| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ
Abhidhammapiṭake
ಯಮಕಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ
Yamakappakaraṇa-aṭṭhakathā
ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ದೇವಾನಂ, ದೇವದೇವೋ ಸುರಾಲಯೇ।
Saṅkhepeneva devānaṃ, devadevo surālaye;
ಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣಂ, ದೇಸಯಿತ್ವಾ ರಣಞ್ಜಹೋ॥
Kathāvatthuppakaraṇaṃ, desayitvā raṇañjaho.
ಯಮಸ್ಸ ವಿಸಯಾತೀತೋ, ನಾನಾಯಮಕಮಣ್ಡಿತಂ।
Yamassa visayātīto, nānāyamakamaṇḍitaṃ;
ಅಭಿಧಮ್ಮಪ್ಪಕರಣಂ, ಛಟ್ಠಂ ಛಟ್ಠಾನ ದೇಸಕೋ॥
Abhidhammappakaraṇaṃ, chaṭṭhaṃ chaṭṭhāna desako.
ಯಮಕಂ ಅಯಮಾವತ್ತ-ನೀಲಾಮಲತನೂರುಹೋ।
Yamakaṃ ayamāvatta-nīlāmalatanūruho;
ಯಂ ದೇಸಯಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾಕ್ಕಮೋ।
Yaṃ desayi anuppatto, tassa saṃvaṇṇanākkamo;
ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಾಸ್ಸ, ಹೋತಿ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಅಯನ್ತಿ॥
Idāni yasmā tasmāssa, hoti saṃvaṇṇanā ayanti.
೧. ಮೂಲಯಮಕಂ
1. Mūlayamakaṃ
ಉದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾ
Uddesavāravaṇṇanā
೧. ಮೂಲಯಮಕಂ , ಖನ್ಧಯಮಕಂ, ಆಯತನಯಮಕಂ, ಧಾತುಯಮಕಂ, ಸಚ್ಚಯಮಕಂ, ಸಙ್ಖಾರಯಮಕಂ, ಅನುಸಯಯಮಕಂ, ಚಿತ್ತಯಮಕಂ, ಧಮ್ಮಯಮಕಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಯಮಕನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ದಸನ್ನಂ ಯಮಕಾನಂ ವಸೇನ ಇದಂ ಪಕರಣಂ ದಸವಿಧೇನ ವಿಭತ್ತನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯೇಸಂ ದಸನ್ನಂ ಯಮಕಾನಂ ವಸೇನ ಇದಂ ಪಕರಣಂ ದಸವಿಧೇನ ವಿಭತ್ತಂ, ತೇಸಞ್ಚೇವ ಇಮಸ್ಸ ಚ ಪಕರಣಸ್ಸ ನಾಮತ್ಥೋ ತಾವ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಕೇನಟ್ಠೇನ ಯಮಕನ್ತಿ? ಯುಗಳಟ್ಠೇನ। ಯುಗಳಞ್ಹಿ ಯಮಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ – ‘ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ಯಮಕಸಾಲಾ’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಇತಿ ಯುಗಳಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಯಮಕಾನಂ ವಸೇನ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಇಮೇಸು ದಸಸು ಏಕೇಕಂ ಯಮಕಂ ನಾಮ। ಇಮೇಸಂ ಪನ ಯಮಕಾನಂ ಸಮೂಹಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ಪಕರಣಂ ಯಮಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
1. Mūlayamakaṃ , khandhayamakaṃ, āyatanayamakaṃ, dhātuyamakaṃ, saccayamakaṃ, saṅkhārayamakaṃ, anusayayamakaṃ, cittayamakaṃ, dhammayamakaṃ, indriyayamakanti imesaṃ dasannaṃ yamakānaṃ vasena idaṃ pakaraṇaṃ dasavidhena vibhattanti hi vuttaṃ. Tattha yesaṃ dasannaṃ yamakānaṃ vasena idaṃ pakaraṇaṃ dasavidhena vibhattaṃ, tesañceva imassa ca pakaraṇassa nāmattho tāva evaṃ veditabbo – kenaṭṭhena yamakanti? Yugaḷaṭṭhena. Yugaḷañhi yamakanti vuccati – ‘yamakapāṭihāriyaṃ, yamakasālā’tiādīsu viya. Iti yugaḷasaṅkhātānaṃ yamakānaṃ vasena desitattā imesu dasasu ekekaṃ yamakaṃ nāma. Imesaṃ pana yamakānaṃ samūhabhāvato sabbampetaṃ pakaraṇaṃ yamakanti veditabbaṃ.
ತತ್ಥ ಮೂಲವಸೇನ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸಿತತ್ತಾ ದಸನ್ನಂ ತಾವ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಮೂಲಯಮಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸವಾರೋ, ನಿದ್ದೇಸವಾರೋತಿ ದ್ವೇ ವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ । ತೇಸು ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನುಕ್ಕಮೇನ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಉದ್ದೇಸವಾರೋ ಪಠಮೋ। ತಸ್ಸ ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಕುಸಲಮೂಲಾ; ಯೇ ವಾ ಪನ ಕುಸಲಮೂಲಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾತಿ ಇದಂ ಯಮಕಂ ಆದಿ । ತಸ್ಸ ಕುಸಲಾಕುಸಲಮೂಲಸಙ್ಖಾತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ವಸೇನ ಅತ್ಥಯಮಕನ್ತಿ ವಾ, ತೇಸಞ್ಞೇವ ಅತ್ಥಾನಂ ವಸೇನ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಪವತ್ತಪಾಳಿಧಮ್ಮವಸೇನ ಧಮ್ಮಯಮಕನ್ತಿ ವಾ, ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಪವತ್ತಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಪುಚ್ಛಾಯಮಕನ್ತಿ ವಾ ತಿಧಾ ಯಮಕಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Tattha mūlavasena pucchāvissajjanaṃ katvā desitattā dasannaṃ tāva sabbapaṭhamaṃ mūlayamakanti vuttaṃ. Tassa uddesavāro, niddesavāroti dve vārā honti . Tesu uddiṭṭhānukkamena niddisitabbattā uddesavāro paṭhamo. Tassa ye keci kusalā dhammā, sabbe te kusalamūlā; ye vā pana kusalamūlā, sabbe te dhammā kusalāti idaṃ yamakaṃ ādi . Tassa kusalākusalamūlasaṅkhātānaṃ dvinnaṃ atthānaṃ vasena atthayamakanti vā, tesaññeva atthānaṃ vasena anulomapaṭilomato pavattapāḷidhammavasena dhammayamakanti vā, anulomapaṭilomato pavattapucchāvasena pucchāyamakanti vā tidhā yamakabhāvo veditabbo. Sesesupi eseva nayo.
ಇದಾನಿ ಇಮೇಸಂ ಯಮಕಾನಂ ವಸೇನ ದೇಸಿತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮೂಲಯಮಕೇ ಉದ್ದೇಸವಾರಸ್ಸ ತಾವ ನಯಯಮಕಪುಚ್ಛಾಅತ್ಥವಾರಪ್ಪಭೇದವಸೇನ ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನಮೇವ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಕುಸಲತ್ತಿಕಮಾತಿಕಾಯ ಹಿ ‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’ತಿ ಇದಂ ಆದಿಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮೂಲನಯೋ, ಮೂಲಮೂಲನಯೋ, ಮೂಲಕನಯೋ, ಮೂಲಮೂಲಕನಯೋತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ನಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸಂ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ನಯೇ ಮೂಲಯಮಕಂ, ಏಕಮೂಲಯಮಕಂ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮೂಲಯಮಕನ್ತಿ ತೀಣಿ ತೀಣಿ ಯಮಕಾನಿ। ಏವಂ ಚತೂಸು ನಯೇಸು ದ್ವಾದಸ ಯಮಕಾನಿ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಯಮಕೇ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮವಸೇನ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಪುಚ್ಛಾತಿ ಚತುವೀಸತಿ ಪುಚ್ಛಾ, ಏಕೇಕಾಯ ಪುಚ್ಛಾಯ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಸಂಸಯವಸೇನ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಅತ್ಥಾತಿ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ಅತ್ಥಾತಿ।
Idāni imesaṃ yamakānaṃ vasena desite imasmiṃ mūlayamake uddesavārassa tāva nayayamakapucchāatthavārappabhedavasena pāḷivavatthānameva evaṃ veditabbaṃ – kusalattikamātikāya hi ‘kusalā dhammā’ti idaṃ ādipadaṃ nissāya mūlanayo, mūlamūlanayo, mūlakanayo, mūlamūlakanayoti ime cattāro nayā honti. Tesaṃ ekekasmiṃ naye mūlayamakaṃ, ekamūlayamakaṃ, aññamaññamūlayamakanti tīṇi tīṇi yamakāni. Evaṃ catūsu nayesu dvādasa yamakāni, ekekasmiṃ yamake anulomapaṭilomavasena dve dve pucchāti catuvīsati pucchā, ekekāya pucchāya sanniṭṭhānasaṃsayavasena dve dve atthāti aṭṭhacattālīsa atthāti.
ತತ್ಥ ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಕುಸಲೇಸು ‘‘ಕುಸಲಾ ನು ಖೋ, ನ ಕುಸಲಾ ನು ಖೋ’’ತಿ ಸನ್ದೇಹಾಭಾವತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಕುಸಲಮೂಲಾತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಮೂಲಾ ನು ಖೋ, ನನು ಖೋ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಮತಿವಸೇನ ಪುಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ಸಂಸಯತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಚ ಖೋ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಸಂಸಯಟ್ಠಾನೇ ಸಂಸಯದೀಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪನ ಸಂಸಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಪುಚ್ಛಾಪದೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ।
Tattha ye keci kusalā dhammāti kusalesu ‘‘kusalā nu kho, na kusalā nu kho’’ti sandehābhāvato imasmiṃ pade sanniṭṭhānattho veditabbo. Sabbe te kusalamūlāti ‘‘sabbe te kusalā dhammā kusalamūlā nu kho, nanu kho’’ti evaṃ vimativasena pucchitattā imasmiṃ pade saṃsayattho veditabbo. So ca kho veneyyānaṃ saṃsayaṭṭhāne saṃsayadīpanatthaṃ vutto, tathāgatassa pana saṃsayo nāma natthi. Ito paresupi pucchāpadesu eseva nayo.
ಯಥಾ ಚ ಕುಸಲಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ನಯಾ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ನಯೇ ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಯಮಕಾನಂ ವಸೇನ ದ್ವಾದಸ ಯಮಕಾನಿ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಯಮಕೇ ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುಚ್ಛಾನಂ ವಸೇನ ಚತುವೀಸತಿ ಪುಚ್ಛಾ; ಏಕೇಕಾಯ ಪುಚ್ಛಾಯ ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ಅತ್ಥಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ। ಅಕುಸಲಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯಪಿ ತಥೇವ। ಅಬ್ಯಾಕತಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯಪಿ ತಥೇವ। ತೀಣಿಪಿ ಪದಾನಿ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ನಾಮಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯಪಿ ತಥೇವಾತಿ ಕುಸಲತ್ತಿಕಮಾತಿಕಾಯ ಚತೂಸು ಪದೇಸು ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸೋಳಸ ನಯಾ, ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸ ಯಮಕಾನಿ , ಛನ್ನವುತಿ ಪುಚ್ಛಾ, ದ್ವೇನವುತಿಸತಂ ಅತ್ಥಾ ಚ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏತ್ತಾವತಾ ಮೂಲವಾರೋ ನಾಮ ಪಠಮಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ।
Yathā ca kusalapadaṃ nissāya ime cattāro nayā, ekekasmiṃ naye tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ yamakānaṃ vasena dvādasa yamakāni, ekekasmiṃ yamake dvinnaṃ dvinnaṃ pucchānaṃ vasena catuvīsati pucchā; ekekāya pucchāya dvinnaṃ dvinnaṃ atthānaṃ vasena aṭṭhacattālīsa atthā ca honti. Akusalapadaṃ nissāyapi tatheva. Abyākatapadaṃ nissāyapi tatheva. Tīṇipi padāni ekato katvā niddiṭṭhaṃ nāmapadaṃ nissāyapi tathevāti kusalattikamātikāya catūsu padesu sabbepi soḷasa nayā, aṭṭhacattālīsa yamakāni , channavuti pucchā, dvenavutisataṃ atthā ca uddesavasena vuttāti veditabbā. Ettāvatā mūlavāro nāma paṭhamaṃ uddiṭṭho hoti.
ತತೋ ಪರಂ ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಕುಸಲಹೇತೂತಿಆದಯೋ ತಸ್ಸೇವ ಮೂಲವಾರಸ್ಸ ವೇವಚನವಸೇನ ನವ ವಾರಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ। ಇತಿ ಮೂಲವಾರೋ, ಹೇತುವಾರೋ, ನಿದಾನವಾರೋ, ಸಮ್ಭವವಾರೋ, ಪಭವವಾರೋ, ಸಮುಟ್ಠಾನವಾರೋ, ಆಹಾರವಾರೋ, ಆರಮ್ಮಣವಾರೋ, ಪಚ್ಚಯವಾರೋ, ಸಮುದಯವಾರೋತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ದಸ ವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಮೂಲವಾರೇ ಆಗತಪರಿಚ್ಛೇದೇನೇವ ಸೇಸೇಸುಪಿ ನಯಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ದಸಸು ವಾರೇಸು ಸಟ್ಠಿಸತನಯಾ, ಅಸೀತಿಅಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಯಮಕಸತಾನಿ, ಸಟ್ಠಿಅಧಿಕಾನಿ ನವಪುಚ್ಛಾಸತಾನಿ, ವೀಸಾಧಿಕಾನಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಅತ್ಥಸತಾನಿ ಚ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಏವಂ ತಾವ ಉದ್ದೇಸವಾರೇ ನಯಯಮಕಪುಚ್ಛಾಅತ್ಥವಾರಪ್ಪಭೇದವಸೇನ ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನಮೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Tato paraṃ ye keci kusalā dhammā, sabbe te kusalahetūtiādayo tasseva mūlavārassa vevacanavasena nava vārā uddiṭṭhā. Iti mūlavāro, hetuvāro, nidānavāro, sambhavavāro, pabhavavāro, samuṭṭhānavāro, āhāravāro, ārammaṇavāro, paccayavāro, samudayavāroti sabbepi dasa vārā honti. Tattha mūlavāre āgataparicchedeneva sesesupi nayādayo veditabbāti sabbesupi dasasu vāresu saṭṭhisatanayā, asītiadhikāni cattāri yamakasatāni, saṭṭhiadhikāni navapucchāsatāni, vīsādhikāni ekūnavīsati atthasatāni ca uddiṭṭhānīti veditabbāni. Evaṃ tāva uddesavāre nayayamakapucchāatthavārappabhedavasena pāḷivavatthānameva veditabbaṃ.
ಮೂಲಂ ಹೇತು ನಿದಾನಞ್ಚಾತಿ ಗಾಥಾ ದಸನ್ನಮ್ಪಿ ವಾರಾನಂ ಉದ್ದಾನಗಾಥಾ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಮೂಲಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಕಾರಣವೇವಚನಾನೇವ। ಕಾರಣಞ್ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಮೂಲಂ। ಅತ್ತನೋ ಫಲನಿಪ್ಫಾದನತ್ಥಂ ಹಿನೋತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಹೇತು। ‘ಹನ್ದ, ನಂ ಗಣ್ಹಾಥಾ’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತಂ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ನಿದೇತೀತಿ ನಿದಾನಂ। ಏತಸ್ಮಾ ಫಲಂ ಸಮ್ಭೋತೀತಿ ಸಮ್ಭವೋ। ಪಭವತೀತಿ ಪಭವೋ। ಸಮುಟ್ಠಾತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ, ಏತೇನ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾತೀತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ಅತ್ತನೋ ಫಲಂ ಆಹರತೀತಿ ಆಹಾರೋ। ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬೇನ ಅತ್ತನೋ ಫಲೇನ ಆಲಮ್ಬಿಯತೀತಿ ಆಲಮ್ಬಣಂ। ಏತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಫಲಂ ಏತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಚ್ಚಯೋ। ಏತಸ್ಮಾ ಫಲಂ ಸಮುದೇತೀತಿ ಸಮುದಯೋ। ಏವಮೇತೇಸಂ ಪದಾನಂ ವಚನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Mūlaṃ hetu nidānañcāti gāthā dasannampi vārānaṃ uddānagāthā nāma. Tattha mūlādīni sabbānipi kāraṇavevacanāneva. Kāraṇañhi patiṭṭhānaṭṭhena mūlaṃ. Attano phalanipphādanatthaṃ hinoti pavattatīti hetu. ‘Handa, naṃ gaṇhāthā’ti dassentaṃ viya attano phalaṃ nidetīti nidānaṃ. Etasmā phalaṃ sambhotīti sambhavo. Pabhavatīti pabhavo. Samuṭṭhāti ettha phalaṃ, etena vā samuṭṭhātīti samuṭṭhānaṃ. Attano phalaṃ āharatīti āhāro. Appaṭikkhipitabbena attano phalena ālambiyatīti ālambaṇaṃ. Etaṃ paṭicca appaṭikkhipitvā phalaṃ eti pavattatīti paccayo. Etasmā phalaṃ samudetīti samudayo. Evametesaṃ padānaṃ vacanattho veditabbo.
ಉದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾ।
Uddesavāravaṇṇanā.
ನಿದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾ
Niddesavāravaṇṇanā
೫೦. ಇದಾನಿ ಯೇಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಿದ್ದೇಸವಾರೋ ಆರದ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಯೇ ಕೇಚೀತಿ ಅನವಸೇಸವಚನಂ। ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಕುಸಲತ್ತಿಕಸ್ಸ ಪದಭಾಜನೇ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಾ ಕುಸಲಸಭಾವಾ। ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಕುಸಲಮೂಲಾತಿ ಕಿಂ ತೇ ಸಬ್ಬೇಯೇವ ಕುಸಲಮೂಲಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ತೀಣೇವ ಕುಸಲಮೂಲಾನೀತಿ ನ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ, ಅಲೋಭಾದೀನಿ ಪನ ತೀಣಿ ಏವ ಕುಸಲಮೂಲಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಸೇಸಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನ ಕುಸಲಮೂಲಾತಿ ಅವಸೇಸಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ನಾಮ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾಯೇವ ನಾಮ, ನ ಕುಸಲಮೂಲಾನೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇ ವಾ ಪನ ಕುಸಲಮೂಲಾತಿ ಯೇ ವಾ ಪನ ಪಠಮಪುಚ್ಛಾಯ ದುತಿಯಪದೇನ ಕುಸಲಮೂಲಾತಿ ತಯೋ ಅಲೋಭಾದಯೋ ಗಹಿತಾ। ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾತಿ ಕಿಂ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ತಯೋಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಆಮನ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಂ ಕುಸಲಭಾವಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ಆಹ। ಅಯಂ ತಾವ ಮೂಲನಯೇ ಮೂಲಯಮಕಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬಪುಚ್ಛಾಸು ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಂ ಪನ ಯತ್ಥ ವಿಸೇಸಮತ್ತಂ ಅತ್ಥಿ, ತದೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ।
50. Idāni yekeci kusalā dhammātiādinā nayena niddesavāro āraddho. Tattha ye kecīti anavasesavacanaṃ. Kusalā dhammāti kusalattikassa padabhājane vuttalakkhaṇā anavajjasukhavipākā kusalasabhāvā. Sabbe te kusalamūlāti kiṃ te sabbeyeva kusalamūlāti pucchati. Tīṇevakusalamūlānīti na te sabbe kusalamūlāni, alobhādīni pana tīṇi eva kusalamūlānīti attho. Avasesā kusalā dhammā na kusalamūlāti avasesā phassādayo kusalā dhammā kusalamūlāni nāma na honti. Atha vā avasesā phassādayo kusalā dhammāyeva nāma, na kusalamūlānītipi attho. Ye vā pana kusalamūlāti ye vā pana paṭhamapucchāya dutiyapadena kusalamūlāti tayo alobhādayo gahitā. Sabbe te dhammā kusalāti kiṃ te sabbe tayopi dhammā kusalāti pucchati. Āmantāti sabbesampi kusalamūlānaṃ kusalabhāvaṃ sampaṭicchanto āha. Ayaṃ tāva mūlanaye mūlayamakassa attho. Iminā upāyena sabbapucchāsu vissajjananayo veditabbo. Yaṃ pana yattha visesamattaṃ atthi, tadeva vaṇṇayissāma.
೫೧. ಏಕಮೂಲಯಮಕೇ ತಾವ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಕುಸಲಮೂಲೇನ ಏಕಮೂಲಾತಿ ಗಣನಟ್ಠೇನ ಏಕಮೂಲಕಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮಾನಟ್ಠೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಕುಸಲಮೂಲೇನ ಸಮಾನಮೂಲಾ। ಯಂ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಮೂಲಂ, ತದೇವ ವೇದನಾದೀನನ್ತಿ। ಅಥ ನೇಸಂ ತಥಾಭಾವಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ಆಮನ್ತಾತಿ ಆಹ। ಕುಸಲಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ಏಕಮೂಲನ್ತಿ ಅಲೋಭಾದಿನಾ ಕುಸಲಮೂಲೇನ ಸಮಾನಮೂಲಂ । ಯಥೇವ ಹಿ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಅಲೋಭಾದಯೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಮೂಲಂ, ತಥಾ ತಂ ಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸಾಪಿ, ಕುಸಲಲಕ್ಖಣಾಭಾವೇನ ಪನ ತಂ ನ ಕುಸಲಂ।
51. Ekamūlayamake tāva sabbe te kusalamūlena ekamūlāti gaṇanaṭṭhena ekamūlakaṃ aggahetvā samānaṭṭhena gahetabbā. Ayañhettha attho – sabbe te kusalamūlena samānamūlā. Yaṃ phassassa mūlaṃ, tadeva vedanādīnanti. Atha nesaṃ tathābhāvaṃ sampaṭicchanto āmantāti āha. Kusalasamuṭṭhānanti kusalacittasamuṭṭhānarūpaṃ dassitaṃ. Ekamūlanti alobhādinā kusalamūlena samānamūlaṃ . Yatheva hi phassādīnaṃ alobhādayo hetupaccayattā mūlaṃ, tathā taṃ samuṭṭhānarūpassāpi, kusalalakkhaṇābhāvena pana taṃ na kusalaṃ.
೫೨. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಯಮಕೇ ‘ಯೇಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ’ತಿ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಯೇಕೇಚಿ ಕುಸಲಮೂಲೇನ ಏಕಮೂಲಾತಿ ಪುಚ್ಛಾ ಕತಾ। ಕಸ್ಮಾ? ಇಮಿನಾಪಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ। ಕುಸಲಮೂಲಾನೀತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ। ‘ಮೂಲಾನಿ ಯಾನಿ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ, ತಾನಿ ಪನ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಅಕುಸಲಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಾನಿಪಿ, ಇಧ ಕುಸಲಮೂಲಾನೀತಿ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಮಿದಂ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮೂಲಾನಿ ಚಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸೇವ ಪಟಿಲೋಮಪುಚ್ಛಾಯ ‘ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಮೂಲೇನ ಏಕಮೂಲಾ’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ಥವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ। ಕುಸಲಮೂಲೇನ ಏಕಮೂಲಾತಿ ಹಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಕತಾಯ ‘ಮೂಲಾನಿ ಯಾನಿ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಾಭಾವೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ಅಕತ್ವಾ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಾ ಕತಾ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಮೂಲಮೂಲನಯಾದೀಸುಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮೂಲಯಮಕೇ ಪುಚ್ಛಾವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
52. Aññamaññayamake ‘yekeci kusalā’ti apucchitvā yekeci kusalamūlena ekamūlāti pucchā katā. Kasmā? Imināpi byañjanena tassevatthassa sambhavato. Kusalamūlānīti idaṃ purimassa visesanaṃ. ‘Mūlāni yāni ekato uppajjantī’ti hi vuttaṃ, tāni pana kusalamūlānipi honti akusalaabyākatamūlānipi, idha kusalamūlānīti visesadassanatthamidaṃ vuttaṃ. Aññamaññamūlāni cāti aññamaññaṃ hetupaccayena paccayā hontīti attho. Tasseva paṭilomapucchāya ‘sabbe te dhammā kusalamūlena ekamūlā’ti avatvā sabbe te dhammā kusalāti vuttaṃ. Kasmā? Atthavisesābhāvato. Kusalamūlena ekamūlāti hi pucchāya katāya ‘mūlāni yāni ekato uppajjantī’ti heṭṭhā vuttanayeneva vissajjanaṃ kātabbaṃ bhaveyya, evañca sati atthavisesābhāvo hoti. Tasmā tathā akatvā evaṃ pucchā katā. Iminā upāyena mūlamūlanayādīsupi aññamaññamūlayamake pucchāviseso veditabbo.
೫೩-೫೫. ಮೂಲಮೂಲನಯೇ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಕುಸಲಮೂಲಮೂಲಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಕುಸಲಮೂಲಸಙ್ಖಾತಾ ಮೂಲಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಏಕಮೂಲಮೂಲಾತಿ ಸಮಾನಟ್ಠೇನ ಏಕಮೇವ ಮೂಲಮೂಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಏಕಮೂಲಮೂಲಾ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮೂಲಮೂಲಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಮೂಲಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮೂಲಂ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮೂಲಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಮೂಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮೂಲಮೂಲಾ।
53-55. Mūlamūlanaye sabbe te kusalamūlamūlāti sabbe te kusalamūlasaṅkhātā mūlāti pucchati. Ekamūlamūlāti samānaṭṭhena ekameva mūlamūlaṃ etesanti ekamūlamūlā. Aññamaññamūlamūlāti aññamaññassa mūlaṃ aññamaññamūlaṃ, aññamaññamūlaṃ hetupaccayaṭṭhena mūlaṃ etesanti aññamaññamūlamūlā.
೫೬. ಮೂಲಕನಯೇ ಕುಸಲಮೂಲಕಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಕುಸಲಂ ಮೂಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕುಸಲಮೂಲಕಾ।
56. Mūlakanaye kusalamūlakāti hetupaccayaṭṭhena kusalaṃ mūlaṃ etesanti kusalamūlakā.
೫೭-೬೧. ಮೂಲಮೂಲಕನಯೇ ಕುಸಲಮೂಲಮೂಲಕಾತಿ ಕುಸಲಾನಂ ಮೂಲಂ ಕುಸಲಮೂಲಂ। ಹೇತುಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನೇವ ಕುಸಲಮೂಲಂ ಮೂಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕುಸಲಮೂಲಮೂಲಕಾತಿ। ಅಯಂ ತಾವ ಕುಸಲಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ನಯಯಮಕಪುಚ್ಛಾಸು ವಿಸೇಸತ್ಥೋ।
57-61. Mūlamūlakanaye kusalamūlamūlakāti kusalānaṃ mūlaṃ kusalamūlaṃ. Hetupaccayaṭṭheneva kusalamūlaṃ mūlaṃ etesanti kusalamūlamūlakāti. Ayaṃ tāva kusalapadaṃ nissāya nayayamakapucchāsu visesattho.
೬೨-೭೩. ಅಕುಸಲಪದಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ, ಅಹೇತುಕಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಚೇವ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಮೋಹಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
62-73. Akusalapadādīsupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso, ahetukaṃ akusalanti vicikicchāya ceva uddhaccena ca sampayuttaṃ mohaṃ sandhāya vuttaṃ.
೭೪-೮೫. ಅಹೇತುಕಂ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ರೂಪಂ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ। ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲೇನ ನ ಏಕಮೂಲನ್ತಿ ಇಧ ಪನ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಹೇತುಕಅಬ್ಯಾಕತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ರೂಪಂ, ಸೇಸಂ ಲಬ್ಭತಿ। ಸಹೇತುಕಅಬ್ಯಾಕತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ರೂಪಂ ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲೇನ ಏಕಮೂಲಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಏಕತೋ ಲಬ್ಭಮಾನಕವಸೇನೇವ ಚೇತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕತಂ।
74-85. Ahetukaṃabyākatanti aṭṭhārasa cittuppādā rūpaṃ, nibbānañca. Abyākatamūlena na ekamūlanti idha pana ṭhapetvā sahetukaabyākatasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ, sesaṃ labbhati. Sahetukaabyākatasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ abyākatamūlena ekamūlaṃ hoti, taṃ abbohārikaṃ katvā ekato labbhamānakavaseneva cetaṃ vissajjanaṃ kataṃ.
೮೬-೯೭. ನಾಮಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ನಾಮಸಙ್ಖಾತಾ ಧಮ್ಮಾ। ತೇ ಅತ್ಥತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ। ನವೇವ ನಾಮಮೂಲಾನೀತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲವಸೇನ ನವ ಮೂಲಾನಿ। ಅಹೇತುಕಂ ನಾಮಂ ನಾಮಮೂಲೇನ ನ ಏಕಮೂಲನ್ತಿ ಅಹೇತುಕಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೋಹನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ನಾಮಂ ನಾಮಮೂಲೇನ ನ ಏಕಮೂಲಂ । ನ ಹಿ ತಂ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸಹೇತುಕಂ ನಾಮಂ ನಾಮಮೂಲೇನಾತಿ ಪದೇಪಿ ಸಹೇತುಕಂ ನಾಮಂ ನಾಮಮೂಲೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ।
86-97. Nāmā dhammāti nāmasaṅkhātā dhammā. Te atthato cattāro arūpino khandhā, nibbānañca. Naveva nāmamūlānīti kusalākusalaabyākatamūlavasena nava mūlāni. Ahetukaṃ nāmaṃ nāmamūlena na ekamūlanti ahetukaṃ sabbampi aṭṭhārasa cittuppādavicikicchuddhaccasampayuttamohanibbānasaṅkhātaṃ nāmaṃ nāmamūlena na ekamūlaṃ . Na hi taṃ tena saddhiṃ uppajjati. Sahetukaṃnāmaṃ nāmamūlenāti padepi sahetukaṃ nāmaṃ nāmamūlenāti attho. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
ಮೂಲವಾರವಣ್ಣನಾ।
Mūlavāravaṇṇanā.
೯೮-೯೯. ಹೇತುವಾರಾದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವುಪಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಮೂಲಂ ಹೇತು ನಿದಾನಞ್ಚಾತಿಗಾಥಾ ಯಥಾನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ದಸನ್ನಮ್ಪಿ ವಾರಾನಂ ಪುನ ಉದ್ದಾನವಸೇನೇವ ವುತ್ತಾತಿ।
98-99. Hetuvārādīsupi imināvupāyena attho veditabbo. Mūlaṃ hetu nidānañcātigāthā yathāniddiṭṭhānaṃ dasannampi vārānaṃ puna uddānavaseneva vuttāti.
ಮೂಲಯಮಕವಣ್ಣನಾ।
Mūlayamakavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಯಮಕಪಾಳಿ • Yamakapāḷi / ೧. ಮೂಲಯಮಕಂ • 1. Mūlayamakaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ೧. ಮೂಲಯಮಕಂ • 1. Mūlayamakaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ೧. ಮೂಲಯಮಕಂ • 1. Mūlayamakaṃ
