Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්‌ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā

    4. මොඝරාජත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා

    4. Mogharājattheragāthāvaṇṇanā

    ඡවිපාපක චිත්‌තභද්‌දකාති ආයස්‌මතො මොඝරාජත්‌ථෙරස්‌ස ගාථා. කා උප්‌පත්‌ති? අයම්‌පි පුරිමබුද්‌ධෙසු කතාධිකාරො පදුමුත්‌තරස්‌ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා විඤ්‌ඤුතං පත්‌තො එකදිවසං සත්‌ථු සන්‌තිකෙ ධම්‌මං සුණන්‌තො සත්‌ථාරං එකං භික්‌ඛුං ලූඛචීවරධරානං අග්‌ගට්‌ඨානෙ ඨපෙන්‌තං දිස්‌වා තං ඨානන්‌තරං ආකඞ්‌ඛන්‌තො පණිධානං කත්‌වා තත්‌ථ තත්‌ථ භවෙ පුඤ්‌ඤානි කරොන්‌තො අත්‌ථදස්‌සිස්‌ස භගවතො කාලෙ බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා බ්‍රාහ්‌මණානං විජ්‌ජාසිප්‌පෙසු නිප්‌ඵත්‌තිං ගතො බ්‍රාහ්‌මණමාණවෙ විජ්‌ජාසිප්‌පානි සික්‌ඛාපෙන්‌තො එකදිවසං අත්‌ථදස්‌සිං භගවන්‌තං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝපරිවුතං ගච්‌ඡන්‌තං දිස්‌වා පසන්‌නමානසො පඤ්‌චපතිට්‌ඨිතෙන වන්‌දිත්‌වා සිරසි අඤ්‌ජලිං කත්‌වා ‘‘යාවතා රූපිනො සත්‌තා’’තිආදිනා ඡහි ගාථාහි අභිත්‌ථවිත්‌වා භාජනං පූරෙත්‌වා මධුං උපනාමෙසි. සත්‌ථා මධුං පටිග්‌ගහෙත්‌වා අනුමොදනං අකාසි.

    Chavipāpakacittabhaddakāti āyasmato mogharājattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ ākaṅkhanto paṇidhānaṃ katvā tattha tattha bhave puññāni karonto atthadassissa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato brāhmaṇamāṇave vijjāsippāni sikkhāpento ekadivasaṃ atthadassiṃ bhagavantaṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso pañcapatiṭṭhitena vanditvā sirasi añjaliṃ katvā ‘‘yāvatā rūpino sattā’’tiādinā chahi gāthāhi abhitthavitvā bhājanaṃ pūretvā madhuṃ upanāmesi. Satthā madhuṃ paṭiggahetvā anumodanaṃ akāsi.

    සො තෙන පුඤ්‌ඤකම්‌මෙන දෙවමනුස්‌සෙසු සංසරන්‌තො කස්‌සපස්‌ස භගවතො කාලෙ කට්‌ඨවාහනස්‌ස නාම රඤ්‌ඤො අමච්‌චො හුත්‌වා තෙන සත්‌ථු ආනයනත්‌ථං පුරිසසහස්‌සෙන පෙසිතො සත්‌ථු සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා ධම්‌මං සුත්‌වා පටිලද්‌ධසද්‌ධො පබ්‌බජිත්‌වා වීසතිවස්‌සසහස්‌සානි සමණධම්‌මං කත්‌වා තතො චුතො එකං බුද්‌ධන්‌තරං සුගතීසුයෙව පරිවත්‌තෙන්‌තො ඉමස්‌මිං බුද්‌ධුප්‌පාදෙ බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා මොඝරාජාති ලද්‌ධනාමො බාවරීබ්‍රාහ්‌මණස්‌ස සන්‌තිකෙ උග්‌ගහිතසිප්‌පො සංවෙගජාතො තාපසපබ්‌බජ්‌ජං පබ්‌බජිත්‌වා තාපසසහස්‌සපරිවාරො අජිතාදීහි සද්‌ධිං සත්‌ථු සන්‌තිකං පෙසිතො තෙසං පන්‌නරසමො හුත්‌වා පඤ්‌හෙ පුච්‌ඡිත්‌වා පඤ්‌හවිස්‌සජ්‌ජනපරියොසානෙ අරහත්‌තං පාපුණි. තෙන වුත්‌තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.4.64-83) –

    So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle kaṭṭhavāhanassa nāma rañño amacco hutvā tena satthu ānayanatthaṃ purisasahassena pesito satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vīsativassasahassāni samaṇadhammaṃ katvā tato cuto ekaṃ buddhantaraṃ sugatīsuyeva parivattento imasmiṃ buddhuppāde brāhmaṇakule nibbattitvā mogharājāti laddhanāmo bāvarībrāhmaṇassa santike uggahitasippo saṃvegajāto tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā tāpasasahassaparivāro ajitādīhi saddhiṃ satthu santikaṃ pesito tesaṃ pannarasamo hutvā pañhe pucchitvā pañhavissajjanapariyosāne arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.4.64-83) –

    ‘‘අත්‌ථදස්‌සී තු භගවා, සයම්‌භූ අපරාජිතො;

    ‘‘Atthadassī tu bhagavā, sayambhū aparājito;

    භික්‌ඛුසඞ්‌ඝපරිබ්‍යූළ්‌හො, රථියං පටිපජ්‌ජථ.

    Bhikkhusaṅghaparibyūḷho, rathiyaṃ paṭipajjatha.

    ‘‘සිස්‌සෙහි සම්‌පරිවුතො, ඝරම්‌හා අභිනික්‌ඛමිං;

    ‘‘Sissehi samparivuto, gharamhā abhinikkhamiṃ;

    නික්‌ඛමිත්‌වානහං තත්‌ථ, අද්‌දසං ලොකනායකං.

    Nikkhamitvānahaṃ tattha, addasaṃ lokanāyakaṃ.

    ‘‘අභිවාදිය සම්‌බුද්‌ධං, සිරෙ කත්‌වාන අඤ්‌ජලිං;

    ‘‘Abhivādiya sambuddhaṃ, sire katvāna añjaliṃ;

    සකං චිත්‌තං පසාදෙත්‌වා, සන්‌ථවිං ලොකනායකං.

    Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, santhaviṃ lokanāyakaṃ.

    ‘‘යාවතා රූපිනො සත්‌තා, අරූපී වා අසඤ්‌ඤිනො;

    ‘‘Yāvatā rūpino sattā, arūpī vā asaññino;

    සබ්‌බෙ තෙ තව ඤාණම්‌හි, අන්‌තො හොන්‌ති සමොගධා.

    Sabbe te tava ñāṇamhi, anto honti samogadhā.

    ‘‘සුඛුමච්‌ඡිකජාලෙන, උදකං යො පරික්‌ඛිපෙ;

    ‘‘Sukhumacchikajālena, udakaṃ yo parikkhipe;

    යෙ කෙචි උදකෙ පාණා, අන්‌තොජාලෙ භවන්‌ති තෙ.

    Ye keci udake pāṇā, antojāle bhavanti te.

    ‘‘යෙසඤ්‌ච චෙතනා අත්‌ථි, රූපිනො ච අරූපිනො;

    ‘‘Yesañca cetanā atthi, rūpino ca arūpino;

    සබ්‌බෙ තෙ තව ඤාණම්‌හි, අන්‌තො හොන්‌ති සමොගධා.

    Sabbe te tava ñāṇamhi, anto honti samogadhā.

    ‘‘සමුද්‌ධරසිමං ලොකං, අන්‌ධකාරසමාකුලං;

    ‘‘Samuddharasimaṃ lokaṃ, andhakārasamākulaṃ;

    තව ධම්‌මං සුණිත්‌වාන, කඞ්‌ඛාසොතං තරන්‌ති තෙ.

    Tava dhammaṃ suṇitvāna, kaṅkhāsotaṃ taranti te.

    ‘‘අවිජ්‌ජානිවුතෙ ලොකෙ, අන්‌ධකාරෙන ඔත්‌ථටෙ;

    ‘‘Avijjānivute loke, andhakārena otthaṭe;

    තව ඤාණම්‌හි ජොතන්‌තෙ, අන්‌ධකාරා පධංසිතා.

    Tava ñāṇamhi jotante, andhakārā padhaṃsitā.

    ‘‘තුවං චක්‌ඛූසි සබ්‌බෙසං, මහාතමපනූදනො;

    ‘‘Tuvaṃ cakkhūsi sabbesaṃ, mahātamapanūdano;

    තව ධම්‌මං සුණිත්‌වාන, නිබ්‌බායති බහුජ්‌ජනො.

    Tava dhammaṃ suṇitvāna, nibbāyati bahujjano.

    ‘‘පුටකං පූරයිත්‌වාන, මධුඛුද්‌දමනෙළකං;

    ‘‘Puṭakaṃ pūrayitvāna, madhukhuddamaneḷakaṃ;

    උභො හත්‌ථෙහි පග්‌ගය්‌හ, උපනෙසිං මහෙසිනො.

    Ubho hatthehi paggayha, upanesiṃ mahesino.

    ‘‘පටිග්‌ගණ්‌හි මහාවීරො, සහත්‌ථෙන මහා ඉසි;

    ‘‘Paṭiggaṇhi mahāvīro, sahatthena mahā isi;

    භුඤ්‌ජිත්‌වා තඤ්‌ච සබ්‌බඤ්‌ඤූ, වෙහාසං නභමුග්‌ගමි.

    Bhuñjitvā tañca sabbaññū, vehāsaṃ nabhamuggami.

    ‘‘අන්‌තලික්‌ඛෙ ඨිතො සත්‌ථා, අත්‌ථදස්‌සී නරාසභො;

    ‘‘Antalikkhe ṭhito satthā, atthadassī narāsabho;

    මම චිත්‌තං පසාදෙන්‌තො, ඉමා ගාථා අභාසථ.

    Mama cittaṃ pasādento, imā gāthā abhāsatha.

    ‘‘යෙනිදං ථවිතං ඤාණං, බුද්‌ධසෙට්‌ඨො ච ථොමිතො;

    ‘‘Yenidaṃ thavitaṃ ñāṇaṃ, buddhaseṭṭho ca thomito;

    තෙන චිත්‌තප්‌පසාදෙන, දුග්‌ගතිං සො න ගච්‌ඡති.

    Tena cittappasādena, duggatiṃ so na gacchati.

    ‘‘චතුද්‌දසඤ්‌ච ඛත්‌තුං සො, දෙවරජ්‌ජං කරිස්‌සති;

    ‘‘Catuddasañca khattuṃ so, devarajjaṃ karissati;

    පථබ්‍යා රජ්‌ජං අට්‌ඨසතං, වසුධං ආවසිස්‌සති.

    Pathabyā rajjaṃ aṭṭhasataṃ, vasudhaṃ āvasissati.

    ‘‘පඤ්‌චෙව සතක්‌ඛත්‌තුඤ්‌ච, චක්‌කවත්‌තී භවිස්‌සති;

    ‘‘Pañceva satakkhattuñca, cakkavattī bhavissati;

    පදෙසරජ්‌ජං අසඞ්‌ඛෙය්‍යං, මහියා කාරයිස්‌සති.

    Padesarajjaṃ asaṅkheyyaṃ, mahiyā kārayissati.

    ‘‘අජ්‌ඣායකො මන්‌තධරො, තිණ්‌ණං වෙදාන පාරගූ;

    ‘‘Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū;

    ගොතමස්‌ස භගවතො, සාසනෙ පබ්‌බජිස්‌සති.

    Gotamassa bhagavato, sāsane pabbajissati.

    ‘‘ගම්‌භීරං නිපුණං අත්‌ථං, ඤාණෙන විචිනිස්‌සති;

    ‘‘Gambhīraṃ nipuṇaṃ atthaṃ, ñāṇena vicinissati;

    මොඝරාජාති නාමෙන, හෙස්‌සති සත්‌ථු සාවකො.

    Mogharājāti nāmena, hessati satthu sāvako.

    ‘‘තීහි විජ්‌ජාහි සම්‌පන්‌නං, කතකිච්‌චමනාසවං;

    ‘‘Tīhi vijjāhi sampannaṃ, katakiccamanāsavaṃ;

    ගොතමො සත්‌ථවාහග්‌ගො, එතදග්‌ගෙ ඨපෙස්‌සති.

    Gotamo satthavāhaggo, etadagge ṭhapessati.

    ‘‘හිත්‌වා මානුසකං යොගං, ඡෙත්‌වාන භවබන්‌ධනං;

    ‘‘Hitvā mānusakaṃ yogaṃ, chetvāna bhavabandhanaṃ;

    සබ්‌බාසවෙ පරිඤ්‌ඤාය, විහරාමි අනාසවො.

    Sabbāsave pariññāya, viharāmi anāsavo.

    ‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්‌හං…පෙ.… කතං බුද්‌ධස්‌ස සාසන’’න්‌ති.

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    අරහත්‌තං පන පත්‌වා සත්‌ථලූඛං සුත්‌තලූඛං රජනලූඛන්‌ති විසෙසෙන තිවිධෙනපි ලූඛෙන සමන්‌නාගතං පංසුකූලං ධාරෙසි. තෙන නං සත්‌ථා ලූඛචීවරධරානං අග්‌ගට්‌ඨානෙ ඨපෙසි. අපරභාගෙ පුරිමකම්‌මප්‌පච්‌චයා පරිහාරස්‌ස අකරණතො ථෙරස්‌ස සරීරෙ දද්‌දුපීළකාදීනි උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා වඩ්‌ඪිංසු. සො ‘‘සෙනාසනං දුස්‌සතී’’ති හෙමන්‌තෙපි මගධක්‌ඛෙත්‌තෙසු පලාලසන්‌ථාරානි අත්‌ථරිත්‌වා සෙති. තං එකදිවසං උපට්‌ඨානං උපසඞ්‌කමිත්‌වා වන්‌දිත්‌වා එකමන්‌තං නිසින්‌නං සත්‌ථා පටිසන්‌ථාරවසෙන ‘‘ඡවිපාපකා’’තිආදිනා පඨමගාථාය පුච්‌ඡි.

    Arahattaṃ pana patvā satthalūkhaṃ suttalūkhaṃ rajanalūkhanti visesena tividhenapi lūkhena samannāgataṃ paṃsukūlaṃ dhāresi. Tena naṃ satthā lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Aparabhāge purimakammappaccayā parihārassa akaraṇato therassa sarīre daddupīḷakādīni uppajjitvā vaḍḍhiṃsu. So ‘‘senāsanaṃ dussatī’’ti hemantepi magadhakkhettesu palālasanthārāni attharitvā seti. Taṃ ekadivasaṃ upaṭṭhānaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinnaṃ satthā paṭisanthāravasena ‘‘chavipāpakā’’tiādinā paṭhamagāthāya pucchi.

    207. තත්‌ථ ඡවිපාපකාති දද්‌දුකච්‌ඡුපීළකාහි භින්‌නච්‌ඡවිභාවතො හීනච්‌ඡවික දුට්‌ඨච්‌ඡවික . චිත්‌තභද්‌දකාති අනවසෙසකිලෙසප්‌පහානෙන බ්‍රහ්‌මවිහාරසෙවනාය ච භද්‌දචිත්‌ත සුන්‌දරචිත්‌ත. මොඝරාජාති තස්‌ස ආලපනං. සතතං සමාහිතොති අග්‌ගඵලසමාධිනා නිච්‌චකාලං අභිණ්‌හං සමාහිතමානසො. හෙමන්‌තිකසීතකාලරත්‌තියොති හෙමන්‌තසමයෙ සීතකාලරත්‌තියො. අච්‌චන්‌තසංයොගෙ චෙතං උපයොගවචනං. ‘‘හෙමන්‌තිකා සීතකාලරත්‌තියො’’තිපි පාළි. තත්‌ථ හෙමන්‌තිකාති හෙමන්‌තොගධා හෙමන්‌තපරියාපන්‌නාති අත්‌ථො. භික්‌ඛු ත්‌වං සීති භික්‌ඛු කො ත්‌වං අසි, එවංභූතො පරෙසු තව සෙනාසනං කත්‌වා අදෙන්‌තෙසු සඞ්‌ඝිකඤ්‌ච සෙනාසනං අපවිසන්‌තො. කථං කරිස්‌සසීති යථාවුත්‌තෙ සීතකාලෙ කථං අත්‌තභාවං පවත්‌තෙසීති සත්‌ථා පුච්‌ඡි. එවං පන පුට්‌ඨො ථෙරො සත්‌ථු තමත්‌ථං කථෙන්‌තො –

    207. Tattha chavipāpakāti daddukacchupīḷakāhi bhinnacchavibhāvato hīnacchavika duṭṭhacchavika . Cittabhaddakāti anavasesakilesappahānena brahmavihārasevanāya ca bhaddacitta sundaracitta. Mogharājāti tassa ālapanaṃ. Satataṃ samāhitoti aggaphalasamādhinā niccakālaṃ abhiṇhaṃ samāhitamānaso. Hemantikasītakālarattiyoti hemantasamaye sītakālarattiyo. Accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. ‘‘Hemantikā sītakālarattiyo’’tipi pāḷi. Tattha hemantikāti hemantogadhā hemantapariyāpannāti attho. Bhikkhu tvaṃ sīti bhikkhu ko tvaṃ asi, evaṃbhūto paresu tava senāsanaṃ katvā adentesu saṅghikañca senāsanaṃ apavisanto. Kathaṃ karissasīti yathāvutte sītakāle kathaṃ attabhāvaṃ pavattesīti satthā pucchi. Evaṃ pana puṭṭho thero satthu tamatthaṃ kathento –

    208.

    208.

    ‘‘සම්‌පන්‌නසස්‌සා මගධා, කෙවලා ඉති මෙ සුතං;

    ‘‘Sampannasassā magadhā, kevalā iti me sutaṃ;

    පලාලච්‌ඡන්‌නකො සෙය්‍යං, යථඤ්‌ඤෙ සුඛජීවිනො’’ති. – ගාථමාහ;

    Palālacchannako seyyaṃ, yathaññe sukhajīvino’’ti. – gāthamāha;

    තත්‌ථ සම්‌පන්‌නසස්‌සාති නිප්‌ඵන්‌නසස්‌සා. මගධාති මගධරට්‌ඨං වදති. මගධා නාම ජානපදිනො රාජකුමාරා, තෙසං නිවාසො එකොපි ජනපදො රුළ්‌හීවසෙන ‘‘මගධා’’ත්‌වෙව බහුවචනෙන වුච්‌චති. කෙවලාති අනවසෙසා. ඉති මෙ සුතන්‌ති එවං මයා සුතං. තත්‌ථ යො අදිට්‌ඨො පදෙසො, තස්‌ස වසෙන සුතන්‌ති වුත්‌තං. තෙන එදිසෙ කාලෙ මගධෙසු යත්‌ථ කත්‌ථචි මයා වසිතුං සක්‌කාති දස්‌සෙති. පලාලච්‌ඡන්‌නකො සෙය්‍යං, යථඤ්‌ඤෙ සුඛජීවිනොති යථා අඤ්‌ඤෙ සුඛජීවිනො භික්‌ඛූ සෙනාසනසප්‌පායං ලද්‌ධා සුන්‌දරෙහි අත්‌ථරණපාවුරණෙහි සුඛෙන සයන්‌ති, එවං අහම්‌පි පලාලසන්‌ථාරමෙව හෙට්‌ඨා සන්‌ථරිත්‌වා උපරි තිරියඤ්‌ච පලාලච්‌ඡදනෙනෙව ඡාදිතසරීරතාය පලාලච්‌ඡන්‌නකො සෙය්‍යං සයිං, සෙය්‍යං කප්‌පෙසින්‌ති අත්‌තනො යථාලාභසන්‌තොසං විභාවෙති.

    Tattha sampannasassāti nipphannasassā. Magadhāti magadharaṭṭhaṃ vadati. Magadhā nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīvasena ‘‘magadhā’’tveva bahuvacanena vuccati. Kevalāti anavasesā. Iti me sutanti evaṃ mayā sutaṃ. Tattha yo adiṭṭho padeso, tassa vasena sutanti vuttaṃ. Tena edise kāle magadhesu yattha katthaci mayā vasituṃ sakkāti dasseti. Palālacchannako seyyaṃ, yathaññe sukhajīvinoti yathā aññe sukhajīvino bhikkhū senāsanasappāyaṃ laddhā sundarehi attharaṇapāvuraṇehi sukhena sayanti, evaṃ ahampi palālasanthārameva heṭṭhā santharitvā upari tiriyañca palālacchadaneneva chāditasarīratāya palālacchannako seyyaṃ sayiṃ, seyyaṃ kappesinti attano yathālābhasantosaṃ vibhāveti.

    මොඝරාජත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Mogharājattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 4. මොඝරාජත්‌ථෙරගාථා • 4. Mogharājattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact