| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / උදාන-අට්‌ඨකථා • Udāna-aṭṭhakathā |
2. මුචලින්‌දවග්‌ගො
2. Mucalindavaggo
1. මුචලින්‌දසුත්‌තවණ්‌ණනා
1. Mucalindasuttavaṇṇanā
11. මුචලින්‌දවග්‌ගස්‌ස පඨමෙ මුචලින්‌දමූලෙති එත්‌ථ මුචලින්‌දො වුච්‌චති නීපරුක්‌ඛො. සො ‘‘නිචුලො’’තිපි වුච්‌චති, තස්‌ස සමීපෙ. කෙචි පන ‘‘මුචලොති තස්‌ස රුක්‌ඛස්‌ස නාමං, තං වනජෙට්‌ඨකතාය පන මුචලින්‌දොති වුත්‌ත’’න්‌ති වදන්‌ති. මහා අකාලමෙඝොති අසම්‌පත්‌තෙ වස්‌සකාලෙ උප්‌පන්‌නමහාමෙඝො. සො හි ගිම්‌හානං පච්‌ඡිමෙ මාසෙ සකලචක්‌කවාළගබ්‌භං පූරෙන්‌තො උදපාදි. සත්‌තාහවද්‌දලිකාති තස්‌මිං උප්‌පන්‌නෙ සත්‌තාහං අවිච්‌ඡින්‌නවුට්‌ඨිකා අහොසි. සීතවාතදුද්‌දිනීති සා ච සත්‌තාහවද්‌දලිකා උදකඵුසිතසම්‌මිස්‌සෙන සීතවාතෙන සමන්‌තතො පරිබ්‌භමන්‌තෙන දුසිතදිවසත්‌තා දුද්‌දිනී නාම අහොසි. මුචලින්‌දො නාම නාගරාජාති තස්‌සෙව මුචලින්‌දරුක්‌ඛස්‌ස සමීපෙ පොක්‌ඛරණියා හෙට්‌ඨා නාගභවනං අත්‌ථි, තත්‌ථ නිබ්‌බත්‌තො මහානුභාවො නාගරාජා. සකභවනාති අත්‌තනො නාගභවනතො. සත්‌තක්‌ඛත්‌තුං භොගෙහි පරික්‌ඛිපිත්‌වාති සත්‌තවාරෙ අත්‌තනො සරීරභොගෙහි භගවතො කායං පරිවාරෙත්‌වා. උපරිමුද්‌ධනි මහන්‌තං ඵණං විහච්‌චාති භගවතො මුද්‌ධප්‌පදෙසස්‌ස උපරි අත්‌තනො මහන්‌තං ඵණං පසාරෙත්‌වා. ‘‘ඵණං කරිත්‌වා’’තිපි පාඨො, සො එවත්‌ථො.
11. Mucalindavaggassa paṭhame mucalindamūleti ettha mucalindo vuccati nīparukkho. So ‘‘niculo’’tipi vuccati, tassa samīpe. Keci pana ‘‘mucaloti tassa rukkhassa nāmaṃ, taṃ vanajeṭṭhakatāya pana mucalindoti vutta’’nti vadanti. Mahā akālameghoti asampatte vassakāle uppannamahāmegho. So hi gimhānaṃ pacchime māse sakalacakkavāḷagabbhaṃ pūrento udapādi. Sattāhavaddalikāti tasmiṃ uppanne sattāhaṃ avicchinnavuṭṭhikā ahosi. Sītavātaduddinīti sā ca sattāhavaddalikā udakaphusitasammissena sītavātena samantato paribbhamantena dusitadivasattā duddinī nāma ahosi. Mucalindo nāma nāgarājāti tasseva mucalindarukkhassa samīpe pokkharaṇiyā heṭṭhā nāgabhavanaṃ atthi, tattha nibbatto mahānubhāvo nāgarājā. Sakabhavanāti attano nāgabhavanato. Sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvāti sattavāre attano sarīrabhogehi bhagavato kāyaṃ parivāretvā. Uparimuddhani mahantaṃ phaṇaṃ vihaccāti bhagavato muddhappadesassa upari attano mahantaṃ phaṇaṃ pasāretvā. ‘‘Phaṇaṃ karitvā’’tipi pāṭho, so evattho.
තස්‌ස කිර නාගරාජස්‌ස එතදහොසි ‘‘භගවා ච මය්‌හං භවනසමීපෙ රුක්‌ඛමූලෙ නිසින්‌නො, අයඤ්‌ච සත්‌තාහවද්‌දලිකා වත්‌තති, වාසාගාරමස්‌ස ලද්‌ධුං වට්‌ටතී’’ති. සො සත්‌තරතනමයං පාසාදං නිම්‌මිනිතුං සක්‌කොන්‌තොපි ‘‘එවං කතෙ කායසාරො ගහිතො න භවිස්‌සති, දසබලස්‌ස කායවෙය්‍යාවච්‌චං කරිස්‌සාමී’’ති මහන්‌තං අත්‌තභාවං කත්‌වා සත්‌ථාරං සත්‌තක්‌ඛත්‌තුං භොගෙහි පරික්‌ඛිපිත්‌වා උපරි ඵණං කත්‌වා ධාරෙසි. ‘‘පරික්‌ඛෙපබ්‌භන්‌තරං ලොහපාසාදෙ භණ්‌ඩාගාරගබ්‌භප්‌පමාණං අහොසී’’ති ඛන්‌ධකට්‌ඨකථායං (මහාව. අට්‌ඨ. 5) වුත්‌තං. මජ්‌ඣිමට්‌ඨකථායං පන ‘‘හෙට්‌ඨාලොහපාසාදප්‌පමාණ’’න්‌ති (ම. නි. අට්‌ඨ. 1.284). ‘‘ඉච්‌ඡිතිච්‌ඡිතෙන ඉරියාපථෙන සත්‌ථා විහරිස්‌සතී’’ති කිර නාගරාජස්‌ස අජ්‌ඣාසයො. භගවා පන යථානිසින්‌නොව සත්‌තාහං වීතිනාමෙසි. තඤ්‌ච ඨානං සුපිහිතවාතපානං සුඵුසිතඅග්‌ගළද්‌වාරං කූටාගාරං විය අහොසි. මා භගවන්‌තං සීතන්‌තිආදි තස්‌ස තථා කරිත්‌වා ඨානකාරණපරිදීපනං. සො හි ‘‘මා භගවන්‌තං සීතං බාධයිත්‌ථ, මා උණ්‌හං, මා ඩංසාදිසම්‌ඵස්‌සො බාධයිත්‌ථා’’ති තථා කරිත්‌වා අට්‌ඨාසි.
Tassa kira nāgarājassa etadahosi ‘‘bhagavā ca mayhaṃ bhavanasamīpe rukkhamūle nisinno, ayañca sattāhavaddalikā vattati, vāsāgāramassa laddhuṃ vaṭṭatī’’ti. So sattaratanamayaṃ pāsādaṃ nimminituṃ sakkontopi ‘‘evaṃ kate kāyasāro gahito na bhavissati, dasabalassa kāyaveyyāvaccaṃ karissāmī’’ti mahantaṃ attabhāvaṃ katvā satthāraṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvā upari phaṇaṃ katvā dhāresi. ‘‘Parikkhepabbhantaraṃ lohapāsāde bhaṇḍāgāragabbhappamāṇaṃ ahosī’’ti khandhakaṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 5) vuttaṃ. Majjhimaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘heṭṭhālohapāsādappamāṇa’’nti (ma. ni. aṭṭha. 1.284). ‘‘Icchiticchitena iriyāpathena satthā viharissatī’’ti kira nāgarājassa ajjhāsayo. Bhagavā pana yathānisinnova sattāhaṃ vītināmesi. Tañca ṭhānaṃ supihitavātapānaṃ suphusitaaggaḷadvāraṃ kūṭāgāraṃ viya ahosi. Mābhagavantaṃ sītantiādi tassa tathā karitvā ṭhānakāraṇaparidīpanaṃ. So hi ‘‘mā bhagavantaṃ sītaṃ bādhayittha, mā uṇhaṃ, mā ḍaṃsādisamphasso bādhayitthā’’ti tathā karitvā aṭṭhāsi.
තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි සත්‌තාහවද්‌දලිකාය උණ්‌හමෙව නත්‌ථි, සචෙ පන අන්‌තරන්‌තරා මෙඝො විගච්‌ඡෙය්‍ය, උණ්‌හං භවෙය්‍ය, තම්‌පි මා බාධයිත්‌ථාති එවං තස්‌ස චින්‌තෙතුං යුත්‌තං. කෙචි පනෙත්‌ථ වදන්‌ති ‘‘උණ්‌හග්‌ගහණං භොගපරික්‌ඛෙපස්‌ස විපුලභාවකරණෙ කාරණකිත්‌තනං. ඛුද්‌දකෙ හි තස්‌මිං භගවන්‌තං නාගස්‌ස සරීරසම්‌භූතා උස්‌මා බාධෙය්‍ය, විපුලභාවකරණෙන පන තාදිසං ‘මා උණ්‌හං බාධයිත්‌ථා’ති තථා කරිත්‌වා අට්‌ඨාසී’’ති.
Tattha kiñcāpi sattāhavaddalikāya uṇhameva natthi, sace pana antarantarā megho vigaccheyya, uṇhaṃ bhaveyya, tampi mā bādhayitthāti evaṃ tassa cintetuṃ yuttaṃ. Keci panettha vadanti ‘‘uṇhaggahaṇaṃ bhogaparikkhepassa vipulabhāvakaraṇe kāraṇakittanaṃ. Khuddake hi tasmiṃ bhagavantaṃ nāgassa sarīrasambhūtā usmā bādheyya, vipulabhāvakaraṇena pana tādisaṃ ‘mā uṇhaṃ bādhayitthā’ti tathā karitvā aṭṭhāsī’’ti.
විද්‌ධන්‌ති උබ්‌බිද්‌ධං, මෙඝවිගමෙන දූරීභූතන්‌ති අත්‌ථො. විගතවලාහකන්‌ති අපගතමෙඝං. දෙවන්‌ති ආකාසං. විදිත්‌වාති ‘‘ඉදානි විගතවලාහකො ආකාසො, නත්‌ථි භගවතො සීතාදිඋපද්‌දවො’’ති ඤත්‌වා. විනිවෙඨෙත්‌වාති අපනෙත්‌වා. සකවණ්‌ණන්‌ති අත්‌තනො නාගරූපං. පටිසංහරිත්‌වාති අන්‌තරධාපෙත්‌වා. මාණවකවණ්‌ණන්‌ති කුමාරකරූපං.
Viddhanti ubbiddhaṃ, meghavigamena dūrībhūtanti attho. Vigatavalāhakanti apagatameghaṃ. Devanti ākāsaṃ. Viditvāti ‘‘idāni vigatavalāhako ākāso, natthi bhagavato sītādiupaddavo’’ti ñatvā. Viniveṭhetvāti apanetvā. Sakavaṇṇanti attano nāgarūpaṃ. Paṭisaṃharitvāti antaradhāpetvā. Māṇavakavaṇṇanti kumārakarūpaṃ.
එතමත්‌ථන්‌ති විවෙකසුඛප්‌පටිසංවෙදිනො යත්‌ථ කත්‌ථචි සුඛමෙව හොතීති එතමත්‌ථං සබ්‌බාකාරෙන ජානිත්‌වා. ඉමං උදානන්‌ති ඉමං විවෙකසුඛානුභාවදීපකං උදානං උදානෙසි.
Etamatthanti vivekasukhappaṭisaṃvedino yattha katthaci sukhameva hotīti etamatthaṃ sabbākārena jānitvā. Imaṃ udānanti imaṃ vivekasukhānubhāvadīpakaṃ udānaṃ udānesi.
තත්‌ථ සුඛො විවෙකොති නිබ්‌බානසඞ්‌ඛාතො උපධිවිවෙකො සුඛො. තුට්‌ඨස්‌සාති චතුමග්‌ගඤාණසන්‌තොසෙන තුට්‌ඨස්‌ස. සුතධම්‌මස්‌සාති පකාසිතධම්‌මස්‌ස විස්‌සුතධම්‌මස්‌ස. පස්‌සතොති තං විවෙකං, යං වා කිඤ්‌චි පස්‌සිතබ්‌බං නාම, තං සබ්‌බං අත්‌තනො වීරියබලාධිගතෙන ඤාණචක්‌ඛුනා පස්‌සන්‌තස්‌ස. අබ්‍යාපජ්‌ජන්‌ති අකුප්‌පනභාවො, එතෙන මෙත්‌තාපුබ්‌බභාගො දස්‌සිතො. පාණභූතෙසු සංයමොති සත්‌තෙසු ච සංයමො අවිහිංසනභාවො සුඛොති අත්‌ථො. එතෙන කරුණාපුබ්‌බභාගො දස්‌සිතො.
Tattha sukho vivekoti nibbānasaṅkhāto upadhiviveko sukho. Tuṭṭhassāti catumaggañāṇasantosena tuṭṭhassa. Sutadhammassāti pakāsitadhammassa vissutadhammassa. Passatoti taṃ vivekaṃ, yaṃ vā kiñci passitabbaṃ nāma, taṃ sabbaṃ attano vīriyabalādhigatena ñāṇacakkhunā passantassa. Abyāpajjanti akuppanabhāvo, etena mettāpubbabhāgo dassito. Pāṇabhūtesu saṃyamoti sattesu ca saṃyamo avihiṃsanabhāvo sukhoti attho. Etena karuṇāpubbabhāgo dassito.
සුඛා විරාගතා ලොකෙති විගතරාගතාපි ලොකෙ සුඛා. කීදිසී? කාමානං සමතික්‌කමොති, යා කාමානං සමතික්‌කමොති වුච්‌චති, සා විගතරාගතාපි සුඛාති අත්‌ථො, එතෙන අනාගාමිමග්‌ගො කථිතො. අස්‌මිමානස්‌ස යො විනයොති ඉමිනා පන අරහත්‌තං කථිතං. අරහත්‌තඤ්‌හි අස්‌මිමානස්‌ස පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිවිනයොති වුච්‌චති, ඉතො පරඤ්‌ච සුඛං නාම නත්‌ථි, තෙනාහ ‘‘එතං වෙ පරමං සුඛ’’න්‌ති. එවං අරහත්‌තෙන දෙසනාය කූටං ගණ්‌හීති.
Sukhā virāgatā loketi vigatarāgatāpi loke sukhā. Kīdisī? Kāmānaṃ samatikkamoti, yā kāmānaṃ samatikkamoti vuccati, sā vigatarāgatāpi sukhāti attho, etena anāgāmimaggo kathito. Asmimānassa yo vinayoti iminā pana arahattaṃ kathitaṃ. Arahattañhi asmimānassa paṭippassaddhivinayoti vuccati, ito parañca sukhaṃ nāma natthi, tenāha ‘‘etaṃ ve paramaṃ sukha’’nti. Evaṃ arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhīti.
පඨමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / උදානපාළි • Udānapāḷi / 1. මුචලින්‌දසුත්‌තං • 1. Mucalindasuttaṃ
