| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ඉතිවුත්‌තක-අට්‌ඨකථා • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
3. තිකනිපාතො
3. Tikanipāto
1. පඨමවග්‌ගො
1. Paṭhamavaggo
1. මූලසුත්‌තවණ්‌ණනා
1. Mūlasuttavaṇṇanā
50. තිකනිපාතස්‌ස පඨමෙ තීණීති ගණනපරිච්‌ඡෙදො. ඉමානීති අභිමුඛීකරණං. අකුසලමූලානීති පරිච්‌ඡින්‌නධම්‌මනිදස්‌සනං. තත්‌ථ අකුසලානි ච තානි මූලානි චාති අකුසලමූලානි. අථ වා අකුසලානං හෙතුපච්‌චයපභවජනකසමුට්‌ඨාපකනිබ්‌බත්‌තකට්‌ඨෙන මූලානි චාති අකුසලමූලානි, අකුසලධම්‌මානං කාරණානීති අත්‌ථො. කාරණඤ්‌හි යථා හිනොති එතස්‌මා ඵලං පවත්‌තතීති හෙතු, පටිච්‌ච එතස්‌මා එතීති පච්‌චයො, පභවති එතස්‌මාති පභවො, අත්‌තනො ඵලං ජනෙතීති ජනකං, සමුට්‌ඨාපෙතීති සමුට්‌ඨාපකං, නිබ්‌බත්‌තෙතීති නිබ්‌බත්‌තකන්‌ති ච වුච්‌චති. එවං පතිට්‌ඨට්‌ඨෙන මූලන්‌ති, තස්‌මා අකුසලමූලානීති අකුසලානං සුප්‌පතිට්‌ඨිතභාවසාධනානි, කාරණානීති වුත්‌තං හොති.
50. Tikanipātassa paṭhame tīṇīti gaṇanaparicchedo. Imānīti abhimukhīkaraṇaṃ. Akusalamūlānīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Tattha akusalāni ca tāni mūlāni cāti akusalamūlāni. Atha vā akusalānaṃ hetupaccayapabhavajanakasamuṭṭhāpakanibbattakaṭṭhena mūlāni cāti akusalamūlāni, akusaladhammānaṃ kāraṇānīti attho. Kāraṇañhi yathā hinoti etasmā phalaṃ pavattatīti hetu, paṭicca etasmā etīti paccayo, pabhavati etasmāti pabhavo, attano phalaṃ janetīti janakaṃ, samuṭṭhāpetīti samuṭṭhāpakaṃ, nibbattetīti nibbattakanti ca vuccati. Evaṃ patiṭṭhaṭṭhena mūlanti, tasmā akusalamūlānīti akusalānaṃ suppatiṭṭhitabhāvasādhanāni, kāraṇānīti vuttaṃ hoti.
කෙචි පන ‘‘සාලිආදීනං සාලිබීජාදීනි විය මණිප්‌පභාදීනං මණිවණ්‌ණාදයො විය ච අකුසලානං අකුසලභාවසාධකො ලොභාදීනං මූලට්‌ඨො’’ති වදන්‌ති. එවං සන්‌තෙ අකුසලචිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපෙසු තෙසං හෙතුපච්‌චයභාවො න සියා. න හි තානි තෙසං අකුසලභාවං සාධෙන්‌ති, න ච පච්‌චයා න හොන්‌ති. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –
Keci pana ‘‘sāliādīnaṃ sālibījādīni viya maṇippabhādīnaṃ maṇivaṇṇādayo viya ca akusalānaṃ akusalabhāvasādhako lobhādīnaṃ mūlaṭṭho’’ti vadanti. Evaṃ sante akusalacittasamuṭṭhānarūpesu tesaṃ hetupaccayabhāvo na siyā. Na hi tāni tesaṃ akusalabhāvaṃ sādhenti, na ca paccayā na honti. Vuttañhetaṃ –
‘‘හෙතූ හෙතුසම්‌පයුත්‌තකානං ධම්‌මානං තංසමුට්‌ඨානානඤ්‌ච රූපානං හෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයො’’ති (පට්‌ඨා. 1.පච්‌චයනිද්‌දෙස.1).
‘‘Hetū hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ hetupaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.paccayaniddesa.1).
අහෙතුකස්‌ස ච මොහස්‌ස අකුසලභාවො න සියා අකුසලභාවසාධකස්‌ස මූලන්‌තරස්‌ස අභාවතො. අථාපි සියා ලොභාදීනං සභාවසිද්‌ධො අකුසලාදිභාවො, තංසම්‌පයුත්‌තානං පන ලොභාදිපටිබද්‌ධොති. එවම්‌පි යථා ලොභාදීනං, එවං අලොභාදීනම්‌පි සභාවසිද්‌ධො කුසලාදිභාවොති අලොභාදයො කුසලා එව සියුං, න අබ්‍යාකතා, න ච හොන්‌ති. තස්‌මා යථා සම්‌පයුත්‌තෙසු, එවං මූලෙසුපි කුසලාදිභාවො පරියෙසිතබ්‌බො. යොනිසොමනසිකාරාදිකො විය හි කුසලභාවස්‌ස, අයොනිසොමනසිකාරාදිකො අකුසලභාවස්‌ස කාරණන්‌ති ගහෙතබ්‌බං. එවං අකුසලභාවසාධනවසෙන ලොභාදීනං මූලට්‌ඨං අග්‌ගහෙත්‌වා සුප්‌පතිට්‌ඨිතභාවසාධනවසෙන ගය්‌හමානෙ න කොචි දොසො. ලද්‌ධහෙතුපච්‌චයා හි ධම්‌මා විරූළ්‌හමූලා විය පාදපා ථිරා හොන්‌ති සුප්‌පතිට්‌ඨිතා, හෙතුරහිතා පන තිලබීජකාදිසෙවාලා විය න සුප්‌පතිට්‌ඨිතාති හෙතුආදිඅත්‌ථෙන අකුසලානං උපකාරකත්‌තා මූලානීති අකුසලමූලානි. යස්‌මා පන මූලෙන මුත්‌තො අකුසලචිත්‌තුප්‌පාදො නත්‌ථි, තස්‌මා තීහි මූලෙහි සබ්‌බො අකුසලරාසි පරියාදියිත්‌වා දස්‌සිතොති දට්‌ඨබ්‌බං.
Ahetukassa ca mohassa akusalabhāvo na siyā akusalabhāvasādhakassa mūlantarassa abhāvato. Athāpi siyā lobhādīnaṃ sabhāvasiddho akusalādibhāvo, taṃsampayuttānaṃ pana lobhādipaṭibaddhoti. Evampi yathā lobhādīnaṃ, evaṃ alobhādīnampi sabhāvasiddho kusalādibhāvoti alobhādayo kusalā eva siyuṃ, na abyākatā, na ca honti. Tasmā yathā sampayuttesu, evaṃ mūlesupi kusalādibhāvo pariyesitabbo. Yonisomanasikārādiko viya hi kusalabhāvassa, ayonisomanasikārādiko akusalabhāvassa kāraṇanti gahetabbaṃ. Evaṃ akusalabhāvasādhanavasena lobhādīnaṃ mūlaṭṭhaṃ aggahetvā suppatiṭṭhitabhāvasādhanavasena gayhamāne na koci doso. Laddhahetupaccayā hi dhammā virūḷhamūlā viya pādapā thirā honti suppatiṭṭhitā, heturahitā pana tilabījakādisevālā viya na suppatiṭṭhitāti hetuādiatthena akusalānaṃ upakārakattā mūlānīti akusalamūlāni. Yasmā pana mūlena mutto akusalacittuppādo natthi, tasmā tīhi mūlehi sabbo akusalarāsi pariyādiyitvā dassitoti daṭṭhabbaṃ.
තානි අකුසලමූලානි සරූපතො දස්‌සෙතුං ‘‘ලොභො අකුසලමූල’’න්‌තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ ලොභාදීසු යං වත්‌තබ්‌බං, තං හෙට්‌ඨා වුත්‌තමෙව. තත්‌ථ පන තතියමග්‌ගවජ්‌ඣා ලොභාදයො ආගතා, ඉධ පන අනවසෙසාති අයමෙව විසෙසො.
Tāni akusalamūlāni sarūpato dassetuṃ ‘‘lobho akusalamūla’’ntiādi vuttaṃ. Tattha lobhādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Tattha pana tatiyamaggavajjhā lobhādayo āgatā, idha pana anavasesāti ayameva viseso.
ගාථායං පාපචෙතසන්‌ති අකුසලධම්‌මසමායොගතො ලාමකචිත්‌තං. හිංසන්‌තීති අත්‌තනො පවත්‌තික්‌ඛණෙ ආයතිං විපාකක්‌ඛණෙ ච විබාධෙන්‌ති. අත්‌තසම්‌භූතාති අත්‌තනි ජාතා. තචසාරන්‌ති ගණ්‌ඨිතං, වෙළුන්‌ති අත්‌ථො. සම්‌ඵලන්‌ති අත්‌තනො ඵලං. ඉදං වුත්‌තං හොති – ඛදිරසීසපාදයො විය අන්‌තොසාරො අහුත්‌වා බහිසාරතාය තචසාරන්‌ති ලද්‌ධනාමං වෙළුආදිං යථා අත්‌තසම්‌භූතමෙව ඵලං හිංසති විනාසෙති, එවමෙව අන්‌තො සීලාදිසාරරහිතං ලාමකචිත්‌තං පුග්‌ගලං අත්‌තසම්‌භූතායෙව ලොභාදයො විනාසෙන්‌තීති.
Gāthāyaṃ pāpacetasanti akusaladhammasamāyogato lāmakacittaṃ. Hiṃsantīti attano pavattikkhaṇe āyatiṃ vipākakkhaṇe ca vibādhenti. Attasambhūtāti attani jātā. Tacasāranti gaṇṭhitaṃ, veḷunti attho. Samphalanti attano phalaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – khadirasīsapādayo viya antosāro ahutvā bahisāratāya tacasāranti laddhanāmaṃ veḷuādiṃ yathā attasambhūtameva phalaṃ hiṃsati vināseti, evameva anto sīlādisārarahitaṃ lāmakacittaṃ puggalaṃ attasambhūtāyeva lobhādayo vināsentīti.
පඨමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ඉතිවුත්‌තකපාළි • Itivuttakapāḷi / 1. මූලසුත්‌තං • 1. Mūlasuttaṃ
