| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
३. मोहसुत्तवण्णना
3. Mohasuttavaṇṇanā
३. ततिये मोहन्ति अञ्ञाणं। तञ्हि दुक्खे अञ्ञाणं, दुक्खसमुदये अञ्ञाणं, दुक्खनिरोधे अञ्ञाणं, दुक्खनिरोधगामिनिया पटिपदाय अञ्ञाणन्तिआदिना नयेन विभागेन अनेकप्पभेदम्पि मुय्हन्ति। तेन सयं वा मुय्हति मुय्हनमत्तमेव वा तन्ति मोहोति वुच्चति। सो चित्तस्स अन्धभावलक्खणो, अञ्ञाणलक्खणो वा, असम्पटिवेधरसो, आरम्मणसभावच्छादनरसो वा, असम्माप्पटिपत्तिपच्चुपट्ठानो, अन्धकारपच्चुपट्ठानो वा, अयोनिसोमनसिकारपदट्ठानो, सब्बाकुसलानं मूलन्ति दट्ठब्बो। इधापि पजहथाति पदस्स –
3. Tatiye mohanti aññāṇaṃ. Tañhi dukkhe aññāṇaṃ, dukkhasamudaye aññāṇaṃ, dukkhanirodhe aññāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇantiādinā nayena vibhāgena anekappabhedampi muyhanti. Tena sayaṃ vā muyhati muyhanamattameva vā tanti mohoti vuccati. So cittassa andhabhāvalakkhaṇo, aññāṇalakkhaṇo vā, asampaṭivedharaso, ārammaṇasabhāvacchādanaraso vā, asammāppaṭipattipaccupaṭṭhāno, andhakārapaccupaṭṭhāno vā, ayonisomanasikārapadaṭṭhāno, sabbākusalānaṃ mūlanti daṭṭhabbo. Idhāpi pajahathāti padassa –
‘‘मूळ्हो अत्थं न जानाति, मूळ्हो धम्मं न पस्सति।
‘‘Mūḷho atthaṃ na jānāti, mūḷho dhammaṃ na passati;
अन्धतमं तदा होति, यं मोहो सहते नरं’’॥ (इतिवु॰ ८८)।
Andhatamaṃ tadā hoti, yaṃ moho sahate naraṃ’’. (itivu. 88);
‘‘अनत्थजननो मोहो…पे॰…॥ (इतिवु॰ ८८)।
‘‘Anatthajanano moho…pe…. (itivu. 88);
‘‘अविज्जा, भिक्खवे, पुब्बङ्गमा अकुसलानं धम्मानं समापत्तिया’’ (इतिवु॰ ४०)।
‘‘Avijjā, bhikkhave, pubbaṅgamā akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā’’ (itivu. 40);
‘‘मोहसम्बन्धनो लोको, भब्बरूपोव दिस्सति’’। (उदा॰ ७०)।
‘‘Mohasambandhano loko, bhabbarūpova dissati’’; (Udā. 70);
‘‘मोहो निदानं कम्मानं समुदयाय’’ (अ॰ नि॰ ३.३४)।
‘‘Moho nidānaṃ kammānaṃ samudayāya’’ (a. ni. 3.34);
‘‘मूळ्हो खो, ब्राह्मण, मोहेन अभिभूतो परियादिन्नचित्तो दिट्ठधम्मिकम्पि भयं वेरं पसवति, सम्परायिकम्पि भयं वेरं पसवती’’ति च –
‘‘Mūḷho kho, brāhmaṇa, mohena abhibhūto pariyādinnacitto diṭṭhadhammikampi bhayaṃ veraṃ pasavati, samparāyikampi bhayaṃ veraṃ pasavatī’’ti ca –
आदिना नयेन ‘‘यो कोचि धम्मो कामच्छन्दादिसंकिलेसधम्मेहि निब्बत्तेतब्बो, अत्थतो सब्बो सो मोहहेतुको’’ति च मोहे आदीनवं तप्पटिपक्खतो मोहप्पहाने आनिसंसञ्च पच्चवेक्खित्वा कामच्छन्दादिप्पहानक्कमेनेव पुब्बभागे तदङ्गादिवसेन मोहं पजहन्ता ततियमग्गेन यथावुत्तलोभदोसेकट्ठं मोहं समुच्छेदवसेन पजहथाति अत्थो दट्ठब्बो। अनागामिमग्गवज्झो एव हि मोहो इधाधिप्पेतोति। मूळ्हासेति कुसलाकुसलसावज्जानवज्जादिभेदे अत्तनो हिताहिते सम्मूळ्हा। सेसं वुत्तनयमेव।
Ādinā nayena ‘‘yo koci dhammo kāmacchandādisaṃkilesadhammehi nibbattetabbo, atthato sabbo so mohahetuko’’ti ca mohe ādīnavaṃ tappaṭipakkhato mohappahāne ānisaṃsañca paccavekkhitvā kāmacchandādippahānakkameneva pubbabhāge tadaṅgādivasena mohaṃ pajahantā tatiyamaggena yathāvuttalobhadosekaṭṭhaṃ mohaṃ samucchedavasena pajahathāti attho daṭṭhabbo. Anāgāmimaggavajjho eva hi moho idhādhippetoti. Mūḷhāseti kusalākusalasāvajjānavajjādibhede attano hitāhite sammūḷhā. Sesaṃ vuttanayameva.
ततियसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ३. मोहसुत्तं • 3. Mohasuttaṃ
