| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
මූලරාසිවණ්‌ණනා
Mūlarāsivaṇṇanā
එවඤ්‌හි උපමාය සමෙතීති යථා අසුචිම්‌හි පතිතපුරිසස්‌ස සතිපි කායෙන අල්‌ලීයනෙ භාවො අනල්‌ලීනො, එවං අලොභොපි ආරම්‌මණකරණවසෙන ගහිතෙපි ආරම්‌මණෙ අලග්‌ගභාවෙන අනල්‌ලීනභාවො අනල්‌ලීනාකාරො එව පවත්‌තති. එවංසභාවො හි සො ධම්‌මොති. කිඤ්‌චි දුස්‌සීල්‍යං දොසසමුට්‌ඨානං සබ්‌බම්‌පි දුස්‌සීල්‍යං දොසූපනිස්‌සයන්‌ති ‘‘දොසසමුට්‌ඨානතං දොසූපනිස්‌සයතඤ්‌චා’’ති වුත්‌තං. තෙන අදොසො දොසස්‌සෙව උජුවිපච්‌චනීකො, තංමුඛෙන දුස්‌සීල්‍යස්‌සාති දස්‌සෙති.
Evañhi upamāya sametīti yathā asucimhi patitapurisassa satipi kāyena allīyane bhāvo anallīno, evaṃ alobhopi ārammaṇakaraṇavasena gahitepi ārammaṇe alaggabhāvena anallīnabhāvo anallīnākāro eva pavattati. Evaṃsabhāvo hi so dhammoti. Kiñci dussīlyaṃ dosasamuṭṭhānaṃ sabbampi dussīlyaṃ dosūpanissayanti ‘‘dosasamuṭṭhānataṃ dosūpanissayatañcā’’ti vuttaṃ. Tena adoso dosasseva ujuvipaccanīko, taṃmukhena dussīlyassāti dasseti.
තත්‌ථ ජාතානං ධම්‌මානං අනතිවත්‌තනට්‌ඨෙන…පෙ.… ආසෙවනට්‌ඨෙන භාවනාති යො සො එකත්‌තුපගතො පඨමජ්‌ඣානාදිඅප්‌පනාචිත්‌තුප්‌පාදො ආසන්‌නූපචාරාහිතවිසෙසො නීවරණාදිපරිපන්‌ථවිසුද්‌ධියා විසුද්‌ධො, තදාවරණවිසයවිරහෙන ච සමප්‌පවත්‌තඅප්‌පනාසමාධිසඞ්‌ඛාතං මජ්‌ඣිමං සමථනිමිත්‌තං පටිපන්‌නො, එවං පටිපන්‌නත්‌තා එව තත්‌ථුපගමනෙන තත්‌ථ ච පක්‌ඛන්‌දො, විසොධෙතබ්‌බස්‌ස වික්‌ඛෙපස්‌ස කිලෙසසංසග්‌ගස්‌ස ච අභාවතො විසොධනසමාධානඑකත්‌තුපට්‌ඨානබ්‍යාපාරවිරහෙන විසුද්‌ධිසමථපටිපත්‌තිඑකත්‌තුපට්‌ඨානාකාරෙ අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛන්‌තො අභිබ්‍යත්‌තරූපාය සහජාතතත්‍රමජ්‌ඣත්‌තුපෙක්‌ඛාය කිච්‌චවසෙන උපෙක්‌ඛානුබ්‍රූහිතො, තස්‌මිංයෙව ජාතා සමාධිපඤ්‌ඤාසඞ්‌ඛාතා යුගනද්‌ධධම්‌මා. තෙ යථා අඤ්‌ඤං අනතිවත්‌තමානා හුත්‌වා පවත්‌තන්‌ති, එවං භාවනා බ්‍රූහනා. තථා යානි තත්‌ථ සද්‌ධාදීනි ඉන්‌ද්‍රියානි නානාකිලෙසෙහි විමුත්‌තත්‌තා විමුත්‌තිරසෙන එකරසානි හුත්‌වා පවත්‌තානි. යඤ්‌ච තත්‌ථ තදුපගං, තෙසං අනතිවත්‌තනඑකරසභාවානං අනුච්‌ඡවිකං වීරියං වාහීයති පවත්‌තීයති, යා චස්‌ස තස්‌මිං ඛණෙ පවත්‌තා පගුණබලවභාවාපත්‌තිසඞ්‌ඛාතා ආසෙවනා. සබ්‌බෙසං එතෙසං ආකාරානං භාවනා උප්‌පාදනා වඩ්‌ඪනා, අයං තත්‌ථ ජාතානං…පෙ.… ආසෙවනට්‌ඨෙන භාවනා නාම.
Tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanāti yo so ekattupagato paṭhamajjhānādiappanācittuppādo āsannūpacārāhitaviseso nīvaraṇādiparipanthavisuddhiyā visuddho, tadāvaraṇavisayavirahena ca samappavattaappanāsamādhisaṅkhātaṃ majjhimaṃ samathanimittaṃ paṭipanno, evaṃ paṭipannattā eva tatthupagamanena tattha ca pakkhando, visodhetabbassa vikkhepassa kilesasaṃsaggassa ca abhāvato visodhanasamādhānaekattupaṭṭhānabyāpāravirahena visuddhisamathapaṭipattiekattupaṭṭhānākāre ajjhupekkhanto abhibyattarūpāya sahajātatatramajjhattupekkhāya kiccavasena upekkhānubrūhito, tasmiṃyeva jātā samādhipaññāsaṅkhātā yuganaddhadhammā. Te yathā aññaṃ anativattamānā hutvā pavattanti, evaṃ bhāvanā brūhanā. Tathā yāni tattha saddhādīni indriyāni nānākilesehi vimuttattā vimuttirasena ekarasāni hutvā pavattāni. Yañca tattha tadupagaṃ, tesaṃ anativattanaekarasabhāvānaṃ anucchavikaṃ vīriyaṃ vāhīyati pavattīyati, yā cassa tasmiṃ khaṇe pavattā paguṇabalavabhāvāpattisaṅkhātā āsevanā. Sabbesaṃ etesaṃ ākārānaṃ bhāvanā uppādanā vaḍḍhanā, ayaṃ tattha jātānaṃ…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā nāma.
යස්‌මා පනායං භාවනාකාරො ‘‘පඨමස්‌ස ඣානස්‌ස පටිපදාවිසුද්‌ධි ආදී’’තිආදිනාපි (පටි. ම. 1.158) පාළියං ආගතො එව, ඤාණෙන ච සංකිලෙසවොදානෙසු තං තං ආදීනවං ආනිසංසඤ්‌ච දිස්‌වා තථා තථා නිප්‌ඵාදෙතබ්‌බො, තස්‌මා ‘‘එවං වුත්‌තාය පඤ්‌ඤාසාධනාය භාවනායා’’ති වුත්‌තං. අප්‌පවත්‌තීති යස්‌මිං ධම්‌මෙ සති යථාවුත්‌තා භාවනා නප්‌පවත්‌තති, සො ධම්‌මො පටිපක්‌ඛභාවනාපරාමසනෙන අභාවනාති වුත්‌තොති අධිප්‌පායො. න හි අභාවමත්‌තස්‌ස අමොහො පටිපක්‌ඛොති යුජ්‌ජතීති. තප්‌පටිපක්‌ඛභූතා අකුසලා කාමච්‌ඡන්‌දාදයො දට්‌ඨබ්‌බා. පමාදවිසෙසො වා අභාවනා. සො හි ‘‘කුසලානං වා ධම්‌මානං අනාසෙවනා අභාවනා අබහුලීකම්‌ම’’න්‌තිආදිනා නිද්‌දිට්‌ඨොති.
Yasmā panāyaṃ bhāvanākāro ‘‘paṭhamassa jhānassa paṭipadāvisuddhi ādī’’tiādināpi (paṭi. ma. 1.158) pāḷiyaṃ āgato eva, ñāṇena ca saṃkilesavodānesu taṃ taṃ ādīnavaṃ ānisaṃsañca disvā tathā tathā nipphādetabbo, tasmā ‘‘evaṃ vuttāya paññāsādhanāya bhāvanāyā’’ti vuttaṃ. Appavattīti yasmiṃ dhamme sati yathāvuttā bhāvanā nappavattati, so dhammo paṭipakkhabhāvanāparāmasanena abhāvanāti vuttoti adhippāyo. Na hi abhāvamattassa amoho paṭipakkhoti yujjatīti. Tappaṭipakkhabhūtā akusalā kāmacchandādayo daṭṭhabbā. Pamādaviseso vā abhāvanā. So hi ‘‘kusalānaṃ vā dhammānaṃ anāsevanā abhāvanā abahulīkamma’’ntiādinā niddiṭṭhoti.
එකන්‌තෙන අලබ්‌භනෙය්‍යදස්‌සනත්‌ථං ‘‘ජරාධම්‌මො’’ති වුත්‌තං. තථා හි පාළියං ‘‘ජාතිධම්‌මානං, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තානං එවං ඉච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජතී’’තිආදිනා (ම. නි. 3.373) ඉච්‌ඡිතාලාභො විභත්‌තො. අලොභානුභාවෙන කායානුපස්‌සනාය, අමොහානුභාවෙන චිත්‌තධම්‌මානුපස්‌සනාය සිද්‌ධි පාකටායෙවාති අපාකටං අදොසානුභාවෙන වෙදනානුපස්‌සනාසිද්‌ධිං විභාවෙන්‌තො ‘‘සුඛවිපරිණාමෙ’’තිආදිමාහ. අයඤ්‌ච යොජනා අලොභාදීනං විසෙසපච්‌චයතං සන්‌ධාය කතා, අවිසෙසෙන පන සබ්‌බෙ සබ්‌බෙසං පච්‌චයා. සභාවතො සඞ්‌කප්‌පතො ච උප්‌පන්‌නස්‌ස දුක්‌ඛස්‌ස අසහනවසෙනෙව උප්‌පජ්‌ජතීති දොසො තංදස්‌සනස්‌ස ආසන්‌නපටිපක්‌ඛො, න රාගො විය දූරපටිපක්‌ඛො.
Ekantena alabbhaneyyadassanatthaṃ ‘‘jarādhammo’’ti vuttaṃ. Tathā hi pāḷiyaṃ ‘‘jātidhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjatī’’tiādinā (ma. ni. 3.373) icchitālābho vibhatto. Alobhānubhāvena kāyānupassanāya, amohānubhāvena cittadhammānupassanāya siddhi pākaṭāyevāti apākaṭaṃ adosānubhāvena vedanānupassanāsiddhiṃ vibhāvento ‘‘sukhavipariṇāme’’tiādimāha. Ayañca yojanā alobhādīnaṃ visesapaccayataṃ sandhāya katā, avisesena pana sabbe sabbesaṃ paccayā. Sabhāvato saṅkappato ca uppannassa dukkhassa asahanavaseneva uppajjatīti doso taṃdassanassa āsannapaṭipakkho, na rāgo viya dūrapaṭipakkho.
Related texts:
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / මූලරාසිවණ්‌ණනා • Mūlarāsivaṇṇanā
