| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
मूलपञ्ञत्तिवण्णना
Mūlapaññattivaṇṇanā
५५. इतो पट्ठायाति दुट्ठुल्लपदतो पट्ठाय। मेथुनधम्मो यथा सरूपेनेव दुट्ठुल्लं, एवं दस्सनादिदुट्ठुल्लधम्मपरिवारत्तापि दुट्ठुल्लन्ति दस्सेतुं यस्मातिआदि वुत्तं। अवस्सुतानन्ति मेथुनरागेन तिन्तानं। परियुट्ठितानन्ति मेथुनरागेन अभिभूतचित्तानं। मेथुन-सद्दस्स सदिससद्दपअयायत्ता वुत्तं ‘‘सदिसान’’न्ति, रत्ततादीहि सदिसानन्ति अत्थो। इदञ्च येभुय्यतो वुत्तं उभोसु अञ्ञतरस्स रागाभावेपि इतरस्स मेथुनसेवनसंसिद्धितो। मेथुन-सद्दो वा उभयसद्दपअयायो, मेथुनं युगळं यमकं उभयन्ति हि अत्थतो एकं, तेनाह ‘‘उभिन्नं रत्तान’’न्ति। ‘‘द्वयंद्वयसमापत्ती’’ति हि पाळियम्पि वुत्तं। निमित्तेनाति भुम्मत्थे करणवचनं, इत्थिनिमित्ते अत्तनो निमित्तं पवेसेतीति अत्थो। निमित्तं अङ्गजातन्ति अत्थतो एकं। तिलफलन्ति सासपमत्तं तिलबीजं अधिप्पेतं, न कोससहितं फलन्ति आह ‘‘तिलबीजमत्तम्पी’’ति। अल्लोकासेति सभावेन पिहितस्स निमित्तस्स पकतिवातेन असम्फुट्ठे तिन्तप्पदेसे। तादिसो पदेसो सचेपि केनचि वातादिविकारेन सुक्खति, तथापि अनल्लोकासोति उपक्कमतो पाराजिकमेव।
55.Itopaṭṭhāyāti duṭṭhullapadato paṭṭhāya. Methunadhammo yathā sarūpeneva duṭṭhullaṃ, evaṃ dassanādiduṭṭhulladhammaparivārattāpi duṭṭhullanti dassetuṃ yasmātiādi vuttaṃ. Avassutānanti methunarāgena tintānaṃ. Pariyuṭṭhitānanti methunarāgena abhibhūtacittānaṃ. Methuna-saddassa sadisasaddapaayāyattā vuttaṃ ‘‘sadisāna’’nti, rattatādīhi sadisānanti attho. Idañca yebhuyyato vuttaṃ ubhosu aññatarassa rāgābhāvepi itarassa methunasevanasaṃsiddhito. Methuna-saddo vā ubhayasaddapaayāyo, methunaṃ yugaḷaṃ yamakaṃ ubhayanti hi atthato ekaṃ, tenāha ‘‘ubhinnaṃ rattāna’’nti. ‘‘Dvayaṃdvayasamāpattī’’ti hi pāḷiyampi vuttaṃ. Nimittenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ, itthinimitte attano nimittaṃ pavesetīti attho. Nimittaṃ aṅgajātanti atthato ekaṃ. Tilaphalanti sāsapamattaṃ tilabījaṃ adhippetaṃ, na kosasahitaṃ phalanti āha ‘‘tilabījamattampī’’ti. Allokāseti sabhāvena pihitassa nimittassa pakativātena asamphuṭṭhe tintappadese. Tādiso padeso sacepi kenaci vātādivikārena sukkhati, tathāpi anallokāsoti upakkamato pārājikameva.
वेमज्झन्ति यथा चत्तारि पस्सानि अफुसन्तो पवेसेति, एवं कतविवरस्स इत्थिनिमित्तस्स अब्भन्तरतलं वुच्चति। पुरिसनिमित्ते पन मज्झन्ति अग्गकोटिं सन्धाय वदति। उपरीति मज्झिमपब्बेन समिञ्जित्वा पवेसियमानस्स अङ्गजातस्स समिञ्जितङ्गुलिया मज्झिमपब्बपिट्ठिसदिसअग्गकोटियेव। हेट्ठा पवेसेन्तोति इत्थिनिमित्तस्स हेट्ठाभागेन छुपियमानं पवेसेन्तो, यथा इत्थिनिमित्तस्स अल्लोकासं हेट्ठिमतलं तिलबीजमत्तम्पि अत्तनो निमित्तेन छुपति, एवं पवेसेन्तोति अत्थो। छुपनमेव हेत्थ पवेसनं, एवं सेसेसुपि। मज्झेन पवेसेन्तोति अब्भन्तरतलेन छुपियमानं पवेसेन्तो, यथा अब्भन्तरतलं छुपति, एवं पवेसेन्तोति अत्थो। कत्थचि अच्छुपन्तं पवेसेत्वा आकासगतमेव नीहरन्तस्स नत्थि पाराजिकं, दुक्कटं पन होति छिन्नसीसवत्थुस्मिं (पारा॰ ७३) विय। मज्झेनेव छुपन्तं पवेसेन्तोति अग्गकोटिया छुपन्तं पवेसेन्तो। मज्झिमपब्बपिट्ठिया सङ्कोचेत्वाति निमित्तं अत्तनो मज्झिमपब्बपिट्ठिया समिञ्जित्वा उपरिभागेन छुपन्तं पवेसेन्तोपि। किं विय? समिञ्जितङ्गुलि वियाति योजना। अथ वा मज्झिमपब्बपिट्ठिया समिञ्जितङ्गुलि वियाति सम्बन्धो, समिञ्जितङ्गुलिं वा मज्झिमपब्बपिट्ठिया पवेसेन्तो वियातिपि योजेतब्बं। उपरिभागेनाति सङ्कोचितस्स निमित्तस्स उपरिकोटिया।
Vemajjhanti yathā cattāri passāni aphusanto paveseti, evaṃ katavivarassa itthinimittassa abbhantaratalaṃ vuccati. Purisanimitte pana majjhanti aggakoṭiṃ sandhāya vadati. Uparīti majjhimapabbena samiñjitvā pavesiyamānassa aṅgajātassa samiñjitaṅguliyā majjhimapabbapiṭṭhisadisaaggakoṭiyeva. Heṭṭhā pavesentoti itthinimittassa heṭṭhābhāgena chupiyamānaṃ pavesento, yathā itthinimittassa allokāsaṃ heṭṭhimatalaṃ tilabījamattampi attano nimittena chupati, evaṃ pavesentoti attho. Chupanameva hettha pavesanaṃ, evaṃ sesesupi. Majjhena pavesentoti abbhantaratalena chupiyamānaṃ pavesento, yathā abbhantaratalaṃ chupati, evaṃ pavesentoti attho. Katthaci acchupantaṃ pavesetvā ākāsagatameva nīharantassa natthi pārājikaṃ, dukkaṭaṃ pana hoti chinnasīsavatthusmiṃ (pārā. 73) viya. Majjheneva chupantaṃ pavesentoti aggakoṭiyā chupantaṃ pavesento. Majjhimapabbapiṭṭhiyā saṅkocetvāti nimittaṃ attano majjhimapabbapiṭṭhiyā samiñjitvā uparibhāgena chupantaṃ pavesentopi. Kiṃ viya? Samiñjitaṅguli viyāti yojanā. Atha vā majjhimapabbapiṭṭhiyā samiñjitaṅguli viyāti sambandho, samiñjitaṅguliṃ vā majjhimapabbapiṭṭhiyā pavesento viyātipi yojetabbaṃ. Uparibhāgenāti saṅkocitassa nimittassa uparikoṭiyā.
इदानि पुरिसनिमित्तस्स हेट्ठा वुत्तेसु छसु ‘‘उपरी’’ति वुत्तस्स छट्ठस्स ठानस्स वसेन विसुं चत्तारि पस्सानि गहेत्वा पुरिसनिमित्ते दसट्ठानभेदं दस्सेन्तो तत्थातिआदिमाह। हेट्ठा पन अगहितग्गहणवसेन छ ठानानि वुत्तानि। तुलादण्डसदिसं पवेसेन्तस्सापीति असमिञ्जित्वा उजुकं पवेसेन्तस्स। चम्मखीलन्ति एळकादीनं गीवाय विय निमित्ते जातं चम्मङ्कुरं, ‘‘उण्णिगण्डो’’तिपि वदन्ति। ‘‘उपहतकायप्पसाद’’न्ति अवत्वा नट्ठकायप्पसादन्ति वचनेन उपादिन्नभावे सति केनचि पच्चयेन उपहतेपि कायप्पसादे उपहतिन्द्रियवत्थुस्मिं (पारा॰ ७३) विय पाराजिकमेवाति दस्सेति। इत्थिनिमित्तस्स पन नट्ठेपि उपादिन्नभावे सति मतसरीरे विय पाराजिकक्खेत्तता न विजहतीति वेदितब्बा। मेथुनस्सादेनाति इदं कायसंसग्गरागे सति सङ्घादिसेसो होतीति वुत्तं। बीजानीति अण्डानि।
Idāni purisanimittassa heṭṭhā vuttesu chasu ‘‘uparī’’ti vuttassa chaṭṭhassa ṭhānassa vasena visuṃ cattāri passāni gahetvā purisanimitte dasaṭṭhānabhedaṃ dassento tatthātiādimāha. Heṭṭhā pana agahitaggahaṇavasena cha ṭhānāni vuttāni. Tulādaṇḍasadisaṃ pavesentassāpīti asamiñjitvā ujukaṃ pavesentassa. Cammakhīlanti eḷakādīnaṃ gīvāya viya nimitte jātaṃ cammaṅkuraṃ, ‘‘uṇṇigaṇḍo’’tipi vadanti. ‘‘Upahatakāyappasāda’’nti avatvā naṭṭhakāyappasādanti vacanena upādinnabhāve sati kenaci paccayena upahatepi kāyappasāde upahatindriyavatthusmiṃ (pārā. 73) viya pārājikamevāti dasseti. Itthinimittassa pana naṭṭhepi upādinnabhāve sati matasarīre viya pārājikakkhettatā na vijahatīti veditabbā. Methunassādenāti idaṃ kāyasaṃsaggarāge sati saṅghādiseso hotīti vuttaṃ. Bījānīti aṇḍāni.
मुखं अपिधायाति पमादेन समुप्पन्नम्पि हासं बीजनिया पटिच्छादनम्पि अकत्वा निसीदनं अगारवन्ति वुत्तं। अथ वा अपिधायाति पिदहित्वा, बीजनिया मुखं पटिच्छादेत्वा हसमानेन न निसीदितब्बन्ति अत्थो। दन्तविदंसकन्ति दन्ते दस्सेत्वा। गब्भितेनाति ‘‘अयुत्तकथा’’ति सङ्कोचं अनापज्जन्तेन, निरवसेसाधिप्पायकथने सञ्जातुस्साहेनाति अत्थो।
Mukhaṃ apidhāyāti pamādena samuppannampi hāsaṃ bījaniyā paṭicchādanampi akatvā nisīdanaṃ agāravanti vuttaṃ. Atha vā apidhāyāti pidahitvā, bījaniyā mukhaṃ paṭicchādetvā hasamānena na nisīditabbanti attho. Dantavidaṃsakanti dante dassetvā. Gabbhitenāti ‘‘ayuttakathā’’ti saṅkocaṃ anāpajjantena, niravasesādhippāyakathane sañjātussāhenāti attho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / मूलपञ्ञत्तिवण्णना • Mūlapaññattivaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / मूलपञ्ञत्तिकथावण्णना • Mūlapaññattikathāvaṇṇanā
