| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ธมฺมสงฺคณี-มูลฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
มูลราสิวณฺณนา
Mūlarāsivaṇṇanā
อเคโธ อนภิชฺฌนํ อนภิกงฺขนํฯ อนลฺลีโน ภาโว อธิปฺปาโย เอตสฺสาติ อนลฺลีนภาโว, เอวญฺหิ อุปมาย สเมติฯ อนุกูลมิโตฺต อนุวตฺตโกฯ วินยรโสติ วินยนรโสฯ อโทโส ทุสฺสีลฺยมลสฺสาติ อิทํ ทุสฺสีลฺยสฺส โทสสมุฎฺฐานตํ โทสูปนิสฺสยตญฺจ สนฺธาย วุตฺตํฯ อภาวนายาติ ‘‘ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนเฎฺฐน ภาวนาอินฺทฺริยานํ เอกรสเฎฺฐน ภาวนา ตทุปควีริยวาหนเฎฺฐน ภาวนา อาเสวนเฎฺฐน ภาวนา’’ติ เอวํ วุตฺตาย ปญฺญาสาธนาย ภาวนาย อปฺปวตฺติ, ตปฺปฎิปกฺขภูตา วา อกุสลา อภาวนาฯ นิคฺคุเณปิ คุณคฺคหณํ อธิกคฺคหณํฯ วิชฺชมานมฺปิ คุณํ วิทฺธํเสตฺวา คหณํ อูนคฺคหณํฯ จตุวิปลฺลาสคฺคหณํ วิปรีตคฺคหณํฯ
Agedho anabhijjhanaṃ anabhikaṅkhanaṃ. Anallīno bhāvo adhippāyo etassāti anallīnabhāvo, evañhi upamāya sameti. Anukūlamitto anuvattako. Vinayarasoti vinayanaraso. Adoso dussīlyamalassāti idaṃ dussīlyassa dosasamuṭṭhānataṃ dosūpanissayatañca sandhāya vuttaṃ. Abhāvanāyāti ‘‘tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena bhāvanāindriyānaṃ ekarasaṭṭhena bhāvanā tadupagavīriyavāhanaṭṭhena bhāvanā āsevanaṭṭhena bhāvanā’’ti evaṃ vuttāya paññāsādhanāya bhāvanāya appavatti, tappaṭipakkhabhūtā vā akusalā abhāvanā. Nigguṇepi guṇaggahaṇaṃ adhikaggahaṇaṃ. Vijjamānampi guṇaṃ viddhaṃsetvā gahaṇaṃ ūnaggahaṇaṃ. Catuvipallāsaggahaṇaṃ viparītaggahaṇaṃ.
ยาถาวสภาเวติ ‘‘เอตฺตโก เอตสฺส คุโณ, เอตฺตโก โทโส’’ติ คุณโทสานํ สภาเว ‘‘ชราธโมฺม ชีรติ, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา มา ชีรี’’ติ เอวมาทิปจฺจเวกฺขณสมฺภวโตฯ อโลเภน จ คหฎฺฐานํ เขตฺตวตฺถาทีสุ วิวาทาภาวโตฯ อโมเหน ปพฺพชิตานํ ทิฎฺฐิคตวิวาทาภาวโตฯ กามราคาภินิเวสวินิพนฺธา หิ คหฎฺฐา คหเฎฺฐหิ วิวทนฺติ, ทิฎฺฐิราคาภินิเวสวินิพนฺธา สมณา สมเณหีติฯ ราควเสน มิตฺตสนฺถโว โทสวเสน วิโรโธ จ ตพฺพิเสเสน อุปคมาปคมา, อารมฺมเณ วา รูปาทิมฺหิ อนุโรธวิโรธาฯ อมชฺฌตฺตภาวสฺส ปฎิฆานุนยสงฺขาตสฺส โมเหน ปวตฺติฯ สุขวิปริณาเม ทุกฺขสมาโยเค จ ปฎิฆปวตฺติยํ เวทนาปริคฺคโห น สิชฺฌตีติ อโทสานุภาเวน เวทนาสติปฎฺฐานํ สิชฺฌติฯ ทิพฺพวิหารสฺสาติ จตุนฺนํ ฌานานํฯ อริยวิหาโร ผลสมาปตฺติฯ โมเหน อวิจาเรโนฺต อุทาสีนปเกฺขสุปิ สตฺตสงฺขาเรสุ สเพฺพสุ อภิสงฺคํ กโรตีติ อมูฬฺหสฺส ตทภาโว เวทิตโพฺพฯ ทุกฺขทสฺสนสฺส อาสนฺนปฎิปกฺขตฺตา โทสสฺส ตปฺปฎิปเกฺขน อโทเสน ทุกฺขทสฺสนํ โหติฯ
Yāthāvasabhāveti ‘‘ettako etassa guṇo, ettako doso’’ti guṇadosānaṃ sabhāve ‘‘jarādhammo jīrati, taṃ kutettha labbhā mā jīrī’’ti evamādipaccavekkhaṇasambhavato. Alobhena ca gahaṭṭhānaṃ khettavatthādīsu vivādābhāvato. Amohena pabbajitānaṃ diṭṭhigatavivādābhāvato. Kāmarāgābhinivesavinibandhā hi gahaṭṭhā gahaṭṭhehi vivadanti, diṭṭhirāgābhinivesavinibandhā samaṇā samaṇehīti. Rāgavasena mittasanthavo dosavasena virodho ca tabbisesena upagamāpagamā, ārammaṇe vā rūpādimhi anurodhavirodhā. Amajjhattabhāvassa paṭighānunayasaṅkhātassa mohena pavatti. Sukhavipariṇāme dukkhasamāyoge ca paṭighapavattiyaṃ vedanāpariggaho na sijjhatīti adosānubhāvena vedanāsatipaṭṭhānaṃ sijjhati. Dibbavihārassāti catunnaṃ jhānānaṃ. Ariyavihāro phalasamāpatti. Mohena avicārento udāsīnapakkhesupi sattasaṅkhāresu sabbesu abhisaṅgaṃ karotīti amūḷhassa tadabhāvo veditabbo. Dukkhadassanassa āsannapaṭipakkhattā dosassa tappaṭipakkhena adosena dukkhadassanaṃ hoti.
Related texts:
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-อนุฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / มูลราสิวณฺณนา • Mūlarāsivaṇṇanā
