Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ

    Majjhimanikāye

    ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

    Mūlapaṇṇāsa-aṭṭhakathā

    (ಪಠಮೋ ಭಾಗೋ)

    (Paṭhamo bhāgo)

    ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

    Ganthārambhakathā

    ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯಂ , ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತವಿಹತಮೋಹತಮಂ।

    Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;

    ಸನರಾಮರಲೋಕಗರುಂ, ವನ್ದೇ ಸುಗತಂ ಗತಿವಿಮುತ್ತಂ॥

    Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.

    ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಭಾವಂ, ಭಾವೇತ್ವಾ ಚೇವ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಚ।

    Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;

    ಯಂ ಉಪಗತೋ ಗತಮಲಂ, ವನ್ದೇ ತಮನುತ್ತರಂ ಧಮ್ಮಂ॥

    Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.

    ಸುಗತಸ್ಸ ಓರಸಾನಂ, ಪುತ್ತಾನಂ ಮಾರಸೇನಮಥನಾನಂ।

    Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;

    ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮೂಹಂ, ಸಿರಸಾ ವನ್ದೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ॥

    Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.

    ಇತಿ ಮೇ ಪಸನ್ನಮತಿನೋ, ರತನತ್ತಯವನ್ದನಾಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ।

    Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;

    ಯಂ ಸುವಿಹತನ್ತರಾಯೋ, ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ॥

    Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.

    ಮಜ್ಝಿಮಪಮಾಣಸುತ್ತಙ್ಕಿತಸ್ಸ ಇಧ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮವರಸ್ಸ।

    Majjhimapamāṇasuttaṅkitassa idha majjhimāgamavarassa;

    ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧಸಂವಣ್ಣಿತಸ್ಸ ಪರವಾದಮಥನಸ್ಸ॥

    Buddhānubuddhasaṃvaṇṇitassa paravādamathanassa.

    ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾ ಆದಿತೋ ವಸಿಸತೇಹಿ।

    Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;

    ಪಞ್ಚಹಿ ಯಾ ಸಙ್ಗೀತಾ, ಅನುಸಙ್ಗೀತಾ ಚ ಪಚ್ಛಾಪಿ॥

    Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.

    ಸೀಹಳದೀಪಂ ಪನ ಆಭತಾಥ ವಸಿನಾ ಮಹಾಮಹಿನ್ದೇನ।

    Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha vasinā mahāmahindena;

    ಠಪಿತಾ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ, ದೀಪವಾಸೀನಮತ್ಥಾಯ॥

    Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.

    ಅಪನೇತ್ವಾನ ತತೋಹಂ, ಸೀಹಳಭಾಸಂ ಮನೋರಮಂ ಭಾಸಂ।

    Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;

    ತನ್ತಿನಯಾನುಚ್ಛವಿಕಂ, ಆರೋಪೇನ್ತೋ ವಿಗತದೋಸಂ॥

    Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.

    ಸಮಯಂ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋ, ಥೇರಾನಂ ಥೇರವಂಸದೀಪಾನಂ।

    Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsadīpānaṃ;

    ಸುನಿಪುಣವಿನಿಚ್ಛಯಾನಂ, ಮಹಾವಿಹಾರೇ ನಿವಾಸೀನಂ॥

    Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.

    ಹಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಾಗತಮತ್ಥಂ, ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ।

    Hitvā punappunāgatamatthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;

    ಸುಜನಸ್ಸ ಚ ತುಟ್ಠತ್ಥಂ, ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸ॥

    Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.

    ಸೀಲಕಥಾ ಧುತಧಮ್ಮಾ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಚೇವ ಸಬ್ಬಾನಿ।

    Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;

    ಚರಿಯಾವಿಧಾನಸಹಿತೋ, ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿವಿತ್ಥಾರೋ॥

    Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.

    ಸಬ್ಬಾ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ, ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಕಲನನಿಚ್ಛಯೋ ಚೇವ।

    Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;

    ಖನ್ಧಾಧಾತಾಯತನಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅರಿಯಾನಿ ಚೇವ ಚತ್ತಾರಿ॥

    Khandhādhātāyatanindriyāni ariyāni ceva cattāri.

    ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರದೇಸನಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧನಿಪುಣನಯಾ।

    Saccāni paccayākāradesanā suparisuddhanipuṇanayā;

    ಅವಿಮುತ್ತತನ್ತಿಮಗ್ಗಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾ ಚೇವ॥

    Avimuttatantimaggā, vipassanābhāvanā ceva.

    ಇತಿ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ಯಸ್ಮಾ, ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಮಯಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ।

    Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;

    ವುತ್ತಂ ತಸ್ಮಾ ಭಿಯ್ಯೋ, ನ ತಂ ಇಧ ವಿಚಾರಯಿಸ್ಸಾಮಿ॥

    Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.

    ‘‘ಮಜ್ಝೇ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ, ಏಸ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಆಗಮಾನಞ್ಹಿ।

    ‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;

    ಠತ್ವಾ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥ ಯಥಾಭಾಸಿತಮತ್ಥಂ’’॥

    Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathābhāsitamatthaṃ’’.

    ಇಚ್ಚೇವ ಕತೋ ತಸ್ಮಾ, ತಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾನ ಸದ್ಧಿಮೇತಾಯ।

    Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;

    ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿಜಾನಥ, ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಅತ್ಥನ್ತಿ॥

    Aṭṭhakathāya vijānatha, majjhimasaṅgītiyā atthanti.

    ನಿದಾನಕಥಾ

    Nidānakathā

    ೧. ತತ್ಥ ಮಜ್ಝಿಮಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮ ಪಣ್ಣಾಸತೋ ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಾ ಮಜ್ಝಿಮಪಣ್ಣಾಸಾ ಉಪರಿಪಣ್ಣಾಸಾತಿ ಪಣ್ಣಾಸತ್ತಯಸಙ್ಗಹಾ। ವಗ್ಗತೋ ಏಕೇಕಾಯ ಪಣ್ಣಾಸಾಯ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ವಗ್ಗೇ ಕತ್ವಾ ಪನ್ನರಸವಗ್ಗಸಮಾಯೋಗಾ। ಸುತ್ತತೋ ದಿಯಡ್ಢಸುತ್ತಸತಂ ದ್ವೇ ಚ ಸುತ್ತನ್ತಾ। ಪದತೋ ತೇವೀಸುತ್ತರಪಞ್ಚಸತಾಧಿಕಾನಿ ಅಸೀತಿಪದಸಹಸ್ಸಾನಿ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    1. Tattha majjhimasaṅgīti nāma paṇṇāsato mūlapaṇṇāsā majjhimapaṇṇāsā uparipaṇṇāsāti paṇṇāsattayasaṅgahā. Vaggato ekekāya paṇṇāsāya pañca pañca vagge katvā pannarasavaggasamāyogā. Suttato diyaḍḍhasuttasataṃ dve ca suttantā. Padato tevīsuttarapañcasatādhikāni asītipadasahassāni. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಅಸೀತಿಪದಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಭಿಯ್ಯೋ ಪಞ್ಚಸತಾನಿ ಚ।

    ‘‘Asītipadasahassāni, bhiyyo pañcasatāni ca;

    ಪುನ ತೇವೀಸತಿ ವುತ್ತಾ, ಪದಮೇವಂ ವವತ್ಥಿತ’’ನ್ತಿ॥

    Puna tevīsati vuttā, padamevaṃ vavatthita’’nti.

    ಅಕ್ಖರತೋ ಸತ್ತ ಅಕ್ಖರಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಞ್ಚ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ತೇಪಞ್ಞಾಸಞ್ಚ ಅಕ್ಖರಾನಿ। ಭಾಣವಾರತೋ ಅಸೀತಿ ಭಾಣವಾರಾ ತೇವೀಸಪದಾಧಿಕೋ ಚ ಉಪಡ್ಢಭಾಣವಾರೋ। ಅನುಸನ್ಧಿತೋ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿ-ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ-ಯಥಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಿವಿಧೋ ಅನುಸನ್ಧಿ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತ್ಥ ತೀಣಿ ಅನುಸನ್ಧಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ನವ ಚ ಸತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Akkharato satta akkharasatasahassāni cattālīsañca sahassāni tepaññāsañca akkharāni. Bhāṇavārato asīti bhāṇavārā tevīsapadādhiko ca upaḍḍhabhāṇavāro. Anusandhito pucchānusandhi-ajjhāsayānusandhi-yathānusandhivasena saṅkhepato tividho anusandhi. Vitthārato panettha tīṇi anusandhisahassāni nava ca satāni honti. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ತೀಣಿ ಸನ್ಧಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತಥಾ ನವಸತಾನಿ ಚ।

    ‘‘Tīṇi sandhisahassāni, tathā navasatāni ca;

    ಅನುಸನ್ಧಿನಯಾ ಏತೇ, ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪಕಾಸಿತಾ’’ತಿ॥

    Anusandhinayā ete, majjhimassa pakāsitā’’ti.

    ತತ್ಥ ಪಣ್ಣಾಸಾಸು ಮೂಲಪಣ್ಣಾಸಾ ಆದಿ, ವಗ್ಗೇಸು ಮೂಲಪರಿಯಾಯವಗ್ಗೋ, ಸುತ್ತೇಸು ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತಂ। ತಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ ನಿದಾನಮಾದಿ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಆದಿಮ್ಹಿ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ। ತಸ್ಮಾ ಸಾ ತತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರಿತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Tattha paṇṇāsāsu mūlapaṇṇāsā ādi, vaggesu mūlapariyāyavaggo, suttesu mūlapariyāyasuttaṃ. Tassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panesā paṭhamamahāsaṅgīti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ādimhi vitthāritā. Tasmā sā tattha vitthāritanayeneva veditabbā.

    ೧. ಮೂಲಪರಿಯಾಯವಗ್ಗೋ

    1. Mūlapariyāyavaggo

    ೧. ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

    1. Mūlapariyāyasuttavaṇṇanā

    ೧. ಯಂ ಪನೇತಂ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ನಿದಾನಂ। ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ನಿಪಾತಪದಂ। ಮೇತಿಆದೀನಿ ನಾಮಪದಾನಿ। ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ವೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗಪದಂ, ಹರತೀತಿ ಆಖ್ಯಾತಪದನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಾವ ನಯೇನ ಪದವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    1. Yaṃ panetaṃ ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ nidānaṃ. Tattha evanti nipātapadaṃ. Metiādīni nāmapadāni. Ukkaṭṭhāyaṃ viharatīti ettha vīti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.

    ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ತಾವ ಉಪಮೂಪದೇಸಸಮ್ಪಹಂಸನಗರಹಣವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹಾಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣಾದಿಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ। ತಥಾಹೇಸ – ‘‘ಏವಂ ಜಾತೇನ ಮಚ್ಚೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕುಸಲಂ ಬಹು’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೫೩) ಉಪಮಾಯಂ ಆಗತೋ। ‘‘ಏವಂ ತೇ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ತೇ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೨) ಉಪದೇಸೇ। ‘‘ಏವಮೇತಂ ಭಗವಾ, ಏವಮೇತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೬೬) ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ। ‘‘ಏವಮೇವಂ ಪನಾಯಂ ವಸಲೀ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ತಸ್ಸ ಮುಣ್ಡಕಸ್ಸ ಸಮಣಕಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೭) ಗರಹಣೇ। ‘‘ಏವಂ ಭನ್ತೇತಿ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧) ವಚನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಹೇ। ‘‘ಏವಂ ಬ್ಯಾಖೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೯೮) ಆಕಾರೇ। ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ, ಮಾಣವಕ, ಯೇನ ಸಮಣೋ ಆನನ್ದೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಮ ವಚನೇನ ಸಮಣಂ, ಆನನ್ದಂ, ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛ – ‘ಸುಭೋ ಮಾಣವೋ ತೋದೇಯ್ಯಪುತ್ತೋ, ಭವನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ, ಅಪ್ಪಾಬಾಧಂ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ ಬಲಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ ಪುಚ್ಛತೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಚ ವದೇಹಿ ಸಾಧು ಕಿರ ಭವಂ ಆನನ್ದೋ ಯೇನ ಸುಭಸ್ಸ ಮಾಣವಸ್ಸ ತೋದೇಯ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸ ನಿವೇಸನಂ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮತು ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೫) ನಿದಸ್ಸನೇ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಕಾಲಾಮಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ ವಾ ಅಕುಸಲಾ ವಾತಿ? ಅಕುಸಲಾ, ಭನ್ತೇ। ಸಾವಜ್ಜಾ ವಾ ಅನವಜ್ಜಾ ವಾತಿ? ಸಾವಜ್ಜಾ, ಭನ್ತೇ। ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತಾ ವಾ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾ ವಾತಿ? ವಿಞ್ಞುಗರಹಿತಾ, ಭನ್ತೇ। ಸಮತ್ತಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ ನೋ ವಾ, ಕಥಂ ವೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀತಿ? ಸಮತ್ತಾ, ಭನ್ತೇ, ಸಮಾದಿನ್ನಾ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ನೋ ಏತ್ಥ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೬೬) ಅವಧಾರಣೇ। ಸ್ವಾಯಮಿಧ ಆಕಾರನಿದಸ್ಸನಾವಧಾರಣೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Atthato pana evaṃ-saddo tāva upamūpadesasampahaṃsanagarahaṇavacanasampaṭiggahākāranidassanāvadhāraṇādianekatthappabhedo. Tathāhesa – ‘‘evaṃ jātena maccena kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti evamādīsu (dha. pa. 53) upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byākho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre. ‘‘Ehi tvaṃ, māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama, upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ, ānandaṃ, appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha – ‘subho māṇavo todeyyaputto, bhavantaṃ ānandaṃ, appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatī’ti, evañca vadehi sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’’tiādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vāti? Akusalā, bhante. Sāvajjā vā anavajjā vāti? Sāvajjā, bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vāti? Viññugarahitā, bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti no vā, kathaṃ vo ettha hotīti? Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotī’’tiādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    ತತ್ಥ ಆಕಾರಟ್ಠೇನ ಏವಂಸದ್ದೇನ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ – ನಾನಾನಯನಿಪುಣಂ ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸಕಸಕಭಾಸಾನುರೂಪತೋ ಸೋತಪಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತಂ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಕೋ ಸಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾತುಂ, ಸಬ್ಬಥಾಮೇನ ಪನ ಸೋತುಕಾಮತಂ ಜನೇತ್ವಾಪಿ ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏಕೇನಾಕಾರೇನ ಸುತನ್ತಿ।

    Tattha ākāraṭṭhena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇaṃ anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.

    ನಿದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ‘‘ನಾಹಂ ಸಯಮ್ಭೂ, ನ ಮಯಾ ಇದಂ ಸಚ್ಛಿಕತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇನ್ತೋ ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ಮಯಾಪಿ ಏವಂ ಸುತನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ।

    Nidassanaṭṭhena ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ sutanti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    ಅವಧಾರಣಟ್ಠೇನ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ, ಗತಿಮನ್ತಾನಂ, ಸತಿಮನ್ತಾನಂ, ಧಿತಿಮನ್ತಾನಂ, ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೯-೨೨೩) ಏವಂ ಭಗವತಾ, ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅತ್ಥಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮಕುಸಲೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಕುಸಲೋ ನಿರುತ್ತಿಕುಸಲೋ ಪುಬ್ಬಾಪರಕುಸಲೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೧೬೯) ಏವಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಚ ಪಸತ್ಥಭಾವಾನುರೂಪಂ ಅತ್ತನೋ ಧಾರಣಬಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸೋತುಕಮ್ಯತಂ ಜನೇತಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅತ್ಥತೋ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ವಾ ಅನೂನಮನಧಿಕಂ, ಏವಮೇವ ನ ಅಞ್ಞಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।

    Avadhāraṇaṭṭhena ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) evaṃ bhagavatā, ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukamyataṃ janeti ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva na aññathā daṭṭhabba’’nti.

    ಮೇ-ಸದ್ದೋ ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಗಾಥಾಭಿಗೀತಂ ಮೇ ಅಭೋಜನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೧) ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸಾಧು ಮೇ, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೮೮) ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯) ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧ ಪನ ‘‘ಮಯಾ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಮಮ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥದ್ವಯೇ ಯುಜ್ಜತಿ।

    Me-saddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante bhagavā, saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    ಸುತನ್ತಿ ಅಯಂ ಸುತ-ಸದ್ದೋ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಚ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚ ಗಮನ-ವಿಸ್ಸುತ-ಕಿಲಿನ್ನ-ಉಪಚಿತಾನುಯೋಗ-ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ-ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತಾದಿಅನೇಕತ್ಥಪ್ಪಭೇದೋ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಸೇನಾಯ ಪಸುತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ॰ ೧೧) ವಿಸ್ಸುತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಅವಸ್ಸುತಾ ಅವಸ್ಸುತಸ್ಸಾತಿ’’ಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೬೫೭) ಕಿಲಿನ್ನಾ ಕಿಲಿನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಅನಪ್ಪಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಖು॰ ಪಾ॰ ೭.೧೨) ಉಪಚಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಯೇ ಝಾನಪಸುತಾ ಧೀರಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೧) ಝಾನಾನುಯುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೧) ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸುತಧರೋ ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೩೯) ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರವಿಞ್ಞಾತಧರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ‘‘ಉಪಧಾರಿತ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಉಪಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮೇ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಹಿ ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ‘‘ಏವಂ ಮಯಾ ಸುತಂ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಿತ’’ನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ। ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ‘‘ಏವಂ ಮಮ ಸುತಂ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಉಪಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ।

    Sutanti ayaṃ suta-saddo saupasaggo ca anupasaggo ca gamana-vissuta-kilinna-upacitānuyoga-sotaviññeyya-sotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Tathā hissa ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho, ‘‘avassutā avassutassāti’’ādīsu (pāci. 657) kilinnā kilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānapasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa sotadvārānusārena ‘‘upadhārita’’nti vā ‘‘upadhāraṇa’’nti vāti attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati ‘‘evaṃ mayā sutaṃ sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati. Mamāti atthe sati ‘‘evaṃ mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.

    ಏವಮೇತೇಸು ತೀಸು ಪದೇಸು ಏವನ್ತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದಸ್ಸನಂ। ಮೇತಿ ವುತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿಪುಗ್ಗಲನಿದಸ್ಸನಂ। ಸುತನ್ತಿ ಅಸ್ಸವನಭಾವಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅನೂನಾನಧಿಕಾವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನಿದಸ್ಸನಂ। ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಸೋತದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಮೇತಿ ಅತ್ತಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಸುತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ ‘‘ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಮಯಾ ನ ಅಞ್ಞಂ ಕತಂ, ಇದಂ ಪನ ಕತಂ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸುತೋ’’ತಿ।

    Evametesu tīsu padesu evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Tathā evanti tassā sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ. Ayañhettha saṅkhepo ‘‘nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo suto’’ti.

    ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಮೇತಿ ಪುಗ್ಗಲಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಸುತನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಂ ಸುತ್ತಂ ನಿದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಮಯಾ ಏವಂ ಸುತನ್ತಿ।

    Tathā evanti niddisitabbappakāsanaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ sutanti.

    ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ। ಏವನ್ತಿ ಹಿ ಅಯಂ ಆಕಾರಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಮೇತಿ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ, ಸುತನ್ತಿ ವಿಸಯನಿದ್ದೇಸೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೇನ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇನ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಕತ್ತುವಿಸಯೇ ಗಹಣಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ।

    Tathā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso. Evanti hi ayaṃ ākārapaññatti, meti kattuniddeso, sutanti visayaniddeso. Ettāvatā nānākārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattuvisaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ kataṃ hoti.

    ಅಥ ವಾ ಏವನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ। ಸುತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ। ಮೇತಿ ಉಭಯಕಿಚ್ಚಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ – ಮಯಾ ಸವನಕಿಚ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನ ವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಲದ್ಧಸವನಕಿಚ್ಚವೋಹಾರೇನ ಸುತನ್ತಿ।

    Atha vā evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayaṃ panettha saṅkhepo – mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena sutanti.

    ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಕಿಞ್ಹೇತ್ಥ ತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ಏವನ್ತಿ ವಾ ಮೇತಿ ವಾ ನಿದ್ದೇಸಂ ಲಭೇಥ? ಸುತನ್ತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಯಞ್ಹಿ ತಮೇತ್ಥ ಸೋತೇನ ಉಪಲದ್ಧಂ, ತಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ।

    Tattha evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha? Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi tamettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti.

    ತಥಾ ಏವನ್ತಿ ಚ ಮೇತಿ ಚ ತಂ ತಂ ಉಪಾದಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಸುತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಾದೀನಿ ಉಪನಿಧಾಯ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಉಪನಿಧಾಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಏವನ್ತಿ ವಚನೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ದೀಪೇತಿ। ನ ಹಿ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ। ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಸುತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಸಂ ದೀಪೇತಿ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸುತಂ ಸಮ್ಮುಟ್ಠಂ ಹೋತಿ , ನ ಸೋ ಕಾಲನ್ತರೇನ ಮಯಾ ಸುತನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹೇನ ಪಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಿ, ಅಸಮ್ಮೋಸೇನ ಪನ ಸತಿಸಿದ್ಧಿ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಸತಿಯಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಾವಧಾರಣಸಮತ್ಥತಾ, ಸತಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥತಾ, ತದುಭಯಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕೋಸಸ್ಸ ಅನುಪಾಲನಸಮತ್ಥತೋ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕತ್ತಸಿದ್ಧಿ।

    Tathā evanti ca meti ca taṃ taṃ upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti. Ettha ca evanti vacanena asammohaṃ dīpeti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosaṃ dīpeti. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti , na so kālantarena mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha paññā pubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā, satipubbaṅgamāya paññāya atthapaṭivedhasamatthatā, tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthato dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏವನ್ತಿ ವಚನೇನ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರಂ ದೀಪೇತಿ, ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧಾಭಾವತೋ। ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ದೀಪೇತಿ, ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸವನಾಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನೋಪಿ ‘‘ನ ಮಯಾ ಸುತಂ, ಪುನ ಭಣಥಾ’’ತಿ ಭಣತಿ। ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಂ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಂ ಸಾಧೇತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಅಪಣಿಹಿತತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ತದಭಾವತೋ। ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಪನ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಸಾಧೇತಿ। ನ ಹಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಸೋತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸೇ ಅನುಪಸ್ಸಯಮಾನಸ್ಸ ಸವನಂ ಅತ್ಥೀತಿ।

    Aparo nayo – evanti vacanena yoniso manasikāraṃ dīpeti, ayoniso manasikaroto hi nānappakārapaṭivedhābhāvato. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti, vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yoniso manasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti, sammā apaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena pana saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti. Na hi vikkhittacitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupassayamānassa savanaṃ atthīti.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ಏವನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನಾನತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ನಾನಾಕಾರನಿದ್ದೇಸೋತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಚ ಏವಂ ಭದ್ದಕೋ ಆಕಾರೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಭದ್ದಕೇನ ಆಕಾರೇನ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅತ್ತನೋ ದೀಪೇತಿ, ಸುತನ್ತಿ ಸವನಯೋಗೇನ ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ। ನ ಹಿ ಅಪ್ಪತಿರೂಪದೇಸೇ ವಸತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯವಿರಹಿತಸ್ಸ ವಾ ಸವನಂ ಅತ್ಥಿ। ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಆಸಯಸುದ್ಧಿ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ। ಪುರಿಮಚಕ್ಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿಯಾ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿ। ತಾಯ ಚ ಆಸಯಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿ, ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿಯಾ ಆಗಮಬ್ಯತ್ತಿಸಿದ್ಧಿ। ಇತಿ ಪಯೋಗಾಸಯಸುದ್ಧಸ್ಸ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಚನಂ ಅರುಣುಗ್ಗಂ ವಿಯ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉದಯತೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ವಿಯ ಚ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅರಹತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಭವಿತುನ್ತಿ ಠಾನೇ ನಿದಾನಂ ಠಪೇನ್ತೋ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Aparo nayo – yasmā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddesoti vuttaṃ. So ca evaṃ bhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā evanti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattiṃ attano dīpeti, sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpadese vasato sappurisūpanissayavirahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti. Purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggaṃ viya sūriyassa udayato yonisomanasikāro viya ca kusalakammassa arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento evaṃ me sutantiādimāha.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ವಚನೇನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ। ಸುತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋತಬ್ಬಭೇದಪಟಿವೇಧದೀಪಕೇನ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಂ । ಏವನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರದೀಪಕಂ ವಚನಂ ಭಾಸಮಾನೋ – ‘‘ಏತೇ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಮನಸಾನುಪೇಕ್ಖಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಸುತನ್ತಿ ಇದಂ ಸವನಯೋಗದೀಪಕಂ ವಚನಂ ಭಾಸಮಾನೋ – ‘‘ಬಹೂ ಮಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸುತಾ ಧಾತಾ ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ। ತದುಭಯೇನಪಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪಾರಿಪೂರಿಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಸವನೇ ಆದರಂ ಜನೇತಿ। ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಪುಣ್ಣಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಆದರೇನ ಅಸ್ಸುಣನ್ತೋ ಮಹತಾ ಹಿತಾ ಪರಿಬಾಹಿರೋ ಹೋತೀತಿ ಆದರಂ ಜನೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮೋ ಸೋತಬ್ಬೋತಿ।

    Aparo nayo – evanti iminā nānappakārapaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā sotabbabhedapaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ . Evanti ca idaṃ yonisomanasikāradīpakaṃ vacanaṃ bhāsamāno – ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakaṃ vacanaṃ bhāsamāno – ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Tadubhayenapi atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabboti.

    ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಕಲೇನ ವಚನೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತನೋ ಅದಹನ್ತೋ ಅಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಸಾವಕತ್ತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮತಿ। ತಥಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ವುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ। ‘‘ಕೇವಲಂ ಸುತಮೇವೇತಂ ಮಯಾ ತಸ್ಸೇವ ಪನ ಭಗವತೋ ವಚನ’’ನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಮೋಚೇತಿ, ಸತ್ಥಾರಂ ಅಪದಿಸತಿ, ಜಿನವಚನಂ ಅಪ್ಪೇತಿ, ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ।

    ‘‘Evaṃ me suta’’nti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    ಅಪಿಚ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಭಾವಂ ಅಪ್ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ಪುರಿಮವಚನಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮಿದಂ ಮಯಾ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದಸ್ಸ ದಸಬಲಧರಸ್ಸ ಆಸಭಟ್ಠಾನಟ್ಠಾಯಿನೋ ಸೀಹನಾದನಾದಿನೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರಸ್ಸ ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿನೋ ಧಮ್ಮದೀಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸರಣಸ್ಸ ಸದ್ಧಮ್ಮವರಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಚನಂ, ನ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ ವಾ ಪದೇ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ವಾ ಕಙ್ಖಾ ವಾ ವಿಮತಿ ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ವಿನಾಸೇತಿ, ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimavacanaṃ vivaranto ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādetīti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘ವಿನಾಸಯತಿ ಅಸ್ಸದ್ಧಂ, ಸದ್ಧಂ ವಡ್ಢೇತಿ ಸಾಸನೇ।

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ಏವಂ ಮೇ ಸುತಮಿಚ್ಚೇವಂ, ವದಂ ಗೋತಮಸಾವಕೋ’’ತಿ॥

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    ಏಕನ್ತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ದೇಸೋ। ಸಮಯನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನಿದ್ದೇಸೋ। ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮಿತಪರಿದೀಪನಂ। ತತ್ಥ ಸಮಯಸದ್ದೋ –

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    ಸಮವಾಯೇ ಖಣೇ ಕಾಲೇ, ಸಮೂಹೇ ಹೇತುದಿಟ್ಠಿಸು।

    Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    ಪಟಿಲಾಭೇ ಪಹಾನೇ ಚ, ಪಟಿವೇಧೇ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ॥

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati.

    ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ‘‘ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಸ್ವೇಪಿ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯಾಮ ಕಾಲಞ್ಚ ಸಮಯಞ್ಚ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೭) ಸಮವಾಯೋ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಏಕೋವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಖಣೋ ಚ ಸಮಯೋ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೨೯) ಖಣೋ। ‘‘ಉಣ್ಹಸಮಯೋ ಪರಿಳಾಹಸಮಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೩೫೮) ಕಾಲೋ। ‘‘ಮಹಾಸಮಯೋ ಪವನಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮೂಹೋ। ‘‘ಸಮಯೋಪಿ ಖೋ ತೇ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ, ಭಗವಾ ಖೋ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ, ಭಗವಾಪಿ ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ‘ಭದ್ದಾಲಿ, ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖಾಯ ನ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ’ತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ ತೇ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಸಮಯೋ ಅಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೩೫) ಹೇತು । ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಉಗ್ಗಾಹಮಾನೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಸಮಣಮುಣ್ಡಿಕಾಪುತ್ತೋ ಸಮಯಪ್ಪವಾದಕೇ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರೇ ಏಕಸಾಲಕೇ ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ಆರಾಮೇ ಪಟಿವಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೬೦) ದಿಟ್ಠಿ।

    Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu samūho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati, ‘bhaddāli, nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya na paripūrakārī’ti, ayampi kho te, bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu . ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi.

    ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಯೋ ಅತ್ಥೋ, ಯೋ ಚತ್ಥೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ।

    ‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;

    ಅತ್ಥಾಭಿಸಮಯಾ ಧೀರೋ, ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ –

    Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. –

    ಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೨೯) ಪಟಿಲಾಭೋ। ‘‘ಸಮ್ಮಾ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ ಅನ್ತಮಕಾಸಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪) ಪಹಾನಂ। ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠೋ ಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೋ ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ಅಭಿಸಮಯಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧) ಪಟಿವೇಧೋ। ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಸಂವಚ್ಛರ-ಉತು-ಮಾಸಡ್ಢಮಾಸ-ರತ್ತಿ-ದಿವ-ಪುಬ್ಬಣ್ಹ-ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕ-ಸಾಯನ್ಹ- ಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಪಚ್ಛಿಮಯಾಮ-ಮುಹುತ್ತಾದೀಸು ಕಾಲಪ್ಪಭೇದಭೂತೇಸು ಸಮಯೇಸು ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ।

    Ādīsu (saṃ. ni. 1.129) paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.24) pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 3.1) paṭivedho. Idha panassa kālo attho. Tena saṃvacchara-utu-māsaḍḍhamāsa-ratti-diva-pubbaṇha-majjhanhika-sāyanha- paṭhamamajjhimapacchimayāma-muhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏತೇಸು ಸಂವಚ್ಛರಾದೀಸು ಸಮಯೇಸು ಯಂ ಯಂ ಸುತ್ತಂ ಯಮ್ಹಿ ಯಮ್ಹಿ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಉತುಮ್ಹಿ ಮಾಸೇ ಪಕ್ಖೇ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ದಿವಸಭಾಗೇ ವಾ ವುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸುವಿದಿತಂ ಸುವವತ್ಥಾಪಿತಂ ಪಞ್ಞಾಯ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ ಅಸುಕಸಂವಚ್ಛರೇ ಅಸುಕಉತುಮ್ಹಿ ಅಸುಕಮಾಸೇ ಅಸುಕಪಕ್ಖೇ ಅಸುಕರತ್ತಿಭಾಗೇ ಅಸುಕದಿವಸಭಾಗೇ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಧಾರೇತುಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ವಾ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತುಂ ವಾ, ಬಹು ಚ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೇನೇವ ಪದೇನ ತಮತ್ಥಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ।

    Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu samayesu yaṃ yaṃ suttaṃ yamhi yamhi saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    ಯೇ ವಾ ಇಮೇ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಸಮಯೋ ಜಾತಿಸಮಯೋ ಸಂವೇಗಸಮಯೋ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಸಮಯೋ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಸಮಯೋ ಮಾರವಿಜಯಸಮಯೋ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸಮಯೋ ದೇಸನಾಸಮಯೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯೋತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಭಗವತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಅತಿವಿಯ ಸುಪ್ಪಕಾಸಾ ಅನೇಕಕಾಲಪ್ಪಭೇದಾ ಏವ ಸಮಯಾ, ತೇಸು ಸಮಯೇಸು ದೇಸನಾಸಮಯಸಙ್ಖಾತಂ ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಯೋ ಚಾಯಂ ಞಾಣಕರುಣಾಕಿಚ್ಚಸಮಯೇಸು ಅರುಣಾಕಿಚ್ಚಸಮಯೋ, ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೇಸು ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೋ, ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಕರಣೀಯದ್ವಯಸಮಯೇಸು ಧಮ್ಮಿಕಥಾಸಮಯೋ, ದೇಸನಾಪಟಿಪತ್ತಿಸಮಯೇಸು ದೇಸನಾಸಮಯೋ, ತೇಸುಪಿ ಸಮಯೇಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಆಹ।

    Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya suppakāsā anekakālappabhedā eva samayā, tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu aruṇākiccasamayo, attahitaparahitapaṭipattisamayesu parahitapaṭipattisamayo, sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಯಥಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿ ಚ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಚ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ವಿನಯೇ ಚ ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನ ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಕರಣವಚನೇನ, ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ। ತತ್ಥ ತಥಾ ಇಧ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು ಚ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ। ಅಧಿಕರಣಞ್ಹಿ ಕಾಲತ್ಥೋ ಚ ಸಮೂಹತ್ಥೋ ಚ ಸಮಯೋ, ತತ್ಥ ವುತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಖಣಸಮವಾಯಹೇತುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಚ ಸಮಯಸ್ಸ ಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಭಾವೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಭುಮ್ಮವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ।

    Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’’nti ca ito aññesu suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehī’’ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti karaṇavacanena, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti upayogavacananiddeso katoti. Tattha tathā idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu suttapadesu ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇañhi kālattho ca samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhīyati, tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacananiddeso kato.

    ವಿನಯೇ ಚ ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಚ ಸಮ್ಭವತಿ। ಯೋ ಹಿ ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಸಮಯೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದೀಹಿಪಿ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತುಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ತತ್ಥ ಕರಣವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ।

    Vinaye ca hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi, tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha karaṇavacanena niddeso kato.

    ಇಧ ಪನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಞ್ಚ ಏವಂಜಾತಿಕೇ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ಯಞ್ಹಿ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಂ ದೇಸೇಸಿ, ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ತಂ ಸಮಯಂ ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥಜೋತನತ್ಥಂ ಇಧ ಉಪಯೋಗವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ।

    Idha pana aññasmiñca evaṃjātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi, tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti.

    ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ಭುಮ್ಮೇನ ಕರಣೇನ ಚ।

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮಯೋ ವುತ್ತೋ, ಉಪಯೋಗೇನ ಸೋ ಇಧಾ’’ತಿ॥

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    ಪೋರಾಣಾ ಪನ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ – ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ವಾ – ‘‘ತೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ವಾ – ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ಅಭಿಲಾಪಮತ್ತಭೇದೋ ಏಸ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭುಮ್ಮಮೇವ ಅತ್ಥೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā – ‘‘tena samayenā’’ti vā – ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummameva atthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.

    ಭಗವಾತಿ ಗರು। ಗರುಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಸಬ್ಬಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತಾಯ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಗರು, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪೋರಾಣೇಹಿಪಿ ವುತ್ತಂ –

    Bhagavāti garu. Garuñhi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā ‘‘bhagavā’’ti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘ಭಗವಾತಿ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಭಗವಾತಿ ವಚನಮುತ್ತಮಂ।

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    ಗರುಗಾರವಯುತ್ತೋ ಸೋ, ಭಗವಾ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥

    Garugāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    ಅಪಿಚ –

    Apica –

    ‘‘ಭಾಗ್ಯವಾ ಭಗ್ಗವಾ ಯುತ್ತೋ, ಭಗೇಹಿ ಚ ವಿಭತ್ತವಾ।

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    ಭತ್ತವಾ ವನ್ತಗಮನೋ, ಭವೇಸು ಭಗವಾ ತತೋ’’ತಿ॥ –

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –

    ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ವಸೇನಸ್ಸ ಪದಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತೋಯೇವ।

    Imissā gāthāya vasenassa padassa vitthārato attho veditabbo. So ca visuddhimagge buddhānussatiniddese vuttoyeva.

    ಏತ್ತಾವತಾ ಚೇತ್ಥ ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಯಥಾಸುತಂ ಧಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಸರೀರಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋತಿ। ತೇನ – ‘‘ನಯಿದಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸತ್ಥುಕಂ ಪಾವಚನಂ, ಅಯಂ ವೋ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಅದಸ್ಸನೇನ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಂ ಜನಂ ಸಮಸ್ಸಾಸೇತಿ।

    Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ dassento bhagavato dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karoti. Tena – ‘‘nayidaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti.

    ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾತಿ ವಚನೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಗವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ರೂಪಕಾಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಾಧೇತಿ। ತೇನ ‘‘ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ನಾಮ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸಕೋ ದಸಬಲಧರೋ ವಜಿರಸಙ್ಘಾತಸಮಾನಕಾಯೋ, ಸೋಪಿ ಭಗವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಕೇನ ಅಞ್ಞೇನ ಜೀವಿತೇ ಆಸಾ ಜನೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಜೀವಿತಮದಮತ್ತಂ ಜನಂ ಸಂವೇಜೇತಿ, ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಚಸ್ಸ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ।

    Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti. Tena ‘‘evaṃvidhassa nāma ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasaṅghātasamānakāyo, sopi bhagavā parinibbuto, kena aññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti.

    ಏವನ್ತಿ ಚ ಭಣನ್ತೋ ದೇಸನಾಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ। ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ। ಏಕಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ। ಭಗವಾತಿ ದೇಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ।

    Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati. Me sutanti sāvakasampattiṃ. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ. Bhagavāti desakasampattiṃ.

    ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಕ್ಕಾತಿ ದೀಪಿಕಾ, ತಞ್ಚ ನಗರಂ ‘‘ಮಙ್ಗಲದಿವಸೋ ಸುಖಣೋ ಸುನಕ್ಖತ್ತಂ ಮಾ ಅತಿಕ್ಕಮೀ’’ತಿ ರತ್ತಿಮ್ಪಿ ಉಕ್ಕಾಸು ಠಿತಾಸು ಮಾಪಿತತ್ತಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ದಣ್ಡದೀಪಿಕಾಸು ಜಾಲೇತ್ವಾ ಧಾರೀಯಮಾನಾಸು ಮಾಪಿತತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ। ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ವಿಹರತೀತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಇರಿಯಾಪಥದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇಸು ಅಞ್ಞತರವಿಹಾರಸಮಙ್ಗಿಪರಿದೀಪನಮೇತಂ। ಇಧ ಪನ ಠಾನಗಮನನಿಸಿನ್ನಸಯನಪ್ಪಭೇದೇಸು ರಿಯಾಪಥೇಸು ಅಞ್ಞತರಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಂ। ತೇನ ಠಿತೋಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ ನಿಸಿನ್ನೋಪಿ ಸಯಾನೋಪಿ ಭಗವಾ ವಿಹರತಿಚ್ಚೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಏಕಂ ಇರಿಯಾಪಥಬಾಧನಂ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪರಿಪತನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಹರತಿ ಪವತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಹರತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Ukkaṭṭhāyaṃ viharatīti ettha ukkāti dīpikā, tañca nagaraṃ ‘‘maṅgaladivaso sukhaṇo sunakkhattaṃ mā atikkamī’’ti rattimpi ukkāsu ṭhitāsu māpitattā ukkaṭṭhāti vuccati. Daṇḍadīpikāsu jāletvā dhārīyamānāsu māpitattāti vuttaṃ hoti, tassaṃ ukkaṭṭhāyaṃ. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgiparidīpanametaṃ. Idha pana ṭhānagamananisinnasayanappabhedesu riyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ. Tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi bhagavā ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā viharatīti vuccati.

    ಸುಭಗವನೇತಿ ಏತ್ಥ ಸುಭಗತ್ತಾ ಸುಭಗಂ, ಸುನ್ದರಸಿರಿಕತ್ತಾ ಸುನ್ದರಕಾಮತ್ತಾ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸ ಹಿ ವನಸ್ಸ ಸಿರಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅನ್ನಪಾನಾದೀನಿ ಆದಾಯ ದಿವಸಂ ತತ್ಥೇವ ಛಣಸಮಜ್ಜಉಸ್ಸವೇ ಕರೋನ್ತಾ ಭೋಗಸುಖಂ ಅನುಭೋನ್ತಿ, ಸುನ್ದರಸುನ್ದರೇ ಚೇತ್ಥ ಕಾಮೇ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ ‘‘ಪುತ್ತಂ ಲಭಾಮ, ಧೀತರಂ ಲಭಾಮಾ’’ತಿ, ತೇಸಂ ತಂ ತಥೇವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಂ ಸುನ್ದರಸಿರಿಕತ್ತಾ ಸುನ್ದರಕಾಮತ್ತಾ ಚ ಸುಭಗಂ। ಅಪಿಚ ಬಹುಜನಕನ್ತತಾಯಪಿ ಸುಭಗಂ। ವನಯತೀತಿ ವನಂ, ಅತ್ತಸಮ್ಪದಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಭತ್ತಿಂ ಕಾರೇತಿ, ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವನುತೇ ಇತಿ ವಾ ವನಂ, ನಾನಾವಿಧಕುಸುಮ-ಗನ್ಧಸಮ್ಮೋದಮತ್ತಕೋಕಿಲಾದಿವಿಹಙ್ಗಮಾಭಿರುತೇಹಿ ಮನ್ದಮಾಲುತಚಲಿತರುಕ್ಖಸಾಖಾವಿಟಪಪಲ್ಲವಪಲಾಸೇಹಿ ಚ ‘‘ಏಥ ಮಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನೋ ಯಾಚತಿ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಭಗಞ್ಚ ತಂ ವನಞ್ಚಾತಿ ಸುಭಗವನಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಸುಭಗವನೇ। ವನಞ್ಚ ನಾಮ ರೋಪಿಮಂ, ಸಯಂಜಾತನ್ತಿ ದುವಿಧಂ। ತತ್ಥ ವೇಳುವನಜೇತವನಾದೀನಿ ರೋಪಿಮಾನಿ। ಅನ್ಧವನಮಹಾವನಅಞ್ಜನವನಾದೀನಿ ಸಯಂ ಜಾತಾನಿ। ಇದಮ್ಪಿ ಸಯಂಜಾತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Subhagavaneti ettha subhagattā subhagaṃ, sundarasirikattā sundarakāmattā cāti vuttaṃ hoti. Tassa hi vanassa sirisampattiyā manussā annapānādīni ādāya divasaṃ tattheva chaṇasamajjaussave karontā bhogasukhaṃ anubhonti, sundarasundare cettha kāme patthenti ‘‘puttaṃ labhāma, dhītaraṃ labhāmā’’ti, tesaṃ taṃ tatheva hoti, evaṃ taṃ sundarasirikattā sundarakāmattā ca subhagaṃ. Apica bahujanakantatāyapi subhagaṃ. Vanayatīti vanaṃ, attasampadāya sattānaṃ bhattiṃ kāreti, attani sinehaṃ uppādetīti attho. Vanute iti vā vanaṃ, nānāvidhakusuma-gandhasammodamattakokilādivihaṅgamābhirutehi mandamālutacalitarukkhasākhāviṭapapallavapalāsehi ca ‘‘etha maṃ paribhuñjathā’’ti sabbapāṇino yācati viyāti attho. Subhagañca taṃ vanañcāti subhagavanaṃ. Tasmiṃ subhagavane. Vanañca nāma ropimaṃ, sayaṃjātanti duvidhaṃ. Tattha veḷuvanajetavanādīni ropimāni. Andhavanamahāvanaañjanavanādīni sayaṃ jātāni. Idampi sayaṃjātanti veditabbaṃ.

    ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಲರುಕ್ಖೋಪಿ ಸಾಲೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಗಾಮಸ್ಸ ವಾ ನಿಗಮಸ್ಸ ವಾ ಅವಿದೂರೇ ಮಹನ್ತಂ ಸಾಲವನಂ, ತಞ್ಚಸ್ಸ ಏಳಣ್ಡೇಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೫) ‘‘ಅನ್ತರೇನ ಯಮಕಸಾಲಾನ’’ನ್ತಿ ಚ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೯೫) ವನಪ್ಪತಿಜೇಟ್ಠಕರುಕ್ಖೋಪಿ। ಯಥಾಹ –

    Sālarājamūleti ettha sālarukkhopi sāloti vuccati. Yathāha ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, gāmassa vā nigamassa vā avidūre mahantaṃ sālavanaṃ, tañcassa eḷaṇḍehi sañchanna’’nti (ma. ni. 1.225) ‘‘antarena yamakasālāna’’nti ca (dī. ni. 2.195) vanappatijeṭṭhakarukkhopi. Yathāha –

    ‘‘ತವೇವ ದೇವ ವಿಜಿತೇ, ತವೇವುಯ್ಯಾನಭೂಮಿಯಾ।

    ‘‘Taveva deva vijite, tavevuyyānabhūmiyā;

    ಉಜುವಂಸಾ ಮಹಾಸಾಲಾ, ನೀಲೋಭಾಸಾ ಮನೋರಮಾ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೨.೧೯.೪)।

    Ujuvaṃsā mahāsālā, nīlobhāsā manoramā’’ti. (jā. 2.19.4);

    ಯೋ ಕೋಚಿ ರುಕ್ಖೋಪಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಅಥ ಖೋ ತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಾಲುವಬೀಜಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಸಾಲಮೂಲೇ ನಿಪತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೯)। ಇಧ ಪನ ವನಪ್ಪತಿಜೇಟ್ಠಕರುಕ್ಖೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ರಾಜಸದ್ದೋ ಪನಸ್ಸ ತಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಭಾವಂ ಸಾಧೇತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಧಮ್ಮಿಕ ನಿಗ್ರೋಧರಾಜಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೫೪)। ತತ್ಥ ದ್ವೇಧಾ ಸಮಾಸೋ, ಸಾಲಾನಂ ರಾಜಾತಿಪಿ ಸಾಲರಾಜಾ, ಸಾಲೋ ಚ ಸೋ ಜೇಟ್ಠಕಟ್ಠೇನ ರಾಜಾ ಚ ಇತಿಪಿ ಸಾಲರಾಜಾ। ಮೂಲನ್ತಿ ಸಮೀಪಂ। ಅಯಞ್ಹಿ ಮೂಲಸದ್ದೋ, ‘‘ಮೂಲಾನಿ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ, ಅನ್ತಮಸೋ ಉಸಿರನಾಳಿಮತ್ತಾನಿಪೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೯೫) ಮೂಲಮೂಲೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಲೋಭೋ ಅಕುಸಲಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೫) ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಮ್ಹಿ। ‘‘ಯಾವ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಕಾಲೇ ಛಾಯಾ ಫರತಿ, ನಿವಾತೇ ಪಣ್ಣಾನಿ ಪತನ್ತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ರುಕ್ಖಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮೀಪೇ। ಇಧ ಪನ ಸಮೀಪೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಲರಾಜಸ್ಸ ಸಮೀಪೇತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Yo koci rukkhopi. Yathāha ‘‘atha kho taṃ, bhikkhave, māluvabījaṃ aññatarasmiṃ sālamūle nipateyyā’’ti (ma. ni. 1.469). Idha pana vanappatijeṭṭhakarukkho adhippeto. Rājasaddo panassa tameva jeṭṭhakabhāvaṃ sādheti. Yathāha ‘‘suppatiṭṭhitassa kho brāhmaṇa dhammika nigrodharājassā’’ti (a. ni. 6.54). Tattha dvedhā samāso, sālānaṃ rājātipi sālarājā, sālo ca so jeṭṭhakaṭṭhena rājā ca itipi sālarājā. Mūlanti samīpaṃ. Ayañhi mūlasaddo, ‘‘mūlāni uddhareyya, antamaso usiranāḷimattānipī’’tiādīsu (a. ni. 4.195) mūlamūle dissati. ‘‘Lobho akusalamūla’’ntiādīsu (dī. ni. 3.305) asādhāraṇahetumhi. ‘‘Yāva majjhanhike kāle chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā rukkhamūla’’ntiādīsu samīpe. Idha pana samīpe adhippeto, tasmā sālarājassa samīpeti evamettha attho daṭṭhabbo.

    ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಯದಿ ತಾವ ಭಗವಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ ವಿಹರತಿ, ‘‘ಸುಭಗವನೇ ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಅಥ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ, ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಉಭಯತ್ಥ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ವಿಹರಿತುನ್ತಿ। ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Tattha siyā – yadi tāva bhagavā ukkaṭṭhāyaṃ viharati, ‘‘subhagavane sālarājamūle’’ti na vattabbaṃ, atha tattha viharati, ‘‘ukkaṭṭhāya’’nti na vattabbaṃ, na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitunti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹ ‘‘ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನ’’ನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಗಙ್ಗಾಯಮುನಾದೀನಂ ಸಮೀಪೇ ಗೋಯೂಥಾನಿ ಚರನ್ತಾನಿ ‘‘ಗಙ್ಗಾಯ ಚರನ್ತಿ, ಯಮುನಾಯ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಯದಿದಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯ ಸಮೀಪೇ ಸುಭಗವನಂ ಸಾಲರಾಜಮೂಲಂ, ತತ್ಥ ವಿಹರನ್ತೋ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಯಂ ವಿಹರತಿ ಸುಭಗವನೇ ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇ’’ತಿ। ಗೋಚರಗಾಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಹಿಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾವಚನಂ, ಪಬ್ಬಜಿತಾನುರೂಪನಿವಾಸಟ್ಠಾನನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸೇಸವಚನಂ।

    Nanu avocumha ‘‘samīpatthe cetaṃ bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāya caranti, yamunāya carantī’’ti vuccanti, evamidhāpi yadidaṃ ukkaṭṭhāya samīpe subhagavanaṃ sālarājamūlaṃ, tattha viharanto vuccati ‘‘ukkaṭṭhāyaṃ viharati subhagavane sālarājamūle’’ti. Gocaragāmanidassanatthañhissa ukkaṭṭhāvacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.

    ತತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾಕಿತ್ತನೇನ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಭಗವತೋ ಗಹಟ್ಠಾನುಗ್ಗಹಕರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸುಭಗವನಾದಿಕಿತ್ತನೇನ ಪಬ್ಬಜಿತಾನುಗ್ಗಹಕರಣಂ। ತಥಾ ಪುರಿಮೇನ ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣತೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗವಿವಜ್ಜನಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಪ್ಪಹಾನತೋ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗವಿವಜ್ಜನುಪಾಯದಸ್ಸನಂ। ಪುರಿಮೇನ ಚ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಭಿಯೋಗಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ವಿವೇಕಾಧಿಮುತ್ತಿಂ। ಪುರಿಮೇನ ಕರುಣಾಯ ಉಪಗಮನಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಪಗಮನಂ। ಪುರಿಮೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನಾಧಿಮುತ್ತತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪರಹಿತಸುಖಕರಣೇ ನಿರುಪಲೇಪನಂ। ಪುರಿಮೇನ ಧಮ್ಮಿಕಸುಖಾಪರಿಚ್ಚಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ಫಾಸುವಿಹಾರಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನುಯೋಗನಿಮಿತ್ತಂ । ಪುರಿಮೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಕಾರಬಹುಲತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ದೇವಾನಂ। ಪುರಿಮೇನ ಲೋಕೇ ಜಾತಸ್ಸ ಲೋಕೇ ಸಂವಡ್ಢಭಾವಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಲೋಕೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತತಂ। ಪುರಿಮೇನ ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಬಹುಜನಸುಖಾಯ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಾಯ ಅತ್ಥಾಯ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ। ಕತಮೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೦) ವಚನತೋ ಯದತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತದತ್ಥಪರಿನಿಪ್ಫಾದನಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತದನುರೂಪವಿಹಾರಂ। ಭಗವಾ ಹಿ ಪಠಮಂ ಲುಮ್ಬಿನಿವನೇ, ದುತಿಯಂ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವನೇಯೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತೇನಸ್ಸ ವನೇಯೇವ ವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Tattha ukkaṭṭhākittanena āyasmā ānando bhagavato gahaṭṭhānuggahakaraṇaṃ dasseti, subhagavanādikittanena pabbajitānuggahakaraṇaṃ. Tathā purimena paccayaggahaṇato attakilamathānuyogavivajjanaṃ, pacchimena vatthukāmappahānato kāmasukhallikānuyogavivajjanupāyadassanaṃ. Purimena ca dhammadesanābhiyogaṃ, pacchimena vivekādhimuttiṃ. Purimena karuṇāya upagamanaṃ, pacchimena paññāya apagamanaṃ. Purimena sattānaṃ hitasukhanipphādanādhimuttataṃ, pacchimena parahitasukhakaraṇe nirupalepanaṃ. Purimena dhammikasukhāpariccāganimittaṃ phāsuvihāraṃ, pacchimena uttarimanussadhammānuyoganimittaṃ . Purimena manussānaṃ upakārabahulataṃ, pacchimena devānaṃ. Purimena loke jātassa loke saṃvaḍḍhabhāvaṃ, pacchimena lokena anupalittataṃ. Purimena ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo, tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.170) vacanato yadatthaṃ bhagavā uppanno, tadatthaparinipphādanaṃ, pacchimena yattha uppanno, tadanurūpavihāraṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ lumbinivane, dutiyaṃ bodhimaṇḍeti lokiyalokuttarāya uppattiyā vaneyeva uppanno, tenassa vaneyeva vihāraṃ dassetīti evamādinā nayenettha atthayojanā veditabbā.

    ತತ್ರಾತಿ ದೇಸಕಾಲಪರಿದೀಪನಂ। ತಞ್ಹಿ ಯಂ ಸಮಯಂ ವಿಹರತಿ, ತತ್ರ ಸಮಯೇ। ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇ ವಿಹರತಿ, ತತ್ರ ಸಾಲರಾಜಮೂಲೇತಿ ದೀಪೇತಿ। ಭಾಸಿತಬ್ಬಯುತ್ತೇ ವಾ ದೇಸಕಾಲೇ ದೀಪೇತಿ। ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಅಯುತ್ತೇ ದೇಸೇ ಕಾಲೇ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಭಾಸತಿ। ‘‘ಅಕಾಲೋ ಖೋ ತಾವ ಬಾಹಿಯಾ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೧೦) ಆದಿಚೇತ್ಥ ಸಾಧಕಂ। ಖೋತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ಅವಧಾರಣೇ ಆದಿಕಾಲತ್ಥೇ ವಾ ನಿಪಾತೋ। ಭಗವಾತಿ ಲೋಕಗರುದೀಪನಂ। ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಕಥಾಸವನಯುತ್ತಪುಗ್ಗಲವಚನಂ। ಅಪಿಚೇತ್ಥ, ‘‘ಭಿಕ್ಖಕೋತಿ ಭಿಕ್ಖು, ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಂ ಅಜ್ಝುಪಗತೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೪೫) ನಯೇನ ವಚನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಆಲಪಿ ಅಭಾಸಿ ಸಮ್ಬೋಧೇಸೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞತ್ರ ಪನ ಞಾಪನೇಪಿ ಹೋತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಆಮನ್ತಯಾಮಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಟಿವೇದಯಾಮಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ। ಪಕ್ಕೋಸನೇಪಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಏಹಿ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು ಮಮ ವಚನೇನ ಸಾರಿಪುತ್ತಂ ಆಮನ್ತೇಹೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೧೧)।

    Tatrāti desakālaparidīpanaṃ. Tañhi yaṃ samayaṃ viharati, tatra samaye. Yasmiñca sālarājamūle viharati, tatra sālarājamūleti dīpeti. Bhāsitabbayutte vā desakāle dīpeti. Na hi bhagavā ayutte dese kāle vā dhammaṃ bhāsati. ‘‘Akālo kho tāva bāhiyā’’ti (udā. 10) ādicettha sādhakaṃ. Khoti padapūraṇamatte avadhāraṇe ādikālatthe vā nipāto. Bhagavāti lokagarudīpanaṃ. Bhikkhūti kathāsavanayuttapuggalavacanaṃ. Apicettha, ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhū’’tiādinā (pārā. 45) nayena vacanattho veditabbo. Āmantesīti ālapi abhāsi sambodhesīti ayamettha attho. Aññatra pana ñāpanepi hoti. Yathāha ‘‘āmantayāmi vo, bhikkhave, paṭivedayāmi vo, bhikkhave’’ti. Pakkosanepi. Yathāha ‘‘ehi tvaṃ bhikkhu mama vacanena sāriputtaṃ āmantehī’’ti (a. ni. 9.11).

    ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಆಮನ್ತನಾಕಾರದೀಪನಂ। ತಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾದಿಗುಣಯೋಗಸಿದ್ಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾಗುಣಯುತ್ತೋಪಿ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖನಧಮ್ಮತಾಗುಣಯುತ್ತೋಪಿ। ಭಿಕ್ಖನೇ ಸಾಧುಕಾರಿತಾಗುಣಯುತ್ತೋಪೀತಿ ಸದ್ದವಿದೂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ತೇನ ಚ ನೇಸಂ ಭಿಕ್ಖನಸೀಲತಾದಿಗುಣಯೋಗಸಿದ್ಧೇನ ವಚನೇನ ಹೀನಾಧಿಕಜನಸೇವಿತಂ ವುತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಉದ್ಧತದೀನಭಾವನಿಗ್ಗಹಂ ಕರೋತಿ। ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಕರುಣಾವಿಪ್ಫಾರಸೋಮ್ಮಹದಯನಯನನಿಪಾತಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ವಚನೇನ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಮುಖಾಭಿಮುಖೇ ಕರೋತಿ। ತೇನೇವ ಚ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾದೀಪಕೇನ ವಚನೇನ ನೇಸಂ ಸೋತುಕಮ್ಯತಂ ಜನೇತಿ। ತೇನೇವ ಚ ಸಮ್ಬೋಧನಟ್ಠೇನ ಸಾಧುಕಂ ಸವನಮನಸಿಕಾರೇಪಿ ನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ। ಸಾಧುಕಸವನಮನಸಿಕಾರಾಯತ್ತಾ ಹಿ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತಿ।

    Bhikkhavoti āmantanākāradīpanaṃ. Tañca bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhattā vuttaṃ. Bhikkhanasīlatāguṇayuttopi hi bhikkhu bhikkhanadhammatāguṇayuttopi. Bhikkhane sādhukāritāguṇayuttopīti saddavidū maññanti. Tena ca nesaṃ bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitaṃ vuttiṃ pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. Bhikkhavoti iminā ca karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano mukhābhimukhe karoti. Teneva ca kathetukamyatādīpakena vacanena nesaṃ sotukamyataṃ janeti. Teneva ca sambodhanaṭṭhena sādhukaṃ savanamanasikārepi ne niyojeti. Sādhukasavanamanasikārāyattā hi sāsanasampatti.

    ಅಪರೇಸುಪಿ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಕಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖೂಯೇವ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಚೇ। ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಾಸನ್ನಸದಾಸನ್ನಿಹಿತಭಾವತೋ। ಸಬ್ಬಪರಿಸಸಾಧಾರಣಾ ಹಿ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ। ಪರಿಸಾಯ ಚ ಜೇಟ್ಠಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ। ಸೇಟ್ಠಾ, ಅನಗಾರಿಯಭಾವಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥುಚರಿಯಾನುವಿಧಾಯಕತ್ತಾ ಸಕಲಸಾಸನಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ಚ। ಆಸನ್ನಾ, ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೇಸು ಸತ್ಥುಸನ್ತಿಕತ್ತಾ। ಸದಾಸನ್ನಿಹಿತಾ, ಸತ್ಥುಸನ್ತಿಕಾವಚರತ್ತಾತಿ। ಅಪಿಚ ತೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಭಾಜನಂ, ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ। ವಿಸೇಸತೋ ಚ ಏಕಚ್ಚೇ ಭಿಕ್ಖೂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಅಯಂ ದೇಸನಾತಿಪಿ ತೇ ಏವ ಆಮನ್ತೇಸಿ।

    Aparesupi devamanussesu vijjamānesu kasmā bhikkhūyeva āmantesīti ce. Jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā. Parisāya ca jeṭṭhā bhikkhū, paṭhamuppannattā. Seṭṭhā, anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthucariyānuvidhāyakattā sakalasāsanapaṭiggāhakattā ca. Āsannā, tattha nisinnesu satthusantikattā. Sadāsannihitā, satthusantikāvacarattāti. Apica te dhammadesanāya bhājanaṃ, yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvato. Visesato ca ekacce bhikkhūyeva sandhāya ayaṃ desanātipi te eva āmantesi.

    ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಪಠಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ, ನ ಧಮ್ಮಮೇವ ದೇಸೇತೀತಿ। ಸತಿಜನನತ್ಥಂ। ಭಿಕ್ಖೂ ಹಿ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾಪಿ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾಪಿ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಾಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಾಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮೇ ದೇಸಿಯಮಾನೇ – ‘‘ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಕಿನ್ನಿದಾನಾ ಕಿಂಪಚ್ಚಯಾ ಕತಮಾಯ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದೇಸಿತಾ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ದುಗ್ಗಹಿತಂ ವಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ, ನ ವಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ। ತೇನ ನೇಸಂ ಸತಿಜನನತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಪಠಮಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ।

    Tattha siyā – kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento paṭhamaṃ bhikkhū āmantesi, na dhammameva desetīti. Satijananatthaṃ. Bhikkhū hi aññaṃ cintentāpi vikkhittacittāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasikarontāpi nisinnā honti, te anāmantetvā dhamme desiyamāne – ‘‘ayaṃ desanā kinnidānā kiṃpaccayā katamāya aṭṭhuppattiyā desitā’’ti sallakkhetuṃ asakkontā duggahitaṃ vā gaṇheyyuṃ, na vā gaṇheyyuṃ. Tena nesaṃ satijananatthaṃ bhagavā paṭhamaṃ āmantetvā pacchā dhammaṃ deseti.

    ಭದನ್ತೇತಿ ಗಾರವವಚನಮೇತಂ, ಸತ್ಥುನೋ ಪಟಿವಚನದಾನಂ ವಾ, ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ವದಮಾನೋ ಭಗವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಲಪತಿ। ಭದನ್ತೇತಿ ವದಮಾನಾ ತೇ ಭಗವನ್ತಂ ಪಚ್ಚಾಲಪನ್ತಿ। ತಥಾ ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಭಗವಾ ಆಭಾಸತಿ। ಭದನ್ತೇತಿ ತೇ ಪಚ್ಚಾಭಾಸನ್ತಿ। ಭಿಕ್ಖವೋತಿ ಪಟಿವಚನಂ ದಾಪೇತಿ, ಭದನ್ತೇತಿ ಪಟಿವಚನಂ ದೇನ್ತಿ। ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೇ ಭಗವಾ ಆಮನ್ತೇಸಿ। ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುನ್ತಿ ಭಗವತೋ ಆಮನ್ತನಂ ಪಟಿಅಸ್ಸೋಸುಂ, ಅಭಿಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ ಸುಣಿಂಸು ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಗವಾ ಏತದವೋಚಾತಿ ಭಗವಾ ಏತಂ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಂ ಅವೋಚ।

    Bhadanteti gāravavacanametaṃ, satthuno paṭivacanadānaṃ vā, apicettha bhikkhavoti vadamāno bhagavā te bhikkhū ālapati. Bhadanteti vadamānā te bhagavantaṃ paccālapanti. Tathā bhikkhavoti bhagavā ābhāsati. Bhadanteti te paccābhāsanti. Bhikkhavoti paṭivacanaṃ dāpeti, bhadanteti paṭivacanaṃ denti. Te bhikkhūti ye bhagavā āmantesi. Bhagavato paccassosunti bhagavato āmantanaṃ paṭiassosuṃ, abhimukhā hutvā suṇiṃsu sampaṭicchiṃsu paṭiggahesunti attho. Bhagavā etadavocāti bhagavā etaṃ idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ avoca.

    ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಯಂ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ಕಮಲಕುವಲಯುಜ್ಜಲವಿಮಲಸಾದುರಸಸಲಿಲಾಯ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ಸುಖಾವತರಣತ್ಥಂ ನಿಮ್ಮಲಸಿಲಾತಲರಚನವಿಲಾಸಸೋಭಿತರತನಸೋಪಾನಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಮುತ್ತಾತಲಸದಿಸವಾಲಿಕಾಕಿಣ್ಣಪಣ್ಡರಭೂಮಿಭಾಗಂ ತಿತ್ಥಂ ವಿಯ ಸುವಿಭತ್ತಭಿತ್ತಿವಿಚಿತ್ರವೇದಿಕಾಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ನಕ್ಖತ್ತಪಥಂ ಫುಸಿತುಕಾಮತಾಯ ವಿಯ, ವಿಜಮ್ಭಿತಸಮುಸ್ಸಯಸ್ಸ ಪಾಸಾದವರಸ್ಸ ಸುಖಾರೋಹಣತ್ಥಂ ದನ್ತಮಯ-ಸಣ್ಹಮುದುಫಲಕ-ಕಞ್ಚನಲತಾವಿನದ್ಧ- ಮಣಿಗಣಪ್ಪಭಾಸಮುದಯುಜ್ಜಲಸೋಭಂ ಸೋಪಾನಂ ವಿಯ, ಸುವಣ್ಣವಲಯಾನೂಪುರಾದಿಸಙ್ಘಟ್ಟನಸದ್ದಸಮ್ಮಿಸ್ಸಿತಕಥಿತಹಸಿತಮಧುರಸ್ಸರಗೇಹಜನವಿಚರಿತಸ್ಸ ಉಳಾರಇಸ್ಸರಿಯವಿಭವಸೋಭಿತಸ್ಸ ಮಹಾಘರಸ್ಸ ಸುಖಪ್ಪವೇಸನತ್ಥಂ ಸುವಣ್ಣರಜತಮಣಿಮುತ್ತಾಪವಾಳಾದಿಜುತಿವಿಸ್ಸರವಿಜ್ಜೋತಿತ-ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತವಿಸಾಲದ್ವಾರಬಾಹಂ ಮಹಾದ್ವಾರಂ ವಿಯ ಚ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಬುದ್ಧಾನಂ ದೇಸನಾಞಾಣಗಮ್ಭೀರಭಾವಸಂಸೂಚಕಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಾವಗಾಹಣತ್ಥಂ ಕಾಲದೇಸದೇಸಕವತ್ಥುಪರಿಸಾಪದೇಸಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ನಿದಾನಂ ಭಾಸಿತಂ, ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ।

    Ettāvatā ca yaṃ āyasmatā ānandena kamalakuvalayujjalavimalasādurasasalilāya pokkharaṇiyā sukhāvataraṇatthaṃ nimmalasilātalaracanavilāsasobhitaratanasopānaṃ vippakiṇṇamuttātalasadisavālikākiṇṇapaṇḍarabhūmibhāgaṃ titthaṃ viya suvibhattabhittivicitravedikāparikkhittassa nakkhattapathaṃ phusitukāmatāya viya, vijambhitasamussayassa pāsādavarassa sukhārohaṇatthaṃ dantamaya-saṇhamuduphalaka-kañcanalatāvinaddha- maṇigaṇappabhāsamudayujjalasobhaṃ sopānaṃ viya, suvaṇṇavalayānūpurādisaṅghaṭṭanasaddasammissitakathitahasitamadhurassaragehajanavicaritassa uḷāraissariyavibhavasobhitassa mahāgharassa sukhappavesanatthaṃ suvaṇṇarajatamaṇimuttāpavāḷādijutivissaravijjotita-suppatiṭṭhitavisāladvārabāhaṃ mahādvāraṃ viya ca atthabyañjanasampannassa buddhānaṃ desanāñāṇagambhīrabhāvasaṃsūcakassa imassa suttassa sukhāvagāhaṇatthaṃ kāladesadesakavatthuparisāpadesapaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitaṃ, tassa atthavaṇṇanā samattā.

    ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ

    Suttanikkhepavaṇṇanā

    ಇದಾನಿ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯಂ ವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಭಗವತಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾಯ ಓಕಾಸೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ಯಸ್ಮಾ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಂ ತಾವ ವಿಚಾರಯಿಸ್ಸಾಮ। ಚತ್ತಾರೋ ಹಿ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಾ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋತಿ।

    Idāni ‘‘sabbadhammamūlapariyāyaṃ vo’’tiādinā nayena bhagavatā nikkhittassa suttassa vaṇṇanāya okāso anuppatto. Sā panesā suttavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvā vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepaṃ tāva vicārayissāma. Cattāro hi suttanikkhepā attajjhāsayo parajjhāsayo pucchāvasiko aṭṭhuppattikoti.

    ತತ್ಥ ಯಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ ಭಗವಾ ಪರೇಹಿ ಅನಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನೇವ ಕಥೇಸಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತಂ, ವತ್ಥಸುತ್ತಂ, ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತಂ, ಮಹಾಸಳಾಯತನವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ, ಅರಿಯವಂಸಸುತ್ತಂ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸುತ್ತನ್ತಹಾರಕೋ, ಇದ್ಧಿಪಾದಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಸುತ್ತನ್ತಹಾರಕೋತಿ ಏವಮಾದೀನಿ। ತೇಸಂ ಅತ್ತಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ।

    Tattha yāni suttāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayeneva kathesi. Seyyathidaṃ, ākaṅkheyyasuttaṃ, vatthasuttaṃ, mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ, mahāsaḷāyatanavibhaṅgasuttaṃ, ariyavaṃsasuttaṃ, sammappadhānasuttantahārako, iddhipādaindriyabalabojjhaṅgamaggaṅgasuttantahārakoti evamādīni. Tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo.

    ಯಾನಿ ಪನ ‘‘ಪರಿಪಕ್ಕಾ ಖೋ ರಾಹುಲಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಯಂನೂನಾಹಂ ರಾಹುಲಂ ಉತ್ತರಿ ಆಸವಾನಂ ಖಯೇ ವಿನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೧) ಏವಂ ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಖನ್ತಿಂ ಮನಂ ಅಭಿನೀಹಾರಂ ಬುಜ್ಝನಭಾವಞ್ಚ ಅವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಕಥಿತಾನಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ, ಮಹಾರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಂ, ಧಾತುವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ। ತೇಸಂ ಪರಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ।

    Yāni pana ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā, yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttari āsavānaṃ khaye vineyya’’nti (saṃ. ni. 4.121) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ manaṃ abhinīhāraṃ bujjhanabhāvañca avekkhitvā parajjhāsayavasena kathitāni. Seyyathidaṃ, cūḷarāhulovādasuttaṃ, mahārāhulovādasuttaṃ, dhammacakkappavattanaṃ, dhātuvibhaṅgasuttanti evamādīni. Tesaṃ parajjhāsayo nikkhepo.

    ಭಗವನ್ತಂ ಪನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಣ್ಣಾ ನಾಗಾ ಸುಪಣ್ಣಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ ಅಸುರಾ ಯಕ್ಖಾ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ತಾವತಿಂಸಾದಯೋ ದೇವಾ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಏವಮಾದಯೋ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ, ಭನ್ತೇ, ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ‘‘ನೀವರಣಾ ನೀವರಣಾ’’ತಿ, ಭನ್ತೇ, ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಇಮೇ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ। ‘‘ಕಿಂ ಸೂಧ ವಿತ್ತಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೮೩) ನಯೇನ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ। ಏವಂ ಪುಟ್ಠೇನ ಭಗವತಾ ಯಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಂಯುತ್ತಾದೀನಿ। ಯಾನಿ ವಾ ಪನಞ್ಞಾನಿಪಿ ದೇವತಾಸಂಯುತ್ತ-ಮಾರಸಂಯುತ್ತ-ಬ್ರಹ್ಮಸಂಯುತ್ತ-ಸಕ್ಕಪಞ್ಹ-ಚೂಳವೇದಲ್ಲ-ಮಹಾವೇದಲ್ಲ-ಸಾಮಞ್ಞಫಲ- ಆಳವಕ-ಸೂಚಿಲೋಮ-ಖರಲೋಮಸುತ್ತಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ಪುಚ್ಛಾವಸಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ।

    Bhagavantaṃ pana upasaṅkamitvā catasso parisā cattāro vaṇṇā nāgā supaṇṇā gandhabbā asurā yakkhā mahārājāno tāvatiṃsādayo devā mahābrahmāti evamādayo ‘‘bojjhaṅgā bojjhaṅgā’’ti, bhante, vuccanti. ‘‘Nīvaraṇā nīvaraṇā’’ti, bhante, vuccanti. Ime nu kho, bhante, pañcupādānakkhandhā. ‘‘Kiṃ sūdha vittaṃ purisassa seṭṭha’’ntiādinā (su. ni. 183) nayena pañhaṃ pucchanti. Evaṃ puṭṭhena bhagavatā yāni kathitāni bojjhaṅgasaṃyuttādīni. Yāni vā panaññānipi devatāsaṃyutta-mārasaṃyutta-brahmasaṃyutta-sakkapañha-cūḷavedalla-mahāvedalla-sāmaññaphala- āḷavaka-sūciloma-kharalomasuttādīni, tesaṃ pucchāvasiko nikkhepo.

    ಯಾನಿ ಪನೇತಾನಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಥಿತಾನಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಧಮ್ಮದಾಯಾದಂ ಚೂಳಸೀಹನಾದಂ ಚನ್ದೂಪಮಂ ಪುತ್ತಮಂಸೂಪಮಂ ದಾರುಕ್ಖನ್ಧೂಪಮಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೂಪಮಂ ಫೇಣಪಿಣ್ಡೂಪಮಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೂಪಮನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ। ತೇಸಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ।

    Yāni panetāni uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca kathitāni. Seyyathidaṃ, dhammadāyādaṃ cūḷasīhanādaṃ candūpamaṃ puttamaṃsūpamaṃ dārukkhandhūpamaṃ aggikkhandhūpamaṃ pheṇapiṇḍūpamaṃ pāricchattakūpamanti evamādīni. Tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo.

    ಏವಮಿಮೇಸು ಚತೂಸು ನಿಕ್ಖೇಪೇಸು ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಞ್ಹಿ ಇದಂ ಭಗವತಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ಕತರಾಯ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ? ಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮಾನೇ। ಪಞ್ಚಸತಾ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ ಅಪರಭಾಗೇ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸಮಾನಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಸಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸುಂ ‘‘ಯಂ ಯಂ ಭಗವಾ ಕಥೇತಿ, ತಂ ತಂ ಮಯಂ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಜಾನಾಮ, ಭಗವಾ ಹಿ ತೀಣಿ ಲಿಙ್ಗಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನಿ ಸತ್ತ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥೇತಿ, ಏವಂ ಕಥಿತೇ ಚ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗಣ್ಠಿಪದಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ತೇ ಭಗವತಿ ಅಗಾರವಾ ಹುತ್ವಾ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಮ್ಪಿ ಅಭಿಣ್ಹಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಭಗವಾ ತೇಸಂ ತಂ ಚಿತ್ತಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಭಬ್ಬಾ ಇಮೇ ಇಮಂ ಮಾನಖಿಲಂ ಅನುಪಹಚ್ಚ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕಾತು’’ನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸುತಪರಿಯತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಮಾನಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸನಾಕುಸಲೋ ಭಗವಾ ಮಾನಭಞ್ಜನತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ।

    Evamimesu catūsu nikkhepesu imassa suttassa aṭṭhuppattiko nikkhepo. Aṭṭhuppattiyañhi idaṃ bhagavatā nikkhittaṃ. Katarāya aṭṭhuppattiyā? Pariyattiṃ nissāya uppanne māne. Pañcasatā kira brāhmaṇā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū aparabhāge bhagavato dhammadesanaṃ sutvā kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ sampassamānā bhagavato santike pabbajitvā nacirasseva sabbaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā pariyattiṃ nissāya mānaṃ uppādesuṃ ‘‘yaṃ yaṃ bhagavā katheti, taṃ taṃ mayaṃ khippameva jānāma, bhagavā hi tīṇi liṅgāni cattāri padāni satta vibhattiyo muñcitvā na kiñci katheti, evaṃ kathite ca amhākaṃ gaṇṭhipadaṃ nāma natthī’’ti. Te bhagavati agāravā hutvā tato paṭṭhāya bhagavato upaṭṭhānampi dhammassavanampi abhiṇhaṃ na gacchanti. Bhagavā tesaṃ taṃ cittacāraṃ ñatvā ‘‘abhabbā ime imaṃ mānakhilaṃ anupahacca maggaṃ vā phalaṃ vā sacchikātu’’nti tesaṃ sutapariyattiṃ nissāya uppannaṃ mānaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā desanākusalo bhagavā mānabhañjanatthaṃ sabbadhammamūlapariyāyanti desanaṃ ārabhi.

    ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಂ। ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಾನಂ। ಅನವಸೇಸವಾಚಕೋ ಹಿ ಅಯಂ ಸಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ। ಸೋ ಯೇನ ಯೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತಂ ದೀಪೇತಿ। ಯಥಾ, ‘‘ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಸಬ್ಬಾ ವೇದನಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ಸಬ್ಬಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ। ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿ-ಸಚ್ಚ-ಸಮಾಧಿ-ಪಞ್ಞಾ-ಪಕತಿ-ಸಭಾವಸುಞ್ಞತಾ-ಪುಞ್ಞಾಪತ್ತಿ-ಞೇಯ್ಯಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೭೩) ಹಿ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ಪರಿಯತ್ತಿಯಂ ವತ್ತತಿ। ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ವಿದಿತಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯೯) ಸಚ್ಚೇಸು। ‘‘ಏವಂ ಧಮ್ಮಾ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ।

    Tattha sabbadhammamūlapariyāyanti sabbesaṃ dhammānaṃ mūlapariyāyaṃ. Sabbesanti anavasesānaṃ. Anavasesavācako hi ayaṃ sabba-saddo. So yena yena sambandhaṃ gacchati, tassa tassa anavasesataṃ dīpeti. Yathā, ‘‘sabbaṃ rūpaṃ aniccaṃ sabbā vedanā aniccā sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesū’’ti. Dhamma-saddo panāyaṃ pariyatti-sacca-samādhi-paññā-pakati-sabhāvasuññatā-puññāpatti-ñeyyādīsu dissati. ‘‘Idha bhikkhu dhammaṃ pariyāpuṇāti suttaṃ geyya’’ntiādīsu (a. ni. 5.73) hi dhammasaddo pariyattiyaṃ vattati. ‘‘Diṭṭhadhammo viditadhammo’’tiādīsu (dī. ni. 1.299) saccesu. ‘‘Evaṃ dhammā te bhagavanto’’tiādīsu samādhimhi.

    ‘‘ಯಸ್ಸೇತೇ ಚತುರೋ ಧಮ್ಮಾ, ವಾನರಿನ್ದ ಯಥಾ ತವ।

    ‘‘Yassete caturo dhammā, vānarinda yathā tava;

    ಸಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮೋ ಧಿತಿ ಚಾಗೋ, ದಿಟ್ಠಂ ಸೋ ಅತಿವತ್ತತೀ’’ತಿ॥ –

    Saccaṃ dhammo dhiti cāgo, diṭṭhaṃ so ativattatī’’ti. –

    ಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೧.೧.೫೭) ಪಞ್ಞಾಯ।

    Ādīsu (jā. 1.1.57) paññāya.

    ‘‘ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಜರಾಧಮ್ಮಾ, ಅಥೋ ಮರಣಧಮ್ಮಿನೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪಕತಿಯಂ। ‘‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧.ತಿಕಮಾತಿಕಾ) ಸಭಾವೇ। ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೧) ಸುಞ್ಞತಾಯಂ। ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಸುಚಿಣ್ಣೋ ಸುಖಮಾವಹಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೧.೧೦.೧೦೨) ಪುಞ್ಞೇ। ‘‘ದ್ವೇ ಅನಿಯತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೪೪೩) ಆಪತ್ತಿಯಂ। ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣಮುಖೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಞೇಯ್ಯೇ। ಇಧ ಪನಾಯಂ ಸಭಾವೇ ವತ್ತತಿ। ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಅತ್ತನೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮಾ। ಮೂಲ-ಸದ್ದೋ ವಿತ್ಥಾರಿತೋ ಏವ। ಇಧ ಪನಾಯಂ ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಮ್ಹಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    ‘‘Jātidhammā jarādhammā, atho maraṇadhammino’’tiādīsu pakatiyaṃ. ‘‘Kusalā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. 1.tikamātikā) sabhāve. ‘‘Tasmiṃ kho pana samaye dhammā hontī’’tiādīsu (dha. sa. 121) suññatāyaṃ. ‘‘Dhammo suciṇṇo sukhamāvahātī’’tiādīsu (jā. 1.10.102) puññe. ‘‘Dve aniyatā dhammā’’tiādīsu (pārā. 443) āpattiyaṃ. ‘‘Sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’tiādīsu ñeyye. Idha panāyaṃ sabhāve vattati. Tatrāyaṃ vacanattho – attano lakkhaṇaṃ dhārentīti dhammā. Mūla-saddo vitthārito eva. Idha panāyaṃ asādhāraṇahetumhi daṭṭhabbo.

    ಪರಿಯಾಯಸದ್ದೋ ‘‘ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಪರಿಯಾಯೋತಿ ನಂ ಧಾರೇಹೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೫) ದೇಸನಾಯಂ ವತ್ತತಿ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ಖ್ವೇಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಪರಿಯಾಯೋ, ಯೇನ ಮಂ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮ್ಮಾ ವದಮಾನೋ ವದೇಯ್ಯ ಅಕಿರಿಯವಾದೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೩) ಕಾರಣೇ। ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಅಜ್ಜ ಪರಿಯಾಯೋ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓವದಿತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೯೮) ವಾರೇ। ಇಧ ಪನ ಕಾರಣೇಪಿ ದೇಸನಾಯಮ್ಪಿ ವತ್ತತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಸಾಧಾರಣಹೇತುಸಞ್ಞಿತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕಾರಣದೇಸನನ್ತಿ ವಾ ಏವಂ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನೇಯ್ಯತ್ಥತ್ತಾ ಚಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ, ನ ಚತುಭೂಮಕಾಪಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಪನ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾವ ಅನವಸೇಸತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ।

    Pariyāyasaddo ‘‘madhupiṇḍikapariyāyoti naṃ dhārehī’’tiādīsu (ma. ni. 1.205) desanāyaṃ vattati. ‘‘Atthi khvesa brāhmaṇa, pariyāyo, yena maṃ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya akiriyavādo samaṇo gotamo’’tiādīsu (pārā. 3) kāraṇe. ‘‘Kassa nu kho, ānanda, ajja pariyāyo bhikkhuniyo ovaditu’’ntiādīsu (ma. ni. 3.398) vāre. Idha pana kāraṇepi desanāyampi vattati. Tasmā ‘‘sabbadhammamūlapariyāya’’nti ettha sabbesaṃ dhammānaṃ asādhāraṇahetusaññitaṃ kāraṇanti vā sabbesaṃ dhammānaṃ kāraṇadesananti vā evaṃ attho daṭṭhabbo. Neyyatthattā cassa suttassa, na catubhūmakāpi sabhāvadhammā sabbadhammāti veditabbā. Sakkāyapariyāpannā pana tebhūmakā dhammāva anavasesato veditabbā, ayamettha adhippāyoti.

    ವೋತಿ ಅಯಂ ವೋ-ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚತ್ತಉಪಯೋಗಕರಣಸಮ್ಪದಾನಸಾಮಿವಚನಪದಪೂರಣೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಕಚ್ಚಿ ಪನ ವೋ, ಅನುರುದ್ಧಾ, ಸಮಗ್ಗಾ ಸಮ್ಮೋದಮಾನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೨೬) ಹಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಣಾಮೇಮಿ ವೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೭) ಉಪಯೋಗೇ। ‘‘ನ ವೋ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ವತ್ಥಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೭) ಕರಣೇ। ‘‘ವನಪತ್ಥಪರಿಯಾಯಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯೦) ಸಮ್ಪದಾನೇ। ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಂ ವೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸುಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೪೫) ಸಾಮಿವಚನೇ। ‘‘ಯೇ ಹಿ ವೋ ಅರಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೫) ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ। ಇಧ ಪನಾಯಂ ಸಮ್ಪದಾನೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Voti ayaṃ vo-saddo paccattaupayogakaraṇasampadānasāmivacanapadapūraṇesu dissati. ‘‘Kacci pana vo, anuruddhā, samaggā sammodamānā’’tiādīsu (ma. ni. 1.326) hi paccatte dissati. ‘‘Gacchatha, bhikkhave, paṇāmemi vo’’tiādīsu (ma. ni. 2.157) upayoge. ‘‘Na vo mama santike vatthabba’’ntiādīsu (ma. ni. 2.157) karaṇe. ‘‘Vanapatthapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.190) sampadāne. ‘‘Sabbesaṃ vo, sāriputta, subhāsita’’ntiādīsu (ma. ni. 1.345) sāmivacane. ‘‘Ye hi vo ariyā parisuddhakāyakammantā’’tiādīsu (ma. ni. 1.35) padapūraṇamatte. Idha panāyaṃ sampadāne daṭṭhabbo.

    ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಪತಿಸ್ಸವೇನ ಅಭಿಮುಖೀಭೂತಾನಂ ಪುನಾಲಪನಂ। ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ದೇಸನಾಪಟಿಜಾನನಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಕಾರಣಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ದುತಿಯೇನ ನಯೇನ ಕಾರಣದೇಸನಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ। ತಂ ಸುಣಾಥಾತಿ ತಮತ್ಥಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ತಂ ದೇಸನಂ ಮಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಸುಣಾಥ। ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಾಧುಕಂ ಸಾಧೂತಿ ಏಕತ್ಥಮೇತಂ। ಅಯಞ್ಚ ಸಾಧು ಸದ್ದೋ ಆಯಾಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸಮ್ಪಹಂಸನಸುನ್ದರದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಸಾಧು ಮೇ ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೯೫) ಹಿ ಆಯಾಚನೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇತಿ ಖೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೮೬) ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ। ‘‘ಸಾಧು, ಸಾಧು ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೪೯) ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ।

    Bhikkhaveti patissavena abhimukhībhūtānaṃ punālapanaṃ. Desessāmīti desanāpaṭijānanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti, bhikkhave, sabbadhammānaṃ mūlakāraṇaṃ tumhākaṃ desessāmi, dutiyena nayena kāraṇadesanaṃ tumhākaṃ desessāmīti. Taṃ suṇāthāti tamatthaṃ taṃ kāraṇaṃ taṃ desanaṃ mayā vuccamānaṃ suṇātha. Sādhukaṃ manasi karothāti ettha pana sādhukaṃ sādhūti ekatthametaṃ. Ayañca sādhu saddo āyācanasampaṭicchanasampahaṃsanasundaradaḷhīkammādīsu dissati. ‘‘Sādhu me bhante bhagavā, saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.95) hi āyācane dissati. ‘‘Sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) sampaṭicchane. ‘‘Sādhu, sādhu sāriputtā’’tiādīsu (dī. ni. 3.349) sampahaṃsane.

    ‘‘ಸಾಧು ಧಮ್ಮರುಚೀ ರಾಜಾ, ಸಾಧು ಪಞ್ಞಾಣವಾ ನರೋ।

    ‘‘Sādhu dhammarucī rājā, sādhu paññāṇavā naro;

    ಸಾಧು ಮಿತ್ತಾನಮದ್ದುಬ್ಭೋ, ಪಾಪಸ್ಸಾಕರಣಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ॥

    Sādhu mittānamaddubbho, pāpassākaraṇaṃ sukha’’nti.

    ಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೨.೧೮.೧೦೧) ಸುನ್ದರೇ। ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಸಾಧುಕಂ ಸುಣಾಹೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೧೯೨) ಸಾಧುಕಸದ್ದೋಯೇವ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮೇ, ಆಣತ್ತಿಯನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇಧಾಪಿ ಅಯಂ ಏತ್ಥೇವ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮೇ ಚ ಆಣತ್ತಿಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸುನ್ದರತ್ಥೇಪಿ ವತ್ತತಿ। ದಳ್ಹೀಕರಣತ್ಥೇನ ಹಿ ದಳ್ಹಮಿಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾಥ ಸುಗ್ಗಹಿತಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾ। ಆಣತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಮಮ ಆಣತ್ತಿಯಾ ಸುಣಾಥ। ಸುನ್ದರತ್ಥೇನ ಸುನ್ದರಮಿಮಂ ಭದ್ದಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾಥಾತಿ ಏವಂ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ।

    Ādīsu (jā. 2.18.101) sundare. ‘‘Tena hi, brāhmaṇa, sādhukaṃ suṇāhī’’tiādīsu (a. ni. 5.192) sādhukasaddoyeva daḷhīkamme, āṇattiyantipi vuccati. Idhāpi ayaṃ ettheva daḷhīkamme ca āṇattiyañca attho veditabbo. Sundaratthepi vattati. Daḷhīkaraṇatthena hi daḷhamimaṃ dhammaṃ suṇātha suggahitaṃ gaṇhantā. Āṇattiatthena mama āṇattiyā suṇātha. Sundaratthena sundaramimaṃ bhaddakaṃ dhammaṃ suṇāthāti evaṃ dīpitaṃ hoti.

    ಮನಸಿ ಕರೋಥಾತಿ ಆವಜ್ಜೇಥ, ಸಮನ್ನಾಹರಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಸಾಮೇಥ ಚಿತ್ತೇ ಕರೋಥಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇದಾನೇತ್ಥ ತಂ ಸುಣಾಥಾತಿ ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪವಾರಣಮೇತಂ। ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾತಿ ಮನಸಿಕಾರೇ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮನಿಯೋಜನೇನ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪವಾರಣಂ। ಪುರಿಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಾರಣಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅತ್ಥವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಾರಣಂ। ಪುರಿಮೇನ ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಸುತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಧಾರಣೂಪಪರಿಕ್ಖಾದೀಸು। ಪುರಿಮೇನ ಚ ಸಬ್ಯಞ್ಜನೋ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಮಾ ಸವನೀಯೋತಿ ದೀಪೇತಿ। ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಸಾತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ। ಸಾಧುಕಪದಂ ವಾ ಉಭಯಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರೋ ದೇಸನಾಗಮ್ಭೀರೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸುಣಾಥ ಸಾಧುಕಂ, ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರೋ ಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Manasikarothāti āvajjetha, samannāharathāti attho, avikkhittacittā hutvā nisāmetha citte karothāti adhippāyo. Idānettha taṃ suṇāthāti sotindriyavikkhepavāraṇametaṃ. Sādhukaṃ manasi karothāti manasikāre daḷhīkammaniyojanena manindriyavikkhepavāraṇaṃ. Purimañcettha byañjanavipallāsaggāhavāraṇaṃ, pacchimaṃ atthavipallāsaggāhavāraṇaṃ. Purimena ca dhammassavane niyojeti, pacchimena sutānaṃ dhammānaṃ dhāraṇūpaparikkhādīsu. Purimena ca sabyañjano ayaṃ dhammo, tasmā savanīyoti dīpeti. Pacchimena sāttho, tasmā manasi kātabboti. Sādhukapadaṃ vā ubhayapadehi yojetvā yasmā ayaṃ dhammo dhammagambhīro desanāgambhīro ca, tasmā suṇātha sādhukaṃ, yasmā atthagambhīro paṭivedhagambhīro ca, tasmā sādhukaṃ manasi karothāti evaṃ yojanā veditabbā.

    ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ। ‘‘ತಂ ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ ದೇಸನಂ ನ ಸಂಖಿತ್ತತೋವ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ನಂ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರವಾಚಕಾನಿ ಹಿ ಏತಾನಿ ಪದಾನಿ। ಯಥಾಹ ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರೋ –

    Bhāsissāmīti desessāmi. ‘‘Taṃ suṇāthā’’ti ettha paṭiññātaṃ desanaṃ na saṃkhittatova desessāmi, apica kho vitthāratopi naṃ bhāsissāmīti vuttaṃ hoti, saṅkhepavitthāravācakāni hi etāni padāni. Yathāha vaṅgīsatthero –

    ‘‘ಸಂಖಿತ್ತೇನಪಿ ದೇಸೇತಿ, ವಿತ್ಥಾರೇನಪಿ ಭಾಸತಿ।

    ‘‘Saṃkhittenapi deseti, vitthārenapi bhāsati;

    ಸಾಳಿಕಾಯಿವ ನಿಗ್ಘೋಸೋ, ಪಟಿಭಾನಂ ಉದೀರಯೀ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೪)।

    Sāḷikāyiva nigghoso, paṭibhānaṃ udīrayī’’ti. (saṃ. ni. 1.214);

    ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ ಏವಂ ಭನ್ತೇತಿ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುಂ ಸತ್ಥು ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು, ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಥ ನೇಸಂ ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ ಏತಂ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೋತಿಆದಿಕಂ ಸಕಲಂ ಸುತ್ತಂ ಅವೋಚ। ತತ್ಥ ಇಧಾತಿ ದೇಸಾಪದೇಸೇ ನಿಪಾತೋ। ಸ್ವಾಯಂ ಕತ್ಥಚಿ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯೦)। ಕತ್ಥಚಿ ಸಾಸನಂ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ, ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧)। ಕತ್ಥಚಿ ಓಕಾಸಂ। ಯಥಾಹ –

    Evaṃ vutte ussāhajātā hutvā evaṃ bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ satthu vacanaṃ sampaṭicchiṃsu, paṭiggahesunti vuttaṃ hoti. Atha nesaṃ bhagavā etadavoca etaṃ idāni vattabbaṃ idha bhikkhavotiādikaṃ sakalaṃ suttaṃ avoca. Tattha idhāti desāpadese nipāto. Svāyaṃ katthaci lokaṃ upādāya vuccati. Yathāha – ‘‘idha tathāgato loke uppajjatī’’ti (dī. ni. 1.190). Katthaci sāsanaṃ. Yathāha – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo, idha dutiyo samaṇo’’ti (a. ni. 4.241). Katthaci okāsaṃ. Yathāha –

    ‘‘ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ, ದೇವಭೂತಸ್ಸ ಮೇ ಸತೋ।

    ‘‘Idheva tiṭṭhamānassa, devabhūtassa me sato;

    ಪುನರಾಯು ಚ ಮೇ ಲದ್ಧೋ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೬೯)।

    Punarāyu ca me laddho, evaṃ jānāhi mārisā’’ti. (dī. ni. 2.369);

    ಕತ್ಥಚಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತಮೇವ। ಯಥಾಹ ‘‘ಇಧಾಹಂ – ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭುತ್ತಾವೀ ಅಸ್ಸಂ ಪವಾರಿತೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦)। ಇಧ ಪನ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Katthaci padapūraṇamattameva. Yathāha ‘‘idhāhaṃ – bhikkhave, bhuttāvī assaṃ pavārito’’ti (ma. ni. 1.30). Idha pana lokaṃ upādāya vuttoti veditabbo.

    ೨. ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತಂ ದೇಸನಂ ದೇಸೇತುಂ ಪುನ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಲಪತಿ। ಉಭಯೇನಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಞೇಯ್ಯೋ ಅಸ್ಸುತವಾ ಇತಿ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಸಚ್ಚಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾವಿನಿಚ್ಛಯರಹಿತತ್ತಾ ಮಞ್ಞನಾಪಟಿಸೇಧಕೋ ನೇವ ಆಗಮೋ, ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ನೇವ ಅಧಿಗಮೋ ಅತ್ಥಿ। ಸೋ ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಞೇಯ್ಯೋ ಅಸ್ಸುತವಾ ಇತಿ। ಸ್ವಾಯಂ –

    2.Bhikkhaveti yathāpaṭiññātaṃ desanaṃ desetuṃ puna bhikkhū ālapati. Ubhayenāpi, bhikkhave, imasmiṃ loketi vuttaṃ hoti. Assutavā puthujjanoti ettha pana āgamādhigamābhāvā ñeyyo assutavā iti. Yassa hi khandhadhātuāyatanasaccapaccayākārasatipaṭṭhānādīsu uggahaparipucchāvinicchayarahitattā maññanāpaṭisedhako neva āgamo, paṭipattiyā adhigantabbassa anadhigatattā neva adhigamo atthi. So āgamādhigamābhāvā ñeyyo assutavā iti. Svāyaṃ –

    ಪುಥೂನಂ ಜನನಾದೀಹಿ, ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ।

    Puthūnaṃ jananādīhi, kāraṇehi puthujjano;

    ಪುಥುಜ್ಜನನ್ತೋಗಧತ್ತಾ, ಪುಥುವಾಯಂ ಜನೋ ಇತಿ॥

    Puthujjanantogadhattā, puthuvāyaṃ jano iti.

    ಸೋ ಹಿ ಪುಥೂನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ಜನನಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಯಥಾಹ – ಪುಥು ಕಿಲೇಸೇ ಜನೇನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಅವಿಹತಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಕಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಸತ್ಥಾರಾನಂ ಮುಖಮುಲ್ಲೋಕಿಕಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಸಬ್ಬಗತೀಹಿ ಅವುಟ್ಠಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಓಘೇಹಿ ವುಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಸನ್ತಾಪೇಹಿ ಸನ್ತಪ್ಪನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ನಾನಾಪರಿಳಾಹೇಹಿ ಪರಿದಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ರತ್ತಾ ಗಿದ್ಧಾ ಗಧಿತಾ ಮುಚ್ಛಿತಾ ಅಜ್ಝೋಸನ್ನಾ ಲಗ್ಗಾ ಲಗಿತಾ ಪಲಿಬುದ್ಧಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ, ಪುಥು ಪಞ್ಚಹಿ ನೀವರಣೇಹಿ ಆವುಟಾ ನಿವುತಾ ಓವುತಾ ಪಿಹಿತಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೫೧)। ಪುಥೂನಂ ವಾ ಗಣನಪಥಮತೀತಾನಂ ಅರಿಯಧಮ್ಮಪರಮ್ಮುಖಾನಂ ನೀಚಧಮ್ಮಸಮಾಚಾರಾನಂ ಜನಾನಂ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಪುಥು ವಾ ಅಯಂ, ವಿಸುಂಯೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ, ವಿಸಂಸಟ್ಠೋ ಸೀಲಸುತಾದಿಗುಣಯುತ್ತೇಹಿ ಅರಿಯೇಹಿ ಜನೋತಿಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಏವಮೇತೇಹಿ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಯೇತೇ –

    So hi puthūnaṃ nānappakārānaṃ kilesādīnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjano. Yathāha – puthu kilese janentīti puthujjanā, puthu avihatasakkāyadiṭṭhikāti puthujjanā, puthu satthārānaṃ mukhamullokikāti puthujjanā, puthu sabbagatīhi avuṭṭhitāti puthujjanā, puthu nānābhisaṅkhāre abhisaṅkharontīti puthujjanā, puthu nānāoghehi vuyhantīti puthujjanā, puthu nānāsantāpehi santappantīti puthujjanā, puthu nānāpariḷāhehi paridayhantīti puthujjanā, puthu pañcasu kāmaguṇesu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā laggā lagitā palibuddhāti puthujjanā, puthu pañcahi nīvaraṇehi āvuṭā nivutā ovutā pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti puthujjanāti (mahāni. 51). Puthūnaṃ vā gaṇanapathamatītānaṃ ariyadhammaparammukhānaṃ nīcadhammasamācārānaṃ janānaṃ antogadhattāpi puthujjanā. Puthu vā ayaṃ, visuṃyeva saṅkhaṃ gato, visaṃsaṭṭho sīlasutādiguṇayuttehi ariyehi janotipi puthujjano. Evametehi ‘‘assutavā puthujjano’’ti dvīhipi padehi yete –

    ದುವೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವುತ್ತಾ, ಬುದ್ಧೇನಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ।

    Duve puthujjanā vuttā, buddhenādiccabandhunā;

    ಅನ್ಧೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಏಕೋ, ಕಲ್ಯಾಣೇಕೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ॥ –

    Andho puthujjano eko, kalyāṇeko puthujjanoti. –

    ದ್ವೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವುತ್ತಾ। ತೇಸು ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿಆದೀಸು ಅರಿಯಾತಿ ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಅನಯೇ ನಇರಿಯನತೋ, ಅಯೇ ಇರಿಯನತೋ, ಸದೇವಕೇನ ಚ ಲೋಕೇನ ಅರಣೀಯತೋ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಾ ಏವ ವಾ ಇಧ ಅರಿಯಾ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸದೇವಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ತಥಾಗತೋ ಅರಿಯೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೮)। ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ತಥಾಗತಸಾವಕಾ ಚ ‘‘ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಗುಣಯೋಗೇನ ಸೋಭನಾ ಪುರಿಸಾತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ। ಸಬ್ಬೇವ ವಾ ಏತೇ ದ್ವೇಧಾಪಿ ವುತ್ತಾ। ಬುದ್ಧಾಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಾ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಚ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾಪಿ। ಯಥಾಹ –

    Dve puthujjanā vuttā. Tesu andhaputhujjano vutto hotīti veditabbo. Ariyānaṃ adassāvītiādīsu ariyāti ārakattā kilesehi, anaye nairiyanato, aye iriyanato, sadevakena ca lokena araṇīyato buddhā ca paccekabuddhā ca buddhasāvakā ca vuccanti, buddhā eva vā idha ariyā. Yathāha ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… tathāgato ariyoti vuccatī’’ti (saṃ. ni. 5.1098). Sappurisāti ettha pana paccekabuddhā tathāgatasāvakā ca ‘‘sappurisā’’ti veditabbā. Te hi lokuttaraguṇayogena sobhanā purisāti sappurisā. Sabbeva vā ete dvedhāpi vuttā. Buddhāpi hi ariyā ca sappurisā ca, paccekabuddhā buddhasāvakāpi. Yathāha –

    ‘‘ಯೋ ವೇ ಕತಞ್ಞೂ ಕತವೇದಿ ಧೀರೋ,

    ‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro,

    ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ಚ ಹೋತಿ।

    Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hoti;

    ದುಖಿತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಕರೋತಿ ಕಿಚ್ಚಂ,

    Dukhitassa sakkacca karoti kiccaṃ,

    ತಥಾವಿಧಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಂ ವದನ್ತೀ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೨.೧೭.೭೮)।

    Tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadantī’’ti. (jā. 2.17.78);

    ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ಚ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ ವುತ್ತೋ, ಕತಞ್ಞುತಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಬುದ್ಧಾತಿ। ಇದಾನಿ ಯೋ ತೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸನಸೀಲೋ, ನ ಚ ದಸ್ಸನೇ ಸಾಧುಕಾರೀ, ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಚ ಚಕ್ಖುನಾ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಞಾಣೇನ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿ ದುವಿಧೋ, ತೇಸು ಞಾಣೇನ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ವಾ ಅರಿಯಾ ದಿಟ್ಠಾಪಿ ಅದಿಟ್ಠಾವ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸಂ ಚಕ್ಖೂನಂ ವಣ್ಣಮತ್ತಗ್ಗಹಣತೋ, ನ ಅರಿಯಭಾವಗೋಚರತೋ। ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದಯೋಪಿ ಚ ಚಕ್ಖುನಾ ಅರಿಯೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ। ನ ಚ ತೇ ಅರಿಯಾನಂ ದಸ್ಸಾವಿನೋ।

    Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotīti ettāvatā hi buddhasāvako vutto, kataññutādīhi paccekabuddhā buddhāti. Idāni yo tesaṃ ariyānaṃ adassanasīlo, na ca dassane sādhukārī, so ariyānaṃ adassāvīti veditabbo. So ca cakkhunā adassāvī ñāṇena adassāvīti duvidho, tesu ñāṇena adassāvī idha adhippeto. Maṃsacakkhunā hi dibbacakkhunā vā ariyā diṭṭhāpi adiṭṭhāva honti. Tesaṃ cakkhūnaṃ vaṇṇamattaggahaṇato, na ariyabhāvagocarato. Soṇasiṅgālādayopi ca cakkhunā ariye passanti. Na ca te ariyānaṃ dassāvino.

    ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತವಾಸಿನೋ ಕಿರ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಅರಿಯಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಕೀದಿಸಾ’’ತಿ। ಥೇರೋ ಆಹ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಮಹಲ್ಲಕೋ ಅರಿಯಾನಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಹಚರನ್ತೋಪಿ ನೇವ ಅರಿಯೇ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ದುಜ್ಜಾನಾ, ಆವುಸೋ, ಅರಿಯಾ’’ತಿ। ಏವಂ ವುತ್ತೇಪಿ ಸೋ ನೇವ ಅಞ್ಞಾಸಿ। ತಸ್ಮಾ ನ ಚಕ್ಖುನಾ ದಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸನಂ, ಞಾಣೇನ ದಸ್ಸನಮೇವ ದಸ್ಸನಂ। ಯಥಾಹ ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ವಕ್ಕಲಿ, ಇಮಿನಾ ಪೂತಿಕಾಯೇನ ದಿಟ್ಠೇನ, ಯೋ ಖೋ, ವಕ್ಕಲಿ , ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೭)। ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ಞಾಣೇನ ಅರಿಯೇಹಿ ದಿಟ್ಠಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅರಿಯಾಧಿಗತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಂ ಅನಧಿಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅರಿಯಕರಧಮ್ಮಾನಂ ಅರಿಯಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tatridaṃ vatthu – cittalapabbatavāsino kira khīṇāsavattherassa upaṭṭhāko vuḍḍhapabbajito ekadivasaṃ therena saddhiṃ piṇḍāya caritvā therassa pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito āgacchanto theraṃ pucchi ‘‘ariyā nāma, bhante, kīdisā’’ti. Thero āha ‘‘idhekacco mahallako ariyānaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vattapaṭipattiṃ katvā sahacarantopi neva ariye jānāti, evaṃ dujjānā, āvuso, ariyā’’ti. Evaṃ vuttepi so neva aññāsi. Tasmā na cakkhunā dassanaṃ dassanaṃ, ñāṇena dassanameva dassanaṃ. Yathāha ‘‘kiṃ te, vakkali, iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho, vakkali , dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’ti (saṃ. ni. 3.87). Tasmā cakkhunā passantopi ñāṇena ariyehi diṭṭhaṃ aniccādilakkhaṇaṃ apassanto ariyādhigatañca dhammaṃ anadhigacchanto ariyakaradhammānaṃ ariyabhāvassa ca adiṭṭhattā ‘‘ariyānaṃ adassāvī’’ti veditabbo.

    ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದೇ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅಕುಸಲೋ। ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ –

    Ariyadhammassa akovidoti satipaṭṭhānādibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinītoti ettha pana –

    ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ ನಾಮ, ಏಕಮೇಕೇತ್ಥ ಪಞ್ಚಧಾ।

    Duvidho vinayo nāma, ekamekettha pañcadhā;

    ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಅಯಂ, ‘‘ಅವಿನೀತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ॥

    Abhāvato tassa ayaṃ, ‘‘avinīto’’ti vuccati.

    ಅಯಞ್ಹಿ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಹಾನವಿನಯೋತಿ ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ। ಏತ್ಥ ಚ ದುವಿಧೇಪಿ ವಿನಯೇ ಏಕಮೇಕೋ ವಿನಯೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಸಂವರವಿನಯೋಪಿ ಹಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಸತಿಸಂವರೋ ಞಾಣಸಂವರೋ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ ವೀರಿಯಸಂವರೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ। ಪಹಾನವಿನಯೋಪಿ ತದಙ್ಗಪಹಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಹಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಹಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪಹಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಪಹಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ।

    Ayañhi saṃvaravinayo pahānavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekameko vinayo pañcadhā bhijjati. Saṃvaravinayopi hi sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti pañcavidho. Pahānavinayopi tadaṅgapahānaṃ vikkhambhanapahānaṃ samucchedapahānaṃ paṭippassaddhipahānaṃ nissaraṇapahānanti pañcavidho.

    ತತ್ಥ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ಸಮುಪೇತೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೧೧) ಅಯಂ ಸೀಲಸಂವರೋ। ‘‘ರಕ್ಖತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬) ಅಯಂ ಸತಿಸಂವರೋ।

    Tattha ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto’’ti (vibha. 511) ayaṃ sīlasaṃvaro. ‘‘Rakkhati cakkhundriyaṃ cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (dī. ni. 1.213; ma. ni. 1.295; saṃ. ni. 4.239; a. ni. 3.16) ayaṃ satisaṃvaro.

    ‘‘ಯಾನಿ ಸೋತಾನಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, (ಅಜಿತಾತಿ ಭಗವಾ)

    ‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, (ajitāti bhagavā)

    ಸತಿ ತೇಸಂ ನಿವಾರಣಂ।

    Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;

    ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮಿ,

    Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi,

    ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೪೧)।

    Paññāyete pidhīyare’’ti. (su. ni. 1041);

    ಅಯಂ ಞಾಣಸಂವರೋ। ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೧೪; ೬.೫೮) ಅಯಂ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ। ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೧೪; ೬.೫೮) ಅಯಂ ವೀರಿಯಸಂವರೋ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚಾಯಂ ಸಂವರೋ ಯಥಾಸಕಂ ಸಂವರಿತಬ್ಬಾನಂ ವಿನೇತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಸಂವರಣತೋ ‘‘ಸಂವರೋ’’, ವಿನಯನತೋ ‘‘ವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ತಾವ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Ayaṃ ñāṇasaṃvaro. ‘‘Khamo hoti sītassa uṇhassā’’ti (ma. ni. 1.23; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ khantisaṃvaro. ‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’ti (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ vīriyasaṃvaro. Sabbopi cāyaṃ saṃvaro yathāsakaṃ saṃvaritabbānaṃ vinetabbānañca kāyaduccaritādīnaṃ saṃvaraṇato ‘‘saṃvaro’’, vinayanato ‘‘vinayo’’ti vuccati. Evaṃ tāva saṃvaravinayo pañcadhā bhijjatīti veditabbo.

    ತಥಾ ಯಂ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಾದೀಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇಸು ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ದೀಪಾಲೋಕೇನೇವ ತಮಸ್ಸ, ತೇನ ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಪಹಾನಂ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನೇನ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಅಹೇತುವಿಸಮಹೇತುದಿಟ್ಠೀನಂ, ತಸ್ಸೇವ ಅಪರಭಾಗೇನ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೇನ ಕಥಂಕಥೀಭಾವಸ್ಸ, ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನೇನ ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಗಾಹಸ್ಸ, ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗವವತ್ಥಾನೇನ ಅಮಗ್ಗೇ ಮಗ್ಗಸಞ್ಞಾಯ, ಉದಯದಸ್ಸನೇನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ, ವಯದಸ್ಸನೇನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಭಯದಸ್ಸನೇನ ಸಭಯೇ ಅಭಯಸಞ್ಞಾಯ, ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಾಯ, ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅಭಿರತಿಸಞ್ಞಾಯ, ಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಞಾಣೇನ ಅಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಯ, ಉಪೇಕ್ಖಾಞಾಣೇನ ಅನುಪೇಕ್ಖಾಯ, ಅನುಲೋಮೇನ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪಟಿಲೋಮಭಾವಸ್ಸ, ಗೋತ್ರಭುನಾ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಪಹಾನಂ, ಏತಂ ತದಙ್ಗಪಹಾನಂನಾಮ।

    Tathā yaṃ nāmarūpaparicchedādīsu vipassanāñāṇesu paṭipakkhabhāvato dīpālokeneva tamassa, tena tena vipassanāñāṇena tassa tassa anatthassa pahānaṃ. Seyyathidaṃ, nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathībhāvassa, kalāpasammasanena ‘‘ahaṃ mamā’’ti gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanāya abhiratisaññāya, muccitukamyatāñāṇena amuccitukamyatāya, upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyaṃ nibbāne ca paṭilomabhāvassa, gotrabhunā saṅkhāranimittaggāhassa pahānaṃ, etaṃ tadaṅgapahānaṃnāma.

    ಯಂ ಪನ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪವತ್ತಿಭಾವನಿವಾರಣತೋ ಘಟಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಉದಕಪಿಟ್ಠೇ ಸೇವಾಲಸ್ಸ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ನೀವರಣಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಂ, ಏತಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಹಾನಂ ನಾಮ।

    Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattibhāvanivāraṇato ghaṭappahāreneva udakapiṭṭhe sevālassa tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ, etaṃ vikkhambhanapahānaṃ nāma.

    ಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ತಂತಂಮಗ್ಗವತೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೭೭) ನಯೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಗಣಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಪಹಾನಂ, ಇದಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಯಂ ಪನ ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ, ಏತಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಯಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ ಪಹೀನಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಏತಂ ನಿಸ್ಸರಣಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಪಹಾನಂ ಯಸ್ಮಾ ಚಾಗಟ್ಠೇನ ಪಹಾನಂ, ವಿನಯನಟ್ಠೇನ ವಿನಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಹಾನವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂತಂಪಹಾನವತೋ ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋಪೇತಂ ‘‘ಪಹಾನವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ಪಹಾನವಿನಯೋಪಿ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano attano santāne ‘‘diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā (dha. sa. 277) nayena vuttassa samudayapakkhikassa kilesagaṇassa accantaṃ appavattibhāvena pahānaṃ, idaṃ samucchedapahānaṃ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, etaṃ paṭippassaddhipahānaṃ nāma. Yaṃ sabbasaṅkhatanissaṭattā pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ etaṃ nissaraṇapahānaṃ nāma. Sabbampi cetaṃ pahānaṃ yasmā cāgaṭṭhena pahānaṃ, vinayanaṭṭhena vinayo, tasmā ‘‘pahānavinayo’’ti vuccati. Taṃtaṃpahānavato vā tassa tassa vinayassa sambhavatopetaṃ ‘‘pahānavinayo’’ti vuccati. Evaṃ pahānavinayopi pañcadhā bhijjatīti veditabbo.

    ಏವಮಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದುವಿಧೋ, ಭೇದತೋ ಚ ದಸವಿಧೋ ವಿನಯೋ ಭಿನ್ನಸಂವರತ್ತಾ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಯಸ್ಮಾ ಏತಸ್ಸ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಅಯಂ ಅವಿನೀತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋತಿ ಏತ್ಥಪಿ। ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಞ್ಹಿ ಏತಂ ಅತ್ಥತೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಯೇವ ತೇ ಅರಿಯಾ, ತೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ। ಯೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ, ತೇವ ತೇ ಅರಿಯಾ। ಯೋ ಏವ ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಏವ ಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮೋ। ಯೋ ಏವ ಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಏವ ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮೋ। ಯೇವ ತೇ ಅರಿಯವಿನಯಾ, ತೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯಾ। ಯೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯಾ, ತೇವ ತೇ ಅರಿಯವಿನಯಾ। ಅರಿಯೇತಿ ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸೇತಿ ವಾ, ಅರಿಯಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ, ಅರಿಯವಿನಯೇತಿ ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯೇತಿ ವಾ ಏಸೇಸೇ ಏಕೇ ಏಕತ್ಥೇ ಸಮೇ ಸಮಭಾಗೇ ತಜ್ಜಾತೇ ತಞ್ಞೇವಾ’’ತಿ।

    Evamayaṃ saṅkhepato duvidho, bhedato ca dasavidho vinayo bhinnasaṃvarattā pahātabbassa ca appahīnattā yasmā etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasmā abhāvato tassa ayaṃ avinītoti vuccatīti. Esa nayo sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinītoti etthapi. Ninnānākaraṇañhi etaṃ atthato. Yathāha ‘‘yeva te ariyā, teva te sappurisā. Yeva te sappurisā, teva te ariyā. Yo eva so ariyānaṃ dhammo, so eva so sappurisānaṃ dhammo. Yo eva so sappurisānaṃ dhammo, so eva so ariyānaṃ dhammo. Yeva te ariyavinayā, teva te sappurisavinayā. Yeva te sappurisavinayā, teva te ariyavinayā. Ariyeti vā sappuriseti vā, ariyadhammeti vā sappurisadhammeti vā, ariyavinayeti vā sappurisavinayeti vā esese eke ekatthe same samabhāge tajjāte taññevā’’ti.

    ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಅದೇಸೇತ್ವಾವ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ನಿದ್ದಿಸೀತಿ? ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ತಮತ್ಥಂ ಆವಿಕಾತುಂ। ಭಗವತೋ ಹಿ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ, ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ, ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾತಿ ಧಮ್ಮಪುಗ್ಗಲವಸೇನೇವ ತಾವ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ದೇಸನಾ।

    ‘‘Kasmā pana bhagavā sabbadhammamūlapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’ti vatvā taṃ adesetvāva ‘‘idha, bhikkhave, assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī’’ti evaṃ puthujjanaṃ niddisīti? Puggalādhiṭṭhānāya dhammadesanāya tamatthaṃ āvikātuṃ. Bhagavato hi dhammādhiṭṭhānā dhammadesanā, dhammādhiṭṭhānā puggaladesanā, puggalādhiṭṭhānā puggaladesanā, puggalādhiṭṭhānā dhammadesanāti dhammapuggalavaseneva tāva catubbidhā desanā.

    ತತ್ಥ, ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವೇದನಾ। ಕತಮಾ ತಿಸ್ಸೋ? ಸುಖಾ ವೇದನಾ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾ। ಇಮಾ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೫೦) ಏವರೂಪೀ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಛ ಧಾತುಯೋ ಅಯಂ ಪುತಿಸೋ ಛ ಫಸ್ಸಾಯತನೋ ಅಟ್ಠಾರಸ ಮನೋಪವಿಚಾರೋ ಚತುರಾಧಿಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೪೩) ಏವರೂಪೀ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ। ‘‘ತಯೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಾ ಸನ್ತೋ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ। ಕತಮೇ ತಯೋ? ಅನ್ಧೋ ಏಕಚಕ್ಖು ದ್ವಿಚಕ್ಖು। ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಅನ್ಧೋ’’ತಿ? (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೨೯) ಏವರೂಪೀ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ। ‘‘ಕತಮಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಗ್ಗತಿಭಯಂ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚೋ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಖೋ ಪಾಪಕೋ ವಿಪಾಕೋ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯಂ…ಪೇ॰… ಸುದ್ಧಮತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರತಿ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಗ್ಗತಿಭಯ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೧) ಏವರೂಪೀ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ।

    Tattha, ‘‘tisso imā, bhikkhave, vedanā. Katamā tisso? Sukhā vedanā dukkhā vedanā adukkhamasukhā vedanā. Imā kho, bhikkhave, tisso vedanā’’ti (saṃ. ni. 4.250) evarūpī dhammādhiṭṭhānā dhammadesanā veditabbā. ‘‘Cha dhātuyo ayaṃ putiso cha phassāyatano aṭṭhārasa manopavicāro caturādhiṭṭhāno’’ti (ma. ni. 3.343) evarūpī dhammādhiṭṭhānā puggaladesanā. ‘‘Tayome, bhikkhave, puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame tayo? Andho ekacakkhu dvicakkhu. Katamo ca, bhikkhave, puggalo andho’’ti? (A. ni. 3.29) evarūpī puggalādhiṭṭhānā puggaladesanā. ‘‘Katamañca, bhikkhave, duggatibhayaṃ? Idha, bhikkhave, ekacco iti paṭisañcikkhati, kāyaduccaritassa kho pāpako vipāko abhisamparāyaṃ…pe… suddhamattānaṃ pariharati. Idaṃ vuccati, bhikkhave, duggatibhaya’’nti (a. ni. 4.121) evarūpī puggalādhiṭṭhānā dhammadesanā.

    ಸ್ವಾಯಂ ಇಧ ಯಸ್ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕೋ, ಅಪರಿಞ್ಞಾಮೂಲಿಕಾ ಚ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾನಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಭೂತಾ ಮಞ್ಞನಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ ತಮತ್ಥಂ ಆವಿಕಾತುಂ, ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ನಿದ್ದಿಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Svāyaṃ idha yasmā puthujjano apariññātavatthuko, apariññāmūlikā ca idhādhippetānaṃ sabbadhammānaṃ mūlabhūtā maññanā hoti, tasmā puthujjanaṃ dassetvā puggalādhiṭṭhānāya desanāya tamatthaṃ āvikātuṃ, ‘‘idha, bhikkhave, assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī’’ti evaṃ puthujjanaṃ niddisīti veditabbo.

    ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Suttanikkhepavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಪಥವೀವಾರವಣ್ಣನಾ

    Pathavīvāravaṇṇanā

    ಏವಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಪಥವೀಆದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಸಬ್ಬಸಕ್ಕಾಯಧಮ್ಮಜನಿತಂ ಮಞ್ಞನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಪಥವೀ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ ಆರಮ್ಮಣಪಥವೀ ಸಮ್ಮುತಿಪಥವೀತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಪಥವೀ। ತಾಸು ‘‘ಕತಮಾ ಚ, ಆವುಸೋ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀಧಾತು? ಯಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಕಕ್ಖಳಂ ಖರಿಗತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೧೭೩) ವುತ್ತಾ ಲಕ್ಖಣಪಥವೀ। ‘‘ಪಥವಿಂ ಖಣೇಯ್ಯ ವಾ ಖಣಾಪೇಯ್ಯ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೮೫) ವುತ್ತಾ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ। ಯೇ ಚ ಕೇಸಾದಯೋ ವೀಸತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ, ಅಯೋಲೋಹಾದಯೋ ಚ ಬಾಹಿರಾ। ಸಾ ಹಿ ವಣ್ಣಾದೀಹಿ ಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಥವೀತಿ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ। ‘‘ಪಥವೀಕಸಿಣಮೇಕೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೬೦) ಆಗತಾ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಪಥವೀ, ನಿಮಿತ್ತಪಥವೀತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಥವೀಕಸಿಣಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಆಗಮನವಸೇನ ಪಥವೀದೇವತಾತಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ। ಅಯಂ ಸಮ್ಮುತಿಪಥವೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಇಧ ಲಬ್ಭತಿ। ತಾಸು ಯಂಕಞ್ಚಿ ಪಥವಿಂ ಅಯಂ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಪಥವೀತಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಪಥವೀಭಾಗೇನ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಲೋಕವೋಹಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ಪಥವೀತಿ। ಏವಂ ಪಥವೀಭಾಗಂ ಅಮುಞ್ಚನ್ತೋಯೇವ ವಾ ಏತಂ ‘‘ಸತ್ತೋತಿ ವಾ ಸತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ ವಿಯ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಸೋ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವಿತಾದಿಭೇದಮೇವ ವಾ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ। ಯಂ ವಾ ಪರತೋ ‘‘ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಭಗವತಾವ ವುತ್ತಂ।

    Evaṃ puthujjanaṃ niddisitvā idāni tassa pathavīādīsu vatthūsu sabbasakkāyadhammajanitaṃ maññanaṃ dassento, pathaviṃ pathavitotiādimāha. Tattha lakkhaṇapathavī sasambhārapathavī ārammaṇapathavī sammutipathavīti catubbidhā pathavī. Tāsu ‘‘katamā ca, āvuso, ajjhattikā pathavīdhātu? Yaṃ ajjhattaṃ paccattaṃ kakkhaḷaṃ kharigata’’ntiādīsu (vibha. 173) vuttā lakkhaṇapathavī. ‘‘Pathaviṃ khaṇeyya vā khaṇāpeyya vā’’tiādīsu (pāci. 85) vuttā sasambhārapathavī. Ye ca kesādayo vīsati koṭṭhāsā, ayolohādayo ca bāhirā. Sā hi vaṇṇādīhi sambhārehi saddhiṃ pathavīti sasambhārapathavī. ‘‘Pathavīkasiṇameko sañjānātī’’tiādīsu (dī. ni. 3.360) āgatā pana ārammaṇapathavī, nimittapathavītipi vuccati. Pathavīkasiṇajjhānalābhī devaloke nibbatto āgamanavasena pathavīdevatāti nāmaṃ labhati. Ayaṃ sammutipathavīti veditabbā. Sā sabbāpi idha labbhati. Tāsu yaṃkañci pathaviṃ ayaṃ puthujjano pathavito sañjānāti, pathavīti sañjānāti, pathavībhāgena sañjānāti, lokavohāraṃ gahetvā saññāvipallāsena sañjānāti pathavīti. Evaṃ pathavībhāgaṃ amuñcantoyeva vā etaṃ ‘‘sattoti vā sattassā’’ti vā ādinā nayena sañjānāti. Kasmā evaṃ sañjānātīti na vattabbaṃ. Ummattako viya hi puthujjano. So yaṃkiñci yena kenaci ākārena gaṇhāti. Ariyānaṃ adassāvitādibhedameva vā ettha kāraṇaṃ. Yaṃ vā parato ‘‘apariññātaṃ tassā’’ti vadantena bhagavatāva vuttaṃ.

    ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಞತ್ವಾತಿ ಸೋ ತಂ ಪಥವಿಂ ಏವಂ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾ, ‘‘ಸಞ್ಞಾನಿದಾನಾ ಹಿ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೮೦) ವಚನತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಥಾಮಪತ್ತೇಹಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಪಪಞ್ಚೇಹಿ ಇಧ ಮಞ್ಞನಾನಾಮೇನ ವುತ್ತೇಹಿ ಮಞ್ಞತಿ ಕಪ್ಪೇತಿ ವಿಕಪ್ಪೇತಿ, ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಮಞ್ಞತೋ ಚಸ್ಸ ತಾ ಮಞ್ಞನಾ ಓಳಾರಿಕನಯೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಾ ಅಯಂ ಕೇಸಾ ಲೋಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವೀಸತಿಭೇದಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀ ವುತ್ತಾ। ಯಾ ಚಾಯಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಬಾಹಿರಾ ಪಥವೀಧಾತು? ಯಂ ಬಾಹಿರಂ ಕಕ್ಖಳಂ ಖರಿಗತಂ ಕಕ್ಖಳತ್ತಂ ಕಕ್ಖಳಭಾವೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಂ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಅಯೋ ಲೋಹಂ ತಿಪು ಸೀಸಂ ಸಜ್ಝಂ ಮುತ್ತಾ ಮಣಿ ವೇಳುರಿಯಂ ಸಙ್ಖೋ ಸಿಲಾ ಪವಾಳಂ ರಜತಂ ಜಾತರೂಪಂ ಲೋಹಿತಙ್ಕೋ ಮಸಾರಗಲ್ಲಂ ತಿಣಂ ಕಟ್ಠಂ ಸಕ್ಖರಾ ಕಠಲಂ ಭೂಮಿ ಪಾಸಾಣೋ ಪಬ್ಬತೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೧೭೩) ಏವಂ ಬಾಹಿರಾ ಪಥವೀ ವುತ್ತಾ। ಯಾ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕೇ ನಿಮಿತ್ತಪಥವೀ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯಮತ್ಥಯೋಜನಾ ವುಚ್ಚತಿ।

    Pathaviṃ pathavito saññatvāti so taṃ pathaviṃ evaṃ viparītasaññāya sañjānitvā, ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’ti (su. ni. 880) vacanato aparabhāge thāmapattehi taṇhāmānadiṭṭhipapañcehi idha maññanānāmena vuttehi maññati kappeti vikappeti, nānappakārato aññathā gaṇhāti. Tena vuttaṃ ‘‘pathaviṃ maññatī’’ti. Evaṃ maññato cassa tā maññanā oḷārikanayena dassetuṃ ‘‘yā ayaṃ kesā lomā’’tiādinā nayena vīsatibhedā ajjhattikā pathavī vuttā. Yā cāyaṃ vibhaṅge ‘‘tattha katamā bāhirā pathavīdhātu? Yaṃ bāhiraṃ kakkhaḷaṃ kharigataṃ kakkhaḷattaṃ kakkhaḷabhāvo bahiddhā anupādinnaṃ. Seyyathidaṃ, ayo lohaṃ tipu sīsaṃ sajjhaṃ muttā maṇi veḷuriyaṃ saṅkho silā pavāḷaṃ rajataṃ jātarūpaṃ lohitaṅko masāragallaṃ tiṇaṃ kaṭṭhaṃ sakkharā kaṭhalaṃ bhūmi pāsāṇo pabbato’’ti (vibha. 173) evaṃ bāhirā pathavī vuttā. Yā ca ajjhattārammaṇattike nimittapathavī, taṃ gahetvā ayamatthayojanā vuccati.

    ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀತಿ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಅಹಂ ಪಥವೀತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಮಮ ಪಥವೀತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಪರೋ ಪಥವೀತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಪರಸ್ಸ ಪಥವೀತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಥ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ, ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ, ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಕಥಂ? ಅಯಞ್ಹಿ ಕೇಸಾದೀಸು ಛನ್ದರಾಗಂ ಜನೇತಿ ಕೇಸೇ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ ಅಭಿವದತಿ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ। ಲೋಮೇ, ನಖೇ, ದನ್ತೇ, ತಚಂ, ಅಞ್ಞತರಂ ವಾ ಪನ ರಜ್ಜನೀಯವತ್ಥುಂ। ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಇತಿ ಮೇ ಕೇಸಾ ಸಿಯುಂ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನಂ। ಇತಿ ಲೋಮಾತಿಆದಿನಾ ವಾ ಪನ ನಯೇನ ತತ್ಥ ನನ್ದಿಂ ಸಮನ್ನಾನೇತಿ। ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ವಾ…ಪೇ॰… ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ವಾ ಏವಂ ಸಿನಿದ್ಧಮುದುಸುಖುಮನೀಲಕೇಸೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಾ ಪನ ನಯೇನ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿದಹತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ।

    Pathaviṃ maññatīti tīhi maññanāhi ahaṃ pathavīti maññati, mama pathavīti maññati, paro pathavīti maññati, parassa pathavīti maññati, atha vā ajjhattikaṃ pathaviṃ taṇhāmaññanāya maññati, mānamaññanāya maññati, diṭṭhimaññanāya maññati. Kathaṃ? Ayañhi kesādīsu chandarāgaṃ janeti kese assādeti abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. Lome, nakhe, dante, tacaṃ, aññataraṃ vā pana rajjanīyavatthuṃ. Evaṃ ajjhattikaṃ pathaviṃ taṇhāmaññanāya maññati. Iti me kesā siyuṃ anāgatamaddhānaṃ. Iti lomātiādinā vā pana nayena tattha nandiṃ samannāneti. ‘‘Imināhaṃ sīlena vā…pe… brahmacariyena vā evaṃ siniddhamudusukhumanīlakeso bhavissāmī’’tiādinā vā pana nayena appaṭiladdhānaṃ paṭilābhāya cittaṃ paṇidahati. Evampi ajjhattikaṃ pathaviṃ taṇhāmaññanāya maññati.

    ತಥಾ ಅತ್ತನೋ ಕೇಸಾದೀನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ವಿಪತ್ತಿಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಜನೇತಿ, ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಾ ಸದಿಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಾ ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಾ’’ತಿ। ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ‘‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೭) ಆಗತನಯೇನ ಪನ ಕೇಸಂ ‘‘ಜೀವೋ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಲೋಮಾದೀಸು। ಏವಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ।

    Tathā attano kesādīnaṃ sampattiṃ vā vipattiṃ vā nissāya mānaṃ janeti, ‘‘seyyohamasmīti vā sadisohamasmīti vā hīnohamasmīti vā’’ti. Evaṃ ajjhattikaṃ pathaviṃ mānamaññanāya maññati. ‘‘Taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti (ma. ni. 2.187) āgatanayena pana kesaṃ ‘‘jīvo’’ti abhinivisati. Esa nayo lomādīsu. Evaṃ ajjhattikaṃ pathaviṃ diṭṭhimaññanāya maññati.

    ಅಥ ವಾ ‘‘ಯಾ ಚೇವ ಖೋ ಪನಾವುಸೋ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀಧಾತು, ಯಾ ಚ ಬಾಹಿರಾ ಪಥವೀಧಾತು, ಪಥವೀಧಾತುರೇವೇಸಾ , ತಂ ನೇತಂ ಮಮಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦೨) ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚನೀಕನಯೇನ ಕೇಸಾದಿಭೇದಂ ಪಥವಿಂ ಏತಂ ಮಮ ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಏವಂ ತಾವ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪಥವಿಂ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞತಿ।

    Atha vā ‘‘yā ceva kho panāvuso, ajjhattikā pathavīdhātu, yā ca bāhirā pathavīdhātu, pathavīdhāturevesā , taṃ netaṃ mamā’’ti (ma. ni. 1.302) imissā pavattiyā paccanīkanayena kesādibhedaṃ pathaviṃ etaṃ mama esohamasmi eso me attāti abhinivisati. Evampi ajjhattikaṃ pathaviṃ diṭṭhimaññanāya maññati. Evaṃ tāva ajjhattikaṃ pathaviṃ tīhi maññanāhi maññati.

    ಯಥಾ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಏವಂ ಬಾಹಿರಮ್ಪಿ। ಕಥಂ? ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಅಯಲೋಹಾದೀಸು ಛನ್ದರಾಗಂ ಜನೇತಿ। ಅಯಲೋಹಾದೀನಿ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ ಅಭಿವದತಿ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ। ಮಮ ಅಯೋ ಮಮ ಲೋಹನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಯಾದೀನಿ ಮಮಾಯತಿ ರಕ್ಖತಿ ಗೋಪಯತಿ, ಏವಂ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಇತಿ ಮೇ ಅಯಲೋಹಾದಯೋ ಸಿಯುಂ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನನ್ತಿ ವಾ ಪನೇತ್ಥ ನನ್ದಿಂ ಸಮನ್ನಾನೇತಿ, ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ವಾ ವತೇನ ವಾ ತಪೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ವಾ ಏವಂ ಸಮ್ಪನ್ನಅಯಲೋಹಾದಿಉಪಕರಣೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿದಹತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ।

    Yathā ca ajjhattikaṃ evaṃ bāhirampi. Kathaṃ? ‘‘Ayañhi ayalohādīsu chandarāgaṃ janeti. Ayalohādīni assādeti abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. Mama ayo mama lohantiādinā nayena ayādīni mamāyati rakkhati gopayati, evaṃ bāhiraṃ pathaviṃ taṇhāmaññanāya maññati. Iti me ayalohādayo siyuṃ anāgatamaddhānanti vā panettha nandiṃ samannāneti, imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā evaṃ sampannaayalohādiupakaraṇo bhavissāmī’’ti appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ paṇidahati. Evampi bāhiraṃ pathaviṃ taṇhāmaññanāya maññati.

    ತಥಾ ಅತ್ತನೋ ಅಯಲೋಹಾದೀನಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ವಿಪತ್ತಿಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಜನೇತಿ ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೇಯ್ಯೋಸ್ಮೀತಿ ವಾ, ಸದಿಸೋಸ್ಮೀತಿ ವಾ ಹೀನೋಸ್ಮೀತಿ ವಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೮೩೨) ಏವಂ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಅಯೇ ಜೀವಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಪನ ಅಯಂ ‘‘ಜೀವೋ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಲೋಹಾದೀಸು। ಏವಂ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ।

    Tathā attano ayalohādīnaṃ sampattiṃ vā vipattiṃ vā nissāya mānaṃ janeti ‘‘imināhaṃ seyyosmīti vā, sadisosmīti vā hīnosmīti vā’’ti (vibha. 832) evaṃ bāhiraṃ pathaviṃ mānamaññanāya maññati. Aye jīvasaññī hutvā pana ayaṃ ‘‘jīvo’’ti abhinivisati. Esa nayo lohādīsu. Evaṃ bāhiraṃ pathaviṃ diṭṭhimaññanāya maññati.

    ಅಥ ವಾ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಯಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ, ಸೋ ಅಹಂ। ಯೋ ಅಹಂ, ತಂ ಪಥವೀಕಸಿಣನ್ತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಞ್ಚ ಅತ್ತಞ್ಚ ಅದ್ವಯಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೩೧) ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಿಮಿತ್ತಪಥವಿಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ। ಏವಂ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಬಾಹಿರಂ ಪಥವಿಂ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞತಿ। ಏವಂ ತಾವ ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಮಞ್ಞನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇತೋ ಪರಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಕಥಯಿಸ್ಸಾಮ।

    Atha vā ‘‘idhekacco pathavīkasiṇaṃ attato samanupassati. Yaṃ pathavīkasiṇaṃ, so ahaṃ. Yo ahaṃ, taṃ pathavīkasiṇanti pathavīkasiṇañca attañca advayaṃ samanupassatī’’ti (paṭi. ma. 1.131) paṭisambhidāyaṃ vuttanayeneva nimittapathaviṃ ‘‘attā’’ti abhinivisati. Evaṃ bāhiraṃ pathaviṃ diṭṭhimaññanāya maññati. Evampi bāhiraṃ pathaviṃ tīhi maññanāhi maññati. Evaṃ tāva ‘‘pathaviṃ maññatī’’ti ettha tissopi maññanā veditabbā. Ito paraṃ saṅkhepeneva kathayissāma.

    ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಥವಿಯಾತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಮೇತಂ। ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಮಯ್ಹಂ ಕಿಞ್ಚನಂ ಪಲಿಬೋಧೋ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಪರೋ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಪರಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಂ ಪಲಿಬೋಧೋ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ।

    Pathaviyāmaññatīti ettha pathaviyāti bhummavacanametaṃ. Tasmā ahaṃ pathaviyāti maññati, mayhaṃ kiñcanaṃ palibodho pathaviyāti maññati, paro pathaviyāti maññati, parassa kiñcanaṃ palibodho pathaviyāti maññatīti ayamettha attho.

    ಅಥ ವಾ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಕಥಂ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ವೇದನಂ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ, ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅತ್ತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ರೂಪೇತಿ ಏವಂ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೩೧) ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥನಯೋ ವುತ್ತೋ, ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ವೇದನಾದಿಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಸು ಪಥವೀಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪಥವಿಂ ತಸ್ಸೋಕಾಸಭಾವೇನ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಂ ತಬ್ಬತ್ಥುಕಞ್ಚ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯದಾ ಪನ ತೇನೇವ ನಯೇನ ಸೋ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಪಥವಿಯಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ತದಾ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ಏವ ಯುಜ್ಜತಿ। ಇತರಾಯೋಪಿ ಪನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ।

    Atha vā yvāyaṃ ‘‘kathaṃ rūpasmiṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati, tassa evaṃ hoti, ayaṃ kho me attā, so kho pana me attā imasmiṃ rūpeti evaṃ rūpasmiṃ vā attānaṃ samanupassatī’’ti (paṭi. ma. 1.131) etassa atthanayo vutto, eteneva nayena vedanādidhamme attato gahetvā tato ajjhattikabāhirāsu pathavīsu yaṃkiñci pathaviṃ tassokāsabhāvena parikappetvā so kho pana me ayaṃ attā imissā pathaviyāti maññanto pathaviyā maññati, ayamassa diṭṭhimaññanā. Tasmiṃyeva panassa attani sinehaṃ tabbatthukañca mānaṃ uppādayato taṇhāmānamaññanāpi veditabbā. Yadā pana teneva nayena so kho panassa attā pathaviyāti maññati, tadā diṭṭhimaññanā eva yujjati. Itarāyopi pana icchanti.

    ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಥವಿತೋತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ। ತಸ್ಮಾ ಸಉಪಕರಣಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದತೋ ಪಥವಿತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ನಿಗ್ಗಮನಂ ವಾ ಪಥವಿತೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ತಾತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹಂ ಮಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಪರೇ ಆಹು ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಪರಿತ್ತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಅತ್ತಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಥವಿತೋ ಬಹಿದ್ಧಾಪಿ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞತೀತಿ।

    Pathavito maññatīti ettha pana pathavitoti nissakkavacanaṃ. Tasmā saupakaraṇassa attano vā parassa vā yathāvuttappabhedato pathavito uppattiṃ vā niggamanaṃ vā pathavito vā añño attāti maññamāno pathavito maññatīti veditabbo, ayamassa diṭṭhimaññanā. Tasmiṃyeva panassa diṭṭhimaññanāya maññite vatthusmiṃ sinehaṃ mānañca uppādayato taṇhāmānamaññanāpi veditabbā. Apare āhu pathavīkasiṇaṃ parittaṃ bhāvetvā tato aññaṃ appamāṇaṃ attānaṃ gahetvā pathavito bahiddhāpi me attāti maññamāno pathavito maññatīti.

    ಪಥವಿಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕೇವಲಞ್ಹಿ ಮಹಾಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಮಮಾಯತೀತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತಾ ಏಕಾ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾ ಏವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಚಾಯಂ ಮಮ ಕೇಸಾ, ಮಮ ಲೋಮಾ, ಮಮ ಅಯೋ, ಮಮ ಲೋಹನ್ತಿ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಾಯ ಸಬ್ಬಾಯಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯ ಪಥವಿಯಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ।

    Pathaviṃ meti maññatīti ettha pana kevalañhi mahāpathaviṃ taṇhāvasena mamāyatīti iminā nayena pavattā ekā taṇhāmaññanā eva labbhatīti veditabbā. Sā cāyaṃ mama kesā, mama lomā, mama ayo, mama lohanti evaṃ yathāvuttappabhedāya sabbāyapi ajjhattikabāhirāya pathaviyā yojetabbāti.

    ಪಥವಿಂ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ ಪಥವಿಂ ತಣ್ಹಾದೀಹಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ಅಸ್ಸಾದೇತಿ, ಪರಾಮಸತಿ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ಏತೇನೇವ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧೇ ಕಸ್ಮಾ ಏತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ। ಅವಿಚಾರಿತಮೇತಂ ಪೋರಾಣೇಹಿ। ಅಯಂ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಮತಿ, ದೇಸನಾವಿಲಾಸತೋ ವಾ ಆದೀನವದಸ್ಸನತೋ ವಾ। ಯಸ್ಸಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ನಾನಾನಯವಿಚಿತ್ರದೇಸನಾವಿಲಾಸಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಅಯಂ ಸಾ ಭಗವತಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ। ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೇ ಮಞ್ಞನಾವಸೇನ ಕಿಲೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಭಿನನ್ದನಾವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸತೋ ವಾ ಇದಮಾಹ । ಯೋ ವಾ ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಪಥವೀನಿಸ್ಸಿತಂ ತಣ್ಹಂ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಂ ವಾ ಪಹಾತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಪಥವಿಂ ಅಭಿನನ್ದತಿಯೇವ। ಯೋ ಚ ಪಥವಿಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಸೋ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಆದೀನವೋತಿ ಆದೀನವದಸ್ಸನತೋಪಿ ಇದಮಾಹ। ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಥವೀಧಾತುಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ದುಕ್ಖಂ ಸೋ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ಯೋ ದುಕ್ಖಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ಅಪರಿಮುತ್ತೋ ಸೋ ದುಕ್ಖಸ್ಮಾತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ।

    Pathaviṃabhinandatīti vuttappakārameva pathaviṃ taṇhādīhi abhinandati, assādeti, parāmasati cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Pathaviṃ maññatī’’ti eteneva etasmiṃ atthe siddhe kasmā etaṃ vuttanti ce. Avicāritametaṃ porāṇehi. Ayaṃ pana attano mati, desanāvilāsato vā ādīnavadassanato vā. Yassā hi dhammadhātuyā suppaṭividdhattā nānānayavicitradesanāvilāsasampanno, ayaṃ sā bhagavatā suppaṭividdhā. Tasmā pubbe maññanāvasena kilesuppattiṃ dassetvā idāni abhinandanāvasena dassento desanāvilāsato vā idamāha . Yo vā pathaviṃ maññati, pathaviyā maññati, pathavito maññati, pathaviṃ meti maññati, so yasmā na sakkoti pathavīnissitaṃ taṇhaṃ vā diṭṭhiṃ vā pahātuṃ, tasmā pathaviṃ abhinandatiyeva. Yo ca pathaviṃ abhinandati, dukkhaṃ so abhinandati, dukkhañca ādīnavoti ādīnavadassanatopi idamāha. Vuttañcetaṃ bhagavatā ‘‘yo, bhikkhave, pathavīdhātuṃ abhinandati, dukkhaṃ so abhinandati, yo dukkhaṃ abhinandati, aparimutto so dukkhasmāti vadāmī’’ti.

    ಏವಂ ಪಥವೀವತ್ಥುಕಂ ಮಞ್ಞನಂ ಅಭಿನನ್ದನಞ್ಚ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಸೋ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಭಿನನ್ದತಿ ಚ, ತಂ ಕಾರಣಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ಆಹ ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು, ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ವದಾಮೀತಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ, ಸೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ತಂ ಪಥವಿಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು ಮಞ್ಞತಿ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಚೇ। ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ವದಾಮೀತಿ, ಯಸ್ಮಾ ತಂ ವತ್ಥು ತಸ್ಸ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ, ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯೋ ಹಿ ಪಥವಿಂ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಸೋ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಾತಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ।

    Evaṃ pathavīvatthukaṃ maññanaṃ abhinandanañca vatvā idāni yena kāraṇena so maññati, abhinandati ca, taṃ kāraṇaṃ āvikaronto āha taṃ kissa hetu, apariññātaṃ tassāti vadāmīti. Tassattho, so puthujjano taṃ pathaviṃ kissa hetu maññati, kena kāraṇena maññati, abhinandatīti ce. Apariññātaṃ tassāti vadāmīti, yasmā taṃ vatthu tassa apariññātaṃ, tasmāti vuttaṃ hoti. Yo hi pathaviṃ parijānāti, so tīhi pariññāhi parijānāti ñātapariññāya tīraṇapariññāya pahānapariññāyāti.

    ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ। ಪಥವೀಧಾತುಂ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಅಯಂ ಪಥವೀಧಾತು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ, ಅಯಂ ಬಾಹಿರಾ, ಇದಮಸ್ಸಾ ಲಕ್ಖಣಂ, ಇಮಾನಿ ರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಾನೀತಿ, ಅಯಂ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ। ಕತಮಾ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ? ಏವಂ ಞಾತಂ ಕತ್ವಾ ಪಥವೀಧಾತುಂ ತೀರೇತಿ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ ರೋಗತೋತಿ ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ, ಅಯಂ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ। ಕತಮಾ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ? ಏವಂ ತೀರಯಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹತಿ, ಅಯಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ।

    Tattha katamā ñātapariññā. Pathavīdhātuṃ parijānāti, ayaṃ pathavīdhātu ajjhattikā, ayaṃ bāhirā, idamassā lakkhaṇaṃ, imāni rasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānānīti, ayaṃ ñātapariññā. Katamā tīraṇapariññā? Evaṃ ñātaṃ katvā pathavīdhātuṃ tīreti aniccato dukkhato rogatoti dvācattālīsāya ākārehi, ayaṃ tīraṇapariññā. Katamā pahānapariññā? Evaṃ tīrayitvā aggamaggena pathavīdhātuyā chandarāgaṃ pajahati, ayaṃ pahānapariññā.

    ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನಂ ವಾ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ। ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನಾದಿಅನುಲೋಮಪರಿಯೋಸಾನಾ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ। ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಞಾಣಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾತಿ। ಯೋ ಪಥವಿಂ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಇಮಾಹಿ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಅಸ್ಸ ಚ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ತಾ ಪರಿಞ್ಞಾಯೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತಿ ಚ ಅಭಿನನ್ದತಿ ಚಾತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ…ಪೇ॰… ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಪಥವಿಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ।

    Nāmarūpavavatthānaṃ vā ñātapariññā. Kalāpasammasanādianulomapariyosānā tīraṇapariññā. Ariyamagge ñāṇaṃ pahānapariññāti. Yo pathaviṃ parijānāti, so imāhi tīhi pariññāhi parijānāti, assa ca puthujjanassa tā pariññāyo natthi, tasmā apariññātattā pathaviṃ maññati ca abhinandati cāti. Tenāha bhagavā – idha, bhikkhave, assutavā puthujjano…pe… pathaviṃ maññati, pathaviyā maññati, pathavito maññati, pathaviṃ meti maññati, pathaviṃ abhinandati. Taṃ kissa hetu? Apariññātaṃ tassāti vadāmī’’ti.

    ಪಥವೀವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Pathavīvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಆಪೋವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

    Āpovārādivaṇṇanā

    ಆಪಂ ಆಪತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಲಕ್ಖಣಸಸಮ್ಭಾರಾರಮ್ಮಣಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಆಪೋ। ತೇಸು ‘‘ತತ್ಥ, ಕತಮಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಆಪೋಧಾತು। ಯಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಆಪೋ ಆಪೋಗತಂ, ಸಿನೇಹೋ ಸಿನೇಹಗತಂ ಬನ್ಧನತ್ತಂ ರೂಪಸ್ಸ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಉಪಾದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೧೭೪) ವುತ್ತೋ ಲಕ್ಖಣಆಪೋ। ‘‘ಆಪೋಕಸಿಣಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಪಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತೋ ಸಸಮ್ಭಾರಾಪೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಥವಿಯಂ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ। ಕೇವಲಂ ಯೋಜನಾನಯೇ ಪನ ‘‘ಪಿತ್ತಂ ಸೇಮ್ಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ ದ್ವಾದಸಭೇದಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಆಪೋಧಾತು, ‘‘ತತ್ಥ, ಕತಮಾ ಬಾಹಿರಾ ಆಪೋಧಾತು? ಯಂ ಬಾಹಿರಂ ಆಪೋ ಆಪೋಗತಂ, ಸಿನೇಹೋ ಸಿನೇಹಗತಂ ಬನ್ಧನತ್ತಂ ರೂಪಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಂ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಮೂಲರಸೋ ಖನ್ಧರಸೋ ತಚರಸೋ ಪತ್ತರಸೋ ಪುಪ್ಫರಸೋ ಫಲರಸೋ ಖೀರಂ ದಧಿ ಸಪ್ಪಿ ನವನೀತಂ ತೇಲಂ ಮಧು ಫಾಣಿತಂ ಭುಮ್ಮಾನಿ ವಾ ಉದಕಾನಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಾನಿ ವಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೧೭೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಚ ಬಾಹಿರಾ ಆಪೋಧಾತು ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಯೋ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕೇ ನಿಮಿತ್ತಆಪೋ।

    Āpaṃāpatoti etthāpi lakkhaṇasasambhārārammaṇasammutivasena catubbidho āpo. Tesu ‘‘tattha, katamā ajjhattikā āpodhātu. Yaṃ ajjhattaṃ paccattaṃ āpo āpogataṃ, sineho sinehagataṃ bandhanattaṃ rūpassa ajjhattaṃ upādinna’’ntiādīsu (vibha. 174) vutto lakkhaṇaāpo. ‘‘Āpokasiṇaṃ uggaṇhanto āpasmiṃ nimittaṃ gaṇhātī’’tiādīsu vutto sasambhārāpo. Sesaṃ sabbaṃ pathaviyaṃ vuttasadisameva. Kevalaṃ yojanānaye pana ‘‘pittaṃ semha’’ntiādinā nayena vuttā dvādasabhedā ajjhattikā āpodhātu, ‘‘tattha, katamā bāhirā āpodhātu? Yaṃ bāhiraṃ āpo āpogataṃ, sineho sinehagataṃ bandhanattaṃ rūpassa bahiddhā anupādinnaṃ. Seyyathidaṃ, mūlaraso khandharaso tacaraso pattaraso puppharaso phalaraso khīraṃ dadhi sappi navanītaṃ telaṃ madhu phāṇitaṃ bhummāni vā udakāni antalikkhāni vā’’ti (vibha. 174) evaṃ vuttā ca bāhirā āpodhātu veditabbā, yo ca ajjhattārammaṇattike nimittaāpo.

    ತೇಜಂ ತೇಜತೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತೇಜೋವಾರೇಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯೋಜನಾನಯೇ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಯೇನ ಚ ಸನ್ತಪ್ಪತಿ, ಯೇನ ಚ ಜೀರೀಯತಿ, ಯೇನ ಚ ಪರಿಡಯ್ಹತಿ, ಯೇನ ಚ ಅಸಿತಪೀತಖಾಯಿತಸಾಯಿತಂ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಣಾಮಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೧೭೫) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಚತುಪ್ಪಭೇದಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ತೇಜೋಧಾತು। ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಬಾಹಿರಾ ತೇಜೋಧಾತು? ಯಂ ಬಾಹಿರಂ ತೇಜೋ ತೇಜೋಗತಂ ಉಸ್ಮಾ ಉಸ್ಮಾಗತಂ ಉಸುಮಂ ಉಸುಮಗತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಂ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಕಟ್ಠಗ್ಗಿ ಪಲಾಲಗ್ಗಿ ತಿಣಗ್ಗಿ ಗೋಮಯಗ್ಗಿ ಥುಸಗ್ಗಿ ಸಙ್ಕಾರಗ್ಗಿ ಇನ್ದಗ್ಗಿ ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪೋ ಸೂರಿಯಸನ್ತಾಪೋ ಕಟ್ಠಸನ್ನಿಚಯಸನ್ತಾಪೋ ತಿಣಸನ್ನಿಚಯಸನ್ತಾಪೋ ಧಞ್ಞಸನ್ನಿಚಯಸನ್ತಾಪೋ ಭಣ್ಡಸನ್ನಿಚಯಸನ್ತಾಪೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೧೭೫) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಚ ಬಾಹಿರಾ ತೇಜೋಧಾತು ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Tejaṃ tejatoti imasmiṃ tejovārepi vuttanayeneva vitthāro veditabbo. Yojanānaye panettha ‘‘yena ca santappati, yena ca jīrīyati, yena ca pariḍayhati, yena ca asitapītakhāyitasāyitaṃ sammā pariṇāmaṃ gacchatī’’ti (vibha. 175) evaṃ vuttā catuppabhedā ajjhattikā tejodhātu. ‘‘Tattha katamā bāhirā tejodhātu? Yaṃ bāhiraṃ tejo tejogataṃ usmā usmāgataṃ usumaṃ usumagataṃ bahiddhā anupādinnaṃ. Seyyathidaṃ, kaṭṭhaggi palālaggi tiṇaggi gomayaggi thusaggi saṅkāraggi indaggi aggisantāpo sūriyasantāpo kaṭṭhasannicayasantāpo tiṇasannicayasantāpo dhaññasannicayasantāpo bhaṇḍasannicayasantāpo’’ti (vibha. 175) evaṃ vuttā ca bāhirā tejodhātu veditabbā.

    ವಾಯಂ ವಾಯತೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಾಯವಾರಸ್ಸಾಪಿ ಯೋಜನಾನಯೇ ಪನ ‘‘ಉದ್ಧಙ್ಗಮಾ ವಾತಾ ಅಧೋಗಮಾ ವಾತಾ ಕುಚ್ಛಿಸಯಾ ವಾತಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಯಾ ವಾತಾ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನುಸಾರಿನೋ ವಾತಾ ಸತ್ಥಕವಾತಾ ಖುರಕವಾತಾ ಉಪ್ಪಲಕವಾತಾ ಅಸ್ಸಾಸೋ ಪಸ್ಸಾಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ವಾಯೋಧಾತು। ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಬಾಹಿರಾ ವಾಯೋಧಾತು? ಯಂ ಬಾಹಿರಂ ವಾಯೋ ವಾಯೋಗತಂ ಥಮ್ಭಿತತ್ತಂ ರೂಪಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಂ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಪುರತ್ಥಿಮಾ ವಾತಾ ಪಚ್ಛಿಮಾ ವಾತಾ ಉತ್ತರಾ ವಾತಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ವಾತಾ ಸರಜಾ ವಾತಾ ಅರಜಾ ವಾತಾ ಸೀತಾ ವಾತಾ ಉಣ್ಹಾ ವಾತಾ ಪರಿತ್ತಾ ವಾತಾ ಅಧಿಮತ್ತಾ ವಾತಾ ಕಾಳವಾತಾ ವೇರಮ್ಭವಾತಾ ಪಕ್ಖವಾತಾ ಸುಪಣ್ಣವಾತಾ ತಾಲವಣ್ಟವಾತಾ ವಿಧೂಪನವಾತಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೧೭೬) ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಚ ಬಾಹಿರಾ ವಾಯೋಧಾತು ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಯ್ವಾಯಂ –

    Vāyaṃ vāyatoti imassa vāyavārassāpi yojanānaye pana ‘‘uddhaṅgamā vātā adhogamā vātā kucchisayā vātā koṭṭhāsayā vātā aṅgamaṅgānusārino vātā satthakavātā khurakavātā uppalakavātā assāso passāso’’ti evaṃ vuttā ajjhattikā vāyodhātu. ‘‘Tattha katamā bāhirā vāyodhātu? Yaṃ bāhiraṃ vāyo vāyogataṃ thambhitattaṃ rūpassa bahiddhā anupādinnaṃ. Seyyathidaṃ, puratthimā vātā pacchimā vātā uttarā vātā dakkhiṇā vātā sarajā vātā arajā vātā sītā vātā uṇhā vātā parittā vātā adhimattā vātā kāḷavātā verambhavātā pakkhavātā supaṇṇavātā tālavaṇṭavātā vidhūpanavātā’’ti (vibha. 176) evaṃ vuttā ca bāhirā vāyodhātu veditabbā. Sesaṃ vuttanayamevāti. Ettāvatā ca yvāyaṃ –

    ‘‘ವುತ್ತಮ್ಹಿ ಏಕಧಮ್ಮೇ, ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಲಕ್ಖಣಾ ತೇನ।

    ‘‘Vuttamhi ekadhamme, ye dhammā ekalakkhaṇā tena;

    ವುತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇ, ಇತಿ ವುತ್ತೋ ಲಕ್ಖಣೋ ಹಾರೋ’’ತಿ॥ –

    Vuttā bhavanti sabbe, iti vutto lakkhaṇo hāro’’ti. –

    ಏವಂ ನೇತ್ತಿಯಂ ಲಕ್ಖಣೋ ನಾಮ ಹಾರೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಯಸ್ಮಾ ಚತೂಸು ಭೂತೇಸು ಗಹಿತೇಸು ಉಪಾದಾರೂಪಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಭವತಿ, ರೂಪಲಕ್ಖಣಂ ಅನತೀತತ್ತಾ। ಯಞ್ಚ ಭೂತೋಪಾದಾರೂಪಂ ಸೋ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಪಥವಿಂ ಆಪಂ ತೇಜಂ ವಾಯಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಅತ್ಥತೋ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಪಥವಿಯಾ ಆಪಸ್ಮಿಂ ತೇಜಸ್ಮಿಂ ವಾಯಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೋತಿ। ‘‘ಪಥವಿತೋ ಆಪತೋ ತೇಜತೋ ವಾಯತೋ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ರೂಪತೋ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ತಾತಿ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಮೇತಾ ಚತಸ್ಸೋ ರೂಪವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಏಕಾ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ, ತಿಸ್ಸೋ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯೋತಿ ದ್ವೇವ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Evaṃ nettiyaṃ lakkhaṇo nāma hāro vutto, tassa vasena yasmā catūsu bhūtesu gahitesu upādārūpampi gahitameva bhavati, rūpalakkhaṇaṃ anatītattā. Yañca bhūtopādārūpaṃ so rūpakkhandho. Tasmā ‘‘assutavā puthujjano pathaviṃ āpaṃ tejaṃ vāyaṃ maññatī’’ti vadantena atthato rūpaṃ attato samanupassatītipi vuttaṃ hoti. ‘‘Pathaviyā āpasmiṃ tejasmiṃ vāyasmiṃ maññatī’’ti vadantena rūpasmiṃ vā attānaṃ samanupassatīti vuttampi hoti. ‘‘Pathavito āpato tejato vāyato maññatī’’ti vadantena rūpato añño attāti siddhattā rūpavantaṃ vā attānaṃ attani vā rūpaṃ samanupassatītipi vuttaṃ hoti. Evametā catasso rūpavatthukā sakkāyadiṭṭhimaññanā veditabbā. Tattha ekā ucchedadiṭṭhi, tisso sassatadiṭṭhiyoti dveva diṭṭhiyo hontīti ayampi atthaviseso veditabbo.

    ಆಪೋವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Āpovārādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಭೂತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

    Bhūtavārādivaṇṇanā

    ೩. ಏವಂ ರೂಪಮುಖೇನ ಸಙ್ಖಾರವತ್ಥುಕಂ ಮಞ್ಞನಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಉಪಾದಾಯ ಸತ್ತಾ ಪಞ್ಞಪೀಯನ್ತಿ, ತೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತ್ತೇಸುಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಮಞ್ಞನಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಸತ್ತೇ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಭೂತೇ ಭೂತತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥಾಯಂ ಭೂತಸದ್ದೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಅಮನುಸ್ಸಧಾತುವಿಜ್ಜಮಾನಖೀಣಾಸವಸತ್ತರುಕ್ಖಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಭೂತಮಿದನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮನುಪಸ್ಸಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೦೧) ಹಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಯಾನೀಧ ಭೂತಾನಿ ಸಮಾಗತಾನೀ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೨೨೪) ಏತ್ಥ ಅಮನುಸ್ಸೇಸು। ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಮಹಾಭೂತಾ ಹೇತೂ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೮೬) ಏತ್ಥ ಧಾತೂಸು। ‘‘ಭೂತಸ್ಮಿಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೬೯) ವಿಜ್ಜಮಾನೇ। ‘‘ಯೋ ಚ ಕಾಲಘಸೋ ಭೂತೋ’’ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೧೦.೧೯೦) ಏತ್ಥ ಖೀಣಾಸವೇ। ‘‘ಸಬ್ಬೇವ ನಿಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸನ್ತಿ ಭೂತಾ ಲೋಕೇ ಸಮುಸ್ಸಯ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨೦) ಏತ್ಥ ಸತ್ತೇಸು। ‘‘ಭೂತಗಾಮಪಾತಬ್ಯತಾಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೯೦) ಏತ್ಥ ರುಕ್ಖಾದೀಸು। ಇಧ ಪನಾಯಂ ಸತ್ತೇಸು ವತ್ತತಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ಅವಿಸೇಸೇನ। ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಸತ್ತಾ ಇಧ ಭೂತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ।

    3. Evaṃ rūpamukhena saṅkhāravatthukaṃ maññanaṃ vatvā idāni ye saṅkhāre upādāya sattā paññapīyanti, tesu saṅkhāresu sattesupi yasmā puthujjano maññanaṃ karoti, tasmā te satte niddisanto bhūte bhūtato sañjānātītiādimāha. Tatthāyaṃ bhūtasaddo pañcakkhandhaamanussadhātuvijjamānakhīṇāsavasattarukkhādīsu dissati. ‘‘Bhūtamidanti, bhikkhave, samanupassathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.401) hi ayaṃ pañcakkhandhesu dissati. ‘‘Yānīdha bhūtāni samāgatānī’’ti (su. ni. 224) ettha amanussesu. ‘‘Cattāro kho, bhikkhu, mahābhūtā hetū’’ti (ma. ni. 3.86) ettha dhātūsu. ‘‘Bhūtasmiṃ pācittiya’’ntiādīsu (pāci. 69) vijjamāne. ‘‘Yo ca kālaghaso bhūto’’ti (jā. 1.10.190) ettha khīṇāsave. ‘‘Sabbeva nikkhipissanti bhūtā loke samussaya’’nti (dī. ni. 2.220) ettha sattesu. ‘‘Bhūtagāmapātabyatāyā’’ti (pāci. 90) ettha rukkhādīsu. Idha panāyaṃ sattesu vattati, no ca kho avisesena. Cātumahārājikānaṃ hi heṭṭhā sattā idha bhūtāti adhippetā.

    ತತ್ಥ ಭೂತೇ ಭೂತತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿಆದಿ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಭೂತೇ ಮಞ್ಞತೀತಿಆದೀಸು ಪನ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಮಞ್ಞನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಕಥಂ? ಅಯಞ್ಹಿ ‘‘ಸೋ ಪಸ್ಸತಿ ಗಹಪತಿಂ ವಾ ಗಹಪತಿಪುತ್ತಂ ವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತಂ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೫೦) ವುತ್ತನಯೇನ ಭೂತೇ ಸುಭಾ ಸುಖಿತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ರಜ್ಜತಿ, ದಿಸ್ವಾಪಿ ನೇ ರಜ್ಜತಿ, ಸುತ್ವಾಪಿ, ಘಾಯಿತ್ವಾಪಿ, ಸಾಯಿತ್ವಾಪಿ, ಫುಸಿತ್ವಾಪಿ, ಞತ್ವಾಪಿ। ಏವಂ ಭೂತೇ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾನಂ ವಾ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೩೭) ವಾ ಪನ ನಯೇನ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿದಹತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಭೂತೇ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಅತ್ತನೋ ಪನ ಭೂತಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ವಾ ಸೇಯ್ಯಂ ದಹತಿ। ಭೂತೇಸು ಚ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಭೂತಂ ಹೀನಂ ಅತ್ತಾನಂ ವಾ ಹೀನಂ, ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಭೂತಂ ಸೇಯ್ಯಂ । ಅತ್ತಾನಂ ವಾ ಭೂತೇನ, ಭೂತಂ ವಾ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಂ ದಹತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಜಾತಿಯಾ ವಾ…ಪೇ॰… ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇನ ವತ್ಥುನಾ ಪುಬ್ಬಕಾಲಂ ಪರೇಹಿ ಸದಿಸಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಹತಿ। ಅಪರಕಾಲಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸೇಯ್ಯಂ ದಹತಿ। ಪರೇ ಹೀನೇ ದಹತಿ, ಯೋ ಏವರೂಪೋ ಮಾನೋ …ಪೇ॰… ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮಾನಾತಿಮಾನೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೮೭೬-೮೮೦)। ಏವಂ ಭೂತೇ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ।

    Tattha bhūte bhūtato sañjānātītiādi vuttanayameva. Bhūte maññatītiādīsu pana tissopi maññanā yojetabbā. Kathaṃ? Ayañhi ‘‘so passati gahapatiṃ vā gahapatiputtaṃ vā pañcahi kāmaguṇehi samappitaṃ samaṅgibhūta’’nti (a. ni. 7.50) vuttanayena bhūte subhā sukhitāti gahetvā rajjati, disvāpi ne rajjati, sutvāpi, ghāyitvāpi, sāyitvāpi, phusitvāpi, ñatvāpi. Evaṃ bhūte taṇhāmaññanāya maññati. ‘‘Aho vatāhaṃ khattiyamahāsālānaṃ vā sahabyataṃ upapajjeyya’’ntiādinā (dī. ni. 3.337) vā pana nayena appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ paṇidahati, evampi bhūte taṇhāmaññanāya maññati. Attano pana bhūtānañca sampattivipattiṃ nissāya attānaṃ vā seyyaṃ dahati. Bhūtesu ca yaṃkiñci bhūtaṃ hīnaṃ attānaṃ vā hīnaṃ, yaṃkiñci bhūtaṃ seyyaṃ . Attānaṃ vā bhūtena, bhūtaṃ vā attanā sadisaṃ dahati. Yathāha ‘‘idhekacco jātiyā vā…pe… aññataraññatarena vatthunā pubbakālaṃ parehi sadisaṃ attānaṃ dahati. Aparakālaṃ attānaṃ seyyaṃ dahati. Pare hīne dahati, yo evarūpo māno …pe… ayaṃ vuccati mānātimāno’’ti (vibha. 876-880). Evaṃ bhūte mānamaññanāya maññati.

    ಭೂತೇ ಪನ ‘‘ನಿಚ್ಚಾ ಧುವಾ ಸಸ್ಸತಾ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇ ಪಾಣಾ ಸಬ್ಬೇ ಭೂತಾ ಸಬ್ಬೇ ಜೀವಾ ಅವಸಾ ಅಬಲಾ ಅವೀರಿಯಾ ನಿಯತಿಸಙ್ಗತಿಭಾವಪರಿಣತಾ ಛಸ್ವೇವಾಭಿಜಾತೀಸು ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೮) ವಾ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಏವಂ ಭೂತೇ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞತಿ।

    Bhūte pana ‘‘niccā dhuvā sassatā avipariṇāmadhammā’’ti vā ‘‘sabbe sattā sabbe pāṇā sabbe bhūtā sabbe jīvā avasā abalā avīriyā niyatisaṅgatibhāvapariṇatā chasvevābhijātīsu sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedentī’’ti (dī. ni. 1.168) vā maññamāno diṭṭhimaññanāya maññati. Evaṃ bhūte tīhi maññanāhi maññati.

    ಕಥಂ ಭೂತೇಸು ಮಞ್ಞತಿ? ತೇಸು ತೇಸು ಭೂತೇಸು ಅತ್ತನೋ ಉಪಪತ್ತಿಂ ವಾ ಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ಆಕಙ್ಖತಿ। ಏವಂ ತಾವ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಭೂತೇಸು ಮಞ್ಞತಿ। ಭೂತೇಸು ವಾ ಉಪಪತ್ತಿಂ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯತಿ, ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಭೂತೇಸು ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಭೂತೇ ಪನ ಸಮೂಹಗ್ಗಾಹೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಏಕಚ್ಚೇ ಭೂತೇ ಸೇಯ್ಯತೋ ದಹತಿ, ಏಕಚ್ಚೇ ಸದಿಸತೋ ವಾ ಹೀನತೋ ವಾತಿ। ಏವಂ ಭೂತೇಸು ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ತಥಾ ಏಕಚ್ಚೇ ಭೂತೇ ನಿಚ್ಚಾ ಧುವಾತಿ ಮಞ್ಞತಿ। ಏಕಚ್ಚೇ ಅನಿಚ್ಚಾ ಅಧುವಾತಿ, ಅಹಮ್ಪಿ ಭೂತೇಸು ಅಞ್ಞತರೋಸ್ಮೀತಿ ವಾ ಮಞ್ಞತಿ। ಏವಂ ಭೂತೇಸು ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ।

    Kathaṃ bhūtesu maññati? Tesu tesu bhūtesu attano upapattiṃ vā sukhuppattiṃ vā ākaṅkhati. Evaṃ tāva taṇhāmaññanāya bhūtesu maññati. Bhūtesu vā upapattiṃ ākaṅkhamāno dānaṃ deti, sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti. Evampi bhūtesu taṇhāmaññanāya maññati. Bhūte pana samūhaggāhena gahetvā tattha ekacce bhūte seyyato dahati, ekacce sadisato vā hīnato vāti. Evaṃ bhūtesu mānamaññanāya maññati. Tathā ekacce bhūte niccā dhuvāti maññati. Ekacce aniccā adhuvāti, ahampi bhūtesu aññatarosmīti vā maññati. Evaṃ bhūtesu diṭṭhimaññanāya maññati.

    ಭೂತತೋ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಉಪಕರಣಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಭೂತತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭೂತತೋ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹಂ ಮಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಭೂತೇ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಏಕಾ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾವ ಲಬ್ಭತಿ। ಸಾ ಚಾಯಂ ‘‘ಮಮ ಪುತ್ತಾ, ಮಮ ಧೀತಾ, ಮಮ ಅಜೇಳಕಾ, ಕುಕ್ಕುಟಸೂಕರಾ, ಹತ್ಥಿಗವಸ್ಸವಳವಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಮಮಾಯತೋ ಪವತ್ತತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಭೂತೇ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಏತಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಅಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಉಪಾದಾಯ ಭೂತಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಭೂತಾ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯೋಜನಾ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಕಾತಬ್ಬಾ।

    Bhūtato maññatīti ettha pana saupakaraṇassa attano vā parassa vā yato kutoci bhūtato uppattiṃ maññamāno bhūtato maññatīti veditabbo, ayamassa diṭṭhimaññanā. Tasmiṃyeva panassa diṭṭhimaññanāya maññite vatthusmiṃ sinehaṃ mānañca uppādayato taṇhāmānamaññanāpi veditabbā. Bhūte meti maññatīti ettha pana ekā taṇhāmaññanāva labbhati. Sā cāyaṃ ‘‘mama puttā, mama dhītā, mama ajeḷakā, kukkuṭasūkarā, hatthigavassavaḷavā’’ti evamādinā nayena mamāyato pavattatīti veditabbā. Bhūte abhinandatīti etaṃ vuttanayameva. Apariññātaṃ tassāti ettha pana ye saṅkhāre upādāya bhūtānaṃ paññatti, tesaṃ apariññātattā bhūtā apariññātā hontīti veditabbā. Yojanā pana vuttanayeneva kātabbā.

    ಏವಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಚ ಸತ್ತವಸೇನ ಚ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಭೂಮಿವಿಸೇಸಾದಿನಾ ಭೇದೇನ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದೇವೇ ದೇವತೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾತಿ ದೇವಾ, ಕೀಳನ್ತಿ ಜೋತೇನ್ತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇ ತಿವಿಧಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾತಿ। ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ನಾಮ ರಾಜಾನೋ ದೇವಿಯೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ। ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ನಾಮ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕೇ ದೇವೇ ಉಪಾದಾಯ ತತುತ್ತರಿದೇವಾ। ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾ ನಾಮ ಅರಹನ್ತೋ ಖೀಣಾಸವಾ। ಇಧ ಪನ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ನೋ ಚ ಖೋ ಅವಿಸೇಸೇನ। ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿದೇವಲೋಕೇ ಮಾರಂ ಸಪರಿಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾ ಛ ಕಾಮಾವಚರಾ ಇಧ ದೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಭೂತವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Evaṃ saṅkhepato saṅkhāravasena ca sattavasena ca maññanāvatthuṃ dassetvā idāni bhūmivisesādinā bhedena vitthāratopi taṃ dassento deve devatotiādimāha. Tattha dibbanti pañcahi kāmaguṇehi attano vā iddhiyāti devā, kīḷanti jotenti cāti attho. Te tividhā sammutidevā upapattidevā visuddhidevāti. Sammutidevā nāma rājāno deviyo rājakumārā. Upapattidevā nāma cātumahārājike deve upādāya tatuttaridevā. Visuddhidevā nāma arahanto khīṇāsavā. Idha pana upapattidevā daṭṭhabbā, no ca kho avisesena. Paranimmitavasavattidevaloke māraṃ saparisaṃ ṭhapetvā sesā cha kāmāvacarā idha devāti adhippetā. Tattha sabbā atthavaṇṇanā bhūtavāre vuttanayeneva veditabbā.

    ಪಜಾಪತಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಮಾರೋ ಪಜಾಪತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಅಧಿಪತೀನಂ ಮಹಾರಾಜಾದೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ದೇವಗ್ಗಹಣೇನೇವ ತೇಸಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಮಾರೋಯೇವ ಪನ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಜಾಯ ಅಧಿಪತಿಭಾವೇನ ಇಧ ಪಜಾಪತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸೋ ಕುಹಿಂ ವಸತಿ? ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿದೇವಲೋಕೇ । ತತ್ರ ಹಿ ವಸವತ್ತಿರಾಜಾ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತಿ। ಮಾರೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಾಯ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ರಜ್ಜಪಚ್ಚನ್ತೇ ದಾಮರಿಕರಾಜಪುತ್ತೋ ವಿಯ ವಸತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಮಾರಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಮಾರಪರಿಸಾಯಪಿ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯೋಜನಾನಯೋ ಚೇತ್ಥ ಪಜಾಪತಿಂ ವಣ್ಣವನ್ತಂ ದೀಘಾಯುಕಂ ಸುಖಬಹುಲಂ ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಸುತ್ವಾ ವಾ ರಜ್ಜನ್ತೋ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಪಜಾಪತಿನೋ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಾ ಪನ ನಯೇನ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿದಹನ್ತೋಪಿ ಪಜಾಪತಿಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಪಜಾಪತಿಭಾವಂ ಪನ ಪತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ಅಹಮಸ್ಮಿ ಪಜಾನಮಿಸ್ಸರೋ ಅಧಿಪತೀತಿ ಮಾನಂ ಜನೇನ್ತೋ ಪಜಾಪತಿಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ‘‘ಪಜಾಪತಿ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅವಸೋ ಅಬಲೋ ಅವೀರಿಯೋ ನಿಯತಿಸಙ್ಗತಿಭಾವಪರಿಣತೋ ಛಸ್ವೇವಾಭಿಜಾತೀಸು ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿ ವಾ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪನ ಪಜಾಪತಿಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Pajāpatinti ettha pana māro pajāpatīti veditabbo. Keci pana ‘‘tesaṃ tesaṃ devānaṃ adhipatīnaṃ mahārājādīnametaṃ adhivacana’’nti vadanti. Taṃ devaggahaṇeneva tesaṃ gahitattā ayuttanti mahāaṭṭhakathāyaṃ paṭikkhittaṃ, māroyeva pana sattasaṅkhātāya pajāya adhipatibhāvena idha pajāpatīti adhippeto. So kuhiṃ vasati? Paranimmitavasavattidevaloke . Tatra hi vasavattirājā rajjaṃ kāreti. Māro ekasmiṃ padese attano parisāya issariyaṃ pavattento rajjapaccante dāmarikarājaputto viya vasatīti vadanti. Māraggahaṇeneva cettha māraparisāyapi gahaṇaṃ veditabbaṃ. Yojanānayo cettha pajāpatiṃ vaṇṇavantaṃ dīghāyukaṃ sukhabahulaṃ disvā vā sutvā vā rajjanto taṇhāmaññanāya maññati. ‘‘Aho vatāhaṃ pajāpatino sahabyataṃ upapajjeyya’’ntiādinā vā pana nayena appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ paṇidahantopi pajāpatiṃ taṇhāmaññanāya maññati. Pajāpatibhāvaṃ pana patto samāno ahamasmi pajānamissaro adhipatīti mānaṃ janento pajāpatiṃ mānamaññanāya maññati. ‘‘Pajāpati nicco dhuvo’’ti vā ‘‘ucchijjissati vinassissatī’’ti vā ‘‘avaso abalo avīriyo niyatisaṅgatibhāvapariṇato chasvevābhijātīsu sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedetī’’ti vā maññamāno pana pajāpatiṃ diṭṭhimaññanāya maññatīti veditabbo.

    ಪಜಾಪತಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಏಕಾ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾವ ಯುಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಸಾ ಏವಂ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ‘‘ಪಜಾಪತಿಸ್ಮಿಂ ಯೇ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ನಿಚ್ಚಾ ಧುವಾ ಸಸ್ಸತಾ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಪಜಾಪತಿಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥಿ ಪಾಪಂ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಪಕಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ।

    Pajāpatisminti ettha pana ekā diṭṭhimaññanāva yujjati. Tassā evaṃ pavatti veditabbā. Idhekacco ‘‘pajāpatismiṃ ye ca dhammā saṃvijjanti, sabbe te niccā dhuvā sassatā avipariṇāmadhammā’’ti maññati. Atha vā ‘‘pajāpatismiṃ natthi pāpaṃ, na tasmiṃ pāpakāni kammāni upalabbhantī’’ti maññati.

    ಪಜಾಪತಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಮಞ್ಞನಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಕಥಂ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಸಉಪಕರಣಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಪಜಾಪತಿತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ನಿಗ್ಗಮನಂ ವಾ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹಂ ಮಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಜಾಪತಿಂ ಮೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಏಕಾ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾವ ಲಬ್ಭತಿ। ಸಾ ಚಾಯಂ ‘‘ಪಜಾಪತಿ ಮಮ ಸತ್ಥಾ ಮಮ ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಮಾಯತೋ ಪವತ್ತತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Pajāpatitoti ettha tissopi maññanā labbhanti. Kathaṃ? Idhekacco saupakaraṇassa attano vā parassa vā pajāpatito uppattiṃ vā niggamanaṃ vā maññati, ayamassa diṭṭhimaññanā. Tasmiṃyeva panassa diṭṭhimaññanāya maññite vatthusmiṃ sinehaṃ mānañca uppādayato taṇhāmānamaññanāpi veditabbā. Pajāpatiṃ meti ettha pana ekā taṇhāmaññanāva labbhati. Sā cāyaṃ ‘‘pajāpati mama satthā mama sāmī’’tiādinā nayena mamāyato pavattatīti veditabbā. Sesaṃ vuttanayameva.

    ಬ್ರಹ್ಮಂ ಬ್ರಹ್ಮತೋತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರೂಹಿತೋ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಗುಣವಿಸೇಸೇಹೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ। ಅಪಿಚ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥಾಗತೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಪಿ ಮಾತಾಪಿತರೋಪಿ ಸೇಟ್ಠಮ್ಪಿ। ‘‘ಸಹಸ್ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬೫-೧೬೬) ಹಿ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ , ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಥಾಗತೋ।

    Brahmaṃ brahmatoti ettha brūhito tehi tehi guṇavisesehīti brahmā. Apica brahmāti mahābrahmāpi vuccati, tathāgatopi brāhmaṇopi mātāpitaropi seṭṭhampi. ‘‘Sahasso brahmā dvisahasso brahmā’’tiādīsu (ma. ni. 3.165-166) hi mahābrahmā brahmāti vuccati. ‘‘Brahmāti kho, bhikkhave , tathāgatassetaṃ adhivacana’’nti ettha tathāgato.

    ‘‘ತಮೋನುದೋ ಬುದ್ಧೋ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು,

    ‘‘Tamonudo buddho samantacakkhu,

    ಲೋಕನ್ತಗೂ ಸಬ್ಬಭವಾತಿವತ್ತೋ।

    Lokantagū sabbabhavātivatto;

    ಅನಾಸವೋ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಪ್ಪಹೀನೋ,

    Anāsavo sabbadukkhappahīno,

    ಸಚ್ಚವ್ಹಯೋ ಬ್ರಹ್ಮೇ ಉಪಾಸಿತೋ ಮೇ’’ತಿ॥ (ಚೂಳನಿ॰ ೧೦೪) –

    Saccavhayo brahme upāsito me’’ti. (cūḷani. 104) –

    ಏತ್ಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ।

    Ettha brāhmaṇo.

    ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ, ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾತಿ ವುಚ್ಚರೇ’’ತಿ॥ (ಇತಿವು॰ ೧೦೬; ಜಾ॰ ೨.೨೦.೧೮೧) –

    ‘‘Brahmāti mātāpitaro, pubbācariyāti vuccare’’ti. (itivu. 106; jā. 2.20.181) –

    ಏತ್ಥ ಮಾತಾಪಿತರೋ। ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೮; ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೧೧) ಏತ್ಥ ಸೇಟ್ಠಂ। ಇಧ ಪನ ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಕಪ್ಪಾಯುಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾಪಿ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಜಾಪತಿವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Ettha mātāpitaro. ‘‘Brahmacakkaṃ pavattetī’’ti (ma. ni. 1.148; a. ni. 5.11) ettha seṭṭhaṃ. Idha pana paṭhamābhinibbatto kappāyuko brahmā adhippeto. Taggahaṇeneva ca brahmapurohitabrahmapārisajjāpi gahitāti veditabbā. Atthavaṇṇanā panettha pajāpativāre vuttanayeneva veditabbā.

    ಆಭಸ್ಸರವಾರೇ ದಣ್ಡದೀಪಿಕಾಯ ಅಚ್ಚಿ ವಿಯ ಏತೇಸಂ ಸರೀರತೋ ಆಭಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತನ್ತೀ ವಿಯ ಸರತಿ ವಿಸರತೀತಿ ಆಭಸ್ಸರಾ। ತೇಸಂ ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿ ಗಹಿತಾ, ಏಕತಲವಾಸಿನೋ ಏವ ಚೇತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪರಿತ್ತಾಭಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾ ಆಭಸ್ಸರಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Ābhassaravāre daṇḍadīpikāya acci viya etesaṃ sarīrato ābhā chijjitvā chijjitvā patantī viya sarati visaratīti ābhassarā. Tesaṃ gahaṇena sabbāpi dutiyajjhānabhūmi gahitā, ekatalavāsino eva cete sabbepi parittābhā appamāṇābhā ābhassarāti veditabbā.

    ಸುಭಕಿಣ್ಹವಾರೇ ಸುಭೇನ ಓಕಿಣ್ಣಾ ವಿಕಿಣ್ಣಾ ಸುಭೇನ ಸರೀರಪ್ಪಭಾವಣ್ಣೇನ ಏಕಗ್ಘನಾ ಸುವಣ್ಣಮಞ್ಜೂಸಾಯ ಠಪಿತಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಕಞ್ಚನಪಿಣ್ಡಸಸ್ಸಿರಿಕಾತಿ ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ। ತೇಸಂ ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿ ಗಹಿತಾ। ಏಕತಲವಾಸಿನೋ ಏವ ಚೇತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪರಿತ್ತಸುಭಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಸುಭಾ ಸುಭಕಿಣ್ಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Subhakiṇhavāre subhena okiṇṇā vikiṇṇā subhena sarīrappabhāvaṇṇena ekagghanā suvaṇṇamañjūsāya ṭhapitasampajjalitakañcanapiṇḍasassirikāti subhakiṇhā. Tesaṃ gahaṇena sabbāpi tatiyajjhānabhūmi gahitā. Ekatalavāsino eva cete sabbepi parittasubhā appamāṇasubhā subhakiṇhāti veditabbā.

    ವೇಹಪ್ಫಲವಾರೇ, ವಿಪುಲಾ ಫಲಾತಿ ವೇಹಪ್ಫಲಾ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಭೂಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅತ್ಥನಯಯೋಜನಾ ಪನ ಇಮೇಸು ತೀಸುಪಿ ವಾರೇಸು ಭೂತವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Vehapphalavāre, vipulā phalāti vehapphalā. Catutthajjhānabhūmi brahmāno vuccanti. Atthanayayojanā pana imesu tīsupi vāresu bhūtavāre vuttanayeneva veditabbā.

    ಅಭಿಭೂವಾರೇ ಅಭಿಭವೀತಿ ಅಭಿಭೂ। ಕಿಂ ಅಭಿಭವಿ? ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ಅರೂಪಿನೋ। ಅಸಞ್ಞಭವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾ ದೇವಾ ವೇಹಪ್ಫಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತಲಾಯೇವ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ಯೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತೇನೇವ ಯಾವತಾಯುಕಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮರೂಪಸದಿಸಾ ಹುತ್ವಾ। ತೇ ಇಧ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಭಿಭೂವಚನೇನ ಗಹಿತಾ। ಕೇಚಿ ಅಭಿಭೂ ನಾಮ ಸಹಸ್ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಧಿಪತಿಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಪನ ತಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಅಯುತ್ತಮೇತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯೋಜನಾನಯೋ ಚೇತ್ಥ ಅಭಿಭೂ ವಣ್ಣವಾ ದೀಘಾಯುಕೋತಿ ಸುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಅಭಿಭುಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಅಭಿಭುನೋ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪನ ನಯೇನ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿದಹನ್ತೋಪಿ ಅಭಿಭುಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಅತ್ತಾನಂ ಹೀನತೋ ಅಭಿಭುಂ ಸೇಯ್ಯತೋ ದಹನ್ತೋ ಪನ ಅಭಿಭುಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ‘‘ಅಭಿಭೂ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪರಾಮಸನ್ತೋ ಅಭಿಭುಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೇಸಂ ಪಜಾಪತಿವಾರೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Abhibhūvāre abhibhavīti abhibhū. Kiṃ abhibhavi? Cattāro khandhe arūpino. Asaññabhavassetaṃ adhivacanaṃ. Asaññasattā devā vehapphalehi saddhiṃ ekatalāyeva ekasmiṃ okāse yena iriyāpathena nibbattā, teneva yāvatāyukaṃ tiṭṭhanti cittakammarūpasadisā hutvā. Te idha sabbepi abhibhūvacanena gahitā. Keci abhibhū nāma sahasso brahmāti evamādinā nayena tattha tattha adhipatibrahmānaṃ vaṇṇayanti. Brahmaggahaṇeneva pana tassa gahitattā ayuttametanti veditabbaṃ. Yojanānayo cettha abhibhū vaṇṇavā dīghāyukoti sutvā tattha chandarāgaṃ uppādento abhibhuṃ taṇhāmaññanāya maññati. ‘‘Aho vatāhaṃ abhibhuno sahabyataṃ upapajjeyya’’ntiādinā pana nayena appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ paṇidahantopi abhibhuṃ taṇhāmaññanāya maññati. Attānaṃ hīnato abhibhuṃ seyyato dahanto pana abhibhuṃ mānamaññanāya maññati. ‘‘Abhibhū nicco dhuvo’’tiādinā nayena parāmasanto abhibhuṃ diṭṭhimaññanāya maññatīti veditabbo. Sesaṃ pajāpativāre vuttanayameva.

    ಭೂತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Bhūtavārādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

    Ākāsānañcāyatanavārādivaṇṇanā

    ೪. ಏವಂ ಭಗವಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದೇವಲೋಕೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋಪಿ ಅಭಿಭೂವಚನೇನ ಅಸಞ್ಞಭವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ವಟ್ಟಕಥಾ, ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ಚ ವಿವಟ್ಟಪಕ್ಖೇ ಠಿತಾ, ಅನಾಗಾಮಿಖೀಣಾಸವಾ ಏವ ಹಿ ತೇ ದೇವಾ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಕತಿಪಯಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾಯುಕಾ ತೇ ದೇವಾ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಕಾಲೇಯೇವ ಹೋನ್ತಿ। ಬುದ್ಧಾ ಪನ ಅಸಙ್ಖೇಯೇಪಿ ಕಪ್ಪೇ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತದಾ ಸುಞ್ಞಾಪಿ ಸಾ ಭೂಮಿ ಹೋತಿ। ರಞ್ಞೋ ಖನ್ಧಾವಾರಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸುದ್ಧಾವಾಸಭವೋ। ತೇ ತೇನೇವ ಚ ಕಾರಣೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸವಸೇನಪಿ ನ ಗಹಿತಾ, ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾ ಪನ ಇಮಾ ಮಞ್ಞನಾ। ತಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ಸದಾವಿಜ್ಜಮಾನಭೂಮಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ, ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನನ್ತಿ ತಬ್ಭೂಮಿಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾ ಖನ್ಧಾ। ತೇ ಚ ತತ್ರೂಪಪನ್ನಾಯೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಭವಪರಿಚ್ಛೇದಕಥಾ ಅಯನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ಏಸ ನಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಾದೀಸು। ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಪನ ಚತೂಸುಪಿ ಏತೇಸು ವಾರೇಸು ಅಭಿಭೂವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಮಾನಮಞ್ಞನಾ ಚೇತ್ಥ ಪಜಾಪತಿವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನಾಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ।

    4. Evaṃ bhagavā paṭipāṭiyā devaloke dassentopi abhibhūvacanena asaññabhavaṃ dassetvā idāni yasmā ayaṃ vaṭṭakathā, suddhāvāsā ca vivaṭṭapakkhe ṭhitā, anāgāmikhīṇāsavā eva hi te devā. Yasmā vā katipayakappasahassāyukā te devā, buddhuppādakāleyeva honti. Buddhā pana asaṅkheyepi kappe na uppajjanti, tadā suññāpi sā bhūmi hoti. Rañño khandhāvāraṭṭhānaṃ viya hi buddhānaṃ suddhāvāsabhavo. Te teneva ca kāraṇena viññāṇaṭṭhitisattāvāsavasenapi na gahitā, sabbakālikā pana imā maññanā. Tasmā tāsaṃ sadāvijjamānabhūmiṃ dassento suddhāvāse atikkamitvā, ākāsānañcāyatanantiādimāha. Tattha ākāsānañcāyatananti tabbhūmikā cattāro kusalavipākakiriyā khandhā. Te ca tatrūpapannāyeva daṭṭhabbā bhavaparicchedakathā ayanti katvā. Esa nayo viññāṇañcāyatanādīsu. Atthayojanā pana catūsupi etesu vāresu abhibhūvāre vuttanayeneva veditabbā. Mānamaññanā cettha pajāpativāre vuttanayenāpi yujjati.

    ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Ākāsānañcāyatanavārādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    ದಿಟ್ಠಸುತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

    Diṭṭhasutavārādivaṇṇanā

    ೫. ಏವಂ ಭೂಮಿವಿಸೇಸಾದಿನಾ ಭೇದೇನ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಮಞ್ಞನಾವತ್ಥುಭೂತಂ ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಭೇದಂ ದಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ದಿಟ್ಠಂ ದಿಟ್ಠತೋತಿಆದಿಮಾಹ।

    5. Evaṃ bhūmivisesādinā bhedena vitthāratopi maññanāvatthuṃ dassetvā idāni sabbamaññanāvatthubhūtaṃ sakkāyapariyāpannaṃ tebhūmakadhammabhedaṃ diṭṭhādīhi catūhi saṅgaṇhitvā dassento, diṭṭhaṃ diṭṭhatotiādimāha.

    ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾಪಿ ದಿಟ್ಠಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾಪಿ ದಿಟ್ಠಂ। ರೂಪಾಯತನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಂ ಮಞ್ಞತೀತಿ ದಿಟ್ಠಂ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞತಿ। ಕಥಂ? ರೂಪಾಯತನಂ ಸುಭಸಞ್ಞಾಯ ಸುಖಸಞ್ಞಾಯ ಚ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಂ ಜನೇತಿ, ತಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಇತ್ಥಿರೂಪೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾ ರತ್ತಾ ಗಿದ್ಧಾ ಗಧಿತಾ ಮುಚ್ಛಿತಾ ಅಜ್ಝೋಸನ್ನಾ, ತೇ ದೀಘರತ್ತಂ ಸೋಚನ್ತಿ ಇತ್ಥಿರೂಪವಸಾನುಗಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೫೫)। ಏವಂ ದಿಟ್ಠಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ‘‘ಇತಿ ಮೇ ರೂಪಂ ಸಿಯಾ ಅನಾಗತಮದ್ಧಾನನ್ತಿ ವಾ ಪನೇತ್ಥ ನನ್ದಿಂ ಸಮನ್ನಾನೇತಿ, ರೂಪಸಮ್ಪದಂ ವಾ ಪನ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ದಾನಂ ದೇತೀ’’ತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ। ಏವಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಅತ್ತನೋ ಪನ ಪರಸ್ಸ ಚ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಜನೇತಿ। ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೇಯ್ಯೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸದಿಸೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಹೀನೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ವಾತಿ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ರೂಪಾಯತನಂ ಪನ ನಿಚ್ಚಂ ಧುವಂ ಸಸ್ಸತನ್ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಅತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನಿಯನ್ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಮಙ್ಗಲಂ ಅಮಙ್ಗಲನ್ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಏವಂ ದಿಟ್ಠಂ ತೀಹಿ ಮಞ್ಞನಾಹಿ ಮಞ್ಞತಿ। ಕಥಂ ದಿಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ? ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸನನಯೇನ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ। ಯಥಾ ವಾ ಧನೇ ಧಞ್ಞೇ। ಏವಂ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ರಾಗಾದಯೋತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋಪಿ ದಿಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ। ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ। ತಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಪನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಿನೇಹಂ ಮಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ದಿಟ್ಠಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ। ಸೇಸಂ ಪಥವೀವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Tattha diṭṭhanti maṃsacakkhunāpi diṭṭhaṃ, dibbacakkhunāpi diṭṭhaṃ. Rūpāyatanassetaṃ adhivacanaṃ. Tattha diṭṭhaṃ maññatīti diṭṭhaṃ tīhi maññanāhi maññati. Kathaṃ? Rūpāyatanaṃ subhasaññāya sukhasaññāya ca passanto tattha chandarāgaṃ janeti, taṃ assādeti abhinandati. Vuttampi hetaṃ bhagavatā ‘‘itthirūpe, bhikkhave, sattā rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā, te dīgharattaṃ socanti itthirūpavasānugā’’ti (a. ni. 5.55). Evaṃ diṭṭhaṃ taṇhāmaññanāya maññati. ‘‘Iti me rūpaṃ siyā anāgatamaddhānanti vā panettha nandiṃ samannāneti, rūpasampadaṃ vā pana ākaṅkhamāno dānaṃ detī’’ti vitthāro. Evampi diṭṭhaṃ taṇhāmaññanāya maññati. Attano pana parassa ca rūpasampattiṃ vipattiṃ nissāya mānaṃ janeti. ‘‘Imināhaṃ seyyosmī’’ti vā ‘‘sadisosmī’’ti vā ‘‘hīnosmī’’ti vāti evaṃ diṭṭhaṃ mānamaññanāya maññati. Rūpāyatanaṃ pana niccaṃ dhuvaṃ sassatanti maññati, attānaṃ attaniyanti maññati, maṅgalaṃ amaṅgalanti maññati, evaṃ diṭṭhaṃ diṭṭhimaññanāya maññati. Evaṃ diṭṭhaṃ tīhi maññanāhi maññati. Kathaṃ diṭṭhasmiṃ maññati? Rūpasmiṃ attānaṃ samanupassananayena maññanto diṭṭhasmiṃ maññati. Yathā vā dhane dhaññe. Evaṃ rūpasmiṃ rāgādayoti maññantopi diṭṭhasmiṃ maññati. Ayamassa diṭṭhimaññanā. Tasmiññeva panassa diṭṭhimaññanāya maññite vatthusmiṃ sinehaṃ mānañca uppādayato taṇhāmānamaññanāpi veditabbā. Evaṃ diṭṭhasmiṃ maññati. Sesaṃ pathavīvāre vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ಸುತನ್ತಿ ಮಂಸಸೋತೇನಪಿ ಸುತಂ, ದಿಬ್ಬಸೋತೇನಪಿ ಸುತಂ, ಸದ್ದಾಯತನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ।

    Sutanti maṃsasotenapi sutaṃ, dibbasotenapi sutaṃ, saddāyatanassetaṃ adhivacanaṃ.

    ಮುತನ್ತಿ ಮುತ್ವಾ ಮುನಿತ್ವಾ ಚ ಗಹಿತಂ, ಆಹಚ್ಚ ಉಪಗನ್ತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಂಸಿಲೇಸೇ ವಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ।

    Mutanti mutvā munitvā ca gahitaṃ, āhacca upagantvāti attho, indriyānaṃ ārammaṇānañca aññamaññasaṃsilese viññātanti vuttaṃ hoti, gandharasaphoṭṭhabbāyatanānametaṃ adhivacanaṃ.

    ವಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಮನಸಾ ವಿಞ್ಞಾತಂ, ಸೇಸಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಯತನಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಾ। ಇಧ ಪನ ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನೇತ್ಥ ದಿಟ್ಠವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Viññātanti manasā viññātaṃ, sesānaṃ sattannaṃ āyatanānametaṃ adhivacanaṃ dhammārammaṇassa vā. Idha pana sakkāyapariyāpannameva labbhati. Vitthāro panettha diṭṭhavāre vuttanayeneva veditabbo.

    ದಿಟ್ಠಸುತ್ತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Diṭṭhasuttavārādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಏಕತ್ತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ

    Ekattavārādivaṇṇanā

    ೬. ಏವಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾಯಭೇದಂ ದಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಸಮಾಪನ್ನಕವಾರೇನ ಚ ಅಸಮಾಪನ್ನಕವಾರೇನ ಚ ದ್ವಿಧಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏಕತ್ತಂ ನಾನತ್ತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।

    6. Evaṃ sabbaṃ sakkāyabhedaṃ diṭṭhādīhi catūhi dassetvā idāni tameva samāpannakavārena ca asamāpannakavārena ca dvidhā dassento ekattaṃ nānattantiādimāha.

    ಏಕತ್ತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಹಿ ಸಮಾಪನ್ನಕವಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ನಾನತ್ತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಸಮಾಪನ್ನಕವಾರಂ। ತೇಸಂ ಅಯಂ ವಚನತ್ಥೋ ಏಕಭಾವೋ ಏಕತ್ತಂ। ನಾನಾಭಾವೋ ನಾನತ್ತನ್ತಿ। ಯೋಜನಾ ಪನೇತ್ಥ ಸಮಾಪನ್ನಕವಾರಂ ಚತೂಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ, ಅಸಮಾಪನ್ನಕವಾರಞ್ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಾಸನನಯೇನ ಪಥವೀವಾರಾದೀಸು ವುತ್ತೇನ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನ ಯಥಾನುರೂಪಂ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕೇಚಿ ಪನ ಏಕತ್ತನ್ತಿ ಏಕತ್ತನಯಂ ವದನ್ತಿ ನಾನತ್ತನ್ತಿ ನಾನತ್ತನಯಂ। ಅಪರೇ ‘‘ಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸಂ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಅಯುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ।

    Ekattanti iminā hi samāpannakavāraṃ dasseti. Nānattanti iminā asamāpannakavāraṃ. Tesaṃ ayaṃ vacanattho ekabhāvo ekattaṃ. Nānābhāvo nānattanti. Yojanā panettha samāpannakavāraṃ catūhi khandhehi, asamāpannakavārañca pañcahi khandhehi bhinditvā ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādinā sāsananayena pathavīvārādīsu vuttena ca aṭṭhakathānayena yathānurūpaṃ vīmaṃsitvā veditabbā. Keci pana ekattanti ekattanayaṃ vadanti nānattanti nānattanayaṃ. Apare ‘‘ekattasaññī attā hoti arogo paraṃ maraṇā, nānattasaññī attā hotī’’ti evaṃ diṭṭhābhinivesaṃ. Taṃ sabbaṃ idha nādhippetattā ayuttameva hoti.

    ಏವಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾಯಂ ದ್ವಿಧಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಏಕಧಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬತೋತಿಆದಿಮಾಹ। ಯೋಜನಾನಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ‘‘ಮಯಾ ಏತೇ ಸತ್ತಾ ನಿಮ್ಮಿತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ತನಾ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬೇಕತಕಮ್ಮಹೇತು, ಸಬ್ಬಂ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಹೇತು, ಸಬ್ಬಂ ಅಹೇತುಅಪಚ್ಚಯಾ, ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಸಬ್ಬಂ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಥಂ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಏವಂದಿಟ್ಠಿಕೋ ಹೋತಿ ‘‘ಮಹಾ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ। ಸೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸಂ ತಸ್ಸೋಕಾಸಭಾವೇನ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿನ್ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಂ ತಬ್ಬತ್ಥುಕಞ್ಚ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೇಸಂ ಪಥವೀವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Evaṃ sabbaṃ sakkāyaṃ dvidhā dassetvā idāni tameva ekadhā sampiṇḍetvā dassento sabbaṃ sabbatotiādimāha. Yojanānayo panettha sabbaṃ assādento sabbaṃ taṇhāmaññanāya maññati. ‘‘Mayā ete sattā nimmitā’’tiādinā nayena attanā nimmitaṃ maññanto sabbaṃ mānamaññanāya maññati. ‘‘Sabbaṃ pubbekatakammahetu, sabbaṃ issaranimmānahetu, sabbaṃ ahetuapaccayā, sabbaṃ atthi, sabbaṃ natthī’’tiādinā nayena maññanto sabbaṃ diṭṭhimaññanāya maññatīti veditabbo. Kathaṃ sabbasmiṃ maññati? Idhekacco evaṃdiṭṭhiko hoti ‘‘mahā me attā’’ti. So sabbalokasannivāsaṃ tassokāsabhāvena parikappetvā so kho pana me ayaṃ attā sabbasminti maññati, ayamassa diṭṭhimaññanā. Tasmiṃyeva panassa attani sinehaṃ tabbatthukañca mānaṃ uppādayato taṇhāmānamaññanāpi veditabbā. Sesaṃ pathavīvāre vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ಏವಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾಯಂ ಏಕಧಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಪರೇನಪಿ ನಯೇನ ತಂ ಏಕಧಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನತೋತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭೋ, ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಪರಿಚಾರೇತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ, ಭೋ, ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಪರಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ಆಗತಂ ಪರಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ ತಣ್ಹಾಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ತೇನ ನಿಬ್ಬಾನೇನ ‘‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಮಾನಂ ಜನೇನ್ತೋ ಮಾನಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತಿ। ಅನಿಬ್ಬಾನಂಯೇವ ಸಮಾನಂ ತಂ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಚ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Evaṃ sabbaṃ sakkāyaṃ ekadhā dassetvā idāni aparenapi nayena taṃ ekadhā dassento nibbānaṃ nibbānatoti āha. Tattha nibbānanti ‘‘yato kho, bho, ayaṃ attā pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgibhūto paricāreti. Ettāvatā kho, bho, ayaṃ attā paramadiṭṭhadhammanibbānaṃ patto hotī’’tiādinā nayena pañcadhā āgataṃ paramadiṭṭhadhammanibbānaṃ veditabbaṃ. Tattha nibbānaṃ assādento taṇhāmaññanāya maññati. Tena nibbānena ‘‘ahamasmi nibbānaṃ patto’’ti mānaṃ janento mānamaññanāya maññati. Anibbānaṃyeva samānaṃ taṃ nibbānato niccādito ca gaṇhanto diṭṭhimaññanāya maññatīti veditabbo.

    ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪನ ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ತಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬಾನೇತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಂ ತಬ್ಬತ್ಥುಕಞ್ಚ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏಸ ನಯೋ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಮಞ್ಞನಾಯಪಿ। ತತ್ರಪಿ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ತಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅಯಂ ಅತ್ತಾ, ಸೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಇತೋ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಅಞ್ಞೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಮಞ್ಞತಿ, ಅಯಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಂ ತಬ್ಬತ್ಥುಕಞ್ಚ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಮಾನಮಞ್ಞನಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಅಹೋ ಸುಖಂ ಮಮ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೋ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅನುಗೀತಿ –

    Nibbānato pana aññaṃ attānaṃ gahetvā so kho pana me ayaṃ attā imasmiṃ nibbāneti maññanto nibbānasmiṃ maññati, ayamassa diṭṭhimaññanā. Tasmiṃyeva panassa attani sinehaṃ tabbatthukañca mānaṃ uppādayato taṇhāmānamaññanāpi veditabbā. Esa nayo nibbānato maññanāyapi. Tatrapi hi nibbānato aññaṃ attānaṃ gahetvā ‘‘idaṃ nibbānaṃ, ayaṃ attā, so kho pana me ayaṃ attā ito nibbānato añño’’ti maññanto nibbānato maññati, ayamassa diṭṭhimaññanā. Tasmiṃyeva panassa attani sinehaṃ tabbatthukañca mānaṃ uppādayato taṇhāmānamaññanāpi veditabbā. ‘‘Aho sukhaṃ mama nibbāna’’nti maññanto pana nibbānaṃ meti maññatīti veditabbo. Sesaṃ vuttanayameva. Ayaṃ panettha anugīti –

    ಯಾದಿಸೋ ಏಸ ಸಕ್ಕಾಯೋ, ತಥಾ ನಂ ಅವಿಜಾನತೋ।

    Yādiso esa sakkāyo, tathā naṃ avijānato;

    ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾಯೇ, ಜಾಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮಞ್ಞನಾ॥

    Puthujjanassa sakkāye, jāyanti sabbamaññanā.

    ಜೇಗುಚ್ಛೋ ಭಿದುರೋ ಚಾಯಂ, ದುಕ್ಖೋ ಅಪರಿಣಾಯಕೋ।

    Jeguccho bhiduro cāyaṃ, dukkho apariṇāyako;

    ತಂ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಬಾಲೋ, ಗಣ್ಹಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಮಞ್ಞನಂ॥

    Taṃ paccanīkato bālo, gaṇhaṃ gaṇhāti maññanaṃ.

    ಸುಭತೋ ಸುಖತೋ ಚೇವ, ಸಕ್ಕಾಯಂ ಅನುಪಸ್ಸತೋ।

    Subhato sukhato ceva, sakkāyaṃ anupassato;

    ಸಲಭಸ್ಸೇವ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ, ಹೋತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಮಞ್ಞನಾ॥

    Salabhasseva aggimhi, hoti taṇhāya maññanā.

    ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸತೋ।

    Niccasaññaṃ adhiṭṭhāya, sampattiṃ tassa passato;

    ಗೂಥಾದೀ ವಿಯ ಗೂಥಸ್ಮಿಂ, ಹೋತಿ ಮಾನೇನ ಮಞ್ಞನಾ॥

    Gūthādī viya gūthasmiṃ, hoti mānena maññanā.

    ಅತ್ತಾ ಅತ್ತನಿಯೋ ಮೇತಿ, ಪಸ್ಸತೋ ನಂ ಅಬುದ್ಧಿನೋ।

    Attā attaniyo meti, passato naṃ abuddhino;

    ಆದಾಸೇ ವಿಯ ಬೋನ್ಧಿಸ್ಸ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಹೋತಿ ಮಞ್ಞನಾ॥

    Ādāse viya bondhissa, diṭṭhiyā hoti maññanā.

    ಮಞ್ಞನಾತಿ ಚ ನಾಮೇತಂ, ಸುಖುಮಂ ಮಾರಬನ್ಧನಂ।

    Maññanāti ca nāmetaṃ, sukhumaṃ mārabandhanaṃ;

    ಸಿಥಿಲಂ ದುಪ್ಪಮುಞ್ಚಞ್ಚ, ಯೇನ ಬದ್ಧೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ॥

    Sithilaṃ duppamuñcañca, yena baddho puthujjano.

    ಬಹುಂ ವಿಪ್ಫನ್ದಮಾನೋಪಿ, ಸಕ್ಕಾಯಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ।

    Bahuṃ vipphandamānopi, sakkāyaṃ nātivattati;

    ಸಮುಸ್ಸಿತಂ ದಳ್ಹತ್ಥಮ್ಭಂ, ಸಾವ ಗದ್ದುಲಬನ್ಧನೋ॥

    Samussitaṃ daḷhatthambhaṃ, sāva gaddulabandhano.

    ಸ’ಸೋ ಸಕ್ಕಾಯಮಲೀನೋ, ಜಾತಿಯಾ ಚ ಜರಾಯ ಚ।

    Sa’so sakkāyamalīno, jātiyā ca jarāya ca;

    ರೋಗಾದೀಹಿ ಚ ದುಕ್ಖೇಹಿ, ನಿಚ್ಚಂ ಹಞ್ಞತಿ ಬಾಳ್ಹಸೋ॥

    Rogādīhi ca dukkhehi, niccaṃ haññati bāḷhaso.

    ತಂ ವೋ ವದಾಮಿ ಭದ್ದನ್ತೇ, ಸಕ್ಕಾಯಂ ಅನುಪಸ್ಸಥ।

    Taṃ vo vadāmi bhaddante, sakkāyaṃ anupassatha;

    ಅಸಾತತೋ ಅಸುಭತೋ, ಭೇದತೋ ಚ ಅನತ್ತತೋ॥

    Asātato asubhato, bhedato ca anattato.

    ಏಸೋ ಸಭಾವೋ ಹೇತಸ್ಸ, ಪಸ್ಸಂ ಏವಮಿಮಂ ಬುಧೋ।

    Eso sabhāvo hetassa, passaṃ evamimaṃ budho;

    ಪಹಾಯ ಮಞ್ಞನಾ ಸಬ್ಬಾ, ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ॥

    Pahāya maññanā sabbā, sabbadukkhā pamuccatīti.

    ಏಕತ್ತವಾರಾದಿವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Ekattavārādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಪುಥುಜ್ಜನವಸೇನ ಚತುವೀಸತಿಪಬ್ಬಾ ಪಠಮನಯಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Puthujjanavasena catuvīsatipabbā paṭhamanayakathā niṭṭhitā.

    ಸೇಕ್ಖವಾರದುತಿಯನಯವಣ್ಣನಾ

    Sekkhavāradutiyanayavaṇṇanā

    ೭. ಏವಂ ಭಗವಾ ಪಥವೀಆದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಸಬ್ಬಸಕ್ಕಾಯಧಮ್ಮಮೂಲಭೂತಂ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಸ್ವೇವ ವತ್ಥೂಸು ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯೋಪಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೇಕ್ಖೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯೋತಿ ಉದ್ದೇಸವಚನಂ। ಸೋತಿ ನಿದ್ದೇಸವಚನಂ। ಪಿಕಾರೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಅಯಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಅನಿಯತೋತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ತೇನ ಚ ಆರಮ್ಮಣಸಭಾಗೇನ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ, ನೋ ಪುಗ್ಗಲಸಭಾಗೇನ, ಹೇಟ್ಠತೋ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲಾ ದಿಟ್ಠಿವಿಪನ್ನಾ, ಇಧ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನಾ, ನ ತೇಸಂ ಸಭಾಗತಾ ಅತ್ಥಿ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ಪುಗ್ಗಲಾನಮ್ಪಿ ತದೇವ, ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ತದೇವಾತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಸಭಾಗೇನ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ ನೋ ಪುಗ್ಗಲಸಭಾಗೇನಾ’’ತಿ। ಯೋಪಿ ಸೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಕಲೇನ ವಚನೇನ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸೇಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಇದಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    7. Evaṃ bhagavā pathavīādīsu vatthūsu sabbasakkāyadhammamūlabhūtaṃ puthujjanassa pavattiṃ dassetvā idāni tesveva vatthūsu sekkhassa pavattiṃ dassento yopi so, bhikkhave, bhikkhu sekkhotiādimāha. Tattha yoti uddesavacanaṃ. Soti niddesavacanaṃ. Pikāro sampiṇḍanattho ayampi dhammo aniyatotiādīsu viya. Tena ca ārammaṇasabhāgena puggalaṃ sampiṇḍeti, no puggalasabhāgena, heṭṭhato hi puggalā diṭṭhivipannā, idha diṭṭhisampannā, na tesaṃ sabhāgatā atthi. Ārammaṇaṃ pana heṭṭhā puggalānampi tadeva, imesampi tadevāti. Tena vuttaṃ ‘‘ārammaṇasabhāgena puggalaṃ sampiṇḍeti no puggalasabhāgenā’’ti. Yopi soti iminā pana sakalena vacanena idāni vattabbaṃ sekkhaṃ dassetīti veditabbo. Bhikkhave, bhikkhūti idaṃ vuttanayameva.

    ಸೇಕ್ಖೋತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಸೇಕ್ಖೋ? ಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಪ್ಪಟಿಲಾಭತೋ ಸೇಕ್ಖೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಸೇಕ್ಖೋ ಹೋತೀತಿ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸೇಕ್ಖಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಸೇಕ್ಖೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿನಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು, ಸೇಕ್ಖೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೩)। ಅಪಿಚ ಸಿಕ್ಖತೀತಿಪಿ ಸೇಕ್ಖೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ತಸ್ಮಾ ಸೇಕ್ಖೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕಿಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖತಿ? ಅಧಿಸೀಲಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಅಧಿಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಅಧಿಪಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಖೋ ಭಿಕ್ಖು ತಸ್ಮಾ ಸೇಕ್ಖೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೮೬)।

    Sekkhoti kenaṭṭhena sekkho? Sekkhadhammappaṭilābhato sekkho. Vuttañhetaṃ ‘‘kittāvatā nu kho, bhante, sekkho hotīti? Idha, bhikkhave, bhikkhu sekkhāya sammādiṭṭhiyā samannāgato hoti…pe… sekkhena sammāsamādhinā samannāgato hoti. Ettāvatā kho bhikkhu, sekkho hotī’’ti (saṃ. ni. 5.13). Apica sikkhatītipi sekkho. Vuttañhetaṃ ‘‘sikkhatīti kho bhikkhu tasmā sekkhoti vuccati. Kiñca sikkhati? Adhisīlampi sikkhati, adhicittampi sikkhati, adhipaññampi sikkhati, sikkhatīti kho bhikkhu tasmā sekkhoti vuccatī’’ti (a. ni. 3.86).

    ಯೋಪಿ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಾಯ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರೋ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ ಪುಬ್ಬರತ್ತಾಪರರತ್ತಂ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ – ‘‘ಅಜ್ಜ ವಾ ಸ್ವೇ ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ, ಸೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಕ್ಖೋತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಪಟಿವೇಧಪ್ಪತ್ತೋವ ಸೇಕ್ಖೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ।

    Yopi kalyāṇaputhujjano anulomapaṭipadāya paripūrakārī sīlasampanno indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyānuyogamanuyutto pubbarattāpararattaṃ bodhipakkhiyānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto viharati – ‘‘ajja vā sve vā aññataraṃ sāmaññaphalaṃ adhigamissāmī’’ti, sopi vuccati sikkhatīti sekkhoti. Imasmiṃ panatthe paṭivedhappattova sekkho adhippeto, no puthujjano.

    ಅಪ್ಪತ್ತಂ ಮಾನಸಂ ಏತೇನಾತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸೋ। ಮಾನಸನ್ತಿ ರಾಗೋಪಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಅರಹತ್ತಮ್ಪಿ। ‘‘ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಚರೋ ಪಾಸೋ, ಯ್ವಾಯಂ ಚರತಿ ಮಾನಸೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೩೩; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೧) ಏತ್ಥ ಹಿ ರಾಗೋ ಮಾನಸಂ। ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮನೋ ಮಾನಸ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೬೫) ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ। ‘‘ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸೋ ಸೇಕ್ಖೋ, ಕಾಲಂ ಕಯಿರಾ ಜನೇಸುತಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೯) ಏತ್ಥ ಅರಹತ್ತಂ। ಇಧಾಪಿ ಅರಹತ್ತಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತೇನ ಅಪ್ಪತ್ತಾರಹತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Appattaṃ mānasaṃ etenāti appattamānaso. Mānasanti rāgopi cittampi arahattampi. ‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso’’ti (mahāva. 33; saṃ. ni. 1.151) ettha hi rāgo mānasaṃ. ‘‘Cittaṃ mano mānasa’’nti (dha. sa. 65) ettha cittaṃ. ‘‘Appattamānaso sekkho, kālaṃ kayirā janesutā’’ti (saṃ. ni. 1.159) ettha arahattaṃ. Idhāpi arahattameva adhippetaṃ. Tena appattārahattoti vuttaṃ hoti.

    ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ, ಅಸದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಖೇಮಂ ಅನನುಯುತ್ತನ್ತಿ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ, ಅರಹತ್ತಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಪತ್ಥಯಮಾನೋತಿ ದ್ವೇ ಪತ್ಥನಾ ತಣ್ಹಾಪತ್ಥನಾ ಚ, ಛನ್ದಪತ್ಥನಾ ಚ। ‘‘ಪತ್ಥಯಮಾನಸ್ಸ ಹಿ ಪಜಪ್ಪಿತಾನಿ, ಪವೇಧಿತಂ ವಾಪಿ ಪಕಪ್ಪಿತೇಸೂ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೯೦೮) ಏತ್ಥ ತಣ್ಹಾಪತ್ಥನಾ।

    Anuttaranti seṭṭhaṃ, asadisanti attho. Catūhi yogehi khemaṃ ananuyuttanti yogakkhemaṃ, arahattameva adhippetaṃ. Patthayamānoti dve patthanā taṇhāpatthanā ca, chandapatthanā ca. ‘‘Patthayamānassa hi pajappitāni, pavedhitaṃ vāpi pakappitesū’’ti (su. ni. 908) ettha taṇhāpatthanā.

    ‘‘ಛಿನ್ನಂ ಪಾಪಿಮತೋ ಸೋತಂ, ವಿದ್ಧಸ್ತಂ ವಿನಳೀಕತಂ।

    ‘‘Chinnaṃ pāpimato sotaṃ, viddhastaṃ vinaḷīkataṃ;

    ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲಾ ಹೋಥ, ಖೇಮಂ ಪತ್ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ॥ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೫೨) –

    Pāmojjabahulā hotha, khemaṃ pattattha bhikkhavo’’ti. (ma. ni. 1.352) –

    ಏತ್ಥ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾ ಕುಸಲಚ್ಛನ್ದಪತ್ಥನಾ। ಅಯಮೇವ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತೇನ ಪತ್ಥಯಮಾನೋತಿ ತಂ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ಪತ್ತುಕಾಮೋ ಅಧಿಗನ್ತುಕಾಮೋ ತನ್ನಿನ್ನೋ ತಪ್ಪೋಣೋ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿಹರತೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಇರಿಯಾಪಥದುಕ್ಖಂ ಅಞ್ಞೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಪರಿಪತನ್ತಂ ಕಾಯಂ ಹರತಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ ಸದ್ಧಾಯ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ ನಿದ್ದೇಸನಯೇನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ ಪಥವಿಂ ಪಥವೀಭಾವೇನ ಅಭಿಜಾನಾತಿ, ನ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬಾಕಾರವಿಪರೀತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ। ಅಪಿಚ ಖೋ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಞಾಣೇನ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಪಥವೀತಿ ಏತಂ ಪಥವೀಭಾವಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ ಏವ ನಂ ಅನಿಚ್ಚಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖಾತಿಪಿ ಅನತ್ತಾತಿಪಿ ಏವಂ ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಞ್ಚ ನಂ ಅಭಿಞ್ಞತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಮಾ ಮಞ್ಞೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮಞ್ಞತೀತಿ ಮಞ್ಞಿ। ಅಯಂ ಪನ ಮಞ್ಞೀ ಚ ನ ಮಞ್ಞೀ ಚ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ। ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅತ್ಥೇ ಇದಂ ಪದಂ ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ। ವುಚ್ಚತೇ, ಪುಥುಜ್ಜನೋ ತಾವ ಸಬ್ಬಮಞ್ಞನಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವುತ್ತೋ। ಖೀಣಾಸವೋ ಪಹೀನತ್ತಾ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ। ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾ ಪಹೀನಾ, ಇತರಾ ಪನ ತನುಭಾವಂ ಗತಾ, ತೇನ ಸೋ ಮಞ್ಞತೀತಿಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಿಯ, ನ ಮಞ್ಞತೀತಿಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಖೀಣಾಸವೋ ವಿಯಾತಿ।

    Ettha kattukamyatā kusalacchandapatthanā. Ayameva idhādhippetā. Tena patthayamānoti taṃ yogakkhemaṃ pattukāmo adhigantukāmo tanninno tappoṇo tappabbhāroti veditabbo. Viharatīti aññaṃ iriyāpathadukkhaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ kāyaṃ harati. Atha vā ‘‘sabbe saṅkhārā aniccāti adhimuccanto saddhāya viharatī’’tiādināpi niddesanayenettha attho daṭṭhabbo. Pathaviṃ pathavito abhijānātīti pathaviṃ pathavībhāvena abhijānāti, na puthujjano viya sabbākāraviparītāya saññāya sañjānāti. Apica kho abhivisiṭṭhena ñāṇena jānāti, evaṃ pathavīti etaṃ pathavībhāvaṃ adhimuccanto eva naṃ aniccātipi dukkhātipi anattātipi evaṃ abhijānātīti vuttaṃ hoti. Evañca naṃ abhiññatvā pathaviṃ mā maññīti vuttaṃ hoti. Maññatīti maññi. Ayaṃ pana maññī ca na maññī ca na vattabboti. Etasmiñhi atthe idaṃ padaṃ nipātetvā vuttanti veditabbaṃ. Ko panettha adhippāyoti. Vuccate, puthujjano tāva sabbamaññanānaṃ appahīnattā maññatīti vutto. Khīṇāsavo pahīnattā na maññatīti. Sekkhassa pana diṭṭhimaññanā pahīnā, itarā pana tanubhāvaṃ gatā, tena so maññatītipi na vattabbo puthujjano viya, na maññatītipi na vattabbo khīṇāsavo viyāti.

    ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ತಂ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥು ಓಕ್ಕನ್ತನಿಯಾಮತ್ತಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣತ್ತಾ ಚ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಅಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಞ್ಚ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಞ್ಚ ನ ಹೋತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ವಿಯ, ನೋಪಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ವಿಯ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Pariññeyyaṃ tassāti tassa sekkhassa taṃ maññanāvatthu okkantaniyāmattā sambodhiparāyaṇattā ca tīhi pariññāhi pariññeyyaṃ, apariññeyyañca apariññātañca na hoti puthujjanassa viya, nopi pariññātaṃ khīṇāsavassa viya. Sesaṃ sabbattha vuttanayameva.

    ಸೇಕ್ಖವಸೇನ ದುತಿಯನಯಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Sekkhavasena dutiyanayakathā niṭṭhitā.

    ಖೀಣಾಸವವಾರತತಿಯಾದಿನಯವಣ್ಣನಾ

    Khīṇāsavavāratatiyādinayavaṇṇanā

    ೮. ಏವಂ ಪಥವೀಆದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯೋಪಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅರಹನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯೋಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ। ತೇನ ಇಧ ಉಭಯಸಭಾಗತಾಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೇಕ್ಖೋ ಹಿ ಖೀಣಾಸವೇನ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲತ್ತಾ ಸಭಾಗೋ, ತೇನ ಪುಗ್ಗಲಸಭಾಗತಾ ಲಬ್ಭತಿ, ಆರಮ್ಮಣಸಭಾಗತಾ ಪನ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ। ಅರಹನ್ತಿ ಆರಕಕಿಲೇಸೋ, ದೂರಕಿಲೇಸೋ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಕಥಞ್ಚ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅರಹಂ ಹೋತಿ? ಆರಕಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾ ಸದರಾ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಾ ಆಯತಿಂ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಿಯಾ। ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅರಹಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೩೪) ಖೀಣಾಸವೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಕಾಮಾಸವೋ…ಪೇ॰… ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ, ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಆಸವಾ ಅರಹತೋ ಖೀಣಾ ಪಹೀನಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾ, ಅಭಬ್ಬುಪ್ಪತ್ತಿಕಾ ಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢಾ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಖೀಣಾಸವೋತಿ।

    8. Evaṃ pathavīādīsu vatthūsu sekkhassa pavattiṃ dassetvā idāni khīṇāsavassa pavattiṃ dassento yopi so, bhikkhave, bhikkhu arahantiādimāha. Tattha yopīti pi-saddo sampiṇḍanattho. Tena idha ubhayasabhāgatāpi labbhatīti dasseti. Sekkho hi khīṇāsavena ariyapuggalattā sabhāgo, tena puggalasabhāgatā labbhati, ārammaṇasabhāgatā pana vuttanayā eva. Arahanti ārakakileso, dūrakileso pahīnakilesoti attho. Vuttañcetaṃ bhagavatā ‘‘kathañca , bhikkhave, bhikkhu arahaṃ hoti? Ārakāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobbhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu arahaṃ hotī’’ti. (Ma. ni. 1.434) khīṇāsavoti cattāro āsavā kāmāsavo…pe… avijjāsavo, ime cattāro āsavā arahato khīṇā pahīnā samucchinnā paṭippassaddhā, abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, tena vuccati khīṇāsavoti.

    ವುಸಿತವಾತಿ ಗರುಸಂವಾಸೇಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಂವಾಸೇಪಿ ದಸಸು ಅರಿಯವಾಸೇಸುಪಿ ವಸಿ ಪರಿವಸಿ ವುತ್ಥೋ ಪರಿವುತ್ಥೋ, ಸೋ ವುತ್ಥವಾಸೋ ಚಿಣ್ಣಚರಣೋತಿ ವುಸಿತವಾ ಕತಕರಣೀಯೋತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಂ ಉಪಾದಾಯ ಸತ್ತ ಸೇಕ್ಖಾ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕರಣೀಯಂ ಕರೋನ್ತಿ ನಾಮ, ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕರಣೀಯಾನಿ ಕತಾನಿ ಪರಿಯೋಸಿತಾನಿ, ನತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ಉತ್ತರಿ ಕರಣೀಯಂ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಧಿಗಮಾಯಾತಿ ಕತಕರಣೀಯೋ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಹೇತಂ –

    Vusitavāti garusaṃvāsepi ariyamaggasaṃvāsepi dasasu ariyavāsesupi vasi parivasi vuttho parivuttho, so vutthavāso ciṇṇacaraṇoti vusitavā katakaraṇīyoti puthujjanakalyāṇakaṃ upādāya satta sekkhā catūhi maggehi karaṇīyaṃ karonti nāma, khīṇāsavassa sabbakaraṇīyāni katāni pariyositāni, natthi tassa uttari karaṇīyaṃ dukkhakkhayādhigamāyāti katakaraṇīyo. Vuttampi hetaṃ –

    ‘‘ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ವಿಮುತ್ತಸ್ಸ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ।

    ‘‘Tassa sammā vimuttassa, santacittassa bhikkhuno;

    ಕತಸ್ಸ ಪಟಿಚಯೋ ನತ್ಥಿ, ಕರಣೀಯಂ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ॥ (ಥೇರಗಾ॰ ೬೪೨)।

    Katassa paṭicayo natthi, karaṇīyaṃ na vijjatī’’ti. (theragā. 642);

    ಓಹಿತಭಾರೋತಿ ತಯೋ ಭಾರಾ ಖನ್ಧಭಾರೋ ಕಿಲೇಸಭಾರೋ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಭಾರೋತಿ, ತಸ್ಸಿಮೇ ತಯೋ ಭಾರಾ ಓಹಿತಾ ಓರೋಪಿತಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಪಾತಿತಾ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಓಹಿತಭಾರೋತಿ। ಅನುಪ್ಪತ್ತಸದತ್ಥೋತಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ ಸದತ್ಥಂ, ಸಕತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಕಾರಸ್ಸಾಯಂ ದಕಾರೋ ಕತೋ, ಸದತ್ಥೋತಿ ಚ ಅರಹತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಞ್ಹಿ ಅತ್ತುಪನಿಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಅವಿಜಹನಟ್ಠೇನ ಅತ್ತನೋ ಪರಮತ್ಥಟ್ಠೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥೋ ಸಕತ್ಥೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Ohitabhāroti tayo bhārā khandhabhāro kilesabhāro abhisaṅkhārabhāroti, tassime tayo bhārā ohitā oropitā nikkhittā pātitā, tena vuccati ohitabhāroti. Anuppattasadatthoti anuppatto sadatthaṃ, sakatthanti vuttaṃ hoti. Kakārassāyaṃ dakāro kato, sadatthoti ca arahattaṃ veditabbaṃ. Tañhi attupanibandhanaṭṭhena attānaṃ avijahanaṭṭhena attano paramatthaṭṭhena ca attano attho sakatthoti vuccati.

    ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಸಂಯೋಜನೋತಿ ಭವಸಂಯೋಜನಾನೀತಿ ದಸ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಂ ಪಟಿಘಮಾನದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಭವರಾಗಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಸಂಯೋಜನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನಂ। ಇಮಾನಿ ಹಿ ಸತ್ತೇ ಭವೇಸು ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ ಉಪನಿಬನ್ಧನ್ತಿ, ಭವಂ ವಾ ಭವೇನ ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭವಸಂಯೋಜನಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಇಮಾನಿ ಭವಸಂಯೋಜನಾನಿ ಅರಹತೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾನಿ ಪಹೀನಾನಿ ಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢಾನಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಪರಿಕ್ಖೀಣಭವಸಂಯೋಜನೋ’’ತಿ। ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅಞ್ಞಾಯ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧಟ್ಠಂ, ಆಯತನಾನಂ ಆಯತನಟ್ಠಂ, ಧಾತೂನಂ ಧಾತುಟ್ಠಂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠಂ, ಸಮುದಯಸ್ಸ ಪಭವಟ್ಠಂ, ನಿರೋಧಸ್ಸ ಸನ್ತಟ್ಠಂ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ದಸ್ಸನಟ್ಠಂ, ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿಂ ವಾ ಭೇದಂ ಸಮ್ಮಾ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತ್ವಾ ತೀರಯಿತ್ವಾ ತುಲಯಿತ್ವಾ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾತಿ।

    Parikkhīṇabhavasaṃyojanoti bhavasaṃyojanānīti dasa saṃyojanāni kāmarāgasaṃyojanaṃ paṭighamānadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsabhavarāgaissāmacchariyasaṃyojanaṃ avijjāsaṃyojanaṃ. Imāni hi satte bhavesu saṃyojenti upanibandhanti, bhavaṃ vā bhavena saṃyojenti, tasmā ‘‘bhavasaṃyojanānī’’ti vuccanti. Imāni bhavasaṃyojanāni arahato parikkhīṇāni pahīnāni ñāṇagginā daḍḍhāni, tena vuccati ‘‘parikkhīṇabhavasaṃyojano’’ti. Sammadaññā vimuttoti ettha sammadaññāti sammā aññāya. Kiṃ vuttaṃ hoti – khandhānaṃ khandhaṭṭhaṃ, āyatanānaṃ āyatanaṭṭhaṃ, dhātūnaṃ dhātuṭṭhaṃ, dukkhassa pīḷanaṭṭhaṃ, samudayassa pabhavaṭṭhaṃ, nirodhassa santaṭṭhaṃ, maggassa dassanaṭṭhaṃ, sabbe saṅkhārā aniccāti evamādiṃ vā bhedaṃ sammā yathābhūtaṃ aññāya jānitvā tīrayitvā tulayitvā vibhāvetvā vibhūtaṃ katvāti.

    ವಿಮುತ್ತೋತಿ ದ್ವೇ ವಿಮುತ್ತಿಯೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ವಿಮುತ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ। ಅರಹಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತತ್ತಾ ಚಿತ್ತವಿಮುತ್ತಿಯಾಪಿ ವಿಮುತ್ತೋ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನೇಪಿ ವಿಮುತ್ತೋ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಮ್ಮದಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ। ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ತಂ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥು ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ। ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತಂ ವತ್ಥುಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ, ತಂ ವಾ ಮಞ್ಞನಂ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Vimuttoti dve vimuttiyo cittassa ca vimutti nibbānañca. Arahā sabbakilesehi vimuttacittattā cittavimuttiyāpi vimutto. Nibbānaṃ adhimuttattā nibbānepi vimutto. Tena vuccati ‘‘sammadaññā vimutto’’ti. Pariññātaṃ tassāti tassa arahato taṃ maññanāvatthu tīhi pariññāhi pariññātaṃ. Tasmā so taṃ vatthuṃ na maññati, taṃ vā maññanaṃ na maññatīti vuttaṃ hoti, sesaṃ vuttanayameva.

    ನಿಬ್ಬಾನವಾರೇ ಪನ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸಾತಿಆದಯೋ ತಯೋ ವಾರಾ ವುತ್ತಾ। ತೇ ಪಥವೀವಾರಾದೀಸುಪಿ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾ। ಅಯಞ್ಚ ಪರಿಞ್ಞಾತವಾರೋ ನಿಬ್ಬಾನವಾರೇಪಿ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬೋ। ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೇನ ಚ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪುನ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗತ್ತಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋ ಇತರೇಸು। ದೇಸನಾ ಪನ ಏಕತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಸಂಖಿತ್ತಾ।

    Nibbānavāre pana khayā rāgassātiādayo tayo vārā vuttā. Te pathavīvārādīsupi vitthāretabbā. Ayañca pariññātavāro nibbānavārepi vitthāretabbo. Vitthārentena ca pariññātaṃ tassāti sabbapadehi yojetvā puna khayā rāgassa vītarāgattāti yojetabbaṃ. Esa nayo itaresu. Desanā pana ekattha vuttaṃ sabbattha vuttameva hotīti saṃkhittā.

    ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಬಾಹಿರಕೋ ಕಾಮೇಸು ವೀತರಾಗೋ, ನ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗೋ। ಅರಹಾ ಪನ ಖಯಾ ಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗತ್ತಾ’’ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ದೋಸಮೋಹೇಸುಪಿ। ಯಥಾ ಚ ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಸೋ ತಂ ವತ್ಥುಂ ತಂ ವಾ ಮಞ್ಞನಂ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ವೀತರಾಗತ್ತಾ ಸೋ ತಂ ವತ್ಥುಂ ತಂ ವಾ ಮಞ್ಞನಂ ನ ಮಞ್ಞತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Khayā rāgassa vītarāgattāti ettha ca yasmā bāhirako kāmesu vītarāgo, na khayā rāgassa vītarāgo. Arahā pana khayā yeva, tasmā vuttaṃ ‘‘khayā rāgassa vītarāgattā’’ti. Esa nayo dosamohesupi. Yathā ca ‘‘pariññātaṃ tassāti vadāmī’’ti vuttepi pariññātattā so taṃ vatthuṃ taṃ vā maññanaṃ na maññatīti attho hoti, evamidhāpi vītarāgattā so taṃ vatthuṃ taṃ vā maññanaṃ na maññatīti daṭṭhabbo.

    ಏತ್ಥ ಚ ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಸ್ಸಾತಿ ಅಯಂ ವಾರೋ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ। ಇತರೇ ಪನ ಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಾರಿಪೂರಿದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ದ್ವೀಹಿ ವಾ ಕಾರಣೇಹಿ ಅರಹಾ ನ ಮಞ್ಞತಿ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಚ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಞ್ಚ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ। ತೇನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತವಾರೇನ ವತ್ಥುನೋ ವತ್ಥುಪರಿಞ್ಞಂ ದೀಪೇತಿ, ಇತರೇಹಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಸಮುಚ್ಛೇದನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮೇಸು ತೀಸು ವಾರೇಸು ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತೀಸು ಹಿ ವಾರೇಸು ರಾಗೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರನ್ತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತೋ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗೋ ಹೋತಿ। ದೋಸೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರನ್ತೋ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತೋ ಖಯಾ ದೋಸಸ್ಸ ವೀತದೋಸೋ ಹೋತಿ। ಮೋಹೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರನ್ತೋ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತೋ ಖಯಾ ಮೋಹಸ್ಸ ವೀತಮೋಹೋ ಹೋತೀತಿ।

    Ettha ca pariññātaṃ tassāti ayaṃ vāro maggabhāvanāpāripūridassanatthaṃ vutto. Itare pana phalasacchikiriyāpāripūridassanatthanti veditabbā. Dvīhi vā kāraṇehi arahā na maññati vatthussa ca pariññātattā akusalamūlānañca samucchinnattā. Tenassa pariññātavārena vatthuno vatthupariññaṃ dīpeti, itarehi akusalamūlasamucchedanti. Tattha pacchimesu tīsu vāresu ayaṃ viseso veditabbo, tīsu hi vāresu rāge ādīnavaṃ disvā dukkhānupassī viharanto appaṇihitavimokkhena vimutto khayā rāgassa vītarāgo hoti. Dose ādīnavaṃ disvā aniccānupassī viharanto animittavimokkhena vimutto khayā dosassa vītadoso hoti. Mohe ādīnavaṃ disvā anattānupassī viharanto suññatavimokkhena vimutto khayā mohassa vītamoho hotīti.

    ಏವಂ ಸನ್ತೇ ನ ಏಕೋ ತೀಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ದ್ವೇ ವಾರಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುನ್ತಿ ಚೇ, ತಂ ನ। ಕಸ್ಮಾ? ಅನಿಯಮಿತತ್ತಾ। ಅನಿಯಮೇನ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೋಪಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಅರಹ’’ನ್ತಿ। ನ ಪನ ವುತ್ತಂ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಾ ವಿಮುತ್ತೋ, ಇತರೇನ ವಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಅರಹತೋ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವಾತಿ।

    Evaṃ sante na eko tīhi vimokkhehi vimuccatīti dve vārā na vattabbā siyunti ce, taṃ na. Kasmā? Aniyamitattā. Aniyamena hi vuttaṃ ‘‘yopi so, bhikkhave, bhikkhu araha’’nti. Na pana vuttaṃ appaṇihitavimokkhena vā vimutto, itarena vāti, tasmā yaṃ arahato yujjati, taṃ sabbaṃ vattabbamevāti.

    ಅವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಯೋ ಕೋಚಿ ಅರಹಾ ಸಮಾನೇಪಿ ರಾಗಾದಿಕ್ಖಯೇ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಖಯಾ ದೋಸಸ್ಸ ವೀತದೋಸೋತಿ। ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಖಯಾ ಮೋಹಸ್ಸ ವೀತಮೋಹೋತಿ। ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಾ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗೋ। ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಖಯಾ ದೋಸಸ್ಸ ವೀತದೋಸೋ। ಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಖಯಾ ಮೋಹಸ್ಸ ವೀತಮೋಹೋ। ಸುಖಾಯ ವಾ ವೇದನಾಯ ರಾಗಾನುಸಯಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗೋ, ಇತರಾಸು ಪಟಿಘಮೋಹಾನುಸಯಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ವೀತದೋಸೋ ವೀತಮೋಹೋ ಚಾತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಖಯಾ ರಾಗಸ್ಸ ವೀತರಾಗತ್ತಾ…ಪೇ॰… ವೀತಮೋಹತ್ತಾ’’ತಿ।

    Avisesena vā yo koci arahā samānepi rāgādikkhaye vipariṇāmadukkhassa pariññātattā khayā rāgassa vītarāgoti vuccati, dukkhadukkhassa pariññātattā khayā dosassa vītadosoti. Saṅkhāradukkhassa pariññātattā khayā mohassa vītamohoti. Iṭṭhārammaṇassa vā pariññātattā khayā rāgassa vītarāgo. Aniṭṭhārammaṇassa pariññātattā khayā dosassa vītadoso. Majjhattārammaṇassa pariññātattā khayā mohassa vītamoho. Sukhāya vā vedanāya rāgānusayassa samucchinnattā khayā rāgassa vītarāgo, itarāsu paṭighamohānusayānaṃ samucchinnattā vītadoso vītamoho cāti. Tasmā taṃ visesaṃ dassento āha ‘‘khayā rāgassa vītarāgattā…pe… vītamohattā’’ti.

    ಖೀಣಾಸವವಸೇನ ತತಿಯಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಛಟ್ಠನಯಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Khīṇāsavavasena tatiyacatutthapañcamachaṭṭhanayakathā niṭṭhitā.

    ತಥಾಗತವಾರಸತ್ತಮನಯವಣ್ಣನಾ

    Tathāgatavārasattamanayavaṇṇanā

    ೧೨. ಏವಂ ಪಥವೀಆದೀಸು ವತ್ಥೂಸು ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಥಾಗತೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತಥಾಗತೋತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ – ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋತಿ।

    12. Evaṃ pathavīādīsu vatthūsu khīṇāsavassa pavattiṃ dassetvā idāni attano pavattiṃ dassento tathāgatopi, bhikkhavetiādimāha. Tattha tathāgatoti aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgatoti vuccati – tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathāvāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti.

    ಕಥಂ ಭಗವಾ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಥಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನಾ ಪುರಿಮಕಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಆಗತಾ, ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಆಗತೋ, ಯಥಾ ಸಿಖೀ ಭಗವಾ, ಯಥಾ ವೇಸ್ಸಭೂ ಭಗವಾ, ಯಥಾ ಕಕುಸನ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಯಥಾ ಕೋಣಾಗಮನೋ ಭಗವಾ, ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಆಗತೋತಿ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯೇನ ಅಭಿನೀಹಾರೇನ ಏತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಆಗತಾ, ತೇನೇವ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋ।

    Kathaṃ bhagavā tathā āgatoti tathāgato? Yathā sabbalokahitāya ussukkamāpannā purimakā sammāsambuddhā āgatā, yathā vipassī bhagavā āgato, yathā sikhī bhagavā, yathā vessabhū bhagavā, yathā kakusandho bhagavā, yathā koṇāgamano bhagavā, yathā kassapo bhagavā āgatoti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yena abhinīhārena ete bhagavanto āgatā, teneva amhākampi bhagavā āgato.

    ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ…ಪೇ॰… ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಸೀಲನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಞ್ಞಾವೀರಿಯಖನ್ತಿಸಚ್ಚಅಧಿಟ್ಠಾನಮೇತ್ತಾಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಇಮಾ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ, ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ, ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ನಯನಧನರಜ್ಜಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗನ್ತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಯೋಗಪುಬ್ಬಚರಿಯಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾದಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಬುದ್ಧಿಚರಿಯಾಯ ಕೋಟಿಂ ಪತ್ವಾ ಆಗತೋ, ತಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋ।

    Atha vā yathā vipassī bhagavā…pe… yathā kassapo bhagavā dānapāramiṃ pūretvā, sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccaadhiṭṭhānamettāupekkhāpāramiṃ pūretvā, imā dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti, samatiṃsa pāramiyo pūretvā, aṅgapariccāgaṃ nayanadhanarajjaputtadārapariccāganti ime pañca mahāpariccāge pariccajitvā pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo pūretvā, buddhicariyāya koṭiṃ patvā āgato, tathā amhākampi bhagavā āgato.

    ಯಥಾ ಚ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ…ಪೇ॰… ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇ ಇದ್ಧಿಪಾದೇ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ, ತಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾಪಿ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ।

    Yathā ca vipassī bhagavā…pe… yathā kassapo bhagavā cattāro satipaṭṭhāne sammappadhāne iddhipāde pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvetvā brūhetvā āgato, tathā amhākaṃ bhagavāpi āgatoti tathāgato.

    ಯಥೇವ ಲೋಕಮ್ಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ,

    Yatheva lokamhi vipassiādayo,

    ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಂ ಮುನಯೋ ಇಧಾಗತಾ।

    Sabbaññubhāvaṃ munayo idhāgatā;

    ತಥಾ ಅಯಂ ಸಕ್ಯಮುನೀಪಿ ಆಗತೋ,

    Tathā ayaṃ sakyamunīpi āgato,

    ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ತೇನ ಚಕ್ಖುಮಾತಿ॥

    Tathāgato vuccati tena cakkhumāti.

    ಏವಂ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ।

    Evaṃ tathā āgatoti tathāgato.

    ಕಥಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಯಥಾ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಗತೋ…ಪೇ॰… ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ಗತೋ। ಕಥಞ್ಚ ಸೋ ಗತೋತಿ, ಸೋ ಹಿ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋವ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗತೋ। ಯಥಾಹ – ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ, ಆನನ್ದ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗಚ್ಛತಿ ಸೇತಮ್ಹಿ ಛತ್ತೇ ಅನುಧಾರೀಯಮಾನೇ, ಸಬ್ಬಾ ಚ ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇತಿ, ಆಸಭಿಞ್ಚ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ ‘‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಸೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತಿ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೦೭)।

    Kathaṃ tathā gatoti tathāgato. Yathā sampatijāto vipassī bhagavā gato…pe… kassapo bhagavā gato. Kathañca so gatoti, so hi sampatijātova samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya uttarābhimukho sattapadavītihārena gato. Yathāha – sampatijāto, ānanda, bodhisatto samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhahitvā uttarābhimukho sattapadavītihārena gacchati setamhi chatte anudhārīyamāne, sabbā ca disā anuviloketi, āsabhiñca vācaṃ bhāsati ‘‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassa, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’ti (ma. ni. 3.207).

    ತಞ್ಚಸ್ಸ ಗಮನಂ ತಥಂ ಅಹೋಸಿ ಅವಿತಥಂ ಅನೇಕೇಸಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ। ಯಞ್ಹಿ ಸೋ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋವ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಹಿ, ಇದಮಸ್ಸ ಚತುರಿದ್ಧಿಪಾದಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖಭಾವೋ ಪನ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರಭಾವಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೋ ಸತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗರತನಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ। ‘‘ಸುವಣ್ಣದಣ್ಡಾ ವೀತಿಪತನ್ತಿ ಚಾಮರಾ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೬೯೩) ಏತ್ಥ ವುತ್ತೋ ಚಾಮರುಕ್ಖೇಪೋ ಸಬ್ಬತಿತ್ಥಿಯನಿಮ್ಮಥನಸ್ಸ। ಸೇತಚ್ಛತ್ತಧಾರಣಂ ಅರಹತ್ತವಿಮುತ್ತಿವರವಿಮಲಸೇತಚ್ಛತ್ತಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ। ಸಬ್ಬದಿಸಾನುವಿಲೋಕನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ। ಆಸಭೀವಾಚಾಭಾಸನಂ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ತಥಾ ಅಯಂ ಭಗವಾಪಿ ಗತೋ। ತಞ್ಚಸ್ಸ ಗಮನಂ ತಥಂ ಅಹೋಸಿ ಅವಿತಥಂ ತೇಸಞ್ಞೇವ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Tañcassa gamanaṃ tathaṃ ahosi avitathaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Yañhi so sampatijātova samehi pādehi patiṭṭhahi, idamassa caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Uttarābhimukhabhāvo pana sabbalokuttarabhāvassa pubbanimittaṃ. Sattapadavītihāro sattabojjhaṅgaratanapaṭilābhassa. ‘‘Suvaṇṇadaṇḍā vītipatanti cāmarā’’ti (su. ni. 693) ettha vutto cāmarukkhepo sabbatitthiyanimmathanassa. Setacchattadhāraṇaṃ arahattavimuttivaravimalasetacchattapaṭilābhassa. Sabbadisānuvilokanaṃ sabbaññutānāvaraṇañāṇapaṭilābhassa. Āsabhīvācābhāsanaṃ appaṭivattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittaṃ. Tathā ayaṃ bhagavāpi gato. Tañcassa gamanaṃ tathaṃ ahosi avitathaṃ tesaññeva visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಮುಹುತ್ತಜಾತೋವ ಗವಮ್ಪತೀ ಯಥಾ,

    ‘‘Muhuttajātova gavampatī yathā,

    ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಫುಸೀ ವಸುನ್ಧರಂ।

    Samehi pādehi phusī vasundharaṃ;

    ಸೋ ವಿಕ್ಕಮೀ ಸತ್ತ ಪದಾನಿ ಗೋತಮೋ,

    So vikkamī satta padāni gotamo,

    ಸೇತಞ್ಚ ಛತ್ತಂ ಅನುಧಾರಯುಂ ಮರೂ॥

    Setañca chattaṃ anudhārayuṃ marū.

    ಗನ್ತ್ವಾನ ಸೋ ಸತ್ತ ಪದಾನಿ ಗೋತಮೋ,

    Gantvāna so satta padāni gotamo,

    ದಿಸಾ ವಿಲೋಕೇಸಿ ಸಮಾ ಸಮನ್ತತೋ।

    Disā vilokesi samā samantato;

    ಅಟ್ಠಙ್ಗುಪೇತಂ ಗಿರಮಬ್ಭುದೀರಯೀ,

    Aṭṭhaṅgupetaṃ giramabbhudīrayī,

    ಸೀಹೋ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ॥ –

    Sīho yathā pabbatamuddhaniṭṭhito’’ti. –

    ಏವಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ।

    Evaṃ tathā gatoti tathāgato.

    ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ…ಪೇ॰… ಯಥಾ ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ, ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ತಥೇವ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಂ ಪಹಾಯ ಗತೋ। ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಬ್ಯಾಪಾದಂ, ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಯ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ, ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ, ಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಪಹಾಯ, ಞಾಣೇನ ಅವಿಜ್ಜಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ, ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ಅರತಿಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ, ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನ ನೀವರಣಕವಾಟಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಧೂಮಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ, ತತಿಯಜ್ಝಾನೇನ ಪೀತಿಂ ವಿರಾಜೇತ್ವಾ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇನ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಹಾಯ, ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಯೋ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಂ, ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಂ, ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗತೋ।

    Atha vā yathā vipassī bhagavā…pe… yathā kassapo bhagavā, ayampi bhagavā tatheva nekkhammena kāmacchandaṃ pahāya gato. Abyāpādena byāpādaṃ, ālokasaññāya thinamiddhaṃ, avikkhepena uddhaccakukkuccaṃ, dhammavavatthānena vicikicchaṃ pahāya, ñāṇena avijjaṃ padāletvā, pāmojjena aratiṃ vinodetvā, paṭhamajjhānena nīvaraṇakavāṭaṃ ugghāṭetvā, dutiyajjhānena vitakkavicāradhūmaṃ vūpasametvā, tatiyajjhānena pītiṃ virājetvā, catutthajjhānena sukhadukkhaṃ pahāya, ākāsānañcāyatanasamāpattiyā rūpasaññāpaṭighasaññānānattasaññāyo samatikkamitvā, viññāṇañcāyatanasamāpattiyā ākāsānañcāyatanasaññaṃ, ākiñcaññāyatanasamāpattiyā viññāṇañcāyatanasaññaṃ, nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā ākiñcaññāyatanasaññaṃ samatikkamitvā gato.

    ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಹಾಯ, ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸುಖಸಞ್ಞಂ, ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ, ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನನ್ದಿಂ, ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ರಾಗಂ, ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮುದಯಂ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆದಾನಂ, ಖಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಘನಸಞ್ಞಂ, ವಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆಯೂಹನಂ, ವಿಪರಿಣಾಮಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಧುವಸಞ್ಞಂ, ಅನಿಮಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಪಣಿಧಿಂ, ಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅಭಿನಿವೇಸಂ, ಅಧಿಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಾರಾದಾನಾಭಿನಿವೇಸಂ, ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನೇನ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಿನಿವೇಸಂ, ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸಂ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಂ, ವಿವಟ್ಟಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಂಯೋಗಾಭಿನಿವೇಸಂ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠೇ ಕಿಲೇಸೇ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಓಳಾರಿಕೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪಹಾಯ, ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಅಣುಸಹಗತೇ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗತೋ। ಏವಮ್ಪಿ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ।

    Aniccānupassanāya niccasaññaṃ pahāya, dukkhānupassanāya sukhasaññaṃ, anattānupassanāya attasaññaṃ, nibbidānupassanāya nandiṃ, virāgānupassanāya rāgaṃ, nirodhānupassanāya samudayaṃ, paṭinissaggānupassanāya ādānaṃ, khayānupassanāya ghanasaññaṃ, vayānupassanāya āyūhanaṃ, vipariṇāmānupassanāya dhuvasaññaṃ, animittānupassanāya nimittaṃ, appaṇihitānupassanāya paṇidhiṃ, suññatānupassanāya abhinivesaṃ, adhipaññādhammavipassanāya sārādānābhinivesaṃ, yathābhūtañāṇadassanena sammohābhinivesaṃ, ādīnavānupassanāya ālayābhinivesaṃ, paṭisaṅkhānupassanāya appaṭisaṅkhaṃ, vivaṭṭānupassanāya saṃyogābhinivesaṃ, sotāpattimaggena diṭṭhekaṭṭhe kilese bhañjitvā, sakadāgāmimaggena oḷārike kilese pahāya, anāgāmimaggena aṇusahagate kilese samugghāṭetvā, arahattamaggena sabbakilese samucchinditvā gato. Evampi tathā gatoti tathāgato.

    ಕಥಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಕಕ್ಖಳತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ। ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಪಗ್ಘರಣಲಕ್ಖಣಂ। ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಉಣ್ಹತ್ತಲಕ್ಖಣಂ। ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಲಕ್ಖಣಂ। ಆಕಾಸಧಾತುಯಾ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಲಕ್ಖಣಂ । ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ।

    Kathaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato. Pathavīdhātuyā kakkhaḷattalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ. Āpodhātuyā paggharaṇalakkhaṇaṃ. Tejodhātuyā uṇhattalakkhaṇaṃ. Vāyodhātuyā vitthambhanalakkhaṇaṃ. Ākāsadhātuyā asamphuṭṭhalakkhaṇaṃ . Viññāṇadhātuyā vijānanalakkhaṇaṃ.

    ರೂಪಸ್ಸ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ। ವೇದನಾಯ ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಂ। ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ। ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ।

    Rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ. Vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ. Saññāya sañjānanalakkhaṇaṃ. Saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ. Viññāṇassa vijānanalakkhaṇaṃ.

    ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣಂ। ವಿಚಾರಸ್ಸ ಅನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣಂ। ಪೀತಿಯಾ ಫರಣಲಕ್ಖಣಂ। ಸುಖಸ್ಸ ಸಾತಲಕ್ಖಣಂ। ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ। ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಲಕ್ಖಣಂ।

    Vitakkassa abhiniropanalakkhaṇaṃ. Vicārassa anumajjanalakkhaṇaṃ. Pītiyā pharaṇalakkhaṇaṃ. Sukhassa sātalakkhaṇaṃ. Cittekaggatāya avikkhepalakkhaṇaṃ. Phassassa phusanalakkhaṇaṃ.

    ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ। ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ। ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ। ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ।

    Saddhindriyassa adhimokkhalakkhaṇaṃ. Vīriyindriyassa paggahaṇalakkhaṇaṃ. Satindriyassa upaṭṭhānalakkhaṇaṃ. Samādhindriyassa avikkhepalakkhaṇaṃ. Paññindriyassa pajānanalakkhaṇaṃ.

    ಸದ್ಧಾಬಲಸ್ಸ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇ ಅಕಮ್ಪಿಯಲಕ್ಖಣಂ। ವೀರಿಯಬಲಸ್ಸ ಕೋಸಜ್ಜೇ। ಸತಿಬಲಸ್ಸ ಮುಟ್ಠಸಚ್ಚೇ। ಸಮಾಧಿಬಲಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚೇ। ಪಞ್ಞಾಬಲಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಕಮ್ಪಿಯಲಕ್ಖಣಂ।

    Saddhābalassa assaddhiye akampiyalakkhaṇaṃ. Vīriyabalassa kosajje. Satibalassa muṭṭhasacce. Samādhibalassa uddhacce. Paññābalassa avijjāya akampiyalakkhaṇaṃ.

    ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ। ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪವಿಚಯಲಕ್ಖಣಂ। ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ। ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಫರಣಲಕ್ಖಣಂ। ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪಸಮಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ। ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣಂ।

    Satisambojjhaṅgassa upaṭṭhānalakkhaṇaṃ. Dhammavicayasambojjhaṅgassa pavicayalakkhaṇaṃ. Vīriyasambojjhaṅgassa paggahaṇalakkhaṇaṃ. Pītisambojjhaṅgassa pharaṇalakkhaṇaṃ. Passaddhisambojjhaṅgassa upasamalakkhaṇaṃ. Samādhisambojjhaṅgassa avikkhepalakkhaṇaṃ. Upekkhāsambojjhaṅgassa paṭisaṅkhānalakkhaṇaṃ.

    ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯ ಪರಿಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮ್ಮಾಆಜೀವಸ್ಸ ವೋದಾನಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮ್ಮಾಸತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ।

    Sammādiṭṭhiyā dassanalakkhaṇaṃ. Sammāsaṅkappassa abhiniropanalakkhaṇaṃ. Sammāvācāya pariggāhalakkhaṇaṃ. Sammākammantassa samuṭṭhānalakkhaṇaṃ. Sammāājīvassa vodānalakkhaṇaṃ. Sammāvāyāmassa paggahaṇalakkhaṇaṃ. Sammāsatiyā upaṭṭhānalakkhaṇaṃ. Sammāsamādhissa avikkhepalakkhaṇaṃ.

    ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಞ್ಞಾಣಲಕ್ಖಣಂ। ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಚೇತನಾಲಕ್ಖಣಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ। ನಾಮಸ್ಸ ನಮನಲಕ್ಖಣಂ। ರೂಪಸ್ಸ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ। ಸಳಾಯತನಸ್ಸ ಆಯತನಲಕ್ಖಣಂ। ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಲಕ್ಖಣಂ। ವೇದನಾಯ ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಂ। ತಣ್ಹಾಯ ಹೇತುಲಕ್ಖಣಂ। ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ। ಭವಸ್ಸ ಆಯೂಹನಲಕ್ಖಣಂ। ಜಾತಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ। ಜರಾಯ ಜೀರಣಲಕ್ಖಣಂ। ಮರಣಸ್ಸ ಚುತಿಲಕ್ಖಣಂ।

    Avijjāya aññāṇalakkhaṇaṃ. Saṅkhārānaṃ cetanālakkhaṇaṃ. Viññāṇassa vijānanalakkhaṇaṃ. Nāmassa namanalakkhaṇaṃ. Rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ. Saḷāyatanassa āyatanalakkhaṇaṃ. Phassassa phusanalakkhaṇaṃ. Vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ. Taṇhāya hetulakkhaṇaṃ. Upādānassa gahaṇalakkhaṇaṃ. Bhavassa āyūhanalakkhaṇaṃ. Jātiyā nibbattilakkhaṇaṃ. Jarāya jīraṇalakkhaṇaṃ. Maraṇassa cutilakkhaṇaṃ.

    ಧಾತೂನಂ ಸುಞ್ಞತಾಲಕ್ಖಣಂ। ಆಯತನಾನಂ ಆಯತನಲಕ್ಖಣಂ। ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾನಂ ಪದಹನಲಕ್ಖಣಂ। ಇದ್ಧಿಪಾದಾನಂ ಇಜ್ಝನಲಕ್ಖಣಂ। ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅಧಿಪತಿಲಕ್ಖಣಂ। ಬಲಾನಂ ಅಕಮ್ಪಿಯಲಕ್ಖಣಂ। ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ನಿಯ್ಯಾನಲಕ್ಖಣಂ। ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹೇತುಲಕ್ಖಣಂ।

    Dhātūnaṃ suññatālakkhaṇaṃ. Āyatanānaṃ āyatanalakkhaṇaṃ. Satipaṭṭhānānaṃ upaṭṭhānalakkhaṇaṃ. Sammappadhānānaṃ padahanalakkhaṇaṃ. Iddhipādānaṃ ijjhanalakkhaṇaṃ. Indriyānaṃ adhipatilakkhaṇaṃ. Balānaṃ akampiyalakkhaṇaṃ. Bojjhaṅgānaṃ niyyānalakkhaṇaṃ. Maggassa hetulakkhaṇaṃ.

    ಸಚ್ಚಾನಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮಥಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಏಕರಸಲಕ್ಖಣಂ। ಯುಗನನ್ಧಾನಂ ಅನತಿವತ್ತನಲಕ್ಖಣಂ।

    Saccānaṃ tathalakkhaṇaṃ. Samathassa avikkhepalakkhaṇaṃ. Vipassanāya anupassanālakkhaṇaṃ. Samathavipassanānaṃ ekarasalakkhaṇaṃ. Yuganandhānaṃ anativattanalakkhaṇaṃ.

    ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಸಂವರಲಕ್ಖಣಂ। ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ। ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಂ।

    Sīlavisuddhiyā saṃvaralakkhaṇaṃ. Cittavisuddhiyā avikkhepalakkhaṇaṃ. Diṭṭhivisuddhiyā dassanalakkhaṇaṃ.

    ಖಯೇಞಾಣಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದಲಕ್ಖಣಂ। ಅನುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಲಕ್ಖಣಂ। ಛನ್ದಸ್ಸ ಮೂಲಲಕ್ಖಣಂ। ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ। ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಮೋಧಾನಲಕ್ಖಣಂ। ವೇದನಾಯ ಸಮೋಸರಣಲಕ್ಖಣಂ। ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪಮುಖಲಕ್ಖಣಂ। ಸತಿಯಾ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಲಕ್ಖಣಂ। ಪಞ್ಞಾಯ ತತುತ್ತರಿಲಕ್ಖಣಂ। ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಾರಲಕ್ಖಣಂ। ಅಮತೋಗಧಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಲಕ್ಖಣಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ। ಏವಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಞಾಣಗತಿಯಾ ಆಗತೋ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪತ್ತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ಏವಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ।

    Khayeñāṇassa samucchedalakkhaṇaṃ. Anuppāde ñāṇassa passaddhilakkhaṇaṃ. Chandassa mūlalakkhaṇaṃ. Manasikārassa samuṭṭhānalakkhaṇaṃ. Phassassa samodhānalakkhaṇaṃ. Vedanāya samosaraṇalakkhaṇaṃ. Samādhissa pamukhalakkhaṇaṃ. Satiyā ādhipateyyalakkhaṇaṃ. Paññāya tatuttarilakkhaṇaṃ. Vimuttiyā sāralakkhaṇaṃ. Amatogadhassa nibbānassa pariyosānalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ. Evaṃ tathalakkhaṇaṃ ñāṇagatiyā āgato avirajjhitvā patto anuppattoti tathāgato, evaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato.

    ಕಥಂ ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ತಥಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾನಿ ಅವಿತಥಾನಿ ಅನಞ್ಞಥಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಮೇತಂ ಅವಿತಥಮೇತಂ ಅನಞ್ಞಥಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೫೦) ವಿತ್ಥಾರೋ। ತಾನಿ ಚ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾನಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ಥೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಗತಸದ್ದೋ। ಅಪಿಚ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ। ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ। ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ…ಪೇ॰… ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾಪಿ ತಥಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ।

    Kathaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato? Tathadhammā nāma cattāri ariyasaccāni. Yathāha ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathāni. Katamāni cattāri, idaṃ dukkhanti, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1050) vitthāro. Tāni ca bhagavā abhisambuddho, tasmā tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgatoti vuccati. Abhisambuddhattho hi ettha gatasaddo. Apica jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho. Tathā avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho. Saṅkhārānaṃ viññāṇassa paccayaṭṭho…pe… jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho tatho avitatho anaññatho. Taṃ sabbaṃ bhagavā abhisambuddho, tasmāpi tathānaṃ dhammānaṃ abhisambuddhattā tathāgatoti vuccati. Evaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato.

    ಕಥಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಭಗವಾ ಯಂ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ತಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಜಾನಾತಿ, ಪಸ್ಸತಿ। ಏವಂ ಜಾನತಾ ಪಸ್ಸತಾ ಚ ತೇನ ತಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದಿವಸೇನ ವಾ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಕಪದವಸೇನ ವಾ ‘‘ಕತಮಂ ತಂ ರೂಪಂ ರೂಪಾಯತನಂ, ಯಂ ರೂಪಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ವಣ್ಣನಿಭಾ ಸನಿದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ನೀಲಂ ಪೀತಕ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೬೧೬) ಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅನೇಕೇಹಿ ನಾಮೇಹಿ ತೇರಸಹಿ ವಾರೇಹಿ ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸಾಯ ನಯೇಹಿ ವಿಭಜ್ಜಮಾನಂ ತಥಮೇವ ಹೋತಿ, ವಿತಥಂ ನತ್ಥಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಸದ್ದಾದೀಸು। ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ, ತಮಹಂ ಜಾನಾಮಿ, …ತಮಹಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಿಂ, ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಿದಿತಂ, ತಂ ತಥಾಗತೋ ನ ಉಪಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪)। ಏವಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ। ತತ್ಥ ತಥದಸ್ಸೀಅತ್ಥೇ ತಥಾಗತೋತಿ ಪದಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Kathaṃ tathadassitāya tathāgato? Bhagavā yaṃ sadevake loke…pe… sadevamanussāya aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ cakkhudvāre āpāthaṃ āgacchantaṃ rūpārammaṇaṃ nāma atthi. Taṃ sabbākārato jānāti, passati. Evaṃ jānatā passatā ca tena taṃ iṭṭhāniṭṭhādivasena vā diṭṭhasutamutaviññātesu labbhamānakapadavasena vā ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ, yaṃ rūpaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’nti (dha. sa. 616) ādinā nayena anekehi nāmehi terasahi vārehi dvepaññāsāya nayehi vibhajjamānaṃ tathameva hoti, vitathaṃ natthi. Esa nayo sotadvārādīsupi āpāthamāgacchantesu saddādīsu. Vuttañcetaṃ bhagavatā ‘‘yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sadevamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, tamahaṃ jānāmi, …tamahaṃ abhiññāsiṃ, taṃ tathāgatassa viditaṃ, taṃ tathāgato na upaṭṭhāsī’’ti (a. ni. 4.24). Evaṃ tathadassitāya tathāgato. Tattha tathadassīatthe tathāgatoti padasambhavo veditabbo.

    ಕಥಂ ತಥಾವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಯಂ ರತ್ತಿಂ ಭಗವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ತಿಣ್ಣಂ ಮಾರಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಯಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸವಸ್ಸಪರಿಮಾಣೇ ಕಾಲೇ ಪಠಮಬೋಧಿಯಾಪಿ ಮಜ್ಝಿಮಬೋಧಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಛಿಮಬೋಧಿಯಾಪಿ ಯಂ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ…ಪೇ॰… ವೇದಲ್ಲಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಚ ಅನುಪವಜ್ಜಂ ಅನೂನಮನಧಿಕಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣಂ ರಾಗಮದನಿಮ್ಮದನಂ ದೋಸಮೋಹಮದನಿಮ್ಮದನಂ, ನತ್ಥಿ ತತ್ಥ ವಾಲಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಲಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಏಕಮುದ್ದಿಕಾಯ ಲಞ್ಛಿತಂ ವಿಯ, ಏಕನಾಳಿಯಾ ಮಿತಂ ವಿಯ, ಏಕತುಲಾಯ ತುಲಿತಂ ವಿಯ ಚ ತಥಮೇವ ಹೋತಿ ಅವಿತಥಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಯಞ್ಚ, ಚುನ್ದ, ರತ್ತಿಂ ತಥಾಗತೋ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ, ಯಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಯಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಭಾಸತಿ ಲಪತಿ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತಥೇವ ಹೋತಿ ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ। ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩)। ಗದಅತ್ಥೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಗತಸದ್ದೋ। ಏವಂ ತಥಾವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ। ಅಪಿಚ ಆಗದನಂ ಆಗದೋ, ವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಆಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಕಾರಸ್ಸ ತಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Kathaṃ tathāvāditāya tathāgato? Yaṃ rattiṃ bhagavā bodhimaṇḍe aparājitapallaṅke nisinno tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, yañca rattiṃ yamakasālānamantare anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, etthantare pañcacattālīsavassaparimāṇe kāle paṭhamabodhiyāpi majjhimabodhiyāpi pacchimabodhiyāpi yaṃ bhagavatā bhāsitaṃ suttaṃ geyyaṃ…pe… vedallaṃ, taṃ sabbaṃ atthato ca byañjanato ca anupavajjaṃ anūnamanadhikaṃ sabbākāraparipuṇṇaṃ rāgamadanimmadanaṃ dosamohamadanimmadanaṃ, natthi tattha vālaggamattampi pakkhalitaṃ, sabbaṃ taṃ ekamuddikāya lañchitaṃ viya, ekanāḷiyā mitaṃ viya, ekatulāya tulitaṃ viya ca tathameva hoti avitathaṃ. Tenāha – ‘‘yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati, sabbaṃ taṃ tatheva hoti no aññathā. Tasmā tathāgatoti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23). Gadaattho hi ettha gatasaddo. Evaṃ tathāvāditāya tathāgato. Apica āgadanaṃ āgado, vacananti attho. Tatho aviparīto āgado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti evametasmiṃ atthe padasiddhi veditabbā.

    ಕಥಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಭಗವತೋ ಹಿ ವಾಚಾಯ ಕಾಯೋ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ಕಾಯಸ್ಸಪಿ ವಾಚಾ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವಾದೀ ತಥಾಕಾರೀ, ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ ಚ ಹೋತಿ। ಏವಂಭೂತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಯಥಾ ವಾಚಾ , ಕಾಯೋಪಿ ತಥಾಗತೋ ಪವತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಚ ಕಾಯೋ, ವಾಚಾಪಿ ತಥಾ ಗತಾ ಪವತ್ತಾತಿ ತಥಾಗತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾವಾದೀ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ತಥಾಕಾರೀ, ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ। ಇತಿ ಯಥಾವಾದೀ ತಥಾಕಾರೀ, ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩)। ಏವಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ।

    Kathaṃ tathākāritāya tathāgato? Bhagavato hi vācāya kāyo anulometi, kāyassapi vācā. Tasmā yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī ca hoti. Evaṃbhūtassa cassa yathā vācā , kāyopi tathāgato pavattoti attho. Yathā ca kāyo, vācāpi tathā gatā pavattāti tathāgato. Tenāha ‘‘yathāvādī, bhikkhave, tathāgato tathākārī, yathākārī tathāvādī. Iti yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī, tasmā tathāgatoti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23). Evaṃ tathākāritāya tathāgato.

    ಕಥಂ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ? ಉಪರಿ ಭವಗ್ಗಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವಿಚಿಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತಿರಿಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಅಭಿಭವತಿ, ಸೀಲೇನಪಿ ಸಮಾಧಿನಾಪಿ ಪಞ್ಞಾಯಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಯಾಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನೇನಪಿ, ನ ತಸ್ಸ ತುಲಾ ವಾ ಪಮಾಣಂ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ಅತುಲೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ಅನುತ್ತರೋ ರಾಜರಾಜೋ ದೇವದೇವೋ ಸಕ್ಕಾನಂ ಅತಿಸಕ್ಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಅತಿಬ್ರಹ್ಮಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸದೇವಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ತಥಾಗತೋ ಅಭಿಭೂ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ದಸೋ ವಸವತ್ತೀ। ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ।

    Kathaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato? Upari bhavaggaṃ heṭṭhā aviciṃ pariyantaṃ katvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu sabbasatte abhibhavati, sīlenapi samādhināpi paññāyapi vimuttiyāpi vimuttiñāṇadassanenapi, na tassa tulā vā pamāṇaṃ vā atthi, atulo appameyyo anuttaro rājarājo devadevo sakkānaṃ atisakko brahmānaṃ atibrahmā. Tenāha ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… sadevamanussāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthu daso vasavattī. Tasmā tathāgatoti vuccatī’’ti.

    ತತ್ರೇವಂ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಗದೋ ವಿಯ ಅಗದೋ। ಕೋ ಪನೇಸ? ದೇಸನಾವಿಲಾಸಮಯೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯೋ ಚ। ತೇನ ಹೇಸ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ದಿಬ್ಬಾಗದೇನ ಸಪ್ಪೇ ವಿಯ ಸಬ್ಬಪರಪ್ಪವಾದಿನೋ ಸದೇವಕಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭವತಿ, ಇತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಭಿಭವನೇ ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಮಯೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞಸ್ಸಯೋ ಚ ಅಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಕಾರಸ್ಸ ತಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ।

    Tatrevaṃ padasiddhi veditabbā, agado viya agado. Ko panesa? Desanāvilāsamayo ceva puññussayo ca. Tena hesa mahānubhāvo bhisakko dibbāgadena sappe viya sabbaparappavādino sadevakañca lokaṃ abhibhavati, iti sabbalokābhibhavane tatho aviparīto desanāvilāsamayo ceva puññassayo ca agado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti veditabbo. Evaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato.

    ಅಪಿಚ ತಥಾಯ ಗತೋತಿಪಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಂ ಗತೋತಿಪಿ ತಥಾಗತೋ। ಗತೋತಿ ಅವಗತೋ, ಅತೀತೋ, ಪತ್ತೋ, ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಸಕಲಂ ಲೋಕಂ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ತಥಾಯ ಗತೋ ಅವಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಲೋಕಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಯ ತಥಾಯ ಗತೋ ಅತೀತೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಲೋಕನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ತಥಾಯ ಗತೋ ಪತ್ತೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ತಥಂ ಗತೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ತೇನ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಲೋಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಲೋಕಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ। ಲೋಕಸಮುದಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಲೋಕಸಮುದಯೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನೋ। ಲೋಕನಿರೋಧೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಲೋಕನಿರೋಧೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕತೋ। ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಾವಿತಾ। ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩)। ತಸ್ಸ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇದಮ್ಪಿ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಭಾವದೀಪನೇ ಮುಖಮತ್ತಮೇವ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪನ ತಥಾಗತೋವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಭಾವಂ ವಣ್ಣೇಯ್ಯ।

    Apica tathāya gatotipi tathāgato, tathaṃ gatotipi tathāgato. Gatoti avagato, atīto, patto, paṭipannoti attho. Tattha sakalaṃ lokaṃ tīraṇapariññāya tathāya gato avagatoti tathāgato. Lokasamudayaṃ pahānapariññāya tathāya gato atītoti tathāgato. Lokanirodhaṃ sacchikiriyāya tathāya gato pattoti tathāgato. Lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ tathaṃ gato paṭipannoti tathāgato. Tena yaṃ vuttaṃ bhagavatā ‘‘loko, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasmā tathāgato visaṃyutto. Lokasamudayo, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasamudayo tathāgatassa pahīno. Lokanirodho, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokanirodho tathāgatassa sacchikato. Lokanirodhagāminī paṭipadā, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddhā, lokanirodhagāminī paṭipadā tathāgatassa bhāvitā. Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ, tasmā tathāgatoti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23). Tassa evampi attho veditabbo. Idampi ca tathāgatassa tathāgatabhāvadīpane mukhamattameva. Sabbākārena pana tathāgatova tathāgatassa tathāgatabhāvaṃ vaṇṇeyya.

    ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಪದದ್ವಯೇ ಪನ ಆರಕತ್ತಾ ಅರೀನಂ, ಅರಾನಞ್ಚ ಹತತ್ತಾ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾ, ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವಾತಿ ಇಮೇಹಿ ತಾವ ಕಾರಣೇಹಿ ಅರಹನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Arahaṃ sammāsambuddhoti padadvaye pana ārakattā arīnaṃ, arānañca hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi tāva kāraṇehi arahanti veditabbo.

    ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತಂ ಪದದ್ವಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿವಣ್ಣನಾಯಂ ಪಕಾಸಿತಂ।

    Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana sammāsambuddhoti. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato panetaṃ padadvayaṃ visuddhimagge buddhānussativaṇṇanāyaṃ pakāsitaṃ.

    ಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ತಂ ಮಞ್ಞನಾವತ್ಥು ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಂ ನಾಮ ಪರಿಞ್ಞಾತಪಾರಂ ಪರಿಞ್ಞಾತಾವಸಾನಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸಾವಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇ ವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥಿ, ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪನ ಅತ್ಥಿ। ಸಾವಕಾ ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಏಕದೇಸಮೇವ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಅಣುಪ್ಪಮಾಣಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಞಾಣೇನ ಅದಿಟ್ಠಮತುಲಿತಮತೀರಿತಮಸಚ್ಛಿಕತಂ ನತ್ಥಿ।

    Pariññātantaṃ tathāgatassāti ettha pana taṃ maññanāvatthu pariññātaṃ tathāgatassātipi attho veditabbo. Pariññātantaṃ nāma pariññātapāraṃ pariññātāvasānaṃ anavasesato pariññātanti vuttaṃ hoti. Buddhānañhi sāvakehi saddhiṃ kiñcāpi tena tena maggena kilesappahāne viseso natthi, pariññāya pana atthi. Sāvakā hi catunnaṃ dhātūnaṃ ekadesameva sammasitvā nibbānaṃ pāpuṇanti. Buddhānaṃ pana aṇuppamāṇampi saṅkhāragataṃ ñāṇena adiṭṭhamatulitamatīritamasacchikataṃ natthi.

    ತಥಾಗತವಾರಸತ್ತಮನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Tathāgatavārasattamanayavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ತಥಾಗತವಾರಅಟ್ಠಮನಯವಣ್ಣನಾ

    Tathāgatavāraaṭṭhamanayavaṇṇanā

    ೧೩. ನನ್ದೀ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲನ್ತಿಆದೀಸು ಚ ನನ್ದೀತಿ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ। ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ। ಮೂಲನ್ತಿಆದಿ। ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ತಂ ಪುರಿಮಭವನನ್ದಿಂ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಭವಾತಿ ಕಮ್ಮಭವತೋ। ಜಾತೀತಿ ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧಾ। ತೇ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಜಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಜಾತಿಸೀಸೇನ ವಾ ಅಯಂ ದೇಸನಾ। ಏತಮ್ಪಿ ‘‘ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅಯಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಕಮ್ಮಭವತೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಞ್ಚ ಜಾನಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಸ್ಸ। ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಜರಾ ಚ ಮರಣಞ್ಚ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ತೇನ ಉಪಪತ್ತಿಭವೇನ ಭೂತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಖನ್ಧಾನಂ ಜರಾಮರಣಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಞ್ಚ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ।

    13.Nandīdukkhassa mūlantiādīsu ca nandīti purimataṇhā. Dukkhanti pañcakkhandhā. Mūlantiādi. Itividitvāti taṃ purimabhavanandiṃ ‘‘imassa dukkhassa mūla’’nti evaṃ jānitvā. Bhavāti kammabhavato. Jātīti vipākakkhandhā. Te hi yasmā jāyanti, tasmā ‘‘jātī’’ti vuttā. Jātisīsena vā ayaṃ desanā. Etampi ‘‘iti viditvā’’ti iminā yojetabbaṃ. Ayañhi ettha attho ‘‘kammabhavato upapattibhavo hotīti evañca jānitvā’’ti. Bhūtassāti sattassa. Jarāmaraṇanti jarā ca maraṇañca. Idaṃ vuttaṃ hoti – tena upapattibhavena bhūtassa sattassa khandhānaṃ jarāmaraṇaṃ hotīti evañca jānitvāti.

    ಏತ್ತಾವತಾ ಯಂ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧಾ ಮಞ್ಞನಾನಂ ಅಭಾವಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚತುಸಙ್ಖೇಪಂ ತಿಸನ್ಧಿಂ ತಿಯದ್ಧಂ ವೀಸತಾಕಾರಂ ತಮೇವ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Ettāvatā yaṃ bodhirukkhamūle aparājitapallaṅke nisinno sammasitvā sabbaññutaṃ patto, tassa paṭiccasamuppādassa paṭivedhā maññanānaṃ abhāvakāraṇaṃ dassento catusaṅkhepaṃ tisandhiṃ tiyaddhaṃ vīsatākāraṃ tameva paṭiccasamuppādaṃ dasseti.

    ಕಥಂ ಪನ ಏತ್ತಾವತಾ ಏಸ ಸಬ್ಬೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ। ಏತ್ಥ ಹಿ ನನ್ದೀತಿ ಅಯಂ ಏಕೋ ಸಙ್ಖೇಪೋ। ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ವಚನತೋ ದುಕ್ಖಂ ದುತಿಯೋ, ಭವಾ ಜಾತೀತಿ ವಚನತೋ ಭವೋ ತತಿಯೋ, ಜಾತಿಜರಾಮರಣಂ ಚತುತ್ಥೋ। ಏವಂ ತಾವ ಚತ್ತಾರೋ ಸಙ್ಖೇಪಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಣ್ಹಾದುಕ್ಖಾನಂ ಪನ ಅನ್ತರಂ ಏಕೋ ಸನ್ಧಿ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಭವಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರಂ ದುತಿಯೋ, ಭವಸ್ಸ ಚ ಜಾತಿಯಾ ಚ ಅನ್ತರಂ ತತಿಯೋ। ಏವಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಙ್ಗುಲೀನಂ ಅನ್ತರಸದಿಸಾ ಚತುಸಙ್ಖೇಪನ್ತರಾ ತಯೋ ಸನ್ಧೀ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Kathaṃ pana ettāvatā esa sabbo dassito hotīti. Ettha hi nandīti ayaṃ eko saṅkhepo. Dukkhassāti vacanato dukkhaṃ dutiyo, bhavā jātīti vacanato bhavo tatiyo, jātijarāmaraṇaṃ catuttho. Evaṃ tāva cattāro saṅkhepā veditabbā, koṭṭhāsāti attho. Taṇhādukkhānaṃ pana antaraṃ eko sandhi, dukkhassa ca bhavassa ca antaraṃ dutiyo, bhavassa ca jātiyā ca antaraṃ tatiyo. Evaṃ catunnaṃ aṅgulīnaṃ antarasadisā catusaṅkhepantarā tayo sandhī veditabbā.

    ತತ್ಥ ನನ್ದೀತಿ ಅತೀತೋ ಅದ್ಧಾ, ಜಾತಿಜರಾಮರಣಂ ಅನಾಗತೋ, ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಭವೋ ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಏವಂ ತಯೋ ಅದ್ಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅತೀತೇ ಪನ ಪಞ್ಚಸು ಆಕಾರೇಸು ನನ್ದೀವಚನೇನ ತಣ್ಹಾ ಏಕಾ ಆಗತಾ, ತಾಯ ಅನಾಗತಾಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಉಪಾದಾನಭವಾ ಪಚ್ಚಯಲಕ್ಖಣೇನ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ। ಜಾತಿಜರಾಮರಣವಚನೇನ ಪನ ಯೇಸಂ ಖನ್ಧಾನಂ ತಜ್ಜಾತಿಜರಾಮರಣಂ, ತೇ ವುತ್ತಾ ಯೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ಆಯತಿಂ ವಿಞ್ಞಾಣನಾಮರೂಪಸಳಾಯತನಫಸ್ಸವೇದನಾ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ।

    Tattha nandīti atīto addhā, jātijarāmaraṇaṃ anāgato, dukkhañca bhavo ca paccuppannoti evaṃ tayo addhā veditabbā. Atīte pana pañcasu ākāresu nandīvacanena taṇhā ekā āgatā, tāya anāgatāpi avijjāsaṅkhāraupādānabhavā paccayalakkhaṇena gahitāva honti. Jātijarāmaraṇavacanena pana yesaṃ khandhānaṃ tajjātijarāmaraṇaṃ, te vuttā yevāti katvā āyatiṃ viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanā gahitāva honti.

    ಏವಮೇತೇ ‘‘ಪುರಿಮಕಮ್ಮಭವಸ್ಮಿಂ ಮೋಹೋ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಆಯೂಹನಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ನಿಕನ್ತಿ ತಣ್ಹಾ, ಉಪಗಮನಂ ಉಪಾದಾನಂ, ಚೇತನಾ ಭವೋ ಇತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಪುರಿಮಕಮ್ಮಭವಸ್ಮಿಂ ಇಧ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಾ। ಇಧ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಓಕ್ಕನ್ತಿ ನಾಮರೂಪಂ, ಪಸಾದೋ ಆಯತನಂ, ಫುಟ್ಠೋ ಫಸ್ಸೋ, ವೇದಯಿತಂ ವೇದನಾ ಇತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಇಧೂಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಮಿಂ ಪುರೇಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ। ಇಧ ಪರಿಪಕ್ಕತ್ತಾ ಆಯತನಾನಂ ಮೋಹೋ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಆಯೂಹನಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ನಿಕನ್ತಿ ತಣ್ಹಾ, ಉಪಗಮನಮುಪಾದಾನಂ, ಚೇತನಾ ಭವೋ ಇತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಇಧ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಮಿಂ ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಾ। ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಓಕ್ಕನ್ತಿ ನಾಮರೂಪಂ, ಪಸಾದೋ ಆಯತನಂ, ಫುಟ್ಠೋ ಫಸ್ಸೋ , ವೇದಯಿತಂ ವೇದನಾ ಇತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಆಯತಿಂ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಮಿಂ ಇಧ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಲಕ್ಖಣಾ ವೀಸತಿ ಆಕಾರಾ ಇಧ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ‘‘ನನ್ದೀ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲನ್ತಿ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ ಭವಾ ಜಾತಿ, ಭೂತಸ್ಸ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಏಸ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚತುಸಙ್ಖೇಪೋ ತಿಸನ್ಧಿ ತಿಯದ್ಧೋ ವೀಸತಾಕಾರೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Evamete ‘‘purimakammabhavasmiṃ moho avijjā, āyūhanā saṅkhārā, nikanti taṇhā, upagamanaṃ upādānaṃ, cetanā bhavo iti ime pañca dhammā purimakammabhavasmiṃ idha paṭisandhiyā paccayā. Idha paṭisandhi viññāṇaṃ, okkanti nāmarūpaṃ, pasādo āyatanaṃ, phuṭṭho phasso, vedayitaṃ vedanā iti ime pañca dhammā idhūpapattibhavasmiṃ purekatassa kammassa paccayā. Idha paripakkattā āyatanānaṃ moho avijjā, āyūhanā saṅkhārā, nikanti taṇhā, upagamanamupādānaṃ, cetanā bhavo iti ime pañca dhammā idha kammabhavasmiṃ āyatiṃ paṭisandhiyā paccayā. Āyatiṃ paṭisandhi viññāṇaṃ, okkanti nāmarūpaṃ, pasādo āyatanaṃ, phuṭṭho phasso , vedayitaṃ vedanā iti ime pañca dhammā āyatiṃ upapattibhavasmiṃ idha katassa kammassa paccayā’’ti evaṃ niddiṭṭhalakkhaṇā vīsati ākārā idha veditabbā. Evaṃ ‘‘nandī dukkhassa mūlanti iti viditvā bhavā jāti, bhūtassa jarāmaraṇa’’nti ettāvatā esa sabbopi catusaṅkhepo tisandhi tiyaddho vīsatākāro paṭiccasamuppādo dassito hotīti veditabbo.

    ಇದಾನಿ ತಸ್ಮಾ ತಿಹ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ॰… ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ವದಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಂ ಕತ್ವಾ ಪದಯೋಜನಾಯ ಅತ್ಥನಿಗಮನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ। ತಸ್ಮಾ ತಿಹಾತಿ ತಸ್ಮಾ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಿಕಾರಹಕಾರಾ ಹಿ ನಿಪಾತಾ। ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಅನವಸೇಸವಚನಮೇತಂ। ತಣ್ಹಾನನ್ತಿ ನನ್ದೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬತಣ್ಹಾನಂ। ಖಯಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೇನ ಅಚ್ಚನ್ತಕ್ಖಯಾ। ವಿರಾಗಾದೀನಿ ಖಯವೇವಚನಾನೇವ। ಯಾ ಹಿ ತಣ್ಹಾ ಖೀಣಾ, ವಿರತ್ತಾಪಿ ತಾ ಭವನ್ತಿ ನಿರುದ್ಧಾಪಿ ಚತ್ತಾಪಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಾಪಿ। ಖಯಾತಿ ವಾ ಚತುಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಸಾಧಾರಣಮೇತಂ। ತತೋ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ವಿರಾಗಾ, ದುತಿಯೇನ ನಿರೋಧಾ, ತತಿಯೇನ ಚಾಗಾ, ಚತುತ್ಥೇನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಯಾಹಿ ವಾ ತಣ್ಹಾಹಿ ಪಥವಿಂ ಪಥವಿತೋ ಸಞ್ಜಾನೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ಖಯಾ। ಯಾಹಿ ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ವಿರಾಗಾ। ಯಾಹಿ ಪಥವಿಯಾ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ನಿರೋಧಾ। ಯಾಹಿ ಪಥವಿತೋ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ಚಾಗಾ। ಯಾಹಿ ಪಥವಿಂ ಮೇತಿ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾ। ಯಾಹಿ ವಾ ಪಥವಿಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ಖಯಾ…ಪೇ॰… ಯಾಹಿ ಪಥವಿಂ ಅಭಿನನ್ದೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ, ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿರುಜ್ಝತಿ।

    Idāni tasmā tiha, bhikkhave…pe… abhisambuddhoti vadāmīti ettha apubbapadavaṇṇanaṃ katvā padayojanāya atthanigamanaṃ karissāma. Tasmā tihāti tasmā icceva vuttaṃ hoti. Tikārahakārā hi nipātā. Sabbasoti anavasesavacanametaṃ. Taṇhānanti nandīti evaṃ vuttānaṃ sabbataṇhānaṃ. Khayāti lokuttaramaggena accantakkhayā. Virāgādīni khayavevacanāneva. Yā hi taṇhā khīṇā, virattāpi tā bhavanti niruddhāpi cattāpi paṭinissaṭṭhāpi. Khayāti vā catumaggakiccasādhāraṇametaṃ. Tato paṭhamamaggena virāgā, dutiyena nirodhā, tatiyena cāgā, catutthena paṭinissaggāti yojetabbaṃ. Yāhi vā taṇhāhi pathaviṃ pathavito sañjāneyya, tāsaṃ khayā. Yāhi pathaviṃ maññeyya, tāsaṃ virāgā. Yāhi pathaviyā maññeyya, tāsaṃ nirodhā. Yāhi pathavito maññeyya, tāsaṃ cāgā. Yāhi pathaviṃ meti maññeyya, tāsaṃ paṭinissaggā. Yāhi vā pathaviṃ maññeyya, tāsaṃ khayā…pe… yāhi pathaviṃ abhinandeyya, tāsaṃ paṭinissaggāti evamettha yojanā kātabbā, na kiñci virujjhati.

    ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಉತ್ತರವಿರಹಿತಂ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಂ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಬೋಧಿಂ। ಅಥ ವಾ ಪಸತ್ಥಂ ಸುನ್ದರಞ್ಚ ಬೋಧಿಂ। ಬೋಧೀತಿ ರುಕ್ಖೋಪಿ ಮಗ್ಗೋಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ। ‘‘ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧; ಉದಾ॰ ೧) ಚ ‘‘ಅನ್ತರಾ ಚ ಬೋಧಿಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಗಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫) ಚ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಹಿ ರುಕ್ಖೋ ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳನಿ॰ ೧೨೧) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಮಗ್ಗೋ। ‘‘ಪಪ್ಪೋತಿ ಬೋಧಿಂ ವರಭೂರಿಮೇಧಸೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧೭) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ। ‘‘ಪತ್ವಾನ ಬೋಧಿಂ ಅಮತಂ ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಇಧ ಪನ ಭಗವತೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಅಪರೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ।

    Anuttaranti uttaravirahitaṃ sabbaseṭṭhaṃ. Sammāsambodhinti sammā sāmañca bodhiṃ. Atha vā pasatthaṃ sundarañca bodhiṃ. Bodhīti rukkhopi maggopi sabbaññutañāṇampi nibbānampi. ‘‘Bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddho’’ti (mahāva. 1; udā. 1) ca ‘‘antarā ca bodhiṃ antarā ca gaya’’nti (mahāva. 11; ma. ni. 1.285) ca āgataṭṭhānehi rukkho bodhīti vuccati. ‘‘Catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷani. 121) āgataṭṭhāne maggo. ‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti (dī. ni. 3.217) āgataṭṭhāne sabbaññutañāṇaṃ. ‘‘Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhata’’nti āgataṭṭhāne nibbānaṃ. Idha pana bhagavato arahattamaggañāṇaṃ adhippetaṃ. Apare sabbaññutañāṇantipi vadanti.

    ಸಾವಕಾನಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅನುತ್ತರಾ ಬೋಧಿ ಹೋತಿ ನ ಹೋತೀತಿ। ನ ಹೋತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಅಸಬ್ಬಗುಣದಾಯಕತ್ತಾ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅರಹತ್ತಫಲಮೇವ ದೇತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣಂ। ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಮೇವ ದೇತಿ। ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೇತಿ ಅಭಿಸೇಕೋ ವಿಯ ರಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಸ್ಸರಿಯಭಾವಂ। ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅನುತ್ತರಾ ಬೋಧಿ ನ ಹೋತೀತಿ।

    Sāvakānaṃ arahattamaggo anuttarā bodhi hoti na hotīti. Na hoti. Kasmā? Asabbaguṇadāyakattā. Tesañhi kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijjā, kassaci cha abhiññā, kassaci catasso paṭisambhidā, kassaci sāvakapāramīñāṇaṃ. Paccekabuddhānampi paccekabodhiñāṇameva deti. Buddhānaṃ pana sabbaguṇasampattiṃ deti abhiseko viya rañño sabbalokissariyabhāvaṃ. Tasmā aññassa kassacipi anuttarā bodhi na hotīti.

    ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ, ಪತ್ತೋ ಅಧಿಗತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇತಿ ವದಾಮೀತಿ ಇತಿ ವದಾಮಿ ಆಚಿಕ್ಖಾಮಿ ದೇಸೇಮಿ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ, ಪಟ್ಠಪೇಮಿ ವಿವರಾಮಿ ವಿಭಜಾಮಿ ಉತ್ತಾನೀಕರೋಮೀತಿ। ತತ್ರಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ತಥಾಗತೋಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ॰… ಪಥವಿಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ…ಪೇ॰… ಪಥವಿಂ ನಾಭಿನನ್ದತಿ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು, ನನ್ದೀ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲಂ, ಭವಾ ಜಾತಿ, ಭೂತಸ್ಸ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾತಿ। ತತ್ಥ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಇತಿಕಾರೋ ಕಾರಣತ್ಥೋ। ತೇನ ಇಮಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ವಿದಿತತ್ತಾ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ಚ ಏವಮಿಮಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಯಾ ನನ್ದೀತಿ ವುತ್ತತಣ್ಹಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಾ, ಸಾ ಪಹೀನಾ, ತಾಸಞ್ಚ ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಾ…ಪೇ॰… ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ। ತಸ್ಮಾ ಪಥವಿಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ…ಪೇ॰… ಪಥವಿಂ ನಾಭಿನನ್ದತೀತಿ ವದಾಮೀತಿ ಏವಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ನ ಮಞ್ಞತಿ ನಾಭಿನನ್ದತೀತಿ ವದಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Abhisambuddhoti abhiññāsi paṭivijjhi, patto adhigatoti vuttaṃ hoti. Iti vadāmīti iti vadāmi ācikkhāmi desemi paññapemi, paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromīti. Tatrāyaṃ yojanā – tathāgatopi, bhikkhave…pe… pathaviṃ na maññati…pe… pathaviṃ nābhinandati. Taṃ kissa hetu, nandī dukkhassa mūlaṃ, bhavā jāti, bhūtassa jarāmaraṇanti iti viditvāti. Tattha iti viditvāti itikāro kāraṇattho. Tena imassa paṭiccasamuppādassa viditattā paṭividdhattāti vuttaṃ hoti. Kiñca bhiyyo – yasmā ca evamimaṃ paṭiccasamuppādaṃ viditvā tathāgatassa yā nandīti vuttataṇhā sabbappakārā, sā pahīnā, tāsañca tathāgato sabbaso taṇhānaṃ khayā…pe… anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho. Tasmā pathaviṃ na maññati…pe… pathaviṃ nābhinandatīti vadāmīti evaṃ abhisambuddhattā na maññati nābhinandatīti vadāmīti vuttaṃ hoti.

    ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ನನ್ದೀ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸೋ ತಣ್ಹಾ ಖಯಂ ಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಿಹ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಾ…ಪೇ॰… ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ವದಾಮಿ। ಸೋ ಏವಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಪಥವಿಂ ನ ಮಞ್ಞತಿ…ಪೇ॰… ನಾಭಿನನ್ದತೀತಿ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತಿ ಅವತ್ವಾ ತಸ್ಮಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಅಯಂ ಸಾಸನಯುತ್ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ।

    Atha vā yasmā ‘‘nandī dukkhassa mūla’’ntiādinā nayena paṭiccasamuppādaṃ viditvā sabbaso taṇhā khayaṃ gatā, tasmā tiha, bhikkhave, tathāgato sabbaso taṇhānaṃ khayā…pe… abhisambuddhoti vadāmi. So evaṃ abhisambuddhattā pathaviṃ na maññati…pe… nābhinandatīti. Yattha yattha hi yasmāti avatvā tasmāti vuccati, tattha tattha yasmāti ānetvā yojetabbaṃ, ayaṃ sāsanayutti. Esa nayo sabbattha.

    ಇದಮವೋಚ ಭಗವಾತಿ ಇದಂ ನಿದಾನಾವಸಾನತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ವದಾಮೀತಿ ಸಕಲಸುತ್ತನ್ತಂ ಭಗವಾ ಪರೇಸಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಲಬ್ಭಣೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಂ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏಕೇನ ಪುಥುಜ್ಜನವಾರೇನ ಏಕೇನ ಸೇಕ್ಖವಾರೇನ ಚತೂಹಿ ಖೀಣಾಸವವಾರೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ತಥಾಗತವಾರೇಹೀತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಮಹಾವಾರೇಹಿ ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ವಾರೇ ಪಥವೀಆದೀಹಿ ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಅನ್ತರವಾರೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡೇತ್ವಾ ದ್ವೇಭಾಣವಾರಪರಿಮಾಣಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ಅವೋಚ।

    Idamavoca bhagavāti idaṃ nidānāvasānato pabhuti yāva abhisambuddhoti vadāmīti sakalasuttantaṃ bhagavā paresaṃ paññāya alabbhaṇeyyapatiṭṭhaṃ paramagambhīraṃ sabbaññutañāṇaṃ dassento ekena puthujjanavārena ekena sekkhavārena catūhi khīṇāsavavārehi dvīhi tathāgatavārehīti aṭṭhahi mahāvārehi ekamekasmiñca vāre pathavīādīhi catuvīsatiyā antaravārehi paṭimaṇḍetvā dvebhāṇavāraparimāṇāya tantiyā avoca.

    ಏವಂ ವಿಚಿತ್ರನಯದೇಸನಾವಿಲಾಸಯುತ್ತಂ ಪನೇತಂ ಸುತ್ತಂ ಕರವಿಕರುದಮಞ್ಜುನಾ ಕಣ್ಣಸುಖೇನ ಪಣ್ಡಿತಜನಹದಯಾನಂ ಅಮತಾಭಿಸೇಕಸದಿಸೇನ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೇನ ಭಾಸಮಾನಸ್ಸಾಪಿ। ನ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದುನ್ತಿ ತೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಇದಂ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ನಾನುಮೋದಿಂಸು। ಕಸ್ಮಾ? ಅಞ್ಞಾಣಕೇನ। ತೇ ಕಿರ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಿಂಸು, ತಸ್ಮಾ ನಾಭಿನನ್ದಿಂಸು। ತೇಸಞ್ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಏವಂ ವಿಚಿತ್ರನಯದೇಸನಾವಿಲಾಸಯುತ್ತಮ್ಪಿ ಏತಂ ಸುತ್ತಂ ಘನಪುಥುಲೇನ ದುಸ್ಸಪಟ್ಟೇನ ಮುಖೇ ಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಪುರತೋ ಠಪಿತಮನುಞ್ಞಭೋಜನಂ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ನನು ಚ ಭಗವಾ ಅತ್ತನಾ ದೇಸಿತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರೇ ಞಾಪೇತುಂ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ। ಸೋ ಕಸ್ಮಾ ಯಥಾ ತೇ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ತಥಾ ದೇಸೇಸೀತಿ। ವುತ್ತಮಿದಂ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪವಿಚಾರಣಾಯಂ ಏವ ‘‘ಮಾನಭಞ್ಜನತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಮೂಲಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ದೇಸನಂ ಆರಭೀ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಯಿಧ ಪುನ ವತ್ತಬ್ಬಮತ್ಥಿ, ಏವಂ ಮಾನಭಞ್ಜನತ್ಥಂ ದೇಸಿತಞ್ಚ ಪನೇತಂ ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತಂಯೇವ ಕಿರ ಪಥವಿಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಸೇಕ್ಖೋಪಿ ಅರಹಾಪಿ ತಥಾಗತೋಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ। ಕಿನ್ನಾಮಿದಂ ಕಥಂ ನಾಮಿದನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಂ ಭಗವತಾ ಕಥಿತಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಜಾನಾಮ, ಇದಾನಿ ಪನಿಮಸ್ಸ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ಅನ್ತಂ ವಾ ಕೋಟಿಂ ವಾ ನ ಜಾನಾಮ ನ ಪಸ್ಸಾಮ, ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾ ಅತುಲಾತಿ ಉದ್ಧಟದಾಠಾ ವಿಯ ಸಪ್ಪಾ ನಿಮ್ಮದಾ ಹುತ್ವಾ ಬುದ್ಧುಪಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಞ್ಚ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಆಗಮಂಸು।

    Evaṃ vicitranayadesanāvilāsayuttaṃ panetaṃ suttaṃ karavikarudamañjunā kaṇṇasukhena paṇḍitajanahadayānaṃ amatābhisekasadisena brahmassarena bhāsamānassāpi. Na te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti te pañcasatā bhikkhū idaṃ bhagavato vacanaṃ nānumodiṃsu. Kasmā? Aññāṇakena. Te kira imassa suttassa atthaṃ na jāniṃsu, tasmā nābhinandiṃsu. Tesañhi tasmiṃ samaye evaṃ vicitranayadesanāvilāsayuttampi etaṃ suttaṃ ghanaputhulena dussapaṭṭena mukhe bandhaṃ katvā purato ṭhapitamanuññabhojanaṃ viya ahosi. Nanu ca bhagavā attanā desitaṃ dhammaṃ pare ñāpetuṃ kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ patto. So kasmā yathā te na jānanti, tathā desesīti. Vuttamidaṃ imassa suttassa nikkhepavicāraṇāyaṃ eva ‘‘mānabhañjanatthaṃ sabbadhammamūlapariyāyanti desanaṃ ārabhī’’ti, tasmā na yidha puna vattabbamatthi, evaṃ mānabhañjanatthaṃ desitañca panetaṃ suttaṃ sutvā te bhikkhū taṃyeva kira pathaviṃ diṭṭhigatikopi sañjānāti, sekkhopi arahāpi tathāgatopi sañjānāti. Kinnāmidaṃ kathaṃ nāmidanti cintentā pubbe mayaṃ bhagavatā kathitaṃ yaṃkiñci khippameva jānāma, idāni panimassa mūlapariyāyassa antaṃ vā koṭiṃ vā na jānāma na passāma, aho buddhā nāma appameyyā atulāti uddhaṭadāṭhā viya sappā nimmadā hutvā buddhupaṭṭhānañca dhammassavanañca sakkaccaṃ āgamaṃsu.

    ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಭಿಕ್ಖೂ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ ಇಮಂ ಕಥಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಸುಂ ‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆನುಭಾವೋ, ತೇ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪಬ್ಬಜಿತಾ ತಥಾ ಮಾನಮದಮತ್ತಾ ಭಗವತಾ ಮೂಲಪರಿಯಾಯದೇಸನಾಯ ನಿಹತಮಾನಾ ಕತಾ’’ತಿ, ಅಯಞ್ಚರಹಿ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನ್ತರಾಕಥಾ ವಿಪ್ಪಕತಾ। ಅಥ ಭಗವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಙ್ಖಣಾನುರೂಪೇನ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನ ಧಮ್ಮಸಭಾಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಹ – ‘‘ಕಾಯ ನುತ್ಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏತರಹಿ ಕಥಾಯ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ’’ತಿ। ತೇ ತಮತ್ಥಂ ಭಗವತೋ ಆರೋಚೇಸುಂ। ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ – ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇದಾನೇವ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಅಹಂ ಇಮೇ ಏವಂ ಮಾನಪಗ್ಗಹಿತಸಿರೇ ವಿಚರನ್ತೇ ನಿಹತಮಾನೇ ಅಕಾಸಿ’’ನ್ತಿ। ತತೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಇದಂ ಅತೀತಂ ಆನೇಸಿ –

    Tena kho pana samayena bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannisinnā imaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘aho buddhānaṃ ānubhāvo, te nāma brāhmaṇapabbajitā tathā mānamadamattā bhagavatā mūlapariyāyadesanāya nihatamānā katā’’ti, ayañcarahi tesaṃ bhikkhūnaṃ antarākathā vippakatā. Atha bhagavā gandhakuṭiyā nikkhamitvā taṅkhaṇānurūpena pāṭihāriyena dhammasabhāyaṃ paññattavarabuddhāsane nisīditvā te bhikkhū āha – ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti. Te tamatthaṃ bhagavato ārocesuṃ. Bhagavā etadavoca – ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi ahaṃ ime evaṃ mānapaggahitasire vicarante nihatamāne akāsi’’nti. Tato imissā aṭṭhuppattiyā idaṃ atītaṃ ānesi –

    ಭೂತಪುಬ್ಬಂ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞತರೋ ದಿಸಾಪಾಮೋಕ್ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಪಟಿವಸತಿ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂ ಸನಿಘಣ್ಟುಕೇಟುಭಾನಂ ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದಾನಂ ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾನಂ ಪದಕೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೋ ಲೋಕಾಯತಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಸು ಅನವಯೋ, ಸೋ ಪಞ್ಚಮತ್ತಾನಿ ಮಾಣವಕಸತಾನಿ ಮನ್ತೇ ವಾಚೇತಿ। ಪಣ್ಡಿತಾ ಮಾಣವಕಾ ಬಹುಞ್ಚ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಲಹುಞ್ಚ, ಸುಟ್ಠು ಚ ಉಪಧಾರೇನ್ತಿ, ಗಹಿತಞ್ಚ ತೇಸಂ ನ ವಿನಸ್ಸತಿ। ಸೋಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಆಚರಿಯಮುಟ್ಠಿಂ ಅಕತ್ವಾ ಘಟೇ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚನ್ತೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ತೇ ಮಾಣವಕೇ ಏತದವೋಚ ‘‘ಏತ್ತಕಮಿದಂ ಸಿಪ್ಪಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮ್ಪರಾಯಹಿತ’’ನ್ತಿ। ತೇ ಮಾಣವಕಾ – ‘‘ಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಜಾನಾತಿ, ಮಯಮ್ಪಿ ತಂ ಜಾನಾಮ, ಮಯಮ್ಪಿ ದಾನಿ ಆಚರಿಯಾ ಏವಾ’’ತಿ ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತತೋ ಪಭುತಿ ಆಚರಿಯೇ ಅಗಾರವಾ ನಿಕ್ಖಿತ್ತವತ್ತಾ ವಿಹರಿಂಸು। ಆಚರಿಯೋ ಞತ್ವಾ ‘‘ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ನೇಸಂ ಮಾನನಿಗ್ಗಹ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ತೇ ಮಾಣವಕೇ ಆಹ ‘‘ತಾತಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಕಚ್ಚಿತ್ಥ ಸಮತ್ಥಾ ಕಥೇತು’’ನ್ತಿ। ತೇ ‘‘ಪುಚ್ಛಥ ಆಚರಿಯ, ಪುಚ್ಛಥ ಆಚರಿಯಾ’’ತಿ ಸಹಸಾವ ಆಹಂಸು, ಯಥಾ ತಂ ಸುತಮದಮತ್ತಾ। ಆಚರಿಯೋ ಆಹ –

    Bhūtapubbaṃ , bhikkhave, aññataro disāpāmokkho brāhmaṇo bārāṇasiyaṃ paṭivasati tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇṭukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo, so pañcamattāni māṇavakasatāni mante vāceti. Paṇḍitā māṇavakā bahuñca gaṇhanti lahuñca, suṭṭhu ca upadhārenti, gahitañca tesaṃ na vinassati. Sopi brāhmaṇo ācariyamuṭṭhiṃ akatvā ghaṭe udakaṃ āsiñcanto viya sabbampi sippaṃ uggaṇhāpetvā te māṇavake etadavoca ‘‘ettakamidaṃ sippaṃ diṭṭhadhammasamparāyahita’’nti. Te māṇavakā – ‘‘yaṃ amhākaṃ ācariyo jānāti, mayampi taṃ jānāma, mayampi dāni ācariyā evā’’ti mānaṃ uppādetvā tato pabhuti ācariye agāravā nikkhittavattā vihariṃsu. Ācariyo ñatvā ‘‘karissāmi nesaṃ mānaniggaha’’nti cintesi. So ekadivasaṃ upaṭṭhānaṃ āgantvā vanditvā nisinne te māṇavake āha ‘‘tātā pañhaṃ pucchissāmi, kaccittha samatthā kathetu’’nti. Te ‘‘pucchatha ācariya, pucchatha ācariyā’’ti sahasāva āhaṃsu, yathā taṃ sutamadamattā. Ācariyo āha –

    ‘‘ಕಾಲೋ ಘಸತಿ ಭೂತಾನಿ, ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸಹತ್ತನಾ।

    ‘‘Kālo ghasati bhūtāni, sabbāneva sahattanā;

    ಯೋ ಚ ಕಾಲಘಸೋ ಭೂತೋ, ಸ ಭೂತಪಚನಿಂ ಪಚೀ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧೦.೧೯೦) –

    Yo ca kālaghaso bhūto, sa bhūtapacaniṃ pacī’’ti. (jā. 1.10.190) –

    ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಥ ತಾತಾ ಇಮಂ ಪಞ್ಹನ್ತಿ।

    Vissajjetha tātā imaṃ pañhanti.

    ತೇ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅಜಾನಮಾನಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ। ಆಚರಿಯೋ ಆಹ ‘‘ಅಲಂ ತಾತಾ ಗಚ್ಛಥಜ್ಜ, ಸ್ವೇ ಕಥೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ। ತೇ ದಸಪಿ ವೀಸತಿಪಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಾ ಹುತ್ವಾ ನ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಆದಿಂ, ನ ಅನ್ತಮದ್ದಸಂಸು। ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸುಂ ‘‘ನ ಇಮಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಆಜಾನಾಮಾ’’ತಿ। ಆಚರಿಯೋ ತೇಸಂ ನಿಗ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಇಮಂ ಗಾಥಮಭಾಸಿ –

    Te cintetvā ajānamānā tuṇhī ahesuṃ. Ācariyo āha ‘‘alaṃ tātā gacchathajja, sve katheyyāthā’’ti uyyojesi. Te dasapi vīsatipi sampiṇḍitā hutvā na tassa pañhassa ādiṃ, na antamaddasaṃsu. Āgantvā ācariyassa ārocesuṃ ‘‘na imassa pañhassa atthaṃ ājānāmā’’ti. Ācariyo tesaṃ niggahatthāya imaṃ gāthamabhāsi –

    ‘‘ಬಹೂನಿ ನರಸೀಸಾನಿ, ಲೋಮಸಾನಿ ಬ್ರಹಾನಿ ಚ।

    ‘‘Bahūni narasīsāni, lomasāni brahāni ca;

    ಗೀವಾಸು ಪಟಿಮುಕ್ಕಾನಿ, ಕೋಚಿದೇವೇತ್ಥ ಕಣ್ಣವಾ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧೦.೧೯೧) –

    Gīvāsu paṭimukkāni, kocidevettha kaṇṇavā’’ti. (jā. 1.10.191) –

    ಗಾಥಾಯತ್ಥೋ – ಬಹೂನಿ ನರಾನಂ ಸೀಸಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾನಿ ಚ ತಾನಿ ಲೋಮಸಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಚ ಮಹನ್ತಾನಿ ಗೀವಾಯಮೇವ ಚ ಠಪಿತಾನಿ, ನ ತಾಲಫಲಂ ವಿಯ ಹತ್ಥೇನ ಗಹಿತಾನಿ, ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಇಮೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ನಾನಾಕರಣಂ। ಏತ್ಥ ಪನ ಕೋಚಿದೇವ ಕಣ್ಣವಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಕಣ್ಣವಾತಿ ಪಞ್ಞವಾ। ಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದಂ ಪನ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಮಾಣವಕಾ ಮಙ್ಕುಭೂತಾ ಪತ್ತಕ್ಖನ್ಧಾ ಅಧೋಮುಖಾ ಅಙ್ಗುಲಿಯಾ ಭೂಮಿಂ ವಿಲಿಖನ್ತಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ।

    Gāthāyattho – bahūni narānaṃ sīsāni dissanti, sabbāni ca tāni lomasāni sabbāni ca mahantāni gīvāyameva ca ṭhapitāni, na tālaphalaṃ viya hatthena gahitāni, natthi tesaṃ imehi dhammehi nānākaraṇaṃ. Ettha pana kocideva kaṇṇavāti attānaṃ sandhāyāha. Kaṇṇavāti paññavā. Kaṇṇacchiddaṃ pana na kassaci natthi, taṃ sutvā te māṇavakā maṅkubhūtā pattakkhandhā adhomukhā aṅguliyā bhūmiṃ vilikhantā tuṇhī ahesuṃ.

    ಅಥ ನೇಸಂ ಅಹಿರಿಕಭಾವಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಆಚರಿಯೋ ‘‘ಉಗ್ಗಣ್ಹಥ ತಾತಾ ಪಞ್ಹ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ। ಕಾಲೋತಿ ಪುರೇಭತ್ತಕಾಲೋಪಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಾಲೋಪೀತಿ ಏವಮಾದಿ। ಭೂತಾನೀತಿ ಸತ್ತಾಧಿವಚನಮೇತಂ। ಕಾಲೋ ಹಿ ಭೂತಾನಂ ನ ಚಮ್ಮಮಂಸಾದೀನಿ ಖಾದತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ನೇಸಂ ಆಯುವಣ್ಣಬಲಾನಿ ಖೇಪೇನ್ತೋ ಯೋಬ್ಬಞ್ಞಂ ಮದ್ದನ್ತೋ ಆರೋಗ್ಯಂ ವಿನಾಸೇನ್ತೋ ಘಸತಿ ಖಾದತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸಹತ್ತನಾತಿ ಏವಂ ಘಸನ್ತೋ ಚ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಜ್ಜೇತಿ, ಸಬ್ಬಾನೇವ ಘಸತಿ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಭೂತಾನಿಯೇವ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಸಹತ್ತನಾ ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಘಸತಿ। ಪುರೇಭತ್ತಕಾಲೋ ಹಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಾಲಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಕಾಲಾದೀಸು। ಯೋ ಚ ಕಾಲಘಸೋ ಭೂತೋತಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಸೋ ಹಿ ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾಲಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಖಾದಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ‘‘ಕಾಲಘಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸ ಭೂತಪಚನಿಂ ಪಚೀತಿ ಸೋ ಯಾಯಂ ತಣ್ಹಾ ಅಪಾಯೇಸು ಭೂತೇ ಪಚತಿ, ತಂ ಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ಪಚಿ ದಯ್ಹಿ ಭಸ್ಮಮಕಾಸಿ, ತೇನ ‘‘ಭೂತಪಚನಿಂ ಪಚೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಪಜನಿ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಜನಿಕಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Atha nesaṃ ahirikabhāvaṃ passitvā ācariyo ‘‘uggaṇhatha tātā pañha’’nti pañhaṃ vissajjesi. Kāloti purebhattakālopi pacchābhattakālopīti evamādi. Bhūtānīti sattādhivacanametaṃ. Kālo hi bhūtānaṃ na cammamaṃsādīni khādati, apica kho nesaṃ āyuvaṇṇabalāni khepento yobbaññaṃ maddanto ārogyaṃ vināsento ghasati khādatīti vuccati. Sabbāneva sahattanāti evaṃ ghasanto ca na kiñci vajjeti, sabbāneva ghasati. Na kevalañca bhūtāniyeva, apica kho sahattanā attānampi ghasati. Purebhattakālo hi pacchābhattakālaṃ na pāpuṇāti. Esa nayo pacchābhattakālādīsu. Yo ca kālaghaso bhūtoti khīṇāsavassetaṃ adhivacanaṃ. So hi āyatiṃ paṭisandhikālaṃ khepetvā khāditvā ṭhitattā ‘‘kālaghaso’’ti vuccati. Sa bhūtapacaniṃ pacīti so yāyaṃ taṇhā apāyesu bhūte pacati, taṃ ñāṇagginā paci dayhi bhasmamakāsi, tena ‘‘bhūtapacaniṃ pacī’’ti vuccati. ‘‘Pajani’’ntipi pāṭho. Janikaṃ nibbattikanti attho.

    ಅಥ ತೇ ಮಾಣವಕಾ ದೀಪಸಹಸ್ಸಾಲೋಕೇನ ವಿಯ ರತ್ತಿಂ ಸಮವಿಸಮಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಮಯಂ ಯಾವಜೀವಂ ಗುರುವಾಸಂ ವಸಿಸ್ಸಾಮ, ಮಹನ್ತಾ ಏತೇ ಆಚರಿಯಾ ನಾಮ, ಮಯಞ್ಹಿ ಬಹುಸ್ಸುತಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಚತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಾಯಪಿ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾಮಾ’’ತಿ ನಿಹತಮಾನಾ ಪುಬ್ಬಸದಿಸಮೇವ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವತ್ತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣಾ ಅಹೇಸುಂ।

    Atha te māṇavakā dīpasahassālokena viya rattiṃ samavisamaṃ ācariyassa vissajjanena pañhassa atthaṃ pākaṭaṃ disvā ‘‘idāni mayaṃ yāvajīvaṃ guruvāsaṃ vasissāma, mahantā ete ācariyā nāma, mayañhi bahussutamānaṃ uppādetvā catuppadikagāthāyapi atthaṃ na jānāmā’’ti nihatamānā pubbasadisameva ācariyassa vattappaṭipattiṃ katvā saggaparāyaṇā ahesuṃ.

    ಅಹಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೇನ ಸಮಯೇನ ತೇಸಂ ಆಚರಿಯೋ ಅಹೋಸಿಂ, ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಾಣವಕಾ। ಏವಂ ಪುಬ್ಬೇಪಾಹಂ ಇಮೇ ಏವಂ ಮಾನಪಗ್ಗಹಿತಸಿರೇ ವಿಚರನ್ತೇ ನಿಹತಮಾನೇ ಅಕಾಸಿನ್ತಿ।

    Ahaṃ kho, bhikkhave, tena samayena tesaṃ ācariyo ahosiṃ, ime bhikkhū māṇavakā. Evaṃ pubbepāhaṃ ime evaṃ mānapaggahitasire vicarante nihatamāne akāsinti.

    ಇಮಞ್ಚ ಜಾತಕಂ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಮಯಂ ಮಾನೇನೇವ ಉಪಹತಾತಿ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ನಿಹತಮಾನಾ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪರಾಯಣಾ ಅಹೇಸುಂ।

    Imañca jātakaṃ sutvā te bhikkhū pubbepi mayaṃ māneneva upahatāti bhiyyosomattāya nihatamānā hutvā attano upakārakakammaṭṭhānaparāyaṇā ahesuṃ.

    ತತೋ ಭಗವಾ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ವೇಸಾಲಿಂ ಪತ್ವಾ ಗೋತಮಕೇ ಚೇತಿಯೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚಸತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಇಮಂ ಗೋತಮಕಸುತ್ತಂ ಕಥೇಸಿ –

    Tato bhagavā ekaṃ samayaṃ janapadacārikaṃ caranto vesāliṃ patvā gotamake cetiye viharanto imesaṃ pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ ñāṇaparipākaṃ viditvā imaṃ gotamakasuttaṃ kathesi –

    ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮಿ ನೋ ಅನಭಿಞ್ಞಾಯ, ಸನಿದಾನಾಹಂ…ಪೇ॰… ಸಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮಿ ನೋ ಅಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ತಸ್ಸ ಮಯ್ಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯತೋ…ಪೇ॰… ನೋ ಅಪ್ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ಕರಣೀಯೋ ಓವಾದೋ, ಕರಣೀಯಾ ಅನುಸಾಸನೀ। ಅಲಞ್ಚ ಪನ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತುಟ್ಠಿಯಾ ಅಲಂ ಅತ್ತಮನತಾಯ ಅಲಂ ಸೋಮನಸ್ಸಾಯ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋತಿ। ಇದಮವೋಚ ಭಗವಾ, ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪನ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಮಿಂ ಭಞ್ಞಮಾನೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೬)।

    ‘‘Abhiññāyāhaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desemi no anabhiññāya, sanidānāhaṃ…pe… sappāṭihāriyāhaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desemi no appāṭihāriyaṃ. Tassa mayhaṃ, bhikkhave, abhiññāya dhammaṃ desayato…pe… no appāṭihāriyaṃ. Karaṇīyo ovādo, karaṇīyā anusāsanī. Alañca pana vo, bhikkhave, tuṭṭhiyā alaṃ attamanatāya alaṃ somanassāya. Sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅghoti. Idamavoca bhagavā, imasmiñca pana veyyākaraṇasmiṃ bhaññamāne dasasahassilokadhātu akampitthā’’ti (a. ni. 3.126).

    ಇದಞ್ಚ ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಪಞ್ಚಸತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಮಿಂಯೇವಾಸನೇ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಏವಾಯಂ ದೇಸನಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಟ್ಠಮಗಮಾಸೀತಿ।

    Idañca suttaṃ sutvā te pañcasatā bhikkhū tasmiṃyevāsane saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇiṃsu, evāyaṃ desanā etasmiṃ ṭhāne niṭṭhamagamāsīti.

    ತಥಾಗತವಾರಅಟ್ಠಮನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Tathāgatavāraaṭṭhamanayavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Mūlapariyāyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ೨. ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 2. Sabbāsavasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೧. ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತಂ • 1. Mūlapariyāyasuttaṃ

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ೧. ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 1. Mūlapariyāyasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact