Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၄. မောဃရာဇတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
4. Mogharājattheragāthāvaṇṇanā
ဆဝိပာပက စိတ္တဘဒ္ဒကာတိ အာယသ္မတော မောဃရာဇတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ပဒုမုတ္တရသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ လူခစီဝရဓရာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသ္ဝာ တံ ဌာနန္တရံ အာကင္ခန္တော ပဏိဓာနံ ကတ္ဝာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော အတ္ထဒသ္သိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏာနံ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော ဗ္ရာဟ္မဏမာဏဝေ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပာနိ သိက္ခာပေန္တော ဧကဒိဝသံ အတ္ထဒသ္သိံ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသော ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတ္ဝာ သိရသိ အဉ္ဇလိံ ကတ္ဝာ ‘‘ယာဝတာ ရူပိနော သတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဆဟိ ဂာထာဟိ အဘိတ္ထဝိတ္ဝာ ဘာဇနံ ပူရေတ္ဝာ မဓုံ ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ မဓုံ ပဋိဂ္ဂဟေတ္ဝာ အနုမောဒနံ အကာသိ။
Chavipāpakacittabhaddakāti āyasmato mogharājattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ ākaṅkhanto paṇidhānaṃ katvā tattha tattha bhave puññāni karonto atthadassissa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato brāhmaṇamāṇave vijjāsippāni sikkhāpento ekadivasaṃ atthadassiṃ bhagavantaṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso pañcapatiṭṭhitena vanditvā sirasi añjaliṃ katvā ‘‘yāvatā rūpino sattā’’tiādinā chahi gāthāhi abhitthavitvā bhājanaṃ pūretvā madhuṃ upanāmesi. Satthā madhuṃ paṭiggahetvā anumodanaṃ akāsi.
သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ကသ္သပသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ကဋ္ဌဝာဟနသ္သ နာမ ရညော အမစ္စော ဟုတ္ဝာ တေန သတ္ထု အာနယနတ္ထံ ပုရိသသဟသ္သေန ပေသိတော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဝီသတိဝသ္သသဟသ္သာနိ သမဏဓမ္မံ ကတ္ဝာ တတော စုတော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ သုဂတီသုယေဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ မောဃရာဇာတိ လဒ္ဓနာမော ဗာဝရီဗ္ရာဟ္မဏသ္သ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပော သံဝေဂဇာတော တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ တာပသသဟသ္သပရိဝာရော အဇိတာဒီဟိ သဒ္ဓိံ သတ္ထု သန္တိကံ ပေသိတော တေသံ ပန္နရသမော ဟုတ္ဝာ ပဉ္ဟေ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ပဉ္ဟဝိသ္သဇ္ဇနပရိယောသာနေ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၄.၆၄-၈၃) –
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle kaṭṭhavāhanassa nāma rañño amacco hutvā tena satthu ānayanatthaṃ purisasahassena pesito satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vīsativassasahassāni samaṇadhammaṃ katvā tato cuto ekaṃ buddhantaraṃ sugatīsuyeva parivattento imasmiṃ buddhuppāde brāhmaṇakule nibbattitvā mogharājāti laddhanāmo bāvarībrāhmaṇassa santike uggahitasippo saṃvegajāto tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā tāpasasahassaparivāro ajitādīhi saddhiṃ satthu santikaṃ pesito tesaṃ pannarasamo hutvā pañhe pucchitvā pañhavissajjanapariyosāne arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.4.64-83) –
‘‘အတ္ထဒသ္သီ တု ဘဂဝာ၊ သယမ္ဘူ အပရာဇိတော။
‘‘Atthadassī tu bhagavā, sayambhū aparājito;
ဘိက္ခုသင္ဃပရိဗ္ယူဠ္ဟော၊ ရထိယံ ပဋိပဇ္ဇထ။
Bhikkhusaṅghaparibyūḷho, rathiyaṃ paṭipajjatha.
‘‘သိသ္သေဟိ သမ္ပရိဝုတော၊ ဃရမ္ဟာ အဘိနိက္ခမိံ။
‘‘Sissehi samparivuto, gharamhā abhinikkhamiṃ;
နိက္ခမိတ္ဝာနဟံ တတ္ထ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။
Nikkhamitvānahaṃ tattha, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘အဘိဝာဒိယ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သိရေ ကတ္ဝာန အဉ္ဇလိံ။
‘‘Abhivādiya sambuddhaṃ, sire katvāna añjaliṃ;
သကံ စိတ္တံ ပသာဒေတ္ဝာ၊ သန္ထဝိံ လောကနာယကံ။
Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, santhaviṃ lokanāyakaṃ.
‘‘ယာဝတာ ရူပိနော သတ္တာ၊ အရူပီ ဝာ အသညိနော။
‘‘Yāvatā rūpino sattā, arūpī vā asaññino;
သဗ္ဗေ တေ တဝ ဉာဏမ္ဟိ၊ အန္တော ဟောန္တိ သမောဂဓာ။
Sabbe te tava ñāṇamhi, anto honti samogadhā.
‘‘သုခုမစ္ဆိကဇာလေန၊ ဥဒကံ ယော ပရိက္ခိပေ။
‘‘Sukhumacchikajālena, udakaṃ yo parikkhipe;
ယေ ကေစိ ဥဒကေ ပာဏာ၊ အန္တောဇာလေ ဘဝန္တိ တေ။
Ye keci udake pāṇā, antojāle bhavanti te.
‘‘ယေသဉ္စ စေတနာ အတ္ထိ၊ ရူပိနော စ အရူပိနော။
‘‘Yesañca cetanā atthi, rūpino ca arūpino;
သဗ္ဗေ တေ တဝ ဉာဏမ္ဟိ၊ အန္တော ဟောန္တိ သမောဂဓာ။
Sabbe te tava ñāṇamhi, anto honti samogadhā.
‘‘သမုဒ္ဓရသိမံ လောကံ၊ အန္ဓကာရသမာကုလံ။
‘‘Samuddharasimaṃ lokaṃ, andhakārasamākulaṃ;
တဝ ဓမ္မံ သုဏိတ္ဝာန၊ ကင္ခာသောတံ တရန္တိ တေ။
Tava dhammaṃ suṇitvāna, kaṅkhāsotaṃ taranti te.
‘‘အဝိဇ္ဇာနိဝုတေ လောကေ၊ အန္ဓကာရေန ဩတ္ထဋေ။
‘‘Avijjānivute loke, andhakārena otthaṭe;
တဝ ဉာဏမ္ဟိ ဇောတန္တေ၊ အန္ဓကာရာ ပဓံသိတာ။
Tava ñāṇamhi jotante, andhakārā padhaṃsitā.
‘‘တုဝံ စက္ခူသိ သဗ္ဗေသံ၊ မဟာတမပနူဒနော။
‘‘Tuvaṃ cakkhūsi sabbesaṃ, mahātamapanūdano;
တဝ ဓမ္မံ သုဏိတ္ဝာန၊ နိဗ္ဗာယတိ ဗဟုဇ္ဇနော။
Tava dhammaṃ suṇitvāna, nibbāyati bahujjano.
‘‘ပုဋကံ ပူရယိတ္ဝာန၊ မဓုခုဒ္ဒမနေဠကံ။
‘‘Puṭakaṃ pūrayitvāna, madhukhuddamaneḷakaṃ;
ဥဘော ဟတ္ထေဟိ ပဂ္ဂယ္ဟ၊ ဥပနေသိံ မဟေသိနော။
Ubho hatthehi paggayha, upanesiṃ mahesino.
‘‘ပဋိဂ္ဂဏ္ဟိ မဟာဝီရော၊ သဟတ္ထေန မဟာ ဣသိ။
‘‘Paṭiggaṇhi mahāvīro, sahatthena mahā isi;
ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ တဉ္စ သဗ္ဗညူ၊ ဝေဟာသံ နဘမုဂ္ဂမိ။
Bhuñjitvā tañca sabbaññū, vehāsaṃ nabhamuggami.
‘‘အန္တလိက္ခေ ဌိတော သတ္ထာ၊ အတ္ထဒသ္သီ နရာသဘော။
‘‘Antalikkhe ṭhito satthā, atthadassī narāsabho;
မမ စိတ္တံ ပသာဒေန္တော၊ ဣမာ ဂာထာ အဘာသထ။
Mama cittaṃ pasādento, imā gāthā abhāsatha.
‘‘ယေနိဒံ ထဝိတံ ဉာဏံ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော စ ထောမိတော။
‘‘Yenidaṃ thavitaṃ ñāṇaṃ, buddhaseṭṭho ca thomito;
တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဒုဂ္ဂတိံ သော န ဂစ္ဆတိ။
Tena cittappasādena, duggatiṃ so na gacchati.
‘‘စတုဒ္ဒသဉ္စ ခတ္တုံ သော၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိသ္သတိ။
‘‘Catuddasañca khattuṃ so, devarajjaṃ karissati;
ပထဗ္ယာ ရဇ္ဇံ အဋ္ဌသတံ၊ ဝသုဓံ အာဝသိသ္သတိ။
Pathabyā rajjaṃ aṭṭhasataṃ, vasudhaṃ āvasissati.
‘‘ပဉ္စေဝ သတက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိသ္သတိ။
‘‘Pañceva satakkhattuñca, cakkavattī bhavissati;
ပဒေသရဇ္ဇံ အသင္ခေယ္ယံ၊ မဟိယာ ကာရယိသ္သတိ။
Padesarajjaṃ asaṅkheyyaṃ, mahiyā kārayissati.
‘‘အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒာန ပာရဂူ။
‘‘Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū;
ဂောတမသ္သ ဘဂဝတော၊ သာသနေ ပဗ္ဗဇိသ္သတိ။
Gotamassa bhagavato, sāsane pabbajissati.
‘‘ဂမ္ဘီရံ နိပုဏံ အတ္ထံ၊ ဉာဏေန ဝိစိနိသ္သတိ။
‘‘Gambhīraṃ nipuṇaṃ atthaṃ, ñāṇena vicinissati;
မောဃရာဇာတိ နာမေန၊ ဟေသ္သတိ သတ္ထု သာဝကော။
Mogharājāti nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ သမ္ပန္နံ၊ ကတကိစ္စမနာသဝံ။
‘‘Tīhi vijjāhi sampannaṃ, katakiccamanāsavaṃ;
ဂောတမော သတ္ထဝာဟဂ္ဂော၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသ္သတိ။
Gotamo satthavāhaggo, etadagge ṭhapessati.
‘‘ဟိတ္ဝာ မာနုသကံ ယောဂံ၊ ဆေတ္ဝာန ဘဝဗန္ဓနံ။
‘‘Hitvā mānusakaṃ yogaṃ, chetvāna bhavabandhanaṃ;
သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝော။
Sabbāsave pariññāya, viharāmi anāsavo.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ သတ္ထလူခံ သုတ္တလူခံ ရဇနလူခန္တိ ဝိသေသေန တိဝိဓေနပိ လူခေန သမန္နာဂတံ ပံသုကူလံ ဓာရေသိ။ တေန နံ သတ္ထာ လူခစီဝရဓရာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ အပရဘာဂေ ပုရိမကမ္မပ္ပစ္စယာ ပရိဟာရသ္သ အကရဏတော ထေရသ္သ သရီရေ ဒဒ္ဒုပီဠကာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ ဝဍ္ဎိံသု။ သော ‘‘သေနာသနံ ဒုသ္သတီ’’တိ ဟေမန္တေပိ မဂဓက္ခေတ္တေသု ပလာလသန္ထာရာနိ အတ္ထရိတ္ဝာ သေတိ။ တံ ဧကဒိဝသံ ဥပဋ္ဌာနံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဧကမန္တံ နိသိန္နံ သတ္ထာ ပဋိသန္ထာရဝသေန ‘‘ဆဝိပာပကာ’’တိအာဒိနာ ပဌမဂာထာယ ပုစ္ဆိ။
Arahattaṃ pana patvā satthalūkhaṃ suttalūkhaṃ rajanalūkhanti visesena tividhenapi lūkhena samannāgataṃ paṃsukūlaṃ dhāresi. Tena naṃ satthā lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Aparabhāge purimakammappaccayā parihārassa akaraṇato therassa sarīre daddupīḷakādīni uppajjitvā vaḍḍhiṃsu. So ‘‘senāsanaṃ dussatī’’ti hemantepi magadhakkhettesu palālasanthārāni attharitvā seti. Taṃ ekadivasaṃ upaṭṭhānaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinnaṃ satthā paṭisanthāravasena ‘‘chavipāpakā’’tiādinā paṭhamagāthāya pucchi.
၂၀၇. တတ္ထ ဆဝိပာပကာတိ ဒဒ္ဒုကစ္ဆုပီဠကာဟိ ဘိန္နစ္ဆဝိဘာဝတော ဟီနစ္ဆဝိက ဒုဋ္ဌစ္ဆဝိက ။ စိတ္တဘဒ္ဒကာတိ အနဝသေသကိလေသပ္ပဟာနေန ဗ္ရဟ္မဝိဟာရသေဝနာယ စ ဘဒ္ဒစိတ္တ သုန္ဒရစိတ္တ။ မောဃရာဇာတိ တသ္သ အာလပနံ။ သတတံ သမာဟိတောတိ အဂ္ဂဖလသမာဓိနာ နိစ္စကာလံ အဘိဏ္ဟံ သမာဟိတမာနသော။ ဟေမန္တိကသီတကာလရတ္တိယောတိ ဟေမန္တသမယေ သီတကာလရတ္တိယော။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘ဟေမန္တိကာ သီတကာလရတ္တိယော’’တိပိ ပာဠိ။ တတ္ထ ဟေမန္တိကာတိ ဟေမန္တောဂဓာ ဟေမန္တပရိယာပန္နာတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခု တ္ဝံ သီတိ ဘိက္ခု ကော တ္ဝံ အသိ, ဧဝံဘူတော ပရေသု တဝ သေနာသနံ ကတ္ဝာ အဒေန္တေသု သင္ဃိကဉ္စ သေနာသနံ အပဝိသန္တော။ ကထံ ကရိသ္သသီတိ ယထာဝုတ္တေ သီတကာလေ ကထံ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေသီတိ သတ္ထာ ပုစ္ဆိ။ ဧဝံ ပန ပုဋ္ဌော ထေရော သတ္ထု တမတ္ထံ ကထေန္တော –
207. Tattha chavipāpakāti daddukacchupīḷakāhi bhinnacchavibhāvato hīnacchavika duṭṭhacchavika . Cittabhaddakāti anavasesakilesappahānena brahmavihārasevanāya ca bhaddacitta sundaracitta. Mogharājāti tassa ālapanaṃ. Satataṃ samāhitoti aggaphalasamādhinā niccakālaṃ abhiṇhaṃ samāhitamānaso. Hemantikasītakālarattiyoti hemantasamaye sītakālarattiyo. Accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. ‘‘Hemantikā sītakālarattiyo’’tipi pāḷi. Tattha hemantikāti hemantogadhā hemantapariyāpannāti attho. Bhikkhu tvaṃ sīti bhikkhu ko tvaṃ asi, evaṃbhūto paresu tava senāsanaṃ katvā adentesu saṅghikañca senāsanaṃ apavisanto. Kathaṃ karissasīti yathāvutte sītakāle kathaṃ attabhāvaṃ pavattesīti satthā pucchi. Evaṃ pana puṭṭho thero satthu tamatthaṃ kathento –
၂၀၈.
208.
‘‘သမ္ပန္နသသ္သာ မဂဓာ၊ ကေဝလာ ဣတိ မေ သုတံ။
‘‘Sampannasassā magadhā, kevalā iti me sutaṃ;
ပလာလစ္ဆန္နကော သေယ္ယံ၊ ယထညေ သုခဇီဝိနော’’တိ။ – ဂာထမာဟ။
Palālacchannako seyyaṃ, yathaññe sukhajīvino’’ti. – gāthamāha;
တတ္ထ သမ္ပန္နသသ္သာတိ နိပ္ဖန္နသသ္သာ။ မဂဓာတိ မဂဓရဋ္ဌံ ဝဒတိ။ မဂဓာ နာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ, တေသံ နိဝာသော ဧကောပိ ဇနပဒော ရုဠ္ဟီဝသေန ‘‘မဂဓာ’’တ္ဝေဝ ဗဟုဝစနေန ဝုစ္စတိ။ ကေဝလာတိ အနဝသေသာ။ ဣတိ မေ သုတန္တိ ဧဝံ မယာ သုတံ။ တတ္ထ ယော အဒိဋ္ဌော ပဒေသော, တသ္သ ဝသေန သုတန္တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဧဒိသေ ကာလေ မဂဓေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ မယာ ဝသိတုံ သက္ကာတိ ဒသ္သေတိ။ ပလာလစ္ဆန္နကော သေယ္ယံ, ယထညေ သုခဇီဝိနောတိ ယထာ အညေ သုခဇီဝိနော ဘိက္ခူ သေနာသနသပ္ပာယံ လဒ္ဓာ သုန္ဒရေဟိ အတ္ထရဏပာဝုရဏေဟိ သုခေန သယန္တိ, ဧဝံ အဟမ္ပိ ပလာလသန္ထာရမေဝ ဟေဋ္ဌာ သန္ထရိတ္ဝာ ဥပရိ တိရိယဉ္စ ပလာလစ္ဆဒနေနေဝ ဆာဒိတသရီရတာယ ပလာလစ္ဆန္နကော သေယ္ယံ သယိံ, သေယ္ယံ ကပ္ပေသိန္တိ အတ္တနော ယထာလာဘသန္တောသံ ဝိဘာဝေတိ။
Tattha sampannasassāti nipphannasassā. Magadhāti magadharaṭṭhaṃ vadati. Magadhā nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīvasena ‘‘magadhā’’tveva bahuvacanena vuccati. Kevalāti anavasesā. Iti me sutanti evaṃ mayā sutaṃ. Tattha yo adiṭṭho padeso, tassa vasena sutanti vuttaṃ. Tena edise kāle magadhesu yattha katthaci mayā vasituṃ sakkāti dasseti. Palālacchannako seyyaṃ, yathaññe sukhajīvinoti yathā aññe sukhajīvino bhikkhū senāsanasappāyaṃ laddhā sundarehi attharaṇapāvuraṇehi sukhena sayanti, evaṃ ahampi palālasanthārameva heṭṭhā santharitvā upari tiriyañca palālacchadaneneva chāditasarīratāya palālacchannako seyyaṃ sayiṃ, seyyaṃ kappesinti attano yathālābhasantosaṃ vibhāveti.
မောဃရာဇတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Mogharājattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၄. မောဃရာဇတ္ထေရဂာထာ • 4. Mogharājattheragāthā