| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๑๕๙] ๙. โมรชาตกวณฺณนา
[159] 9. Morajātakavaṇṇanā
อุเทตยํ จกฺขุมา เอกราชาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต เอกํ อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ โส หิ ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ สตฺถุ สนฺติกํ นีโต ‘‘สจฺจํ กิร, ตฺวํ ภิกฺขุ, อุกฺกณฺฐิโต’’ติ วุเตฺต ‘‘สจฺจํ, ภเนฺต’’ติ วตฺวา ‘‘กิํ ทิสฺวา’’ติ วุเตฺต ‘‘เอกํ อลงฺกตปฎิยตฺตสรีรํ มาตุคามํ โอโลเกตฺวา’’ติ อาหฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘ภิกฺขุ มาตุคาโม นาม กสฺมา ตุมฺหาทิสานํ จิตฺตํ นาลุเฬสฺสติ, โปราณกปณฺฑิตานมฺปิ หิ มาตุคามสฺส สทฺทํ สุตฺวา สตฺต วสฺสสตานิ อสมุทาจิณฺณกิเลสา โอกาสํ ลภิตฺวา ขเณเนว สมุทาจริํสุฯ วิสุทฺธาปิ สตฺตา สํกิลิสฺสนฺติ, อุตฺตมยสสมงฺคิโนปิ อายสกฺยํ ปาปุณนฺติ, ปเคว อปริสุทฺธา’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Udetayaṃcakkhumā ekarājāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So hi bhikkhu bhikkhūhi satthu santikaṃ nīto ‘‘saccaṃ kira, tvaṃ bhikkhu, ukkaṇṭhito’’ti vutte ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vatvā ‘‘kiṃ disvā’’ti vutte ‘‘ekaṃ alaṅkatapaṭiyattasarīraṃ mātugāmaṃ oloketvā’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘bhikkhu mātugāmo nāma kasmā tumhādisānaṃ cittaṃ nāluḷessati, porāṇakapaṇḍitānampi hi mātugāmassa saddaṃ sutvā satta vassasatāni asamudāciṇṇakilesā okāsaṃ labhitvā khaṇeneva samudācariṃsu. Visuddhāpi sattā saṃkilissanti, uttamayasasamaṅginopi āyasakyaṃ pāpuṇanti, pageva aparisuddhā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต โมรโยนิยํ ปฎิสนฺธิํ คเหตฺวา อณฺฑกาเลปิ กณิการมกุฬวณฺณอณฺฑโกโส หุตฺวา อณฺฑํ ภินฺทิตฺวา นิกฺขโนฺต สุวณฺณวโณฺณ อโหสิ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปกฺขานํ อนฺตเร สุรตฺตราชิวิราชิโต, โส อตฺตโน ชีวิตํ รกฺขโนฺต ติโสฺส ปพฺพตราชิโย อติกฺกมฺม จตุตฺถาย ปพฺพตราชิยา เอกสฺมิํ ทณฺฑกหิรญฺญปพฺพตตเล วาสํ กเปฺปสิฯ โส ปภาตาย รตฺติยา ปพฺพตมตฺถเก นิสิโนฺน สูริยํ อุคฺคจฺฉนฺตํ โอโลเกตฺวา อตฺตโน โคจรภูมิยํ รกฺขาวรณตฺถาย พฺรหฺมมนฺตํ พนฺธโนฺต ‘‘อุเทตย’’นฺติอาทิมาหฯ
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto morayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā aṇḍakālepi kaṇikāramakuḷavaṇṇaaṇḍakoso hutvā aṇḍaṃ bhinditvā nikkhanto suvaṇṇavaṇṇo ahosi dassanīyo pāsādiko pakkhānaṃ antare surattarājivirājito, so attano jīvitaṃ rakkhanto tisso pabbatarājiyo atikkamma catutthāya pabbatarājiyā ekasmiṃ daṇḍakahiraññapabbatatale vāsaṃ kappesi. So pabhātāya rattiyā pabbatamatthake nisinno sūriyaṃ uggacchantaṃ oloketvā attano gocarabhūmiyaṃ rakkhāvaraṇatthāya brahmamantaṃ bandhanto ‘‘udetaya’’ntiādimāha.
๑๗.
17.
‘‘อุเทตยํ จกฺขุมา เอกราชา,
‘‘Udetayaṃ cakkhumā ekarājā,
หริสฺสวโณฺณ ปถวิปฺปภาโส;
Harissavaṇṇo pathavippabhāso;
ตํ ตํ นมสฺสามิ หริสฺสวณฺณํ ปถวิปฺปภาสํ,
Taṃ taṃ namassāmi harissavaṇṇaṃ pathavippabhāsaṃ,
ตยาชฺช คุตฺตา วิหเรมุ ทิวส’’นฺติฯ
Tayājja guttā viharemu divasa’’nti.
ตตฺถ อุเทตีติ ปาจีนโลกธาตุโต อุคฺคจฺฉติฯ จกฺขุมาติ สกลจกฺกวาฬวาสีนํ อนฺธการํ วิธมิตฺวา จกฺขุปฎิลาภกรเณน ยํ เตน เตสํ ทินฺนํ จกฺขุ, เตน จกฺขุนา จกฺขุมาฯ เอกราชาติ สกลจกฺกวาเฬ อาโลกกรานํ อนฺตเร เสฎฺฐวิสิฎฺฐเฎฺฐน เอกราชาฯ หริสฺสวโณฺณติ หริสมานวโณฺณ, สุวณฺณวโณฺณติ อโตฺถฯ ปถวิปฺปภาโสติ ปถวิยา ปภาโสฯ ตํ ตํ นมสฺสามีติ ตสฺมา ตํ เอวรูปํ ภวนฺตํ นมสฺสามิ วนฺทามิฯ ตยาชฺช คุตฺตา วิหเรมุ ทิวสนฺติ ตยา อชฺช รกฺขิตา โคปิตา หุตฺวา อิมํ ทิวสํ จตุอิริยาปถวิหาเรน สุขํ วิหเรยฺยามฯ
Tattha udetīti pācīnalokadhātuto uggacchati. Cakkhumāti sakalacakkavāḷavāsīnaṃ andhakāraṃ vidhamitvā cakkhupaṭilābhakaraṇena yaṃ tena tesaṃ dinnaṃ cakkhu, tena cakkhunā cakkhumā. Ekarājāti sakalacakkavāḷe ālokakarānaṃ antare seṭṭhavisiṭṭhaṭṭhena ekarājā. Harissavaṇṇoti harisamānavaṇṇo, suvaṇṇavaṇṇoti attho. Pathavippabhāsoti pathaviyā pabhāso. Taṃ taṃ namassāmīti tasmā taṃ evarūpaṃ bhavantaṃ namassāmi vandāmi. Tayājja guttā viharemu divasanti tayā ajja rakkhitā gopitā hutvā imaṃ divasaṃ catuiriyāpathavihārena sukhaṃ vihareyyāma.
เอวํ โพธิสโตฺต อิมาย คาถาย สูริยํ นมสฺสิตฺวา ทุติยคาถาย อตีเต ปรินิพฺพุเต พุเทฺธ เจว พุทฺธคุเณ จ นมสฺสติฯ
Evaṃ bodhisatto imāya gāthāya sūriyaṃ namassitvā dutiyagāthāya atīte parinibbute buddhe ceva buddhaguṇe ca namassati.
‘‘เย พฺราหฺมณา เวทคู สพฺพธเมฺม, เต เม นโม เต จ มํ ปาลยนฺตุ;
‘‘Ye brāhmaṇā vedagū sabbadhamme, te me namo te ca maṃ pālayantu;
นมตฺถุ พุทฺธานํ นมตฺถุ โพธิยา, นโม วิมุตฺตานํ นโม วิมุตฺติยา;
Namatthu buddhānaṃ namatthu bodhiyā, namo vimuttānaṃ namo vimuttiyā;
อิมํ โส ปริตฺตํ กตฺวา, โมโร จรติ เอสนา’’ติฯ
Imaṃ so parittaṃ katvā, moro carati esanā’’ti.
ตตฺถ เย พฺราหฺมณาติ เย พาหิตปาปา วิสุทฺธิพฺราหฺมณาฯ เวทคูติ เวทานํ ปารํ คตาติปิ เวทคู, เวเทหิ ปารํ คตาติปิ เวทคูฯ อิธ ปน สเพฺพ สงฺขตาสงฺขตธเมฺม วิทิเต ปากเฎ กตฺวา คตาติ เวทคูฯ เตเนวาห ‘‘สพฺพธเมฺม’’ติฯ สเพฺพ ขนฺธายตนธาตุธเมฺม สลกฺขณสามญฺญลกฺขณวเสน อตฺตโน ญาณสฺส วิทิเต ปากเฎ กตฺวา คตา, ติณฺณํ มารานํ มตฺถกํ มทฺทิตฺวา ทสสหสฺสิโลกธาตุํ อุนฺนาเทตฺวา โพธิตเล สมฺมาสโมฺพธิํ ปตฺวา สํสารํ วา อติกฺกนฺตาติ อโตฺถฯ เต เม นโมติ เต มม อิมํ นมกฺการํ ปฎิจฺฉนฺตุฯ เต จ มํ ปาลยนฺตูติ เอวํ มยา นมสฺสิตา จ เต ภควโนฺต มํ ปาเลนฺตุ รกฺขนฺตุ โคเปนฺตุฯ นมตฺถุ พุทฺธานํ นมตฺถุ โพธิยา, นโม วิมุตฺตานํ นโม วิมุตฺติยาติ อยํ มม นมกฺกาโร อตีตานํ ปรินิพฺพุตานํ พุทฺธานํ อตฺถุ, เตสเญฺญว จตูสุ จ มเคฺคสุ จตูสุ ผเลสุ ญาณสงฺขาตาย โพธิยา อตฺถุ, ตถา เตสเญฺญว อรหตฺตผลวิมุตฺติยา วิมุตฺตานํ อตฺถุ, ยา จ เนสํ ตทงฺควิมุตฺติ วิกฺขมฺภนวิมุตฺติ สมุเจฺฉทวิมุตฺติ ปฎิปฺปสฺสทฺธิวิมุตฺติ นิสฺสรณวิมุตฺตีติ ปญฺจวิธา วิมุตฺติ, ตสฺสา เนสํ วิมุตฺติยาปิ อยํ มยฺหํ นมกฺกาโร อตฺถูติฯ ‘‘อิมํ โส ปริตฺตํ กตฺวา, โมโร จรติ เอสนา’’ติ อิทํ ปน ปททฺวยํ สตฺถา อภิสมฺพุโทฺธ หุตฺวา อาหฯ ตสฺสโตฺถ – ภิกฺขเว, โส โมโร อิมํ ปริตฺตํ อิมํ รกฺขํ กตฺวา อตฺตโน โคจรภูมิยํ ปุปฺผผลาทีนํ อตฺถาย นานปฺปการาย เอสนาย จรติฯ
Tattha ye brāhmaṇāti ye bāhitapāpā visuddhibrāhmaṇā. Vedagūti vedānaṃ pāraṃ gatātipi vedagū, vedehi pāraṃ gatātipi vedagū. Idha pana sabbe saṅkhatāsaṅkhatadhamme vidite pākaṭe katvā gatāti vedagū. Tenevāha ‘‘sabbadhamme’’ti. Sabbe khandhāyatanadhātudhamme salakkhaṇasāmaññalakkhaṇavasena attano ñāṇassa vidite pākaṭe katvā gatā, tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā dasasahassilokadhātuṃ unnādetvā bodhitale sammāsambodhiṃ patvā saṃsāraṃ vā atikkantāti attho. Te me namoti te mama imaṃ namakkāraṃ paṭicchantu. Te ca maṃ pālayantūti evaṃ mayā namassitā ca te bhagavanto maṃ pālentu rakkhantu gopentu. Namatthu buddhānaṃ namatthu bodhiyā, namo vimuttānaṃ namo vimuttiyāti ayaṃ mama namakkāro atītānaṃ parinibbutānaṃ buddhānaṃ atthu, tesaññeva catūsu ca maggesu catūsu phalesu ñāṇasaṅkhātāya bodhiyā atthu, tathā tesaññeva arahattaphalavimuttiyā vimuttānaṃ atthu, yā ca nesaṃ tadaṅgavimutti vikkhambhanavimutti samucchedavimutti paṭippassaddhivimutti nissaraṇavimuttīti pañcavidhā vimutti, tassā nesaṃ vimuttiyāpi ayaṃ mayhaṃ namakkāro atthūti. ‘‘Imaṃ so parittaṃ katvā, moro carati esanā’’ti idaṃ pana padadvayaṃ satthā abhisambuddho hutvā āha. Tassattho – bhikkhave, so moro imaṃ parittaṃ imaṃ rakkhaṃ katvā attano gocarabhūmiyaṃ pupphaphalādīnaṃ atthāya nānappakārāya esanāya carati.
เอวํ ทิวสํ จริตฺวา สายํ ปพฺพตมตฺถเก นิสีทิตฺวา อตฺถงฺคตํ สูริยํ โอโลเกโนฺต พุทฺธคุเณ อาวเชฺชตฺวา นิวาสฎฺฐาเน รกฺขาวรณตฺถาย ปุน พฺรหฺมมนฺตํ พนฺธโนฺต ‘‘อเปตย’’นฺติอาทิมาหฯ
Evaṃ divasaṃ caritvā sāyaṃ pabbatamatthake nisīditvā atthaṅgataṃ sūriyaṃ olokento buddhaguṇe āvajjetvā nivāsaṭṭhāne rakkhāvaraṇatthāya puna brahmamantaṃ bandhanto ‘‘apetaya’’ntiādimāha.
๑๘.
18.
‘‘อเปตยํ จกฺขุมา เอกราชา, หริสฺสวโณฺณ ปถวิปฺปภาโส;
‘‘Apetayaṃ cakkhumā ekarājā, harissavaṇṇo pathavippabhāso;
ตํ ตํ นมสฺสามิ หริสฺสวณฺณํ ปถวิปฺปภาสํ, ตยาชฺช คุตฺตา วิหเรมุ รตฺติํฯ
Taṃ taṃ namassāmi harissavaṇṇaṃ pathavippabhāsaṃ, tayājja guttā viharemu rattiṃ.
‘‘เย พฺราหฺมณา เวทคู สพฺพธเมฺม, เต เม นโม เต จ มํ ปาลยนฺตุ;
‘‘Ye brāhmaṇā vedagū sabbadhamme, te me namo te ca maṃ pālayantu;
นมตฺถุ พุทฺธานํ นมตฺถุ โพธิยา, นโม วิมุตฺตานํ นโม วิมุตฺติยา;
Namatthu buddhānaṃ namatthu bodhiyā, namo vimuttānaṃ namo vimuttiyā;
อิมํ โส ปริตฺตํ กตฺวา, โมโร วาสมกปฺปยี’’ติฯ
Imaṃ so parittaṃ katvā, moro vāsamakappayī’’ti.
ตตฺถ อเปตีติ อปยาติ อตฺถํ คจฺฉติฯ อิมํ โส ปริตฺตํ กตฺวา, โมโร วาสมกปฺปยีติ อิทมฺปิ อภิสมฺพุโทฺธ หุตฺวา อาหฯ ตสฺสโตฺถ – ภิกฺขเว , โส โมโร อิมํ ปริตฺตํ อิมํ รกฺขํ กตฺวา อตฺตโน นิวาสฎฺฐาเน วาสํ กปฺปยิตฺถ, ตสฺส รตฺติํ วา ทิวา วา อิมสฺส ปริตฺตสฺสานุภาเวน เนว ภยํ, น โลมหํโส อโหสิฯ
Tattha apetīti apayāti atthaṃ gacchati. Imaṃ so parittaṃ katvā, moro vāsamakappayīti idampi abhisambuddho hutvā āha. Tassattho – bhikkhave , so moro imaṃ parittaṃ imaṃ rakkhaṃ katvā attano nivāsaṭṭhāne vāsaṃ kappayittha, tassa rattiṃ vā divā vā imassa parittassānubhāvena neva bhayaṃ, na lomahaṃso ahosi.
อเถโก พาราณสิยา อวิทูเร เนสาทคามวาสี เนสาโท หิมวนฺตปเทเส วิจรโนฺต ตสฺมิํ ทณฺฑกหิรญฺญปพฺพตมตฺถเก นิสินฺนํ โพธิสตฺตํ ทิสฺวา อาคนฺตฺวา ปุตฺตสฺส อาโรเจสิฯ อเถกทิวสํ เขมา นาม พาราณสิรโญฺญ เทวี สุปิเนน สุวณฺณวณฺณํ โมรํ ธมฺมํ เทเสนฺตํ ทิสฺวา ปพุทฺธกาเล รโญฺญ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, เทว, สุวณฺณวณฺณสฺส โมรสฺส ธมฺมํ โสตุกามา’’ติฯ ราชา อมเจฺจ ปุจฺฉิฯ อมจฺจา ‘‘พฺราหฺมณา ชานิสฺสนฺตี’’ติ อาหํสุฯ พฺราหฺมณา ตํ สุตฺวา ‘‘สุวณฺณวณฺณา โมรา นาม โหนฺตี’’ติ วตฺวา ‘‘กตฺถ โหนฺตี’’ติ วุเตฺต ‘‘เนสาทา ชานิสฺสนฺตี’’ติ อาหํสุฯ ราชา เนสาเท สนฺนิปาเตตฺวา ปุจฺฉิฯ อถ โส เนสาทปุโตฺต ‘‘อาม, มหาราช, ทณฺฑกหิรญฺญปพฺพโต นาม อตฺถิ, ตตฺถ สุวณฺณวโณฺณ โมโร วสตี’’ติ อาหฯ ‘‘เตน หิ ตํ โมรํ อมาเรตฺวา พนฺธิตฺวาว อาเนหี’’ติฯ เนสาโท คนฺตฺวา ตสฺส โคจรภูมิยํ ปาเส โอเฑฺฑสิฯ โมเรน อกฺกนฺตฎฺฐาเนปิ ปาโส น สญฺจรติฯ เนสาโท คณฺหิตุํ อสโกฺกโนฺต สตฺต วสฺสานิ วิจริตฺวา ตเตฺถว กาลมกาสิฯ เขมาปิ เทวี ปตฺถิตํ อลภมานา กาลมกาสิฯ
Atheko bārāṇasiyā avidūre nesādagāmavāsī nesādo himavantapadese vicaranto tasmiṃ daṇḍakahiraññapabbatamatthake nisinnaṃ bodhisattaṃ disvā āgantvā puttassa ārocesi. Athekadivasaṃ khemā nāma bārāṇasirañño devī supinena suvaṇṇavaṇṇaṃ moraṃ dhammaṃ desentaṃ disvā pabuddhakāle rañño ārocesi – ‘‘ahaṃ, deva, suvaṇṇavaṇṇassa morassa dhammaṃ sotukāmā’’ti. Rājā amacce pucchi. Amaccā ‘‘brāhmaṇā jānissantī’’ti āhaṃsu. Brāhmaṇā taṃ sutvā ‘‘suvaṇṇavaṇṇā morā nāma hontī’’ti vatvā ‘‘kattha hontī’’ti vutte ‘‘nesādā jānissantī’’ti āhaṃsu. Rājā nesāde sannipātetvā pucchi. Atha so nesādaputto ‘‘āma, mahārāja, daṇḍakahiraññapabbato nāma atthi, tattha suvaṇṇavaṇṇo moro vasatī’’ti āha. ‘‘Tena hi taṃ moraṃ amāretvā bandhitvāva ānehī’’ti. Nesādo gantvā tassa gocarabhūmiyaṃ pāse oḍḍesi. Morena akkantaṭṭhānepi pāso na sañcarati. Nesādo gaṇhituṃ asakkonto satta vassāni vicaritvā tattheva kālamakāsi. Khemāpi devī patthitaṃ alabhamānā kālamakāsi.
ราชา ‘‘โมรํ เม นิสฺสาย เทวี กาลกตา’’ติ กุชฺฌิตฺวา ‘‘หิมวนฺตปเทเส ทณฺฑกหิรญฺญปพฺพโต นาม อตฺถิ, ตตฺถ สุวณฺณวโณฺณ โมโร วสติ, เย ตสฺส มํสํ ขาทนฺติ, เต อชรา อมรา โหนฺตี’’ติ อกฺขรํ สุวณฺณปเฎฺฎ ลิขาเปตฺวา สุวณฺณปฎฺฎํ มญฺชูสาย นิกฺขิปาเปสิฯ ตสฺมิํ กาลกเต อโญฺญ ราชา รชฺชํ ปตฺวา สุวณฺณปฎฺฎํ วาเจตฺวา ‘‘อชโร อมโร ภวิสฺสามี’’ติ อญฺญํ เนสาทํ เปเสสิฯ โสปิ คนฺตฺวา โพธิสตฺตํ คเหตุํ อสโกฺกโนฺต ตเตฺถว กาลมกาสิฯ เอเตเนว นิยาเมน ฉ ราชปริวฎฺฎา คตาฯ อถ สตฺตโม ราชา รชฺชํ ปตฺวา เอกํ เนสาทํ ปหิณิฯ โส คนฺตฺวา โพธิสเตฺตน อกฺกนฺตฎฺฐาเนปิ ปาสสฺส อสญฺจรณภาวํ, อตฺตโน ปริตฺตํ กตฺวา โคจรภูมิคมนภาวญฺจสฺส ญตฺวา ปจฺจนฺตํ โอตริตฺวา เอกํ โมริํ คเหตฺวา ยถา หตฺถตาฬสเทฺทน นจฺจติ, อจฺฉราสเทฺทน จ วสฺสติ, เอวํ สิกฺขาเปตฺวา ตํ อาทาย คนฺตฺวา โมเรน ปริเตฺต อกเต ปาโตเยว ปาสยฎฺฐิโย โรเปตฺวา ปาเส โอเฑฺฑตฺวา โมริํ วสฺสาเปสิฯ โมโร วิสภาคํ มาตุคามสทฺทํ สุตฺวา กิเลสาตุโร หุตฺวา ปริตฺตํ กาตุํ อสกฺกุณิตฺวา คนฺตฺวา ปาเส พชฺฌิฯ อถ นํ เนสาโท คเหตฺวา คนฺตฺวา พาราณสิรโญฺญ อทาสิฯ
Rājā ‘‘moraṃ me nissāya devī kālakatā’’ti kujjhitvā ‘‘himavantapadese daṇḍakahiraññapabbato nāma atthi, tattha suvaṇṇavaṇṇo moro vasati, ye tassa maṃsaṃ khādanti, te ajarā amarā hontī’’ti akkharaṃ suvaṇṇapaṭṭe likhāpetvā suvaṇṇapaṭṭaṃ mañjūsāya nikkhipāpesi. Tasmiṃ kālakate añño rājā rajjaṃ patvā suvaṇṇapaṭṭaṃ vācetvā ‘‘ajaro amaro bhavissāmī’’ti aññaṃ nesādaṃ pesesi. Sopi gantvā bodhisattaṃ gahetuṃ asakkonto tattheva kālamakāsi. Eteneva niyāmena cha rājaparivaṭṭā gatā. Atha sattamo rājā rajjaṃ patvā ekaṃ nesādaṃ pahiṇi. So gantvā bodhisattena akkantaṭṭhānepi pāsassa asañcaraṇabhāvaṃ, attano parittaṃ katvā gocarabhūmigamanabhāvañcassa ñatvā paccantaṃ otaritvā ekaṃ moriṃ gahetvā yathā hatthatāḷasaddena naccati, accharāsaddena ca vassati, evaṃ sikkhāpetvā taṃ ādāya gantvā morena paritte akate pātoyeva pāsayaṭṭhiyo ropetvā pāse oḍḍetvā moriṃ vassāpesi. Moro visabhāgaṃ mātugāmasaddaṃ sutvā kilesāturo hutvā parittaṃ kātuṃ asakkuṇitvā gantvā pāse bajjhi. Atha naṃ nesādo gahetvā gantvā bārāṇasirañño adāsi.
ราชา ตสฺส รูปสมฺปตฺติํ ทิสฺวา ตุฎฺฐมานโส อาสนํ ทาเปสิฯ โพธิสโตฺต ปญฺญตฺตาสเน นิสีทิตฺวา ‘‘มหาราช, กสฺมา มํ คณฺหาเปสี’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘เย กิร ตว มํสํ ขาทนฺติ, เต อชรา อมรา โหนฺติ, สฺวาหํ ตว มํสํ ขาทิตฺวา อชโร อมโร โหตุกาโม ตํ คณฺหาเปสิ’’นฺติฯ ‘‘มหาราช, มม ตาว มํสํ ขาทนฺตา อชรา อมรา โหนฺตุ, อหํ ปน มริสฺสามี’’ติ ? ‘‘อาม, มริสฺสสี’’ติฯ ‘‘มยิ มรเนฺต ปน มม มํสเมว ขาทิตฺวา กินฺติ กตฺวา น มริสฺสนฺตี’’ติ? ‘‘ตฺวํ สุวณฺณวโณฺณ, ตสฺมา กิร ตว มํสํ ขาทกา อชรา อมรา ภวิสฺสนฺตี’’ติฯ ‘‘มหาราช, อหํ ปน น อการณา สุวณฺณวโณฺณ ชาโต, ปุเพฺพ ปนาหํ อิมสฺมิํเยว นคเร จกฺกวตฺตี ราชา หุตฺวา สยมฺปิ ปญฺจ สีลานิ รกฺขิํ, สกลจกฺกวาฬวาสิโนปิ รกฺขาเปสิํ, สฺวาหํ กาลํ กริตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพโตฺต, ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุโต อญฺญสฺส อกุสลสฺส นิสฺสเนฺทน โมรโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวาปิ โปราณสีลานุภาเวน สุวณฺณวโณฺณ ชาโต’’ติฯ ‘‘‘ตฺวํ จกฺกวตฺตี ราชา หุตฺวา สีลํ รกฺขิตฺวา สีลผเลน สุวณฺณวโณฺณ ชาโต’ติ กถมิทํ อเมฺหหิ สทฺธาตพฺพํฯ อตฺถิ โน โกจิ สกฺขี’’ติ ? ‘‘อตฺถิ, มหาราชา’’ติฯ ‘‘โก นามา’’ติ? ‘‘มหาราช, อหํ จกฺกวตฺติกาเล รตนมเย รเถ นิสีทิตฺวา อากาเส วิจริํ, โส เม รโถ มงฺคลโปกฺขรณิยา อโนฺตภูมิยํ นิทหาปิโต, ตํ มงฺคลโปกฺขรณิโต อุกฺขิปาเปหิ, โส เม สกฺขิ ภวิสฺสตี’’ติฯ
Rājā tassa rūpasampattiṃ disvā tuṭṭhamānaso āsanaṃ dāpesi. Bodhisatto paññattāsane nisīditvā ‘‘mahārāja, kasmā maṃ gaṇhāpesī’’ti pucchi. ‘‘Ye kira tava maṃsaṃ khādanti, te ajarā amarā honti, svāhaṃ tava maṃsaṃ khāditvā ajaro amaro hotukāmo taṃ gaṇhāpesi’’nti. ‘‘Mahārāja, mama tāva maṃsaṃ khādantā ajarā amarā hontu, ahaṃ pana marissāmī’’ti ? ‘‘Āma, marissasī’’ti. ‘‘Mayi marante pana mama maṃsameva khāditvā kinti katvā na marissantī’’ti? ‘‘Tvaṃ suvaṇṇavaṇṇo, tasmā kira tava maṃsaṃ khādakā ajarā amarā bhavissantī’’ti. ‘‘Mahārāja, ahaṃ pana na akāraṇā suvaṇṇavaṇṇo jāto, pubbe panāhaṃ imasmiṃyeva nagare cakkavattī rājā hutvā sayampi pañca sīlāni rakkhiṃ, sakalacakkavāḷavāsinopi rakkhāpesiṃ, svāhaṃ kālaṃ karitvā tāvatiṃsabhavane nibbatto, tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto aññassa akusalassa nissandena morayoniyaṃ nibbattitvāpi porāṇasīlānubhāvena suvaṇṇavaṇṇo jāto’’ti. ‘‘‘Tvaṃ cakkavattī rājā hutvā sīlaṃ rakkhitvā sīlaphalena suvaṇṇavaṇṇo jāto’ti kathamidaṃ amhehi saddhātabbaṃ. Atthi no koci sakkhī’’ti ? ‘‘Atthi, mahārājā’’ti. ‘‘Ko nāmā’’ti? ‘‘Mahārāja, ahaṃ cakkavattikāle ratanamaye rathe nisīditvā ākāse vicariṃ, so me ratho maṅgalapokkharaṇiyā antobhūmiyaṃ nidahāpito, taṃ maṅgalapokkharaṇito ukkhipāpehi, so me sakkhi bhavissatī’’ti.
ราชา ‘‘สาธู’’ติ ปฎิสฺสุณิตฺวา โปกฺขรณิโต อุทกํ หราเปตฺวา รถํ นีหราเปตฺวา โพธิสตฺตสฺส สทฺทหิฯ โพธิสโตฺต ‘‘มหาราช, ฐเปตฺวา อมตมหานิพฺพานํ อวเสสา สเพฺพ สงฺขตธมฺมา หุตฺวา อภาวิโน อนิจฺจา ขยวยธมฺมาเยวา’’ติ รโญฺญ ธมฺมํ เทเสตฺวา ราชานํ ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฎฺฐาเปสิฯ ราชา ปสโนฺน โพธิสตฺตํ รเชฺชน ปูเชตฺวา มหนฺตํ สกฺการํ อกาสิฯ โส รชฺชํ ตเสฺสว ปฎินิยฺยาเทตฺวา กติปาหํ วสิตฺวา ‘‘อปฺปมโตฺต โหหิ, มหาราชา’’ติ โอวทิตฺวา อากาเส อุปฺปติตฺวา ทณฺฑกหิรญฺญปพฺพตเมว อคมาสิฯ ราชาปิ โพธิสตฺตสฺส โอวาเท ฐตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา ยถากมฺมํ คโตฯ
Rājā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā pokkharaṇito udakaṃ harāpetvā rathaṃ nīharāpetvā bodhisattassa saddahi. Bodhisatto ‘‘mahārāja, ṭhapetvā amatamahānibbānaṃ avasesā sabbe saṅkhatadhammā hutvā abhāvino aniccā khayavayadhammāyevā’’ti rañño dhammaṃ desetvā rājānaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpesi. Rājā pasanno bodhisattaṃ rajjena pūjetvā mahantaṃ sakkāraṃ akāsi. So rajjaṃ tasseva paṭiniyyādetvā katipāhaṃ vasitvā ‘‘appamatto hohi, mahārājā’’ti ovaditvā ākāse uppatitvā daṇḍakahiraññapabbatameva agamāsi. Rājāpi bodhisattassa ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ, สจฺจปริโยสาเน อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุ อรหเตฺต ปติฎฺฐหิฯ ‘‘ตทา ราชา อานโนฺท อโหสิ, สุวณฺณโมโร ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu arahatte patiṭṭhahi. ‘‘Tadā rājā ānando ahosi, suvaṇṇamoro pana ahameva ahosi’’nti.
โมรชาตกวณฺณนา นวมาฯ
Morajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๑๕๙. โมรชาตกํ • 159. Morajātakaṃ
