Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
12. මුදිතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
12. Muditattheragāthāvaṇṇanā
පබ්බජින්තිආදිකා ආයස්මතො මුදිතත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං සත්ථාරං දිස්වා පසන්නමානසො එකං මඤ්චමදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කොසලරට්ඨෙ ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා මුදිතොති ලද්ධනාමො විඤ්ඤුතං පාපුණි. තෙන ච සමයෙන තං කුලං රඤ්ඤා කෙනචිදෙව කරණීයෙන පලිබුද්ධං අහොසි. මුදිතො රාජභයාභීතො පලායිත්වා අරඤ්ඤං පවිට්ඨො අඤ්ඤතරස්ස ඛීණාසවත්ථෙරස්ස වසනට්ඨානං උපගච්ඡි. ථෙරො තස්ස භීතභාවං ඤත්වා ‘‘මා භායී’’ති සමස්සාසෙසි. සො ‘‘කිත්තකෙන නු ඛො, භන්තෙ, කාලෙන ඉදං මෙ භයං වූපසමෙස්සතී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘සත්තට්ඨමාසෙ අතික්කමිත්වා’’ති වුත්තෙ – ‘‘එත්තකං කාලං අධිවාසෙතුං න සක්කොමි, පබ්බජිස්සාමහං, භන්තෙ, පබ්බාජෙථ ම’’න්ති ජීවිතරක්ඛණත්ථං පබ්බජ්ජං යාචි. ථෙරො තං පබ්බාජෙසි. සො පබ්බජිත්වා සාසනෙ පටිලද්ධසද්ධො භයෙ වූපසන්තෙපි සමණධම්මංයෙව රොචෙන්තො කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො – ‘‘අරහත්තං අප්පත්වා ඉමස්මා වසනගබ්භා බහි න නික්ඛමිස්සාමී’’තිආදිනා පටිඤ්ඤං කත්වා විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.36.30-33) –
Pabbajintiādikā āyasmato muditattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso ekaṃ mañcamadāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe gahapatikule nibbattitvā muditoti laddhanāmo viññutaṃ pāpuṇi. Tena ca samayena taṃ kulaṃ raññā kenacideva karaṇīyena palibuddhaṃ ahosi. Mudito rājabhayābhīto palāyitvā araññaṃ paviṭṭho aññatarassa khīṇāsavattherassa vasanaṭṭhānaṃ upagacchi. Thero tassa bhītabhāvaṃ ñatvā ‘‘mā bhāyī’’ti samassāsesi. So ‘‘kittakena nu kho, bhante, kālena idaṃ me bhayaṃ vūpasamessatī’’ti pucchitvā ‘‘sattaṭṭhamāse atikkamitvā’’ti vutte – ‘‘ettakaṃ kālaṃ adhivāsetuṃ na sakkomi, pabbajissāmahaṃ, bhante, pabbājetha ma’’nti jīvitarakkhaṇatthaṃ pabbajjaṃ yāci. Thero taṃ pabbājesi. So pabbajitvā sāsane paṭiladdhasaddho bhaye vūpasantepi samaṇadhammaṃyeva rocento kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya kammaṃ karonto – ‘‘arahattaṃ appatvā imasmā vasanagabbhā bahi na nikkhamissāmī’’tiādinā paṭiññaṃ katvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.36.30-33) –
‘‘විපස්සිනො භගවතො, ලොකජෙට්ඨස්ස තාදිනො;
‘‘Vipassino bhagavato, lokajeṭṭhassa tādino;
එකං මඤ්චං මයා දින්නං, පසන්නෙන සපාණිනා.
Ekaṃ mañcaṃ mayā dinnaṃ, pasannena sapāṇinā.
‘‘හත්ථියානං අස්සයානං, දිබ්බයානං සමජ්ඣගං;
‘‘Hatthiyānaṃ assayānaṃ, dibbayānaṃ samajjhagaṃ;
තෙන මඤ්චකදානෙන, පත්තොම්හි ආසවක්ඛයං.
Tena mañcakadānena, pattomhi āsavakkhayaṃ.
‘‘එකනවුතිතො කප්පෙ, යං මඤ්චමදදිං තදා;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ mañcamadadiṃ tadā;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, මඤ්චදානස්සිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, mañcadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා විමුත්තිසුඛං පටිසංවෙදෙන්තො සහායභික්ඛූහි අධිගතං පුච්ඡිතො අත්තනො පටිපන්නාකාරං කථෙන්තො –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedento sahāyabhikkhūhi adhigataṃ pucchito attano paṭipannākāraṃ kathento –
311.
311.
‘‘පබ්බජිං ජීවිකත්ථොහං, ලද්ධාන උපසම්පදං;
‘‘Pabbajiṃ jīvikatthohaṃ, laddhāna upasampadaṃ;
තතො සද්ධං පටිලභිං, දළ්හවීරියො පරක්කමිං.
Tato saddhaṃ paṭilabhiṃ, daḷhavīriyo parakkamiṃ.
312.
312.
‘‘කාමං භිජ්ජතුයං කායො, මංසපෙසී විසීයරුං;
‘‘Kāmaṃ bhijjatuyaṃ kāyo, maṃsapesī visīyaruṃ;
උභො ජණ්ණුකසන්ධීහි, ජඞ්ඝායො පපතන්තු මෙ.
Ubho jaṇṇukasandhīhi, jaṅghāyo papatantu me.
313.
313.
‘‘නාසිස්සං න පිවිස්සාමි, විහාරා ච න නික්ඛමෙ;
‘‘Nāsissaṃ na pivissāmi, vihārā ca na nikkhame;
නපි පස්සං නිපාතෙස්සං, තණ්හාසල්ලෙ අනූහතෙ.
Napi passaṃ nipātessaṃ, taṇhāsalle anūhate.
314.
314.
‘‘තස්ස මෙවං විහරතො, පස්ස වීරියපරක්කමං;
‘‘Tassa mevaṃ viharato, passa vīriyaparakkamaṃ;
තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති. –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
චතස්සො ගාථා අභාසි.
Catasso gāthā abhāsi.
තත්ථ ජීවිකත්ථොති ජීවිකාය අත්ථිකො ජීවිකප්පයොජනො. ‘‘එත්ථ පබ්බජිත්වා නිබ්භයො සුඛෙන අකිලමන්තො ජීවිස්සාමී’’ති එවං ජීවිකත්ථාය පබ්බජින්ති අත්ථො. ලද්ධාන උපසම්පදන්ති පඨමං සාමණෙරපබ්බජ්ජායං ඨිතො ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන උපසම්පදං ලභිත්වා. තතො සද්ධං පටිලභින්ති තතො උපසම්පන්නකාලතො පට්ඨාය කල්යාණමිත්තෙ සෙවන්තො ද්වෙ මාතිකා, තිස්සො අනුමොදනා, එකච්චං සුත්තං, සමථකම්මට්ඨානං, විපස්සනාවිධිඤ්ච උග්ගණ්හන්තො බුද්ධාදීනං මහානුභාවතං දිස්වා – ‘‘සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො ධම්මො, සුප්පටිපන්නො සඞ්ඝො’’ති රතනත්තයෙ සද්ධං පටිලභිං. දළ්හවීරියො පරක්කමින්ති එවං පටිලද්ධසද්ධො හුත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො නචිරස්සෙව සච්චපටිවෙධාය දළ්හවීරියො ථිරවීරියො හුත්වා පරක්කමිං, අකුසලානං ධම්මානං පහානාය කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදාය සම්මදෙව පදහිං.
Tattha jīvikatthoti jīvikāya atthiko jīvikappayojano. ‘‘Ettha pabbajitvā nibbhayo sukhena akilamanto jīvissāmī’’ti evaṃ jīvikatthāya pabbajinti attho. Laddhāna upasampadanti paṭhamaṃ sāmaṇerapabbajjāyaṃ ṭhito ñatticatutthena kammena upasampadaṃ labhitvā. Tato saddhaṃ paṭilabhinti tato upasampannakālato paṭṭhāya kalyāṇamitte sevanto dve mātikā, tisso anumodanā, ekaccaṃ suttaṃ, samathakammaṭṭhānaṃ, vipassanāvidhiñca uggaṇhanto buddhādīnaṃ mahānubhāvataṃ disvā – ‘‘sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti ratanattaye saddhaṃ paṭilabhiṃ. Daḷhavīriyo parakkaminti evaṃ paṭiladdhasaddho hutvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva saccapaṭivedhāya daḷhavīriyo thiravīriyo hutvā parakkamiṃ, akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya sammadeva padahiṃ.
යථා පන පරක්කමිං, තං දස්සෙතුං ‘‘කාම’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ කාමන්ති යථාකාමං එකංසතො වා භිජ්ජතු. අයං කායොති අයං මම පූතිකායො, ඉමිනා වීරියපතාපෙන භිජ්ජති චෙ, භිජ්ජතු ඡින්නභින්නං හොතු. මංසපෙසී විසීයරුන්ති ඉමිනා දළ්හපරක්කමෙන ඉමස්මා කායා මංසපෙසියො විසීයන්ති චෙ, විසීයන්තු ඉතො චිතො විද්ධංසන්තු. උභො ජණ්ණුකසන්ධීහි, ජඞ්ඝායො පපතන්තු මෙති උභොහි ජණ්ණුකසන්ධීහි සහ මම උභො ජඞ්ඝායො සත්ථියො ඌරුබන්ධතො භිජ්ජිත්වා භූමියං පපතන්තු. ‘‘ම’’න්තිපි පාඨො, සො එවත්ථො. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයමෙව.
Yathā pana parakkamiṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘kāma’’ntiādi vuttaṃ. Tattha kāmanti yathākāmaṃ ekaṃsato vā bhijjatu. Ayaṃ kāyoti ayaṃ mama pūtikāyo, iminā vīriyapatāpena bhijjati ce, bhijjatu chinnabhinnaṃ hotu. Maṃsapesī visīyarunti iminā daḷhaparakkamena imasmā kāyā maṃsapesiyo visīyanti ce, visīyantu ito cito viddhaṃsantu. Ubho jaṇṇukasandhīhi, jaṅghāyo papatantu meti ubhohi jaṇṇukasandhīhi saha mama ubho jaṅghāyo satthiyo ūrubandhato bhijjitvā bhūmiyaṃ papatantu. ‘‘Ma’’ntipi pāṭho, so evattho. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
මුදිතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Muditattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
චතුක්කනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Catukkanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 12. මුදිතත්ථෙරගාථා • 12. Muditattheragāthā