Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / དྷམྨསངྒཎཱི-ཨནུཊཱིཀཱ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
མཱུལརཱསིཝཎྞནཱ
Mūlarāsivaṇṇanā
ཨེཝཉྷི ཨུཔམཱཡ སམེཏཱིཏི ཡཐཱ ཨསུཙིམྷི པཏིཏཔུརིསསྶ སཏིཔི ཀཱཡེན ཨལླཱིཡནེ བྷཱཝོ ཨནལླཱིནོ, ཨེཝཾ ཨལོབྷོཔི ཨཱརམྨཎཀརཎཝསེན གཧིཏེཔི ཨཱརམྨཎེ ཨལགྒབྷཱཝེན ཨནལླཱིནབྷཱཝོ ཨནལླཱིནཱཀཱརོ ཨེཝ པཝཏྟཏི། ཨེཝཾསབྷཱཝོ ཧི སོ དྷམྨོཏི། ཀིཉྩི དུསྶཱིལྱཾ དོསསམུཊྛཱནཾ སབྦམྤི དུསྶཱིལྱཾ དོསཱུཔནིསྶཡནྟི ‘‘དོསསམུཊྛཱནཏཾ དོསཱུཔནིསྶཡཏཉྩཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏེན ཨདོསོ དོསསྶེཝ ཨུཛུཝིཔཙྩནཱིཀོ, ཏཾམུཁེན དུསྶཱིལྱསྶཱཏི དསྶེཏི།
Evañhi upamāya sametīti yathā asucimhi patitapurisassa satipi kāyena allīyane bhāvo anallīno, evaṃ alobhopi ārammaṇakaraṇavasena gahitepi ārammaṇe alaggabhāvena anallīnabhāvo anallīnākāro eva pavattati. Evaṃsabhāvo hi so dhammoti. Kiñci dussīlyaṃ dosasamuṭṭhānaṃ sabbampi dussīlyaṃ dosūpanissayanti ‘‘dosasamuṭṭhānataṃ dosūpanissayatañcā’’ti vuttaṃ. Tena adoso dosasseva ujuvipaccanīko, taṃmukhena dussīlyassāti dasseti.
ཏཏྠ ཛཱཏཱནཾ དྷམྨཱནཾ ཨནཏིཝཏྟནཊྛེན…པེ॰… ཨཱསེཝནཊྛེན བྷཱཝནཱཏི ཡོ སོ ཨེཀཏྟུཔགཏོ པཋམཛ྄ཛྷཱནཱདིཨཔྤནཱཙིཏྟུཔྤཱདོ ཨཱསནྣཱུཔཙཱརཱཧིཏཝིསེསོ ནཱིཝརཎཱདིཔརིཔནྠཝིསུདྡྷིཡཱ ཝིསུདྡྷོ, ཏདཱཝརཎཝིསཡཝིརཧེན ཙ སམཔྤཝཏྟཨཔྤནཱསམཱདྷིསངྑཱཏཾ མཛ྄ཛྷིམཾ སམཐནིམིཏྟཾ པཊིཔནྣོ, ཨེཝཾ པཊིཔནྣཏྟཱ ཨེཝ ཏཏྠུཔགམནེན ཏཏྠ ཙ པཀྑནྡོ, ཝིསོདྷེཏབྦསྶ ཝིཀྑེཔསྶ ཀིལེསསཾསགྒསྶ ཙ ཨབྷཱཝཏོ ཝིསོདྷནསམཱདྷཱནཨེཀཏྟུཔཊྛཱནབྱཱཔཱརཝིརཧེན ཝིསུདྡྷིསམཐཔཊིཔཏྟིཨེཀཏྟུཔཊྛཱནཱཀཱརེ ཨཛ྄ཛྷུཔེཀྑནྟོ ཨབྷིབྱཏྟརཱུཔཱཡ སཧཛཱཏཏཏྲམཛ྄ཛྷཏྟུཔེཀྑཱཡ ཀིཙྩཝསེན ཨུཔེཀྑཱནུབྲཱུཧིཏོ, ཏསྨིཾཡེཝ ཛཱཏཱ སམཱདྷིཔཉྙཱསངྑཱཏཱ ཡུགནདྡྷདྷམྨཱ། ཏེ ཡཐཱ ཨཉྙཾ ཨནཏིཝཏྟམཱནཱ ཧུཏྭཱ པཝཏྟནྟི, ཨེཝཾ བྷཱཝནཱ བྲཱུཧནཱ། ཏཐཱ ཡཱནི ཏཏྠ སདྡྷཱདཱིནི ཨིནྡྲིཡཱནི ནཱནཱཀིལེསེཧི ཝིམུཏྟཏྟཱ ཝིམུཏྟིརསེན ཨེཀརསཱནི ཧུཏྭཱ པཝཏྟཱནི། ཡཉྩ ཏཏྠ ཏདུཔགཾ, ཏེསཾ ཨནཏིཝཏྟནཨེཀརསབྷཱཝཱནཾ ཨནུཙྪཝིཀཾ ཝཱིརིཡཾ ཝཱཧཱིཡཏི པཝཏྟཱིཡཏི, ཡཱ ཙསྶ ཏསྨིཾ ཁཎེ པཝཏྟཱ པགུཎབལཝབྷཱཝཱཔཏྟིསངྑཱཏཱ ཨཱསེཝནཱ། སབྦེསཾ ཨེཏེསཾ ཨཱཀཱརཱནཾ བྷཱཝནཱ ཨུཔྤཱདནཱ ཝཌྜྷནཱ, ཨཡཾ ཏཏྠ ཛཱཏཱནཾ…པེ॰… ཨཱསེཝནཊྛེན བྷཱཝནཱ ནཱམ།
Tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanāti yo so ekattupagato paṭhamajjhānādiappanācittuppādo āsannūpacārāhitaviseso nīvaraṇādiparipanthavisuddhiyā visuddho, tadāvaraṇavisayavirahena ca samappavattaappanāsamādhisaṅkhātaṃ majjhimaṃ samathanimittaṃ paṭipanno, evaṃ paṭipannattā eva tatthupagamanena tattha ca pakkhando, visodhetabbassa vikkhepassa kilesasaṃsaggassa ca abhāvato visodhanasamādhānaekattupaṭṭhānabyāpāravirahena visuddhisamathapaṭipattiekattupaṭṭhānākāre ajjhupekkhanto abhibyattarūpāya sahajātatatramajjhattupekkhāya kiccavasena upekkhānubrūhito, tasmiṃyeva jātā samādhipaññāsaṅkhātā yuganaddhadhammā. Te yathā aññaṃ anativattamānā hutvā pavattanti, evaṃ bhāvanā brūhanā. Tathā yāni tattha saddhādīni indriyāni nānākilesehi vimuttattā vimuttirasena ekarasāni hutvā pavattāni. Yañca tattha tadupagaṃ, tesaṃ anativattanaekarasabhāvānaṃ anucchavikaṃ vīriyaṃ vāhīyati pavattīyati, yā cassa tasmiṃ khaṇe pavattā paguṇabalavabhāvāpattisaṅkhātā āsevanā. Sabbesaṃ etesaṃ ākārānaṃ bhāvanā uppādanā vaḍḍhanā, ayaṃ tattha jātānaṃ…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā nāma.
ཡསྨཱ པནཱཡཾ བྷཱཝནཱཀཱརོ ‘‘པཋམསྶ ཛྷཱནསྶ པཊིཔདཱཝིསུདྡྷི ཨཱདཱི’’ཏིཨཱདིནཱཔི (པཊི॰ མ॰ ༡.༡༥༨) པཱལི༹ཡཾ ཨཱགཏོ ཨེཝ, ཉཱཎེན ཙ སཾཀིལེསཝོདཱནེསུ ཏཾ ཏཾ ཨཱདཱིནཝཾ ཨཱནིསཾསཉྩ དིསྭཱ ཏཐཱ ཏཐཱ ནིཔྥཱདེཏབྦོ, ཏསྨཱ ‘‘ཨེཝཾ ཝུཏྟཱཡ པཉྙཱསཱདྷནཱཡ བྷཱཝནཱཡཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨཔྤཝཏྟཱིཏི ཡསྨིཾ དྷམྨེ སཏི ཡཐཱཝུཏྟཱ བྷཱཝནཱ ནཔྤཝཏྟཏི, སོ དྷམྨོ པཊིཔཀྑབྷཱཝནཱཔརཱམསནེན ཨབྷཱཝནཱཏི ཝུཏྟོཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ན ཧི ཨབྷཱཝམཏྟསྶ ཨམོཧོ པཊིཔཀྑོཏི ཡུཛྫཏཱིཏི། ཏཔྤཊིཔཀྑབྷཱུཏཱ ཨཀུསལཱ ཀཱམཙྪནྡཱདཡོ དཊྛབྦཱ། པམཱདཝིསེསོ ཝཱ ཨབྷཱཝནཱ། སོ ཧི ‘‘ཀུསལཱནཾ ཝཱ དྷམྨཱནཾ ཨནཱསེཝནཱ ཨབྷཱཝནཱ ཨབཧུལཱིཀམྨ’’ནྟིཨཱདིནཱ ནིདྡིཊྛོཏི།
Yasmā panāyaṃ bhāvanākāro ‘‘paṭhamassa jhānassa paṭipadāvisuddhi ādī’’tiādināpi (paṭi. ma. 1.158) pāḷiyaṃ āgato eva, ñāṇena ca saṃkilesavodānesu taṃ taṃ ādīnavaṃ ānisaṃsañca disvā tathā tathā nipphādetabbo, tasmā ‘‘evaṃ vuttāya paññāsādhanāya bhāvanāyā’’ti vuttaṃ. Appavattīti yasmiṃ dhamme sati yathāvuttā bhāvanā nappavattati, so dhammo paṭipakkhabhāvanāparāmasanena abhāvanāti vuttoti adhippāyo. Na hi abhāvamattassa amoho paṭipakkhoti yujjatīti. Tappaṭipakkhabhūtā akusalā kāmacchandādayo daṭṭhabbā. Pamādaviseso vā abhāvanā. So hi ‘‘kusalānaṃ vā dhammānaṃ anāsevanā abhāvanā abahulīkamma’’ntiādinā niddiṭṭhoti.
ཨེཀནྟེན ཨལབྦྷནེཡྻདསྶནཏྠཾ ‘‘ཛརཱདྷམྨོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏཐཱ ཧི པཱལི༹ཡཾ ‘‘ཛཱཏིདྷམྨཱནཾ, བྷིཀྑཝེ, སཏྟཱནཾ ཨེཝཾ ཨིཙྪཱ ཨུཔྤཛྫཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (མ॰ ནི॰ ༣.༣༧༣) ཨིཙྪིཏཱལཱབྷོ ཝིབྷཏྟོ། ཨལོབྷཱནུབྷཱཝེན ཀཱཡཱནུཔསྶནཱཡ, ཨམོཧཱནུབྷཱཝེན ཙིཏྟདྷམྨཱནུཔསྶནཱཡ སིདྡྷི པཱཀཊཱཡེཝཱཏི ཨཔཱཀཊཾ ཨདོསཱནུབྷཱཝེན ཝེདནཱནུཔསྶནཱསིདྡྷིཾ ཝིབྷཱཝེནྟོ ‘‘སུཁཝིཔརིཎཱམེ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཨཡཉྩ ཡོཛནཱ ཨལོབྷཱདཱིནཾ ཝིསེསཔཙྩཡཏཾ སནྡྷཱཡ ཀཏཱ, ཨཝིསེསེན པན སབྦེ སབྦེསཾ པཙྩཡཱ། སབྷཱཝཏོ སངྐཔྤཏོ ཙ ཨུཔྤནྣསྶ དུཀྑསྶ ཨསཧནཝསེནེཝ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི དོསོ ཏཾདསྶནསྶ ཨཱསནྣཔཊིཔཀྑོ, ན རཱགོ ཝིཡ དཱུརཔཊིཔཀྑོ།
Ekantena alabbhaneyyadassanatthaṃ ‘‘jarādhammo’’ti vuttaṃ. Tathā hi pāḷiyaṃ ‘‘jātidhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjatī’’tiādinā (ma. ni. 3.373) icchitālābho vibhatto. Alobhānubhāvena kāyānupassanāya, amohānubhāvena cittadhammānupassanāya siddhi pākaṭāyevāti apākaṭaṃ adosānubhāvena vedanānupassanāsiddhiṃ vibhāvento ‘‘sukhavipariṇāme’’tiādimāha. Ayañca yojanā alobhādīnaṃ visesapaccayataṃ sandhāya katā, avisesena pana sabbe sabbesaṃ paccayā. Sabhāvato saṅkappato ca uppannassa dukkhassa asahanavaseneva uppajjatīti doso taṃdassanassa āsannapaṭipakkho, na rāgo viya dūrapaṭipakkho.
Related texts:
ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / དྷམྨསངྒཎཱི-མཱུལཊཱིཀཱ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / མཱུལརཱསིཝཎྞནཱ • Mūlarāsivaṇṇanā