| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ឥតិវុត្តក-អដ្ឋកថា • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
៣. តិកនិបាតោ
3. Tikanipāto
១. បឋមវគ្គោ
1. Paṭhamavaggo
១. មូលសុត្តវណ្ណនា
1. Mūlasuttavaṇṇanā
៥០. តិកនិបាតស្ស បឋមេ តីណីតិ គណនបរិច្ឆេទោ។ ឥមានីតិ អភិមុខីករណំ។ អកុសលមូលានីតិ បរិច្ឆិន្នធម្មនិទស្សនំ។ តត្ថ អកុសលានិ ច តានិ មូលានិ ចាតិ អកុសលមូលានិ។ អថ វា អកុសលានំ ហេតុបច្ចយបភវជនកសមុដ្ឋាបកនិព្ពត្តកដ្ឋេន មូលានិ ចាតិ អកុសលមូលានិ, អកុសលធម្មានំ ការណានីតិ អត្ថោ។ ការណញ្ហិ យថា ហិនោតិ ឯតស្មា ផលំ បវត្តតីតិ ហេតុ, បដិច្ច ឯតស្មា ឯតីតិ បច្ចយោ, បភវតិ ឯតស្មាតិ បភវោ, អត្តនោ ផលំ ជនេតីតិ ជនកំ, សមុដ្ឋាបេតីតិ សមុដ្ឋាបកំ, និព្ពត្តេតីតិ និព្ពត្តកន្តិ ច វុច្ចតិ។ ឯវំ បតិដ្ឋដ្ឋេន មូលន្តិ, តស្មា អកុសលមូលានីតិ អកុសលានំ សុប្បតិដ្ឋិតភាវសាធនានិ, ការណានីតិ វុត្តំ ហោតិ។
50. Tikanipātassa paṭhame tīṇīti gaṇanaparicchedo. Imānīti abhimukhīkaraṇaṃ. Akusalamūlānīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Tattha akusalāni ca tāni mūlāni cāti akusalamūlāni. Atha vā akusalānaṃ hetupaccayapabhavajanakasamuṭṭhāpakanibbattakaṭṭhena mūlāni cāti akusalamūlāni, akusaladhammānaṃ kāraṇānīti attho. Kāraṇañhi yathā hinoti etasmā phalaṃ pavattatīti hetu, paṭicca etasmā etīti paccayo, pabhavati etasmāti pabhavo, attano phalaṃ janetīti janakaṃ, samuṭṭhāpetīti samuṭṭhāpakaṃ, nibbattetīti nibbattakanti ca vuccati. Evaṃ patiṭṭhaṭṭhena mūlanti, tasmā akusalamūlānīti akusalānaṃ suppatiṭṭhitabhāvasādhanāni, kāraṇānīti vuttaṃ hoti.
កេចិ បន ‘‘សាលិអាទីនំ សាលិពីជាទីនិ វិយ មណិប្បភាទីនំ មណិវណ្ណាទយោ វិយ ច អកុសលានំ អកុសលភាវសាធកោ លោភាទីនំ មូលដ្ឋោ’’តិ វទន្តិ។ ឯវំ សន្តេ អកុសលចិត្តសមុដ្ឋានរូបេសុ តេសំ ហេតុបច្ចយភាវោ ន សិយា។ ន ហិ តានិ តេសំ អកុសលភាវំ សាធេន្តិ, ន ច បច្ចយា ន ហោន្តិ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Keci pana ‘‘sāliādīnaṃ sālibījādīni viya maṇippabhādīnaṃ maṇivaṇṇādayo viya ca akusalānaṃ akusalabhāvasādhako lobhādīnaṃ mūlaṭṭho’’ti vadanti. Evaṃ sante akusalacittasamuṭṭhānarūpesu tesaṃ hetupaccayabhāvo na siyā. Na hi tāni tesaṃ akusalabhāvaṃ sādhenti, na ca paccayā na honti. Vuttañhetaṃ –
‘‘ហេតូ ហេតុសម្បយុត្តកានំ ធម្មានំ តំសមុដ្ឋានានញ្ច រូបានំ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ១.បច្ចយនិទ្ទេស.១)។
‘‘Hetū hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ hetupaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.paccayaniddesa.1).
អហេតុកស្ស ច មោហស្ស អកុសលភាវោ ន សិយា អកុសលភាវសាធកស្ស មូលន្តរស្ស អភាវតោ។ អថាបិ សិយា លោភាទីនំ សភាវសិទ្ធោ អកុសលាទិភាវោ, តំសម្បយុត្តានំ បន លោភាទិបដិពទ្ធោតិ។ ឯវម្បិ យថា លោភាទីនំ, ឯវំ អលោភាទីនម្បិ សភាវសិទ្ធោ កុសលាទិភាវោតិ អលោភាទយោ កុសលា ឯវ សិយុំ, ន អព្យាកតា, ន ច ហោន្តិ។ តស្មា យថា សម្បយុត្តេសុ, ឯវំ មូលេសុបិ កុសលាទិភាវោ បរិយេសិតព្ពោ។ យោនិសោមនសិការាទិកោ វិយ ហិ កុសលភាវស្ស, អយោនិសោមនសិការាទិកោ អកុសលភាវស្ស ការណន្តិ គហេតព្ពំ។ ឯវំ អកុសលភាវសាធនវសេន លោភាទីនំ មូលដ្ឋំ អគ្គហេត្វា សុប្បតិដ្ឋិតភាវសាធនវសេន គយ្ហមានេ ន កោចិ ទោសោ។ លទ្ធហេតុបច្ចយា ហិ ធម្មា វិរូឡ្ហមូលា វិយ បាទបា ថិរា ហោន្តិ សុប្បតិដ្ឋិតា, ហេតុរហិតា បន តិលពីជកាទិសេវាលា វិយ ន សុប្បតិដ្ឋិតាតិ ហេតុអាទិអត្ថេន អកុសលានំ ឧបការកត្តា មូលានីតិ អកុសលមូលានិ។ យស្មា បន មូលេន មុត្តោ អកុសលចិត្តុប្បាទោ នត្ថិ, តស្មា តីហិ មូលេហិ សព្ពោ អកុសលរាសិ បរិយាទិយិត្វា ទស្សិតោតិ ទដ្ឋព្ពំ។
Ahetukassa ca mohassa akusalabhāvo na siyā akusalabhāvasādhakassa mūlantarassa abhāvato. Athāpi siyā lobhādīnaṃ sabhāvasiddho akusalādibhāvo, taṃsampayuttānaṃ pana lobhādipaṭibaddhoti. Evampi yathā lobhādīnaṃ, evaṃ alobhādīnampi sabhāvasiddho kusalādibhāvoti alobhādayo kusalā eva siyuṃ, na abyākatā, na ca honti. Tasmā yathā sampayuttesu, evaṃ mūlesupi kusalādibhāvo pariyesitabbo. Yonisomanasikārādiko viya hi kusalabhāvassa, ayonisomanasikārādiko akusalabhāvassa kāraṇanti gahetabbaṃ. Evaṃ akusalabhāvasādhanavasena lobhādīnaṃ mūlaṭṭhaṃ aggahetvā suppatiṭṭhitabhāvasādhanavasena gayhamāne na koci doso. Laddhahetupaccayā hi dhammā virūḷhamūlā viya pādapā thirā honti suppatiṭṭhitā, heturahitā pana tilabījakādisevālā viya na suppatiṭṭhitāti hetuādiatthena akusalānaṃ upakārakattā mūlānīti akusalamūlāni. Yasmā pana mūlena mutto akusalacittuppādo natthi, tasmā tīhi mūlehi sabbo akusalarāsi pariyādiyitvā dassitoti daṭṭhabbaṃ.
តានិ អកុសលមូលានិ សរូបតោ ទស្សេតុំ ‘‘លោភោ អកុសលមូល’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ លោភាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។ តត្ថ បន តតិយមគ្គវជ្ឈា លោភាទយោ អាគតា, ឥធ បន អនវសេសាតិ អយមេវ វិសេសោ។
Tāni akusalamūlāni sarūpato dassetuṃ ‘‘lobho akusalamūla’’ntiādi vuttaṃ. Tattha lobhādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Tattha pana tatiyamaggavajjhā lobhādayo āgatā, idha pana anavasesāti ayameva viseso.
គាថាយំ បាបចេតសន្តិ អកុសលធម្មសមាយោគតោ លាមកចិត្តំ។ ហិំសន្តីតិ អត្តនោ បវត្តិក្ខណេ អាយតិំ វិបាកក្ខណេ ច វិពាធេន្តិ។ អត្តសម្ភូតាតិ អត្តនិ ជាតា។ តចសារន្តិ គណ្ឋិតំ, វេឡុន្តិ អត្ថោ។ សម្ផលន្តិ អត្តនោ ផលំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ខទិរសីសបាទយោ វិយ អន្តោសារោ អហុត្វា ពហិសារតាយ តចសារន្តិ លទ្ធនាមំ វេឡុអាទិំ យថា អត្តសម្ភូតមេវ ផលំ ហិំសតិ វិនាសេតិ, ឯវមេវ អន្តោ សីលាទិសាររហិតំ លាមកចិត្តំ បុគ្គលំ អត្តសម្ភូតាយេវ លោភាទយោ វិនាសេន្តីតិ។
Gāthāyaṃ pāpacetasanti akusaladhammasamāyogato lāmakacittaṃ. Hiṃsantīti attano pavattikkhaṇe āyatiṃ vipākakkhaṇe ca vibādhenti. Attasambhūtāti attani jātā. Tacasāranti gaṇṭhitaṃ, veḷunti attho. Samphalanti attano phalaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – khadirasīsapādayo viya antosāro ahutvā bahisāratāya tacasāranti laddhanāmaṃ veḷuādiṃ yathā attasambhūtameva phalaṃ hiṃsati vināseti, evameva anto sīlādisārarahitaṃ lāmakacittaṃ puggalaṃ attasambhūtāyeva lobhādayo vināsentīti.
បឋមសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ឥតិវុត្តកបាឡិ • Itivuttakapāḷi / ១. មូលសុត្តំ • 1. Mūlasuttaṃ
