| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๓. มุจลินฺทกถา
3. Mucalindakathā
๕. อกาลเมโฆติ เอตฺถ วปฺปาทิกาลสฺส อภาวา น อกาโล โหติ, อถ โข วสฺสกาเล อสมฺปตฺตตฺตา อกาโลติ อาห ‘‘อสมฺปเตฺต วสฺสกาเล’’ติฯ ‘‘อุปฺปนฺนเมโฆ’’ติ อิมินา อกาเล อุปฺปโนฺน เมโฆ อกาลเมโฆติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเสติ เชฎฺฐมูลมาเสฯ ตสฺมินฺติ เมเฆฯ สีตวาตทุทฺทินีติ เอตฺถ สีเตน วาเตน ทูสิตํ ทินํ อิมิสฺสา วฎฺฎลิกายาติ สีตวาตทุทฺทินีติ วจนตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘สา จ ปนา’’ติอาทิฯ สา จ ปน สตฺตาหวฎฺฎลิกา สีตวาตทุทฺทินี นาม อโหสีติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘สมีเป โปกฺขรณิยา นิพฺพโตฺต’’ติ อิมินา มุจลินฺทสฺส สมีเป นิพฺพโตฺต มุจลิโนฺทติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ มุจลิโนฺทติ จ นิจุโลฯ โส นีโปติ จ ปิยโกติ จ วุจฺจติฯ นาคสฺส โภโค เอโกปิ สตฺตาภุชตฺตา ‘‘โภเคหี’’ติ พหุวจนวเสน วุตฺตํฯ ตสฺมินฺติ นาคราเช ฐิเต สตีติ โยชนาฯ ตสฺสาติ นาคราชสฺสฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ภณฺฑาคารคพฺภปมาณํ อโหสิ, ตสฺมาฯ ฐานสฺส การณํ ปริทีเปติ อเนนาติ ฐานการณปริทีปนํ ‘‘มา ภควนฺตํ สีต’’นฺติอาทิวจนํฯ โสติ นาคราชาฯ หีติ สจฺจํฯ ปาฬิยํ ‘‘พาธยิตฺถา’’ติ กิริยาปทํ อชฺฌาหริตพฺพนฺติ อาห ‘‘มา สีตํ ภควนฺตํ พาธยิตฺถา’’ติฯ ตตฺถาติ ‘‘มา ภควนฺตํ สีต’’นฺติอาทิวจเนฯ สตฺตาหวฎฺฎลิกาย สตีติ สมฺพโนฺธฯ ตมฺปีติ อุณฺหมฺปิฯ นนฺติ ภควนฺตํฯ ตสฺสาติ นาคราชสฺสฯ อุพฺพิทฺธนฺติ อุทฺธํ ฉิทฺทํฯ วิทฺธฉิทฺทสทฺทา หิ ปริยายาฯ อากาสํ เมฆปฎลปฎิจฺฉนฺนํ อาสนฺนํ วิย โหติ, เมฆปฎลวิคเม ทูรํ วิย อุปฎฺฐาติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘เมฆวิคเมน ทูรีภูต’’นฺติฯ วิคตวลาหกนฺติ เอตฺถ วิคตสโทฺท อปคตตฺถวาจโก, วลาหกสโทฺท เมฆปริยาโยติ อาห ‘‘อปคตเมฆ’’นฺติฯ อินฺทนีลมณิ วิย ทิพฺพตีติ เทโวติ วจนเตฺถน อากาโส เทโว นามาติ อาห ‘‘เทวนฺติ อากาส’’นฺติฯ อตฺตโน รูปนฺติ อตฺตโน นาคสณฺฐานํฯ อิมินา สกวณฺณนฺติ เอตฺถ สกสโทฺท อตฺตวาจโก, วณฺณสโทฺท สณฺฐานเววจโนติ ทเสฺสติฯ
5.Akālameghoti ettha vappādikālassa abhāvā na akālo hoti, atha kho vassakāle asampattattā akāloti āha ‘‘asampatte vassakāle’’ti. ‘‘Uppannamegho’’ti iminā akāle uppanno megho akālameghoti vacanatthaṃ dasseti. Gimhānaṃ pacchime māseti jeṭṭhamūlamāse. Tasminti meghe. Sītavātaduddinīti ettha sītena vātena dūsitaṃ dinaṃ imissā vaṭṭalikāyāti sītavātaduddinīti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘sā ca panā’’tiādi. Sā ca pana sattāhavaṭṭalikā sītavātaduddinī nāma ahosīti sambandho. ‘‘Samīpe pokkharaṇiyā nibbatto’’ti iminā mucalindassa samīpe nibbatto mucalindoti vacanatthaṃ dasseti. Mucalindoti ca niculo. So nīpoti ca piyakoti ca vuccati. Nāgassa bhogo ekopi sattābhujattā ‘‘bhogehī’’ti bahuvacanavasena vuttaṃ. Tasminti nāgarāje ṭhite satīti yojanā. Tassāti nāgarājassa. Tasmāti yasmā bhaṇḍāgāragabbhapamāṇaṃ ahosi, tasmā. Ṭhānassa kāraṇaṃ paridīpeti anenāti ṭhānakāraṇaparidīpanaṃ ‘‘mā bhagavantaṃ sīta’’ntiādivacanaṃ. Soti nāgarājā. Hīti saccaṃ. Pāḷiyaṃ ‘‘bādhayitthā’’ti kiriyāpadaṃ ajjhāharitabbanti āha ‘‘mā sītaṃ bhagavantaṃ bādhayitthā’’ti. Tatthāti ‘‘mā bhagavantaṃ sīta’’ntiādivacane. Sattāhavaṭṭalikāya satīti sambandho. Tampīti uṇhampi. Nanti bhagavantaṃ. Tassāti nāgarājassa. Ubbiddhanti uddhaṃ chiddaṃ. Viddhachiddasaddā hi pariyāyā. Ākāsaṃ meghapaṭalapaṭicchannaṃ āsannaṃ viya hoti, meghapaṭalavigame dūraṃ viya upaṭṭhāti, tasmā vuttaṃ ‘‘meghavigamena dūrībhūta’’nti. Vigatavalāhakanti ettha vigatasaddo apagatatthavācako, valāhakasaddo meghapariyāyoti āha ‘‘apagatamegha’’nti. Indanīlamaṇi viya dibbatīti devoti vacanatthena ākāso devo nāmāti āha ‘‘devanti ākāsa’’nti. Attano rūpanti attano nāgasaṇṭhānaṃ. Iminā sakavaṇṇanti ettha sakasaddo attavācako, vaṇṇasaddo saṇṭhānavevacanoti dasseti.
สุโข วิเวโกติ เอตฺถ ตทงฺค วิกฺขมฺภน สมุเจฺฉท ปฎิปฺปสฺสทฺธินิสฺสรณวิเวกสงฺขาเตสุ ปญฺจสุ วิเวเกสุ นิพฺพานสงฺขาโต นิสฺสรณวิเวโก จ กายจิตฺตอุปธิวิเวกสงฺขาเตสุ ตีสุ วิเวเกสุ นิพฺพานสงฺขาโต อุปธิวิเวโก จ คเหตโพฺพติ อาห ‘‘นิพฺพานสงฺขาโต อุปธิวิเวโก’’ติฯ ‘‘จตุมคฺคญาณสโนฺตเสนา’’ติ อิมินา ตุฎฺฐสฺสาติ เอตฺถ ปิณฺฑปาตสโนฺตสาทิเก นิวเตฺตติฯ สุตธมฺมสฺสาติ เอตฺถ สุตสโทฺท วิสฺสุตปริยาโยติ อาห ‘‘ปกาสิตธมฺมสฺสา’’ติ, ปากฎสจฺจธมฺมสฺสาติ อโตฺถฯ ปสฺสโตติ เอตฺถ มํสจกฺขุสฺส กรณภาเวน อาสงฺกา ภเวยฺยาติ อาห ‘‘ญาณจกฺขุนา’’ติฯ ‘‘อกุปฺปนภาโว’’ติ อิมินา อพฺยาปชฺชนฺติ เอตฺถ พฺยาปาทสทฺทสฺส โทสวาจกภาโว จ ณฺยปจฺจยสฺส ภาวโตฺถ จ ทสฺสิโตฯ เอเตนาติ ‘‘อพฺยาปชฺช’’นฺติปเทนฯ เมตฺตาปุพฺพภาโคติ อพฺยาปชฺชสฺส ปุพฺพภาเค เมตฺตาย อุปฺปนฺนภาโวฯ ปาณภูเตสุ สํยโมติ เอตฺถ ปาณภูตสทฺทา เววจนภาเวน สเตฺตสุ เอว วตฺตนฺตีติ อาห ‘‘สเตฺตสุ จา’’ติฯ กรุณาปุพฺพภาโคติ สํยมสฺส ปุพฺพภาเค กรุณาย อุปฺปนฺนภาโวฯ ยาติ ยา วิราคตาฯ อนาคามิมคฺคสฺส กามราคสฺส อนวเสสปหานตฺตา วุตฺตํ ‘‘เอเตน อนาคามิมโคฺค กถิโต’’ติฯ ยาถาวมานสฺส อรหตฺตมเคฺคน นิรุทฺธตฺตา วุตฺตํ ‘‘อสฺมิ…เป.… กถิต’’นฺติฯ อิโตติ อรหตฺตโตฯ
Sukho vivekoti ettha tadaṅga vikkhambhana samuccheda paṭippassaddhinissaraṇavivekasaṅkhātesu pañcasu vivekesu nibbānasaṅkhāto nissaraṇaviveko ca kāyacittaupadhivivekasaṅkhātesu tīsu vivekesu nibbānasaṅkhāto upadhiviveko ca gahetabboti āha ‘‘nibbānasaṅkhāto upadhiviveko’’ti. ‘‘Catumaggañāṇasantosenā’’ti iminā tuṭṭhassāti ettha piṇḍapātasantosādike nivatteti. Sutadhammassāti ettha sutasaddo vissutapariyāyoti āha ‘‘pakāsitadhammassā’’ti, pākaṭasaccadhammassāti attho. Passatoti ettha maṃsacakkhussa karaṇabhāvena āsaṅkā bhaveyyāti āha ‘‘ñāṇacakkhunā’’ti. ‘‘Akuppanabhāvo’’ti iminā abyāpajjanti ettha byāpādasaddassa dosavācakabhāvo ca ṇyapaccayassa bhāvattho ca dassito. Etenāti ‘‘abyāpajja’’ntipadena. Mettāpubbabhāgoti abyāpajjassa pubbabhāge mettāya uppannabhāvo. Pāṇabhūtesu saṃyamoti ettha pāṇabhūtasaddā vevacanabhāvena sattesu eva vattantīti āha ‘‘sattesu cā’’ti. Karuṇāpubbabhāgoti saṃyamassa pubbabhāge karuṇāya uppannabhāvo. Yāti yā virāgatā. Anāgāmimaggassa kāmarāgassa anavasesapahānattā vuttaṃ ‘‘etena anāgāmimaggo kathito’’ti. Yāthāvamānassa arahattamaggena niruddhattā vuttaṃ ‘‘asmi…pe… kathita’’nti. Itoti arahattato.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๓. มุจลินฺทกถา • 3. Mucalindakathā
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / มุจลินฺทกถา • Mucalindakathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / มุจลินฺทกถาวณฺณนา • Mucalindakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / มุจลินฺทกถาวณฺณนา • Mucalindakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / มุจลินฺทกถาวณฺณนา • Mucalindakathāvaṇṇanā
