti veditabbo (ma. ni. aṭṭha. 1.2; su. ni. aṭṭha. 1.uragasuttavaṇṇanā; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130).
ഏവമയം സങ്ഖേപതോ ദുവിധോ ഭേദതോ ച ദസവിധോ വിനയോ ഭിന്നസംവരത്താ, പഹാതബ്ബസ്സ ച അപ്പഹീനത്താ യസ്മാ ഏതസ്സ അസ്സുതവതോ പുഥുജ്ജനസ്സ നത്ഥി, തസ്മാ അഭാവതോ തസ്സ അയം ‘‘അവിനീതോ’’തി വുച്ചതീതി. ഏസേവ നയോ സപ്പുരിസാനം അദസ്സാവീ സപ്പുരിസധമ്മസ്സ അകോവിദോ, സപ്പുരിസധമ്മേ അവിനീതോതി ഏത്ഥപി. നിന്നാനാകരണഞ്ഹി ഏതമത്ഥതോ. യഥാഹ – ‘‘യേവ തേ അരിയാ, തേവ തേ സപ്പുരിസാ. യേവ തേ സപ്പുരിസാ, തേവ തേ അരിയാ. യോ ഏവ സോ അരിയാനം ധമ്മോ, സോ ഏവ സോ സപ്പുരിസാനം ധമ്മോ. യോ ഏവ സോ സപ്പുരിസാനം ധമ്മോ, സോ ഏവ സോ അരിയാനം ധമ്മോ. യേവ തേ അരിയവിനയാ, തേവ തേ സപ്പുരിസവിനയാ. യേവ തേ സപ്പുരിസവിനയാ, തേവ തേ അരിയവിനയാ. അരിയേതി വാ, സപ്പുരിസേതി വാ, അരിയധമ്മേതി വാ, സപ്പുരിസധമ്മേതി വാ, അരിയവിനയേതി വാ, സപ്പുരിസവിനയേതി വാ ഏസേസേ ഏകേ ഏകട്ഠേ സമേ സമഭാഗേ തജ്ജാതേ തഞ്ഞേവാതി (ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ ൧൦൦൭; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧.൧൩൦).
Evamayaṃ saṅkhepato duvidho bhedato ca dasavidho vinayo bhinnasaṃvarattā, pahātabbassa ca appahīnattā yasmā etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasmā abhāvato tassa ayaṃ ‘‘avinīto’’ti vuccatīti. Eseva nayo sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido, sappurisadhamme avinītoti etthapi. Ninnānākaraṇañhi etamatthato. Yathāha – ‘‘yeva te ariyā, teva te sappurisā. Yeva te sappurisā, teva te ariyā. Yo eva so ariyānaṃ dhammo, so eva so sappurisānaṃ dhammo. Yo eva so sappurisānaṃ dhammo, so eva so ariyānaṃ dhammo. Yeva te ariyavinayā, teva te sappurisavinayā. Yeva te sappurisavinayā, teva te ariyavinayā. Ariyeti vā, sappuriseti vā, ariyadhammeti vā, sappurisadhammeti vā, ariyavinayeti vā, sappurisavinayeti vā esese eke ekaṭṭhe same samabhāge tajjāte taññevāti (dha. sa. aṭṭha. 1007; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130).
രൂപം അത്തതോ സമനുപസ്സതീതി ഇധേകച്ചോ രൂപം അത്തതോ സമനുപസ്സതി, ‘‘യം രൂപം, സോ അഹം, യോ അഹം, തം രൂപ’’ന്തി രൂപഞ്ച അത്താനഞ്ച അദ്വയം സമനുപസ്സതി. സേയ്യഥാപി തേലപ്പദീപസ്സ ഝായതോ ‘‘യാ അച്ചി, സോ വണ്ണോ. യോ വണ്ണോ, സാ അച്ചീ’’തി അച്ചിഞ്ച വണ്ണഞ്ച അദ്വയം സമനുപസ്സതി, ഏവമേവ ഇധേകച്ചോ രൂപം അത്തതോ…പേ॰… സമനുപസ്സതീതി (പടി॰ മ॰ ൧.൧൩൦-൧൩൧) ഏവം രൂപം ‘‘അത്താ’’തി ദിട്ഠിപസ്സനായ പസ്സതി. രൂപവന്തം വാ അത്താനന്തി അരൂപം ‘‘അത്താ’’തി ഗഹേത്വാ ഛായാവന്തം രുക്ഖം വിയ തം രൂപവന്തം ‘‘അത്താ’’തി സമനുപസ്സതി. അത്തനി വാ രൂപന്തി അരൂപമേവ ‘‘അത്താ’’തി ഗഹേത്വാ പുപ്ഫസ്മിം ഗന്ധം വിയ അത്തനി രൂപം സമനുപസ്സതി. രൂപസ്മിം വാ അത്താനന്തി അരൂപമേവ ‘‘അത്താ’’തി ഗഹേത്വാ കരണ്ഡകേ മണിം വിയ തം അത്താനം രൂപസ്മിം സമനുപസ്സതി. വേദനാദീസുപി ഏസേവ നയോ.
Rūpaṃ attato samanupassatīti idhekacco rūpaṃ attato samanupassati, ‘‘yaṃ rūpaṃ, so ahaṃ, yo ahaṃ, taṃ rūpa’’nti rūpañca attānañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci, so vaṇṇo. Yo vaṇṇo, sā accī’’ti acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati, evameva idhekacco rūpaṃ attato…pe… samanupassatīti (paṭi. ma. 1.130-131) evaṃ rūpaṃ ‘‘attā’’ti diṭṭhipassanāya passati. Rūpavantaṃ vā attānanti arūpaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā chāyāvantaṃ rukkhaṃ viya taṃ rūpavantaṃ ‘‘attā’’ti samanupassati. Attani vā rūpanti arūpameva ‘‘attā’’ti gahetvā pupphasmiṃ gandhaṃ viya attani rūpaṃ samanupassati. Rūpasmiṃ vā attānanti arūpameva ‘‘attā’’ti gahetvā karaṇḍake maṇiṃ viya taṃ attānaṃ rūpasmiṃ samanupassati. Vedanādīsupi eseva nayo.
തത്ഥ ‘‘രൂപം അത്തതോ സമനുപസ്സതീ’’തി സുദ്ധരൂപംയേവ ‘‘അത്താ’’തി കഥിതം. ‘‘രൂപവന്തം വാ അത്താനം, അത്തനി വാ രൂപം, രൂപസ്മിം വാ അത്താനം. വേദനം അത്തതോ… സഞ്ഞം… സങ്ഖാരേ… വിഞ്ഞാണം അത്തതോ സമനുപസ്സതീ’’തി (പടി॰ മ॰ ൧.൧൩൧) ഇമേസു സത്തസു ഠാനേസു അരൂപം ‘‘അത്താ’’തി കഥിതം, ‘‘വേദനാവന്തം വാ അത്താനം, അത്തനി വാ വേദനാ, വേദനായ വാ അത്താന’’ന്തി ഏവം ചതൂസു ഖന്ധേസു തിണ്ണം തിണ്ണം വസേന ദ്വാദസസു ഠാനേസു രൂപാരൂപമിസ്സകോ അത്താ കഥിതോ. തത്ഥ രൂപം അത്തതോ സമനുപസ്സതി. വേദനം… സഞ്ഞം… സങ്ഖാരേ… വിഞ്ഞാണം അത്തതോ സമനുപസ്സതീതി പഞ്ചസു ഠാനേസു ഉച്ഛേദദിട്ഠി കഥിതാ. അവസേസേസു സസ്സതദിട്ഠി. ഏവമേത്ഥ പന്നരസ ഭവദിട്ഠിയോ പഞ്ച വിഭവദിട്ഠിയോ ഹോന്തി. താ സബ്ബാപി മഗ്ഗാവരണാ, ന സഗ്ഗാവരണാ, പഠമമഗ്ഗവജ്ഝാതി വേദിതബ്ബാ.
Tattha ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’ti suddharūpaṃyeva ‘‘attā’’ti kathitaṃ. ‘‘Rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ. Vedanaṃ attato… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’’ti (paṭi. ma. 1.131) imesu sattasu ṭhānesu arūpaṃ ‘‘attā’’ti kathitaṃ, ‘‘vedanāvantaṃ vā attānaṃ, attani vā vedanā, vedanāya vā attāna’’nti evaṃ catūsu khandhesu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ vasena dvādasasu ṭhānesu rūpārūpamissako attā kathito. Tattha rūpaṃ attato samanupassati. Vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatīti pañcasu ṭhānesu ucchedadiṭṭhi kathitā. Avasesesu sassatadiṭṭhi. Evamettha pannarasa bhavadiṭṭhiyo pañca vibhavadiṭṭhiyo honti. Tā sabbāpi maggāvaraṇā, na saggāvaraṇā, paṭhamamaggavajjhāti veditabbā.
ആരഞ്ഞികോതി അരഞ്ഞേ നിവാസം. പവനേതി മഹന്തേ ഗമ്ഭീരവനേ. ചരമാനോതി തഹിം തഹിം വിചരമാനോ. വിസ്സത്ഥോ ഗച്ഛതീതി നിബ്ഭയോ നിരാസങ്കോ ചരതി. അനാപാഥഗതോ ലുദ്ദസ്സാതി മിഗലുദ്ദസ്സ പരമ്മുഖഗതോ. അന്തമകാസി മാരന്തി കിലേസമാരം വാ ദേവപുത്തമാരം വാ അന്തം അകാസി. അപദം വധിത്വാതി കിലേസപദം ഹന്ത്വാ നാസേത്വാ. മാരചക്ഖും അദസ്സനം ഗതോതി മാരസ്സ അദസ്സനവിസയം പത്തോ. അനാപാഥഗതോതി മാരസ്സ പരമ്മുഖം പത്തോ. സേസം സബ്ബത്ഥ പാകടമേവ.
Āraññikoti araññe nivāsaṃ. Pavaneti mahante gambhīravane. Caramānoti tahiṃ tahiṃ vicaramāno. Vissattho gacchatīti nibbhayo nirāsaṅko carati. Anāpāthagato luddassāti migaluddassa parammukhagato. Antamakāsi māranti kilesamāraṃ vā devaputtamāraṃ vā antaṃ akāsi. Apadaṃ vadhitvāti kilesapadaṃ hantvā nāsetvā. Māracakkhuṃ adassanaṃ gatoti mārassa adassanavisayaṃ patto. Anāpāthagatoti mārassa parammukhaṃ patto. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.
ഏവം ഭഗവാ ഇദമ്പി സുത്തം അരഹത്തനികൂടേനേവ ദേസേസി, ദേസനാപരിയോസാനേ ച വുത്തസദിസോയേവ ധമ്മാഭിസമയോ അഹോസീതി.
Evaṃ bhagavā idampi suttaṃ arahattanikūṭeneva desesi, desanāpariyosāne ca vuttasadisoyeva dhammābhisamayo ahosīti.
സദ്ധമ്മപ്പജ്ജോതികായ ചൂളനിദ്ദേസ-അട്ഠകഥായ
Saddhammappajjotikāya cūḷaniddesa-aṭṭhakathāya
മോഘരാജമാണവസുത്തനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Mogharājamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ചൂളനിദ്ദേസപാളി • Cūḷaniddesapāḷi
൧൫. മോഘരാജമാണവപുച്ഛാ • 15. Mogharājamāṇavapucchā
൧൫. മോഘരാജമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസോ • 15. Mogharājamāṇavapucchāniddeso