| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
มูลมูลกาทิทสกวณฺณนา
Mūlamūlakādidasakavaṇṇanā
๑๘. มูลเฎฺฐนาติอาทิเก มูลมูลเก ทสเก มูลเฎฺฐนาติ วิปสฺสนาทีสุ ปุริมา ปุริมา โพชฺฌงฺคา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ โพชฺฌงฺคานญฺจ สหชาตธมฺมานญฺจ อญฺญมญฺญญฺจ มูลเฎฺฐนฯ มูลจริยเฎฺฐนาติ มูลํ หุตฺวา จริยา ปวตฺติ มูลจริยาฯ เตน มูลจริยเฎฺฐน, มูลํ หุตฺวา ปวตฺตนเฎฺฐนาติ อโตฺถฯ มูลปริคฺคหเฎฺฐนาติ เต เอว โพชฺฌงฺคา อาทิโต ปภุติ อุปฺปาทนตฺถาย ปริคยฺหมานตฺตา ปริคฺคหา, มูลานิเยว ปริคฺคหา มูลปริคฺคหาฯ เตน มูลปริคฺคหเฎฺฐนฯ เต เอว อญฺญมญฺญํ ปริวารวเสน ปริวารเฎฺฐนฯ ภาวนาปาริปูริวเสน ปริปูรณเฎฺฐนฯ นิฎฺฐํ ปาปุณนวเสน ปริปากเฎฺฐนฯ เต เอว มูลานิ จ ฉพฺพิธา ปเภทภินฺนตฺตา ปฎิสมฺภิทา จาติ มูลปฎิสมฺภิทาฯ เตน มูลปฎิสมฺภิทเฎฺฐนฯ มูลปฎิสมฺภิทาปาปนเฎฺฐนาติ โพชฺฌงฺคภาวนานุยุตฺตสฺส โยคิโน ตํ มูลปฎิสมฺภิทํ ปาปนเฎฺฐน ฯ ตเสฺสว โยคิโน ตสฺสา มูลปฎิสมฺภิทาย วสีภาวเฎฺฐนฯ เสเสสุปิ อีทิเสสุ ปุคฺคลโวหาเรสุ โพธิสฺส องฺคาติ โพชฺฌงฺคาติ วุตฺตํ โหตีติ เวทิตพฺพํฯ มูลปฎิสมฺภิทาย วสีภาวปฺปตฺตานมฺปีติ อีทิเสสุปิ นิฎฺฐาวจเนสุ ผลโพชฺฌงฺคาติ เวทิตพฺพํฯ วสีภาวํ ปตฺตานนฺติปิ ปาโฐฯ
18.Mūlaṭṭhenātiādike mūlamūlake dasake mūlaṭṭhenāti vipassanādīsu purimā purimā bojjhaṅgā pacchimānaṃ pacchimānaṃ bojjhaṅgānañca sahajātadhammānañca aññamaññañca mūlaṭṭhena. Mūlacariyaṭṭhenāti mūlaṃ hutvā cariyā pavatti mūlacariyā. Tena mūlacariyaṭṭhena, mūlaṃ hutvā pavattanaṭṭhenāti attho. Mūlapariggahaṭṭhenāti te eva bojjhaṅgā ādito pabhuti uppādanatthāya parigayhamānattā pariggahā, mūlāniyeva pariggahā mūlapariggahā. Tena mūlapariggahaṭṭhena. Te eva aññamaññaṃ parivāravasena parivāraṭṭhena. Bhāvanāpāripūrivasena paripūraṇaṭṭhena. Niṭṭhaṃ pāpuṇanavasena paripākaṭṭhena. Te eva mūlāni ca chabbidhā pabhedabhinnattā paṭisambhidā cāti mūlapaṭisambhidā. Tena mūlapaṭisambhidaṭṭhena. Mūlapaṭisambhidāpāpanaṭṭhenāti bojjhaṅgabhāvanānuyuttassa yogino taṃ mūlapaṭisambhidaṃ pāpanaṭṭhena . Tasseva yogino tassā mūlapaṭisambhidāya vasībhāvaṭṭhena. Sesesupi īdisesu puggalavohāresu bodhissa aṅgāti bojjhaṅgāti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ. Mūlapaṭisambhidāya vasībhāvappattānampīti īdisesupi niṭṭhāvacanesu phalabojjhaṅgāti veditabbaṃ. Vasībhāvaṃ pattānantipi pāṭho.
มูลมูลกทสกํ นิฎฺฐิตํฯ
Mūlamūlakadasakaṃ niṭṭhitaṃ.
เสเสสุปิ เหตุมูลกาทีสุ นวสุ ทสเกสุ อิมินาว นเยน สาธารณวจนานํ อโตฺถ เวทิตโพฺพ ฯ อสาธารเณสุ ปน ยถาวุตฺตา เอว โพชฺฌงฺคา ยถาวุตฺตานํ ธมฺมานํ ชนกตฺตา เหตู นาม โหนฺติฯ อุปตฺถมฺภกตฺตา ปจฺจยา นามฯ เต เอว ตทงฺคสมุเจฺฉทปฎิปฺปสฺสทฺธิวิสุทฺธิภูตตฺตา วิสุทฺธิ นามฯ วชฺชวิรหิตตฺตา อนวชฺชา นามฯ ‘‘สเพฺพปิ กุสลา ธมฺมา เนกฺขมฺม’’นฺติ วจนโต เนกฺขมฺมํ นามฯ กิเลเสหิ วิมุตฺตตฺตา ตทงฺควิมุตฺติอาทิวเสน วิมุตฺติ นามฯ มคฺคผลโพชฺฌงฺคา วิสยีภูเตหิ อาสเวหิ วิรหิตตฺตา อนาสวาฯ ติวิธาปิ โพชฺฌงฺคา กิเลเสหิ สุญฺญตฺตา ตทงฺควิเวกาทิวเสน วิเวกาฯ วิปสฺสนามคฺคโพชฺฌงฺคา ปริจฺจาคโวสคฺคตฺตา ปกฺขนฺทนโวสคฺคตฺตา จ โวสคฺคาฯ ผลโพชฺฌงฺคา ปกฺขนฺทนโวสคฺคตฺตา โวสคฺคาฯ
Sesesupi hetumūlakādīsu navasu dasakesu imināva nayena sādhāraṇavacanānaṃ attho veditabbo . Asādhāraṇesu pana yathāvuttā eva bojjhaṅgā yathāvuttānaṃ dhammānaṃ janakattā hetū nāma honti. Upatthambhakattā paccayā nāma. Te eva tadaṅgasamucchedapaṭippassaddhivisuddhibhūtattā visuddhi nāma. Vajjavirahitattā anavajjā nāma. ‘‘Sabbepi kusalā dhammā nekkhamma’’nti vacanato nekkhammaṃ nāma. Kilesehi vimuttattā tadaṅgavimuttiādivasena vimutti nāma. Maggaphalabojjhaṅgā visayībhūtehi āsavehi virahitattā anāsavā. Tividhāpi bojjhaṅgā kilesehi suññattā tadaṅgavivekādivasena vivekā. Vipassanāmaggabojjhaṅgā pariccāgavosaggattā pakkhandanavosaggattā ca vosaggā. Phalabojjhaṅgā pakkhandanavosaggattā vosaggā.
๑๙. มูลฎฺฐํ พุชฺฌนฺตีติอาทโย เอเกกปทวเสน นิทฺทิฎฺฐา นว ทสกา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาฯ วสีภาวปฺปตฺตานนฺติ ปทํ ปน วตฺตมานวจนาภาเวน น โยชิตํฯ ปริคฺคหฎฺฐาทโย อภิเญฺญยฺยนิเทฺทเส วุตฺตตฺถาฯ
19.Mūlaṭṭhaṃbujjhantītiādayo ekekapadavasena niddiṭṭhā nava dasakā vuttanayeneva veditabbā. Vasībhāvappattānanti padaṃ pana vattamānavacanābhāvena na yojitaṃ. Pariggahaṭṭhādayo abhiññeyyaniddese vuttatthā.
๒๐. ปุน เถโร อตฺตนา เทสิตํ สุตฺตนฺตํ อุทฺทิสิตฺวา ตสฺส นิเทฺทสวเสน โพชฺฌงฺควิธิํ ทเสฺสตุกาโม เอกํ สมยนฺติอาทิกํ นิทานํ วตฺวา สุตฺตนฺตํ ตาว อุทฺทิสิฯ อตฺตนา เทสิตสุตฺตตฺตา เอว เจตฺถ เอวํ เม สุตนฺติ น วุตฺตํฯ อายสฺมา สาริปุโตฺตติ ปเนตฺถ เทสกพฺยตฺติภาวตฺถํ อตฺตานํ ปรํ วิย กตฺวา วุตฺตํฯ อีทิสญฺหิ วจนํ โลเก คเนฺถสุ ปยุชฺชนฺติฯ ปุพฺพณฺหสมยนฺติ สกลํ ปุพฺพณฺหสมยํฯ อจฺจนฺตสํโยคเตฺถ อุปโยควจนํฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ สติสโมฺพชฺฌโงฺค อิติ เจ เม โหตีติ สติสโมฺพชฺฌโงฺคติ เอวเญฺจ มยฺหํ โหติฯ อปฺปมาโณติ เม โหตีติ อปฺปมาโณติ เอวํ เม โหติฯ สุสมารโทฺธติ เม โหตีติ สุฎฺฐุ ปริปุโณฺณติ เอวํ เม โหติฯ ติฎฺฐนฺตนฺติ นิพฺพานารมฺมเณ ปวตฺติวเสน ติฎฺฐนฺตํฯ จวตีติ นิพฺพานารมฺมณโต อปคจฺฉติฯ เสสโพชฺฌเงฺคสุปิ เอเสว นโยฯ
20. Puna thero attanā desitaṃ suttantaṃ uddisitvā tassa niddesavasena bojjhaṅgavidhiṃ dassetukāmo ekaṃ samayantiādikaṃ nidānaṃ vatvā suttantaṃ tāva uddisi. Attanā desitasuttattā eva cettha evaṃ me sutanti na vuttaṃ. Āyasmā sāriputtoti panettha desakabyattibhāvatthaṃ attānaṃ paraṃ viya katvā vuttaṃ. Īdisañhi vacanaṃ loke ganthesu payujjanti. Pubbaṇhasamayanti sakalaṃ pubbaṇhasamayaṃ. Accantasaṃyogatthe upayogavacanaṃ. Sesadvayepi eseva nayo. Satisambojjhaṅgo iti ceme hotīti satisambojjhaṅgoti evañce mayhaṃ hoti. Appamāṇoti me hotīti appamāṇoti evaṃ me hoti. Susamāraddhoti me hotīti suṭṭhu paripuṇṇoti evaṃ me hoti. Tiṭṭhantanti nibbānārammaṇe pavattivasena tiṭṭhantaṃ. Cavatīti nibbānārammaṇato apagacchati. Sesabojjhaṅgesupi eseva nayo.
ราชมหามตฺตสฺสาติ รโญฺญ มหาอมจฺจสฺส, มหติยา วา โภคมตฺตาย โภคปฺปมาเณน สมนฺนาคตสฺสฯ นานารตฺตานนฺติ นานารงฺครตฺตานํ, ปูรณเตฺถ สามิวจนํ, นานารเตฺตหีติ อโตฺถฯ ทุสฺสกรณฺฑโกติ ทุสฺสเปฬาฯ ทุสฺสยุคนฺติ วตฺถยุคลํฯ ปารุปิตุนฺติ อจฺฉาเทตุํฯ อิมสฺมิํ สุตฺตเนฺต เถรสฺส ผลโพชฺฌงฺคา กถิตาฯ ยทา หิ เถโร สติสโมฺพชฺฌงฺคํ สีสํ กตฺวา ผลสมาปตฺติํ สมาปชฺชติ, ตทา อิตเร ตทนฺวยา โหนฺติฯ ยทา ธมฺมวิจยาทีสุ อญฺญตรํ, ตทา เสสาปิ ตทนฺวยา โหนฺตีติ เอวํ ผลสมาปตฺติยา อตฺตโน จิณฺณวสีภาวํ ทเสฺสโนฺต เถโร อิมํ สุตฺตนฺตํ กเถสีติฯ
Rājamahāmattassāti rañño mahāamaccassa, mahatiyā vā bhogamattāya bhogappamāṇena samannāgatassa. Nānārattānanti nānāraṅgarattānaṃ, pūraṇatthe sāmivacanaṃ, nānārattehīti attho. Dussakaraṇḍakoti dussapeḷā. Dussayuganti vatthayugalaṃ. Pārupitunti acchādetuṃ. Imasmiṃ suttante therassa phalabojjhaṅgā kathitā. Yadā hi thero satisambojjhaṅgaṃ sīsaṃ katvā phalasamāpattiṃ samāpajjati, tadā itare tadanvayā honti. Yadā dhammavicayādīsu aññataraṃ, tadā sesāpi tadanvayā hontīti evaṃ phalasamāpattiyā attano ciṇṇavasībhāvaṃ dassento thero imaṃ suttantaṃ kathesīti.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๓. โพชฺฌงฺคกถา • 3. Bojjhaṅgakathā
