| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
मूलरासिवण्णना
Mūlarāsivaṇṇanā
अगेधो अनभिज्झनं अनभिकङ्खनं। अनल्लीनो भावो अधिप्पायो एतस्साति अनल्लीनभावो, एवञ्हि उपमाय समेति। अनुकूलमित्तो अनुवत्तको। विनयरसोति विनयनरसो। अदोसो दुस्सील्यमलस्साति इदं दुस्सील्यस्स दोससमुट्ठानतं दोसूपनिस्सयतञ्च सन्धाय वुत्तं। अभावनायाति ‘‘तत्थ जातानं धम्मानं अनतिवत्तनट्ठेन भावनाइन्द्रियानं एकरसट्ठेन भावना तदुपगवीरियवाहनट्ठेन भावना आसेवनट्ठेन भावना’’ति एवं वुत्ताय पञ्ञासाधनाय भावनाय अप्पवत्ति, तप्पटिपक्खभूता वा अकुसला अभावना। निग्गुणेपि गुणग्गहणं अधिकग्गहणं। विज्जमानम्पि गुणं विद्धंसेत्वा गहणं ऊनग्गहणं। चतुविपल्लासग्गहणं विपरीतग्गहणं।
Agedho anabhijjhanaṃ anabhikaṅkhanaṃ. Anallīno bhāvo adhippāyo etassāti anallīnabhāvo, evañhi upamāya sameti. Anukūlamitto anuvattako. Vinayarasoti vinayanaraso. Adoso dussīlyamalassāti idaṃ dussīlyassa dosasamuṭṭhānataṃ dosūpanissayatañca sandhāya vuttaṃ. Abhāvanāyāti ‘‘tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena bhāvanāindriyānaṃ ekarasaṭṭhena bhāvanā tadupagavīriyavāhanaṭṭhena bhāvanā āsevanaṭṭhena bhāvanā’’ti evaṃ vuttāya paññāsādhanāya bhāvanāya appavatti, tappaṭipakkhabhūtā vā akusalā abhāvanā. Nigguṇepi guṇaggahaṇaṃ adhikaggahaṇaṃ. Vijjamānampi guṇaṃ viddhaṃsetvā gahaṇaṃ ūnaggahaṇaṃ. Catuvipallāsaggahaṇaṃ viparītaggahaṇaṃ.
याथावसभावेति ‘‘एत्तको एतस्स गुणो, एत्तको दोसो’’ति गुणदोसानं सभावे ‘‘जराधम्मो जीरति, तं कुतेत्थ लब्भा मा जीरी’’ति एवमादिपच्चवेक्खणसम्भवतो। अलोभेन च गहट्ठानं खेत्तवत्थादीसु विवादाभावतो। अमोहेन पब्बजितानं दिट्ठिगतविवादाभावतो। कामरागाभिनिवेसविनिबन्धा हि गहट्ठा गहट्ठेहि विवदन्ति, दिट्ठिरागाभिनिवेसविनिबन्धा समणा समणेहीति। रागवसेन मित्तसन्थवो दोसवसेन विरोधो च तब्बिसेसेन उपगमापगमा, आरम्मणे वा रूपादिम्हि अनुरोधविरोधा। अमज्झत्तभावस्स पटिघानुनयसङ्खातस्स मोहेन पवत्ति। सुखविपरिणामे दुक्खसमायोगे च पटिघपवत्तियं वेदनापरिग्गहो न सिज्झतीति अदोसानुभावेन वेदनासतिपट्ठानं सिज्झति। दिब्बविहारस्साति चतुन्नं झानानं। अरियविहारो फलसमापत्ति। मोहेन अविचारेन्तो उदासीनपक्खेसुपि सत्तसङ्खारेसु सब्बेसु अभिसङ्गं करोतीति अमूळ्हस्स तदभावो वेदितब्बो। दुक्खदस्सनस्स आसन्नपटिपक्खत्ता दोसस्स तप्पटिपक्खेन अदोसेन दुक्खदस्सनं होति।
Yāthāvasabhāveti ‘‘ettako etassa guṇo, ettako doso’’ti guṇadosānaṃ sabhāve ‘‘jarādhammo jīrati, taṃ kutettha labbhā mā jīrī’’ti evamādipaccavekkhaṇasambhavato. Alobhena ca gahaṭṭhānaṃ khettavatthādīsu vivādābhāvato. Amohena pabbajitānaṃ diṭṭhigatavivādābhāvato. Kāmarāgābhinivesavinibandhā hi gahaṭṭhā gahaṭṭhehi vivadanti, diṭṭhirāgābhinivesavinibandhā samaṇā samaṇehīti. Rāgavasena mittasanthavo dosavasena virodho ca tabbisesena upagamāpagamā, ārammaṇe vā rūpādimhi anurodhavirodhā. Amajjhattabhāvassa paṭighānunayasaṅkhātassa mohena pavatti. Sukhavipariṇāme dukkhasamāyoge ca paṭighapavattiyaṃ vedanāpariggaho na sijjhatīti adosānubhāvena vedanāsatipaṭṭhānaṃ sijjhati. Dibbavihārassāti catunnaṃ jhānānaṃ. Ariyavihāro phalasamāpatti. Mohena avicārento udāsīnapakkhesupi sattasaṅkhāresu sabbesu abhisaṅgaṃ karotīti amūḷhassa tadabhāvo veditabbo. Dukkhadassanassa āsannapaṭipakkhattā dosassa tappaṭipakkhena adosena dukkhadassanaṃ hoti.
Related texts:
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / मूलरासिवण्णना • Mūlarāsivaṇṇanā
