Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏိ-အဋ္ဌကထာ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
မူလရာသိဝဏ္ဏနာ
Mūlarāsivaṇṇanā
န လုဗ္ဘန္တိ ဧတေန, သယံ ဝာ န လုဗ္ဘတိ, အလုဗ္ဘနမတ္တမေဝ ဝာ တန္တိ အလောဘော။ အဒောသာမောဟေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေသု အလောဘော အာရမ္မဏေ စိတ္တသ္သ အဂေဓလက္ခဏော, အလဂ္ဂဘာဝလက္ခဏော ဝာ ကမလဒလေ ဇလဗိန္ဒု ဝိယ။ အပရိဂ္ဂဟဏရသော မုတ္တဘိက္ခု ဝိယ ။ အနလ္လီနဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော အသုစိမ္ဟိ ပတိတပုရိသော ဝိယ။ အဒောသော အစဏ္ဍိက္ကလက္ခဏော, အဝိရောဓလက္ခဏော ဝာ အနုကူလမိတ္တော ဝိယ။ အာဃာတဝိနယရသော ပရိဠာဟဝိနယရသော ဝာ စန္ဒနံ ဝိယ။ သောမ္မဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ။ အမောဟော လက္ခဏာဒီဟိ ဟေဋ္ဌာ ပညိန္ဒ္ရိယပဒေ ဝိဘာဝိတော ဧဝ။
Na lubbhanti etena, sayaṃ vā na lubbhati, alubbhanamattameva vā tanti alobho. Adosāmohesupi eseva nayo. Tesu alobho ārammaṇe cittassa agedhalakkhaṇo, alaggabhāvalakkhaṇo vā kamaladale jalabindu viya. Apariggahaṇaraso muttabhikkhu viya . Anallīnabhāvapaccupaṭṭhāno asucimhi patitapuriso viya. Adoso acaṇḍikkalakkhaṇo, avirodhalakkhaṇo vā anukūlamitto viya. Āghātavinayaraso pariḷāhavinayaraso vā candanaṃ viya. Sommabhāvapaccupaṭṭhāno puṇṇacando viya. Amoho lakkhaṇādīhi heṭṭhā paññindriyapade vibhāvito eva.
ဣမေသု ပန တီသု အလောဘော မစ္ဆေရမလသ္သ ပဋိပက္ခော, အဒောသော ဒုသ္သီလ္ယမလသ္သ, အမောဟော ကုသလေသု ဓမ္မေသု အဘာဝနာယ ပဋိပက္ခော။ အလောဘော စေတ္ထ ဒာနဟေတု, အဒောသော သီလဟေတု, အမောဟော ဘာဝနာဟေတု။ တေသု စ အလောဘေန အနဓိကံ ဂဏ္ဟာတိ, လုဒ္ဓသ္သ အဓိကဂ္ဂဟဏတော။ အဒောသေန အနူနံ, ဒုဋ္ဌသ္သ ဦနဂ္ဂဟဏတော။ အမောဟေန အဝိပရီတံ, မူဠ္ဟသ္သ ဝိပရီတဂ္ဂဟဏတော။
Imesu pana tīsu alobho maccheramalassa paṭipakkho, adoso dussīlyamalassa, amoho kusalesu dhammesu abhāvanāya paṭipakkho. Alobho cettha dānahetu, adoso sīlahetu, amoho bhāvanāhetu. Tesu ca alobhena anadhikaṃ gaṇhāti, luddhassa adhikaggahaṇato. Adosena anūnaṃ, duṭṭhassa ūnaggahaṇato. Amohena aviparītaṃ, mūḷhassa viparītaggahaṇato.
အလောဘေန စေတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနံ ဒောသံ ဒောသတော ဓာရေန္တော ဒောသေ ပဝတ္တတိ; လုဒ္ဓော ဟိ ဒောသံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ အဒောသေန ဝိဇ္ဇမာနံ ဂုဏံ ဂုဏတော ဓာရေန္တော ဂုဏေ ပဝတ္တတိ; ဒုဋ္ဌော ဟိ ဂုဏံ မက္ခေတိ။ အမောဟေန ယာထာဝသဘာဝံ ယာထာဝသဘာဝတော ဓာရေန္တော ယာထာဝသဘာဝေ ပဝတ္တတိ။ မူဠ္ဟော ဟိ ‘တစ္ဆံ အတစ္ဆန္တိ အတစ္ဆံ စ တစ္ဆ’န္တိ ဂဏ္ဟာတိ။ အလောဘေန စ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခံ န ဟောတိ, လုဒ္ဓသ္သ ပိယသဘာဝတော ပိယဝိပ္ပယောဂာသဟနတော စ။ အဒောသေန အပ္ပိယသမ္ပယောဂဒုက္ခံ န ဟောတိ, ဒုဋ္ဌသ္သ ဟိ အပ္ပိယသဘာဝတော အပ္ပိယသမ္ပယောဂာသဟနတော စ။ အမောဟေန ဣစ္ဆိတာလာဘဒုက္ခံ န ဟောတိ, အမူဠ္ဟသ္သ ဟိ ‘တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ’တိဧဝမာဒိပစ္စဝေက္ခဏသမ္ဘဝတော (ဒီ. နိ. ၃.၃၄; အ. နိ. ၉.၃၀)။
Alobhena cettha vijjamānaṃ dosaṃ dosato dhārento dose pavattati; luddho hi dosaṃ paṭicchādeti. Adosena vijjamānaṃ guṇaṃ guṇato dhārento guṇe pavattati; duṭṭho hi guṇaṃ makkheti. Amohena yāthāvasabhāvaṃ yāthāvasabhāvato dhārento yāthāvasabhāve pavattati. Mūḷho hi ‘tacchaṃ atacchanti atacchaṃ ca taccha’nti gaṇhāti. Alobhena ca piyavippayogadukkhaṃ na hoti, luddhassa piyasabhāvato piyavippayogāsahanato ca. Adosena appiyasampayogadukkhaṃ na hoti, duṭṭhassa hi appiyasabhāvato appiyasampayogāsahanato ca. Amohena icchitālābhadukkhaṃ na hoti, amūḷhassa hi ‘taṃ kutettha labbhā’tievamādipaccavekkhaṇasambhavato (dī. ni. 3.34; a. ni. 9.30).
အလောဘေန စေတ္ထ ဇာတိဒုက္ခံ န ဟောတိ, အလောဘသ္သ တဏ္ဟာပဋိပက္ခတော တဏ္ဟာမူလကတ္တာ စ ဇာတိဒုက္ခသ္သ။ အဒောသေန ဇရာဒုက္ခံ န ဟောတိ, တိက္ခဒောသသ္သ ခိပ္ပံ ဇရာသမ္ဘဝတော။ အမောဟေန မရဏဒုက္ခံ န ဟောတိ, သမ္မောဟမရဏဉ္ဟိ ဒုက္ခံ, န စေတံ အမူဠ္ဟသ္သ ဟောတိ။ အလောဘေန စ ဂဟဋ္ဌာနံ, အမောဟေန ပဗ္ဗဇိတာနံ, အဒောသေန ပန သဗ္ဗေသမ္ပိ သုခသံဝာသတာ ဟောတိ။
Alobhena cettha jātidukkhaṃ na hoti, alobhassa taṇhāpaṭipakkhato taṇhāmūlakattā ca jātidukkhassa. Adosena jarādukkhaṃ na hoti, tikkhadosassa khippaṃ jarāsambhavato. Amohena maraṇadukkhaṃ na hoti, sammohamaraṇañhi dukkhaṃ, na cetaṃ amūḷhassa hoti. Alobhena ca gahaṭṭhānaṃ, amohena pabbajitānaṃ, adosena pana sabbesampi sukhasaṃvāsatā hoti.
ဝိသေသတော စေတ္ထ အလောဘေန ပေတ္တိဝိသယေ ဥပပတ္တိ န ဟောတိ။ ယေဘုယ္ယေန ဟိ သတ္တာ တဏ္ဟာယ ပေတ္တိဝိသယံ ဥပပဇ္ဇန္တိ, တဏ္ဟာယ စ ပဋိပက္ခော အလောဘော။ အဒောသေန နိရယေ ဥပပတ္တိ န ဟောတိ။ ဒောသေန ဟိ စဏ္ဍဇာတိတာယ ဒောသသဒိသံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ ဒောသသ္သ စ ပဋိပက္ခော အဒောသော။ အမောဟေန တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ န ဟောတိ။ မောဟေန ဟိ နိစ္စသမ္မူဠ္ဟံ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ မောဟသ္သ ပဋိပက္ခော စ အမောဟော။ ဧတေသု စ အလောဘော ရာဂဝသေန ဥပဂမနသ္သ အဘာဝကရော, အဒောသော ဒောသဝသေန အပဂမနသ္သ, အမောဟော မောဟဝသေန အမဇ္ဈတ္တဘာဝသ္သ။
Visesato cettha alobhena pettivisaye upapatti na hoti. Yebhuyyena hi sattā taṇhāya pettivisayaṃ upapajjanti, taṇhāya ca paṭipakkho alobho. Adosena niraye upapatti na hoti. Dosena hi caṇḍajātitāya dosasadisaṃ nirayaṃ upapajjanti. Dosassa ca paṭipakkho adoso. Amohena tiracchānayoniyaṃ nibbatti na hoti. Mohena hi niccasammūḷhaṃ tiracchānayoniṃ upapajjanti. Mohassa paṭipakkho ca amoho. Etesu ca alobho rāgavasena upagamanassa abhāvakaro, adoso dosavasena apagamanassa, amoho mohavasena amajjhattabhāvassa.
တီဟိပိ စေတေဟိ ယထာပဋိပာဋိယာ နေက္ခမ္မသညာ အဗ္ယာပာဒသညာ အဝိဟိံသာသညာတိ ဣမာ တိသ္သော။ အသုဘသညာ အပ္ပမာဏသညာ ဓာတုသညာတိ ဣမာ စ တိသ္သော သညာယော ဟောန္တိ။ အလောဘေန ပန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂအန္တသ္သ, အဒောသေန အတ္တကိလမထာနုယောဂအန္တသ္သ ပရိဝဇ္ဇနံ ဟောတိ; အမောဟေန မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇနံ။ တထာ အလောဘေန အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထသ္သ ပဘေဒနံ ဟောတိ, အဒောသေန ဗ္ယာပာဒကာယဂန္ထသ္သ, အမောဟေန သေသဂန္ထဒ္ဝယသ္သ။ ပုရိမာနိ စ ဒ္ဝေ သတိပဋ္ဌာနာနိ ပုရိမာနံ ဒ္ဝိန္နံ အာနုဘာဝေန, ပစ္ဆိမာနိ ပစ္ဆိမသ္သေဝ အာနုဘာဝေန ဣဇ္ဈန္တိ။
Tīhipi cetehi yathāpaṭipāṭiyā nekkhammasaññā abyāpādasaññā avihiṃsāsaññāti imā tisso. Asubhasaññā appamāṇasaññā dhātusaññāti imā ca tisso saññāyo honti. Alobhena pana kāmasukhallikānuyogaantassa, adosena attakilamathānuyogaantassa parivajjanaṃ hoti; amohena majjhimāya paṭipattiyā paṭipajjanaṃ. Tathā alobhena abhijjhākāyaganthassa pabhedanaṃ hoti, adosena byāpādakāyaganthassa, amohena sesaganthadvayassa. Purimāni ca dve satipaṭṭhānāni purimānaṃ dvinnaṃ ānubhāvena, pacchimāni pacchimasseva ānubhāvena ijjhanti.
အလောဘော စေတ္ထ အာရောဂ္ယသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ; အလုဒ္ဓော ဟိ လောဘနီယမ္ပိ အသပ္ပာယံ န သေဝတိ, တေန ခော အရောဂော ဟောတိ။ အဒောသော ယောဗ္ဗနသ္သ; အဒုဋ္ဌော ဟိ ဝလိပလိတာဝဟေန ဒောသဂ္ဂိနာ အဍယ္ဟမာနော ဒီဃရတ္တံ ယုဝာ ဟောတိ။ အမောဟော ဒီဃာယုကတာယ; အမူဠ္ဟော ဟိ ဟိတာဟိတံ ဉတ္ဝာ အဟိတံ ပရိဝဇ္ဇန္တော ဟိတဉ္စ ပဋိသေဝမာနော ဒီဃာယုကော ဟောတိ။
Alobho cettha ārogyassa paccayo hoti; aluddho hi lobhanīyampi asappāyaṃ na sevati, tena kho arogo hoti. Adoso yobbanassa; aduṭṭho hi valipalitāvahena dosagginā aḍayhamāno dīgharattaṃ yuvā hoti. Amoho dīghāyukatāya; amūḷho hi hitāhitaṃ ñatvā ahitaṃ parivajjanto hitañca paṭisevamāno dīghāyuko hoti.
အလောဘော စေတ္ထ ဘောဂသမ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတိ, အလုဒ္ဓသ္သ ဟိ စာဂေန ဘောဂပဋိလာဘော။ အဒောသော မိတ္တသမ္ပတ္တိယာ, မေတ္တာယ မိတ္တာနံ ပဋိလာဘတော စေဝ အပရိဟာနတော စ။ အမောဟော အတ္တသမ္ပတ္တိယာ , အမူဠ္ဟော ဟိ အတ္တနော ဟိတမေဝ ကရောန္တော အတ္တာနံ သမ္ပာဒေတိ ။ အလောဘော စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ, အဒောသော ဗ္ရဟ္မဝိဟာရသ္သ, အမောဟော အရိယဝိဟာရသ္သ။
Alobho cettha bhogasampattiyā paccayo hoti, aluddhassa hi cāgena bhogapaṭilābho. Adoso mittasampattiyā, mettāya mittānaṃ paṭilābhato ceva aparihānato ca. Amoho attasampattiyā , amūḷho hi attano hitameva karonto attānaṃ sampādeti . Alobho ca dibbavihārassa paccayo hoti, adoso brahmavihārassa, amoho ariyavihārassa.
အလောဘေန စေတ္ထ သကပက္ခေသု သတ္တသင္ခာရေသု နိဗ္ဗုတော ဟောတိ, တေသံ ဝိနာသေန အဘိသင္ဂဟေတုကသ္သ ဒုက္ခသ္သ အဘာဝာ; အဒောသေန ပရပက္ခေသု, အဒုဋ္ဌသ္သ ဟိ ဝေရီသုပိ ဝေရိသညာယ အဘာဝတော; အမောဟေန ဥဒာသီနပက္ခေသု, အမူဠ္ဟသ္သ သဗ္ဗာဘိသင္ဂတာယ အဘာဝတော။
Alobhena cettha sakapakkhesu sattasaṅkhāresu nibbuto hoti, tesaṃ vināsena abhisaṅgahetukassa dukkhassa abhāvā; adosena parapakkhesu, aduṭṭhassa hi verīsupi verisaññāya abhāvato; amohena udāsīnapakkhesu, amūḷhassa sabbābhisaṅgatāya abhāvato.
အလောဘေန စ အနိစ္စဒသ္သနံ ဟောတိ; လုဒ္ဓော ဟိ ဥပဘောဂာသာယ အနိစ္စေပိ သင္ခာရေ အနိစ္စတော န ပသ္သတိ။ အဒောသေန ဒုက္ခဒသ္သနံ; အဒောသဇ္ဈာသယော ဟိ ပရိစ္စတ္တအာဃာတဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟော သင္ခာရေယေဝ ဒုက္ခတော ပသ္သတိ။ အမောဟေန အနတ္တဒသ္သနံ; အမူဠ္ဟော ဟိ ယာထာဝဂဟဏကုသလော အပရိဏာယကံ ခန္ဓပဉ္စကံ အပရိဏာယကတော ဗုဇ္ဈတိ။ ယထာ စ ဧတေဟိ အနိစ္စဒသ္သနာဒီနိ ဧဝမေတေပိ အနိစ္စဒသ္သနာဒီဟိ ဟောန္တိ။ အနိစ္စဒသ္သနေန ဟိ အလောဘော ဟောတိ, ဒုက္ခဒသ္သနေန အဒောသော, အနတ္တဒသ္သနေန အမောဟော ဟောတိ။ ကော ဟိ နာမ ‘အနိစ္စမိဒ’န္တိ သမ္မာ ဉတ္ဝာ တသ္သတ္ထာယ ပိဟံ ဥပ္ပာဒေယ္ယ, သင္ခာရေ ဝာ ‘ဒုက္ခ’န္တိ ဇာနန္တော အပရမ္ပိ အစ္စန္တတိခိဏံ ကောဓဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေယ္ယ, အတ္တသုညတဉ္စ ဗုဇ္ဈိတ္ဝာ ပုန သမ္မောဟမာပဇ္ဇေယ္ယာတိ?
Alobhena ca aniccadassanaṃ hoti; luddho hi upabhogāsāya aniccepi saṅkhāre aniccato na passati. Adosena dukkhadassanaṃ; adosajjhāsayo hi pariccattaāghātavatthupariggaho saṅkhāreyeva dukkhato passati. Amohena anattadassanaṃ; amūḷho hi yāthāvagahaṇakusalo apariṇāyakaṃ khandhapañcakaṃ apariṇāyakato bujjhati. Yathā ca etehi aniccadassanādīni evametepi aniccadassanādīhi honti. Aniccadassanena hi alobho hoti, dukkhadassanena adoso, anattadassanena amoho hoti. Ko hi nāma ‘aniccamida’nti sammā ñatvā tassatthāya pihaṃ uppādeyya, saṅkhāre vā ‘dukkha’nti jānanto aparampi accantatikhiṇaṃ kodhadukkhaṃ uppādeyya, attasuññatañca bujjhitvā puna sammohamāpajjeyyāti?