Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā

    ੧. ਮੂਲਯਮਕਂ

    1. Mūlayamakaṃ

    ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Uddesavāravaṇṇanā

    . ਯਮਕਸਮੂਹਸ੍ਸਾਤਿ ਮੂਲਯਮਕਾਦਿਕਸ੍ਸ ਯਮਕਸਮੂਹਸ੍ਸ। ਮੂਲਯਮਕਾਦਯੋ ਹਿ ਪਕਰਣਾਪੇਕ੍ਖਾਯ ਅવਯવਭੂਤਾਪਿ ਨਿਚ੍ਚਾવਯવਾਪੇਕ੍ਖਾਯ ਯਮਕਸਮੂਹੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਂਸਮੂਹਸ੍ਸ ਚ ਸਕਲਸ੍ਸ ਪਕਰਣਸ੍ਸਾ’’ਤਿ।

    1. Yamakasamūhassāti mūlayamakādikassa yamakasamūhassa. Mūlayamakādayo hi pakaraṇāpekkhāya avayavabhūtāpi niccāvayavāpekkhāya yamakasamūhoti vutto. Tenāha ‘‘taṃsamūhassa ca sakalassa pakaraṇassā’’ti.

    ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਮੂਲવਿਸੇਸਾਨਨ੍ਤਿ ਦੁਤਿਯਪੁਚ੍ਛਾਯ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਂਸਯਪਦਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਂ ਕੁਸਲਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ, ਤਥਾ ਪਠਮਪੁਚ੍ਛਾਯ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਕੁਸਲਮੂਲਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ વਿਸੇਸਾਨਂ ਅਤ੍ਥਯਮਕਭਾવਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਪਠਮਪੁਚ੍ਛਾਯ વਿਸੇਸવਨ੍ਤਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਯੇવ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾ ਦੁਤਿਯਪੁਚ੍ਛਾਯਂ વਿਸੇਸਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਏવਂ ਪਠਮਪੁਚ੍ਛਾਯਂ વਿਸੇਸਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਯੇવ ਕੁਸਲਮੂਲਧਮ੍ਮਾ ਦੁਤਿਯਪੁਚ੍ਛਾਯਂ વਿਸੇਸવਨ੍ਤਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। વਤ੍ਤੁવਚਨਿਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਸੇਸવਿਸੇਸવਨ੍ਤਤਾવਿਭਾਗਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਕੁਸਲਮੂਲਕੁਸਲવਿਸੇਸੇਹਿ ਸਂਸਯਿਤਪਦਸਙ੍ਗਹਿਤੇਹਿ ਕੁਸਲਕੁਸਲਮੂਲਾਨਂ વਿਸੇਸવਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ વਿਸੇਸવਨ੍ਤਾਪੇਕ੍ਖવਿਸੇਸવਸੇਨ ਪਠਮੋ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਦੁਤਿਯੋ ਪਨ વਿਸੇਸਾਪੇਕ੍ਖવਿਸੇਸવਨ੍ਤવਸੇਨਾਤਿ ਅਯਮੇਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਞਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਿਤਾਨਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    Kusalākusalamūlavisesānanti dutiyapucchāya vuttānaṃ saṃsayapadasaṅgahitānaṃ kusalasaṅkhātānaṃ, tathā paṭhamapucchāya vuttānaṃ kusalamūlasaṅkhātānaṃ visesānaṃ atthayamakabhāvassa vuttattāti yojanā. Yathā hi paṭhamapucchāya visesavantabhāvena vuttāyeva kusaladhammā dutiyapucchāyaṃ visesabhāvena vuttā, evaṃ paṭhamapucchāyaṃ visesabhāvena vuttāyeva kusalamūladhammā dutiyapucchāyaṃ visesavantabhāvena vuttā. Vattuvacanicchāvasena hi dhammānaṃ visesavisesavantatāvibhāgā hontīti. Kusalamūlakusalavisesehi saṃsayitapadasaṅgahitehi kusalakusalamūlānaṃ visesavantānanti adhippāyo. Ettha ca visesavantāpekkhavisesavasena paṭhamo atthavikappo vutto, dutiyo pana visesāpekkhavisesavantavasenāti ayametesaṃ viseso. Tenāha ‘‘ñātuṃ icchitānaṃ hī’’tiādi.

    ਤਤ੍ਥ ਞਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਿਤਾਨਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਯ વਿਸਯਭੂਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਸੇਸਾਨਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਕੁਸਲਮੂਲવਿਸੇਸਾਨਂ। વਿਸੇਸવਨ੍ਤਾਪੇਕ੍ਖਾਨਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਮੂਲਕੁਸਲਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ વਿਸੇਸવਨ੍ਤੇਹਿ ਸਾਪੇਕ੍ਖਾਨਂ। વਿਸੇਸવਤਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਮੂਲਕੁਸਲਾਨਂ। વਿਸੇਸਾਪੇਕ੍ਖਾਨਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਕੁਸਲਮੂਲવਿਸੇਸੇਹਿ ਸਾਪੇਕ੍ਖਾਨਂ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਮੂਲਯਮਕੇ। ਪਧਾਨਭਾવੋਤਿ ਪਠਮવਿਕਪ੍ਪੇ ਤਾવ ਸਂਸਯਿਤਪ੍ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਪੁਚ੍ਛਾਯ વਿਸੇਸਾਨਂ ਪਧਾਨਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤੇ ਹਿ ਸਂਸਯਿਤਾਨਂ વਿਸੇਸવਨ੍ਤੋਤਿ। ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪੇ ਪਨ વਿਸੇਸਾ ਨਾਮ વਿਸੇਸવਨ੍ਤਾਧੀਨਾਤਿ વਿਸੇਸવਨ੍ਤਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਪਧਾਨਭਾવੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਨ ਏਕਜ੍ਝਂ ਪਧਾਨਭਾવੋ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਸਤਿ ਹਿ ਅਪ੍ਪਧਾਨੇ ਪਧਾਨਂ ਨਾਮ ਸਿਯਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕੇਕਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਏਕੇਕੋ ਏવ ਅਤ੍ਥੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚੇਤਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ વਿਨਿਚ੍ਛਿਤવਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਹਿ ਇਧ ਪਧਾਨਭਾવੋ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤੇવਾਤਿ। ਨ ਧਮ੍ਮવਾਚਕੋਤਿ ਨ ਸਭਾવਧਮ੍ਮવਾਚਕੋ। ਸਭਾવਧਮ੍ਮੋਪਿ ਹਿ ਅਤ੍ਥੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਗਮ੍ਭੀਰਪਞ੍ਞਂ ਨਿਪੁਣਤ੍ਥਦਸ੍ਸਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੭੮)। ‘‘ਹੇਤੁਫਲੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੭੨੦) ਅਤ੍ਥ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਹੇਤੁਫਲવਾਚਕਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨਸ੍ਸ ‘‘ਅਤ੍ਥਾਭਿਸਮਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੨੯) ਆਗਤਾ ਹਿਤਾਦਿવਾਚਕਤਾ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤਿ। ਤੇਨੇવਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਅਤ੍ਥવਾਚਕਤ੍ਤਾ ਏવ।

    Tattha ñātuṃ icchitānanti pucchāya visayabhūtānanti attho. Visesānanti kusalakusalamūlavisesānaṃ. Visesavantāpekkhānanti kusalamūlakusalasaṅkhātehi visesavantehi sāpekkhānaṃ. Visesavatanti kusalamūlakusalānaṃ. Visesāpekkhānanti kusalakusalamūlavisesehi sāpekkhānaṃ. Etthāti etasmiṃ mūlayamake. Padhānabhāvoti paṭhamavikappe tāva saṃsayitappadhānattā pucchāya visesānaṃ padhānabhāvo veditabbo. Te hi saṃsayitānaṃ visesavantoti. Dutiyavikappe pana visesā nāma visesavantādhīnāti visesavantānaṃ tattha padhānabhāvo daṭṭhabbo. Dvinnaṃ pana ekajjhaṃ padhānabhāvo na yujjati. Sati hi appadhāne padhānaṃ nāma siyā. Tenāha ‘‘ekekāya pucchāya ekeko eva attho saṅgahito hotī’’ti. Evañcetaṃ sampaṭicchitabbaṃ, aññathā vinicchitavisesitabbabhāvehi idha padhānabhāvo na yujjatevāti. Na dhammavācakoti na sabhāvadhammavācako. Sabhāvadhammopi hi atthoti vuccati ‘‘gambhīrapaññaṃ nipuṇatthadassi’’ntiādīsu (su. ni. 178). ‘‘Hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 720) attha-saddassa hetuphalavācakatā daṭṭhabbā. Ādi-saddenassa ‘‘atthābhisamayā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.129) āgatā hitādivācakatā saṅgayhati. Tenevāti pāḷiatthavācakattā eva.

    ਤੀਣਿਪਿ ਪਦਾਨੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ, ਸਮੁਚ੍ਚਯੋ ਚ ਤੁਲ੍ਯਯੋਗੇ ਸਿਯਾ। ਕਿਂ ਨਾਮ-ਪਦੇਨ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ਆਸਙ੍ਕਾਯ ਤਦਾਸਙ੍ਕਾਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਤੀਣਿਪਿ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮਤ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਸੇਸਨਿવਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੋਤਿ। ਤੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਂ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਨ ਨਿਰવਸੇਸਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਰੂਪਂ ਨਾਮ-ਪਦੇਨ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤਿ। ਕੁਸਲਾਦਿਯੇવ ਨਾਮਨ੍ਤਿ ਨਿਯਮੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਨ ਨਾਮਂਯੇવ ਕੁਸਲਾਦੀਤਿ ਇਮਮੇવ ਚ ਨਿਯਮਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਮਤ੍ਤਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਦਿਪਿ ਨਾਮ-ਪਦਂ ਨ ਨਿਰવਸੇਸਕੁਸਲਾਦਿਸਙ੍ਗਾਹਕਂ, ਕੁਸਲਾਦਿਸਙ੍ਗਾਹਕਂ ਪਨ ਹੋਤਿ, ਤਦਤ੍ਥਮੇવ ਚ ਤਂ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਨਾਮਸ੍ਸ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਕੁਸਲਾਦਿ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।

    Tīṇipi padānīti ettha pi-saddo samuccayattho, samuccayo ca tulyayoge siyā. Kiṃ nāma-padena anavasesato kusalādīnaṃ saṅgahoti āsaṅkāya tadāsaṅkānivattanatthamāha ‘‘tīṇipi…pe… saṅgāhakatta’’nti. Tattha saṅgāhakattamattanti matta-saddo visesanivattiatthoti. Tena nivattitaṃ visesaṃ dassetuṃ ‘‘na niravasesasaṅgāhakatta’’nti vuttaṃ. Na hi rūpaṃ nāma-padena saṅgayhati. Kusalādiyeva nāmanti niyamo daṭṭhabbo, na nāmaṃyeva kusalādīti imameva ca niyamaṃ sandhāyāha ‘‘kusalādīnaṃ saṅgāhakattamattameva sandhāya vutta’’nti. Yadipi nāma-padaṃ na niravasesakusalādisaṅgāhakaṃ, kusalādisaṅgāhakaṃ pana hoti, tadatthameva ca taṃ gahitanti nāmassa kusalattikapariyāpannatā vuttāti dassento āha ‘‘kusalādi…pe… vutta’’nti.

    ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Niddesavāravaṇṇanā

    ੫੨. ਦੁਤਿਯਯਮਕੇਤਿ ਏਕਮੂਲਯਮਕੇ। ਏવਮਿਧਾਪੀਤਿ ਯਥਾ ਏਕਮੂਲਯਮਕੇ ‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਕੁਸਲਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ ਪੁਚ੍ਛਾ ਆਰਦ੍ਧਾ, ਏવਂ ਇਧਾਪਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਯਮਕੇਪਿ ‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਕੁਸਲਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ ਪੁਚ੍ਛਾ ਆਰਭਿਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾ। ਕਸ੍ਮਾ? ਪੁਰਿਮਯਮਕ…ਪੇ॰… ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਦੁਤਿਯਯਮਕਸ੍ਸ ਤਥਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤਿਯਯਮਕਂ ਪਨ ਤਥੇવ ਪવਤ੍ਤਂ। ਕੇਚੀਤਿ ਪਦਕਾਰਾ। ਤੇ ਹਿ ਯਥਾ ਪਠਮਦੁਤਿਯਯਮਕੇਸੁ ਪੁਰਿਮਪੁਚ੍ਛਾ ਏવ ਪਰਿવਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਪਚ੍ਛਿਮਪੁਚ੍ਛਾ ਕਤਾਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮਪੁਚ੍ਛਾਯ ਪੁਰਿਮਪੁਚ੍ਛਾ ਸਮਾਨਾ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਟਿਲੋਮਭਾવਂ, ਨ ਤਥਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਯਮਕੇ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਦ੍વੇਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਸਦਿਸਾ। ਯਦਿ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਦ੍વੀਹਿਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾਹਿ ਸਦਿਸਾਹਿ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ , ‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ ਪਠਮਪੁਚ੍ਛਾ ਆਰਭਿਤਬ੍ਬਾ, ਪਚ੍ਛਿਮਪੁਚ੍ਛਾ વਾ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾ। ਏવਂ ਪਨ ਅવਤ੍વਾ ਪਠਮਦੁਤਿਯਯਮਕੇਸੁ વਿਯ ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਪੁਚ੍ਛਾ ਸਦਿਸਾ ਅਕਤ੍વਾ ਤਤਿਯਯਮਕੇ ਤਾਸਂ વਿਸਦਿਸਤਾ ‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ ਅਨਾਰਦ੍ਧਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਟਿਲੋਮਪੁਚ੍ਛਾਨੁਰੂਪਾਯ ਅਨੁਲੋਮਪੁਚ੍ਛਾਯ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਕੁਸਲਾਤਿ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।

    52. Dutiyayamaketi ekamūlayamake. Evamidhāpīti yathā ekamūlayamake ‘‘ye keci kusalā’’icceva pucchā āraddhā, evaṃ idhāpi aññamaññamūlayamakepi ‘‘ye keci kusalā’’icceva pucchā ārabhitabbā siyā. Kasmā? Purimayamaka…pe… appavattattāti. Idañca dutiyayamakassa tathā appavattattā vuttaṃ, tatiyayamakaṃ pana tatheva pavattaṃ. Kecīti padakārā. Te hi yathā paṭhamadutiyayamakesu purimapucchā eva parivattanavasena pacchimapucchā katāti pacchimapucchāya purimapucchā samānā ṭhapetvā paṭilomabhāvaṃ, na tathā aññamaññayamake. Tattha hi dvepi pucchā aññamaññavisadisā. Yadi tatthāpi dvīhipi pucchāhi sadisāhi bhavitabbaṃ , ‘‘ye keci kusalā’’ti paṭhamapucchā ārabhitabbā, pacchimapucchā vā ‘‘sabbe te dhammā kusalamūlena ekamūlā’’ti vattabbā siyā. Evaṃ pana avatvā paṭhamadutiyayamakesu viya purimapacchimapucchā sadisā akatvā tatiyayamake tāsaṃ visadisatā ‘‘ye keci kusalā’’ti anāraddhattā, tasmā paṭilomapucchānurūpāya anulomapucchāya bhavitabbanti imamatthaṃ sandhāya ‘‘ye keci kusalāti apucchitvā’’ti vuttanti vadanti.

    ਅਤ੍ਥવਸੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਾਨਂ ਨਿਚ੍ਛਿਤਸਂਸਯਿਤਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਨਂ વਸੇਨ। ਤਦਨੁਰੂਪਾਯਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਪੁਰਿਮਪੁਚ੍ਛਾਯ ਅਤ੍ਥਤੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਚ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਾਯ। ਪੁਰਿਮਞ੍ਹਿ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਿਮਾਯ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਤਿ ਤਸ੍ਮਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਅਨੁਲੋਮੇ ਸਂਸਯਚ੍ਛੇਦੇ ਜਾਤੇਪਿ ਪਟਿਲੋਮੇ ਸਂਸਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਦਿ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਪਟਿਲੋਮਪੁਚ੍ਛਾਯ ਪਯੋਜਨਮੇવ ਨ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਪਚ੍ਛਿਮਪੁਚ੍ਛਾਨੁਰੂਪਾ ਪੁਰਿਮਪੁਚ੍ਛਾ, ਅਥ ਖੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪੁਰਿਮਪੁਚ੍ਛਾਨੁਰੂਪਾ ਪਚ੍ਛਿਮਪੁਚ੍ਛਾ, ਤਾਯ ਚ ਅਨੁਰੂਪਤਾਯ ਅਤ੍ਥਾਦਿવਸੇਨ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਦਾਨਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਾਦਿਯਮਕਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮਤੋ ਚੇਤ੍ਥ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ‘‘ਕੁਸਲਾ ਕੁਸਲਮੂਲਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਕੁਸਲਮੂਲਾ ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਸੇਸਯਮਕੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। વਿਸੇਸવਨ੍ਤવਿਸੇਸ, વਿਸੇਸવਿਸੇਸવਨ੍ਤਗ੍ਗਹਣਤੋ વਾ ਇਧ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਠਮਪੁਚ੍ਛਾਯਞ੍ਹਿ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ વਿਸੇਸવਨ੍ਤੋ, ਤੇ ਨਿਚ੍ਛਯਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਸੁ ਯਸ੍ਮਿਂ વਿਸੇਸੋ ਸਂਸਯਾਧਿਟ੍ਠਾਨੋ, ਤਂਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਕੁਸਲਮੂਲਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾ ਕਤਾ। ਦੁਤਿਯਪੁਚ੍ਛਾਯਂ ਪਨ ਤਪ੍ਪਟਿਲੋਮਤੋ ਯੇਨ વਿਸੇਸੇਨ ਤੇ વਿਸੇਸવਨ੍ਤੋ, ਤਂ વਿਸੇਸਂ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੇ વਾ ਪਨ ਕੁਸਲਮੂਲਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇ વਿਸੇਸવਨ੍ਤੇ ਸਂਸਯਾਧਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾ ਕਤਾ। ਅਨਿਯਤવਤ੍ਥੁਕਾ ਹਿ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਂਸਯਾ ਅਨੇਕਜ੍ਝਾਸਯਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ।

    Atthavasenāti sambhavantānaṃ nicchitasaṃsayitānaṃ atthānaṃ vasena. Tadanurūpāyāti tassā purimapucchāya atthato byañjanato ca anucchavikāya. Purimañhi apekkhitvā pacchimāya bhavitabbaṃ. Tenāti tasmā. Yasmā anulome saṃsayacchede jātepi paṭilome saṃsayo uppajjati, yadi na uppajjeyya, paṭilomapucchāya payojanameva na siyā, tasmā na pacchimapucchānurūpā purimapucchā, atha kho vuttanayena purimapucchānurūpā pacchimapucchā, tāya ca anurūpatāya atthādivasena dvinnaṃ padānaṃ sambandhattā atthādiyamakatā vuttā. Desanākkamato cettha anulomapaṭilomatā veditabbā ‘‘kusalā kusalamūlā’’ti vatvā ‘‘kusalamūlā kusalā’’ti ca vuttattā. Sesayamakesupi eseva nayo. Visesavantavisesa, visesavisesavantaggahaṇato vā idha anulomapaṭilomatā veditabbā. Paṭhamapucchāyañhi ye dhammā visesavanto, te nicchayādhiṭṭhāne katvā dassento ‘‘ye keci kusalā dhammā’’ti vatvā tesu yasmiṃ viseso saṃsayādhiṭṭhāno, taṃdassanatthaṃ ‘‘sabbe te kusalamūlā’’ti pucchā katā. Dutiyapucchāyaṃ pana tappaṭilomato yena visesena te visesavanto, taṃ visesaṃ sanniṭṭhānaṃ katvā dassento ‘‘ye vā pana kusalamūlā’’ti vatvā te visesavante saṃsayādhiṭṭhānabhūte dassetuṃ ‘‘sabbe te dhammā kusalā’’ti pucchā katā. Aniyatavatthukā hi sanniṭṭhānasaṃsayā anekajjhāsayattā sattānaṃ.

    ਇਮਿਨਾਪਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਨਾਤਿ ‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾਪਿ વਾਕ੍ਯੇਨ। ਏવਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ ਯੇਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਮੇવਾਧਿਪ੍ਪਾਯਂ વਿવਰਤਿ ‘‘ਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਨੇવਾਤਿ ਕੁਸਲਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਭਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਏવ। વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ વਿਭਜਨਂ । ਇਤਰਥਾਤਿ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਨ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਕਤਾਯ। ਤਾਨਿ વਚਨਾਨੀਤਿ ਕੁਸਲવਚਨਂ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲવਚਨਞ੍ਚ। ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪવਸੇਨ ਚਸ੍ਸ ਅਬ੍ਯਾਕਤਦੀਪਨਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਇਮਿਨਾਪਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਨ ਤਸ੍ਸੇવਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ વਚਨੇ। ਯੇ ਕੇਚਿ ਕੁਸਲਾ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ ਏਤੇਨ ਕੁਸਲਾਨਂ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਤਾਯ ਬ੍ਯਭਿਚਾਰਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਨ ਹਿ…ਪੇ॰… ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। વੁਤ੍ਤਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਥਸ੍ਸੇવ ਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ ਹਿ ਇਮਿਨਾ ਅવੁਤ੍ਤਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਾਭਾવવਚਨੇਨ ਸ੍વਾਯਮਧਿਪ੍ਪਾਯਮਤ੍ਥੋ વਿਭਾવਿਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਥੋ ਕੁਸਲਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਭਿਚਰਤਿ, ਨ ਏવਂ ਤਂ ਕੁਸਲਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਥੋ। ਕਥਂ ਕਤ੍વਾ ਚੋਦਨਾ, ਕਥਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਪਰਿਹਾਰੋ? ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਾ ਕੁਸਲਾ ਏવਾਤਿ ਚੋਦਨਾ ਕਤਾ, ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਾ ਏવ ਕੁਸਲਾਤਿ ਪਨ ਪਰਿਹਾਰੋ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਦੁਤਿਯਯਮਕੇ વਿਯ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ। ਕੁਸਲਮੂਲੇਹੀਤਿ ਕੁਸਲੇਹਿ ਮੂਲੇਹਿ। ਤੇਤਿ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਾ।

    Imināpi byañjanenāti ‘‘ye keci kusalamūlena ekamūlā’’ti imināpi vākyena. Evaṃ na sakkā vattunti yenādhippāyena vuttaṃ, tamevādhippāyaṃ vivarati ‘‘na hī’’tiādinā. Tattha tenevāti kusalabyañjanatthassa kusalamūlena ekamūlabyañjanatthassa bhinnattā eva. Vissajjananti vibhajanaṃ . Itarathāti kusalamūlena ekamūlabyañjanena pucchāya katāya. Tāni vacanānīti kusalavacanaṃ kusalamūlena ekamūlavacanañca. Kusalacittasamuṭṭhānarūpavasena cassa abyākatadīpanatā daṭṭhabbā. Etthāti ‘‘imināpi byañjanena tassevatthassa sambhavato’’ti etasmiṃ vacane. Ye keci kusalā…pe… sambhavatoti etena kusalānaṃ kusalamūlena ekamūlatāya byabhicārābhāvaṃ dasseti. Tenevāha ‘‘na hi…pe… santī’’ti. Vuttabyañjanatthassevasambhavatoti hi iminā avuttabyañjanatthassa sambhavābhāvavacanena svāyamadhippāyamattho vibhāvito. Yathā hi kusalamūlena ekamūlabyañjanattho kusalabyañjanatthaṃ byabhicarati, na evaṃ taṃ kusalabyañjanattho. Kathaṃ katvā codanā, kathañca katvā parihāro? Kusalamūlena ekamūlā kusalā evāti codanā katā, kusalamūlena ekamūlā eva kusalāti pana parihāro pavattoti veditabbaṃ. Dutiyayamake viya apucchitvāti ‘‘ye keci kusalā’’ti apucchitvā. Kusalamūlehīti kusalehi mūlehi. Teti kusalamūlena ekamūlā.

    ਏਕਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਦਿਅਤ੍ਥੋ ਪਕਾਰਤ੍ਥੋ વਾ। ਤੇਨ ‘‘ਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ ਏਕਮੂਲਾਨਿ ਚੇવ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਾਨਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਪਾਲ਼ਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਹੇਟ੍ਠਾਤਿ ਅਨੁਲੋਮਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਮੂਲਾਨਿ ਯਾਨਿ ਏਕਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ। ਤਮ੍ਪੀਤਿ ‘‘ਕੁਸਲਮੂਲੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨਮ੍ਪਿ। ਤਥਾਤਿ ਤੇਨ ਪਕਾਰੇਨ, ਅਨੁਲੋਮਪੁਚ੍ਛਾਯਂ વਿਯ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਕਾਰੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ‘‘ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯੇ વਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਯਂ વਿਯ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤੇਪਿ ਪਟਿવਚਨવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਮੇવ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਨ ਅਨੁਲੋਮਪੁਚ੍ਛਾਯਂ વਿਯ ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਯੇ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਾ, ਨ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਾવ। ਯੇ ਪਨ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਾ, ਤੇ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਾવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਹਿ…ਪੇ॰… વਿਭਾਗੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ ਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।

    Ekato uppajjantīti ettha iti-saddo ādiattho pakārattho vā. Tena ‘‘kusalamūlāni ekamūlāni ceva aññamaññamūlāni cā’’tiādipāḷisesaṃ dasseti. Yaṃ sandhāya ‘‘heṭṭhā vuttanayeneva vissajjanaṃ kātabbaṃ bhaveyyā’’ti vuttaṃ. Tattha heṭṭhāti anulomapucchāvissajjane. Vuttanayenāti ‘‘mūlāni yāni ekato uppajjantī’’tiādinā vuttanayena. Tampīti ‘‘kusalamūlenā’’tiādi aṭṭhakathāvacanampi. Tathāti tena pakārena, anulomapucchāyaṃ viya vissajjanaṃ kātabbaṃ bhaveyyāti iminā pakārenāti attho. Yena kāraṇena ‘‘na sakkā vattu’’nti vuttaṃ, taṃ kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘ye vā panā’’tiādimāha. Tattha ‘‘āmantā’’icceva vissajjanena bhavitabbanti ‘‘sabbe te dhammā kusalā’’ti pucchāyaṃ viya ‘‘sabbe te dhammā kusalamūlena ekamūlā’’ti pucchitepi paṭivacanavissajjanameva labbhati, na anulomapucchāyaṃ viya sarūpadassanavissajjanaṃ vibhajitvā dassetabbassa abhāvato. Ye hi dhammā kusalamūlena ekamūlā, na te dhammā kusalamūlena aññamaññamūlāva. Ye pana kusalamūlena aññamaññamūlā, te kusalamūlena ekamūlāva. Tenāha ‘‘na hi…pe… vibhāgo kātabbo bhaveyyā’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਯੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲੇਸੁ ਏਕਮੂਲਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ। ਯਤ੍ਥਾਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ਏਕਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ਚਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਞ੍ਹਿ ਏਕੇਕੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਕਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤੇ ਤੇਸਂ ਏਕੇਕੇਨ ਏਕਮੂਲਕਤ੍ਤਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ ਸਮਾਨਤ੍ਥੋ ਏਕਸਦ੍ਦੋਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਪਨ…ਪੇ॰… ਨ ਏਕਮੂਲਾਨੀ’’ਤਿ। ਤਯਿਦਂ ਮਿਚ੍ਛਾ, ਦ੍વੀਸੁਪਿ ਏਕੇਕੇਨ ਇਤਰਸ੍ਸ ਏਕਮੂਲਕਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ ਏવਾਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਤਸ੍ਸ ਗਹਣਸ੍ਸ ਨਿવਾਰਣਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ‘‘ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਾ, ਤੇ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਾ’’ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੇਨ ਇਧ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ਯਤ੍ਥ ਦ੍વੇ ਮੂਲਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਏਕੇਕੇਨ ਇਤਰਸ੍ਸ ਏਕਮੂਲਕਤ੍ਤਂ ਪਕਾਸਿਤਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨ ਤਂਗਹਣਨਿવਾਰਣਤੋ’’ਤਿ । ਨਿਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏਕਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਨ੍ਨਂ ਤਾવ ਮੂਲਾਨਂ ਨਿਚ੍ਛਿਤਂ ਹੋਤੁ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞੇਕਮੂਲਕਤ੍ਤਂ, ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਨ ਕਥਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਾਨਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਮਾਨਮੂਲਤਾ ਏવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਮਾਨਮੂਲਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਾਨਂ ਸਮਾਨਮੂਲਤਾਮਤ੍ਤવਚਨਿਚ੍ਛਾਯ ਏਕਮੂਲਗ੍ਗਹਣਂ, ਨ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯਤਾવਿਸਿਟ੍ਠਸਮਾਨਮੂਲਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਮੂਲਾਨਨ੍ਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਏਕਮੂਲਾਨਂ ਏਕਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ। ਯਥਾ ਤੇਸਂ ਸਮਾਨਮੂਲਤਾ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤੇਸੁ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂਮੂਲੇਹਿ ਅਞ੍ਞੇਹੀਤਿ ਇਤਰਮੂਲੇਹਿ ਮੂਲਦ੍વਯਤੋ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮੇਹਿ।

    Tattha yenāti yena aññamaññamūlesu ekamūlassa abhāvena. Yatthāti yasmiṃ ñāṇasampayuttacittuppāde. Aññamaññamūlakattā ekamūlakattā cāti adhippāyo. Dvinnaṃ dvinnañhi ekekena aññamaññamūlakatte vutte tesaṃ ekekena ekamūlakattampi vuttameva hoti samānattho ekasaddoti katvā. Tenevāha ‘‘yattha pana…pe… na ekamūlānī’’ti. Tayidaṃ micchā, dvīsupi ekekena itarassa ekamūlakattaṃ sambhavati evāti. Tenāha ‘‘etassa gahaṇassa nivāraṇattha’’ntiādi. ‘‘Ye dhammā kusalamūlena aññamaññamūlā, te kusalamūlena ekamūlā’’ti imamatthaṃ vibhāventena idha ‘‘āmantā’’ti padena yattha dve mūlāni uppajjanti, tattha ekekena itarassa ekamūlakattaṃ pakāsitamevāti āha ‘‘āmantāti imināva vissajjanena taṃgahaṇanivāraṇato’’ti . Nicchitattāti ettha ekato uppajjamānānaṃ tiṇṇannaṃ tāva mūlānaṃ nicchitaṃ hotu aññamaññekamūlakattaṃ, dvinnaṃ pana kathanti āha ‘‘aññamaññamūlānaṃ hī’’tiādi. Samānamūlatā evāti avadhāraṇena nivattitatthaṃ dassetuṃ ‘‘na aññamaññasamānamūlatā’’ti vuttaṃ. Tena aññamaññamūlānaṃ samānamūlatāmattavacanicchāya ekamūlaggahaṇaṃ, na tesaṃ aññamaññapaccayatāvisiṭṭhasamānamūlatādassanatthanti imamatthaṃ dasseti. Dvinnaṃ mūlānanti dvinnaṃ ekamūlānaṃ ekato uppajjamānānaṃ. Yathā tesaṃ samānamūlatā, taṃ dassetuṃ ‘‘tesu hī’’tiādi vuttaṃ. Taṃmūlehi aññehīti itaramūlehi mūladvayato aññehi sahajātadhammehi.

    ਇਦਾਨਿ ਯੇਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਪਟਿਲੋਮੇ ‘‘ਕੁਸਲਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ ਪੁਚ੍ਛਾ ਕਤਾ, ਨ ‘‘ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਾ’’ਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਤ੍ਤੇ ਪਨ…ਪੇ॰… ਕਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਨ ਹਿ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲੇਸੁ ਕਿਞ੍ਚਿ ਏਕਮੂਲਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਮੂਲਯੁਤ੍ਤਤਮੇવ વਦਤਿ, ਨ ਮੂਲੇਹਿ ਅਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ વਿਰੁਜ੍ਝੇਯ੍ਯ। ਤੇਨੇવਾਤਿ ਮੂਲਯੁਤ੍ਤਤਾਯ ਏવ વੁਚ੍ਚਮਾਨਤ੍ਤਾ। ਉਭਯਤ੍ਥਾਪੀਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਾ ਏਕਮੂਲਾਤਿ ਦ੍વੀਸੁਪਿ ਪਦੇਸੁ। ‘‘ਕੁਸਲਮੂਲੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਹਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਦਿ ਉਭਯਮ੍ਪਿ વਚਨਂ ਮੂਲਯੁਤ੍ਤਤਮੇવ વਦਤਿ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਅਨੁਲੋਮਪੁਚ੍ਛਾਯਮੇવ ਏਕਮੂਲਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ, ਨ ਪਟਿਲੋਮਪੁਚ੍ਛਾਯਨ੍ਤਿ ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਨ વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਮੂਲੇਕਮੂਲਯਮਕਦੇਸਨਾਹਿ ਅਯਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਯਮਕਦੇਸਨਾ ਸਮਾਨਰਸਾ ਸਿਯਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Idāni yena adhippāyena paṭilome ‘‘kusalā’’icceva pucchā katā, na ‘‘kusalamūlena ekamūlā’’ti, taṃ dassetuṃ ‘‘aññamaññamūlatte pana…pe… katāti daṭṭhabba’’nti āha. Na hi kusalamūlena aññamaññamūlesu kiñci ekamūlaṃ na hotīti vuttovāyamattho. Mūlayuttatameva vadati, na mūlehi ayuttanti adhippāyo. Aññathā pubbenāparaṃ virujjheyya. Tenevāti mūlayuttatāya eva vuccamānattā. Ubhayatthāpīti aññamaññamūlā ekamūlāti dvīsupi padesu. ‘‘Kusalamūlenā’’ti vuttaṃ, kusalamūlena sampayuttenāti hi attho. Yadi ubhayampi vacanaṃ mūlayuttatameva vadati, atha kasmā anulomapucchāyameva ekamūlaggahaṇaṃ kataṃ, na paṭilomapucchāyanti ubhayatthāpi taṃ gahetabbaṃ na vā gahetabbaṃ. Evañhi mūlekamūlayamakadesanāhi ayaṃ aññamaññayamakadesanā samānarasā siyāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘tatthā’’tiādi.

    ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਯਮਕੇ। ਯਦਿਪਿ ਏਕਮੂਲਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਾਤਿ ਇਦਂ ਪਦਦ੍વਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਮੂਲਯੁਤ੍ਤਤਮੇવ વਦਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਸਾਮਞ੍ਞવਿਸੇਸਲਕ੍ਖਣੇ ਅਤ੍ਥੇવ ਭੇਦੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਮੂਲਯੋਗਸਾਮਞ੍ਞੇ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮੂਲਕਾਨਂ ਸਮਾਨਮੂਲਤਾ ਏਕਮੂਲਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਕਮੂਲવਚਨਂ ਤੇਸੁ ਅવਿਸੇਸਤੋ ਮੂਲਸਬ੍ਭਾવਮਤ੍ਤਂ વਦਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਮੂਲੇਸੁ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ વਿਸੇਸਂ, ਨ ਚ ਸਾਮਞ੍ਞੇ ਨਿਚ੍ਛਯੋ વਿਸੇਸੇ ਸਂਸਯਂ વਿਧਮਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਮੂਲਯੋਗਸਾਮਞ੍ਞੇ…ਪੇ॰… ਪવਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ। વਿਸੇਸੇ ਪਨ ਨਿਚ੍ਛਯੋ ਸਾਮਞ੍ਞੇ ਸਂਸਯਂ વਿਧਮਨ੍ਤੋ ਏવ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਮੂਲਯੋਗવਿਸੇਸੇ ਪਨ…ਪੇ॰… ਨਿਚ੍ਛਿਤਮੇવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਤਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ ਪਰਾਮਸਨਂ, વਿਸੇਸਨਿਚ੍ਛਯੇਨੇવ ਅવਿਨਾਭਾવਤੋ, ਸਾਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ વਾ ਸਂਸਯਾਭਾવਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕਮੂਲਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਂ ਅਕਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਕੁਸਲਭਾવਦੀਪਕਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਕੁਸਲਭਾવਸ੍ਸੇવ ਦੀਪਕਂ ਨ ਹੋਤਿ ਤਦਞ੍ਞਜਾਤਿਕਸ੍ਸਪਿ ਦੀਪਨਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕੁਸਲਭਾવੇ ਸਂਸਯਸਬ੍ਭਾવਾ’’ਤਿ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲવਚਨਨ੍ਤਿ ਕੇવਲਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲવਚਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਕੁਸਲਾਧਿਕਾਰਸ੍ਸ ਅਨੁવਤ੍ਤਮਾਨਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ ਕੁਸਲਗ੍ਗਹਣੇ ਕਾਰਣਮਾਹ। ਏਕਮੂਲਗ੍ਗਹਣੇ ਹਿ ਪਯੋਜਨਾਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਕੁਸਲਸ੍ਸ વਸੇਨ ਚਾਯਂ ਦੇਸਨਾਤਿ।

    Tattha tatthāti tasmiṃ aññamaññayamake. Yadipi ekamūlā aññamaññamūlāti idaṃ padadvayaṃ vuttanayena mūlayuttatameva vadati, tathāpi sāmaññavisesalakkhaṇe attheva bhedoti dassetuṃ ‘‘mūlayogasāmaññe’’tiādi vuttaṃ. Samūlakānaṃ samānamūlatā ekamūlattanti ekamūlavacanaṃ tesu avisesato mūlasabbhāvamattaṃ vadati, na aññamaññamūlasaddo viya mūlesu labbhamānaṃ visesaṃ, na ca sāmaññe nicchayo visese saṃsayaṃ vidhamatīti imamatthamāha ‘‘mūlayogasāmaññe…pe… pavattā’’ti iminā. Visese pana nicchayo sāmaññe saṃsayaṃ vidhamanto eva pavattatīti āha ‘‘mūlayogavisese pana…pe… nicchitameva hotī’’ti. Tasmāti vuttasseva tassa hetubhāvena parāmasanaṃ, visesanicchayeneva avinābhāvato, sāmaññassa nicchitattā tattha vā saṃsayābhāvatoti attho. Tenāha ‘‘ekamūlāti pucchaṃ akatvā’’ti. Kusalabhāvadīpakaṃ na hotīti kusalabhāvasseva dīpakaṃ na hoti tadaññajātikassapi dīpanato. Tenāha ‘‘kusalabhāve saṃsayasabbhāvā’’ti. Aññamaññamūlavacananti kevalaṃ aññamaññamūlavacananti adhippāyo. Kusalādhikārassa anuvattamānattāti iminā ‘‘sabbe te dhammā kusalā’’ti kusalaggahaṇe kāraṇamāha. Ekamūlaggahaṇe hi payojanābhāvo dassito, kusalassa vasena cāyaṃ desanāti.

    ੫੩-੬੧. ਮੂਲਨਯੇ વੁਤ੍ਤੇ ਏવ ਅਤ੍ਥੇਤਿ ਮੂਲਨਯੇ વੁਤ੍ਤੇ ਏવ ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮੇ। ਕੁਸਲਾਦਯੋ ਹਿ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾ ਇਧ ਪਾਲ਼ਿਅਤ੍ਥਤਾਯ ਅਤ੍ਥੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਕੁਸਲਮੂਲਭਾવੇਨ, ਮੂਲਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨੇਨ, ਮੂਲਯੋਗਦੀਪਨੇਨ ਚ ਪਕਾਸੇਤੁਂ। ਕੁਸਲਮੂਲਭੂਤਾ ਮੂਲਾ ਕੁਸਲਮੂਲਮੂਲਾਤਿ ਸਮਾਸਯੋਜਨਾ। ਮੂਲવਚਨਞ੍ਹਿ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਗਹੇਤਬ੍ਬਸਾਧਾਰਣਂ। ਅਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਾਪਿ ਮੂਲਧਮ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਕੁਸਲਮੂਲਭਾવੇਨ ਮੂਲਧਮ੍ਮਾ વਿਸੇਸਿਤਾ। ਮੂਲਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚ ਮੂਲવਨ੍ਤਾਨਂ ਮੂਲਯੋਗੋ ਦੀਪਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਸਮਾਨੇਨ ਮੂਲੇਨ, ਮੂਲਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨੇਨ, ਮੂਲਯੋਗਦੀਪਨੇਨ ਚ ਪਕਾਸੇਤੁਂ ‘‘ਏਕਮੂਲਮੂਲਾ’’ਤਿ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਮੂਲੇਨ ਮੂਲਭਾવੇਨ, ਮੂਲਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨੇਨ, ਮੂਲਯੋਗਦੀਪਨੇਨ ਚ ਪਕਾਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮੂਲਮੂਲਾ’’ਤਿ ਮੂਲਮੂਲਨਯੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤੀਸੁਪਿ ਯਮਕੇਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਸੇਸਨਮੇવੇਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਯਨ੍ਤਰਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    53-61. Mūlanaye vutte eva attheti mūlanaye vutte eva kusalādidhamme. Kusalādayo hi sabhāvadhammā idha pāḷiatthatāya atthoti vutto. Kusalamūlabhāvena, mūlassa visesanena, mūlayogadīpanena ca pakāsetuṃ. Kusalamūlabhūtā mūlā kusalamūlamūlāti samāsayojanā. Mūlavacanañhi nivattetabbagahetabbasādhāraṇaṃ. Akusalābyākatāpi mūladhammā atthīti kusalamūlabhāvena mūladhammā visesitā. Mūlaggahaṇena ca mūlavantānaṃ mūlayogo dīpito hoti. Samānena mūlena, mūlassa visesanena, mūlayogadīpanena ca pakāsetuṃ ‘‘ekamūlamūlā’’ti, aññamaññassa mūlena mūlabhāvena, mūlassa visesanena, mūlayogadīpanena ca pakāsetuṃ ‘‘aññamaññamūlamūlā’’ti mūlamūlanayo vuttoti yojanā. Tīsupi yamakesu yathāvuttavisesanamevettha pariyāyantaraṃ daṭṭhabbaṃ.

    ਮੂਲਯੋਗਂ ਦੀਪੇਤੁਨ੍ਤਿ ਮੂਲਯੋਗਮੇવ ਪਧਾਨਂ ਸਾਤਿਸਯਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਦੀਪੇਤੁਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਕੁਸਲਾਨਿ ਮੂਲਾਨਿ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਮੂਲਕਾਨੀਤਿ ਬਾਹਿਰਤ੍ਥਸਮਾਸੇ ਮੂਲਯੋਗੋ ਪਧਾਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਏવਂ ‘‘ਕੁਸਲਸਙ੍ਖਾਤਾ ਮੂਲਾ ਕੁਸਲਮੂਲਾ’’ਤਿ ਕੇવਲਂ, ‘‘ਕੁਸਲਮੂਲਮੂਲਾ’’ਤਿ ਸવਿਸੇਸਨਂ વਾ વੁਤ੍ਤੇ ਉਤ੍ਤਰਪਦਤ੍ਥਪ੍ਪਧਾਨਸਮਾਸੇ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਞ੍ਞਪਦਤ੍ਥ…ਪੇ॰… ਦੀਪੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋવਾਤਿ ‘‘ਕੁਸਲਮੂਲਭਾવੇਨ ਮੂਲਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਮੂਲਮੂਲਨਯੇ ਚ, ‘‘ਅਞ੍ਞਪਦਤ੍ਥਸਮਾਸਨ੍ਤੇਨ ਕ-ਕਾਰੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਮੂਲਕਨਯੇ ਚ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਏવ। વਚਨਪਰਿਯਾਯੋ ਮੂਲਮੂਲਕਨਯੇ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ।

    Mūlayogaṃdīpetunti mūlayogameva padhānaṃ sātisayañca katvā dīpetunti adhippāyo. Yathā hi kusalāni mūlāni etesanti kusalamūlakānīti bāhiratthasamāse mūlayogo padhānabhāvena vutto hoti, na evaṃ ‘‘kusalasaṅkhātā mūlā kusalamūlā’’ti kevalaṃ, ‘‘kusalamūlamūlā’’ti savisesanaṃ vā vutte uttarapadatthappadhānasamāse. Tenāha ‘‘aññapadattha…pe… dīpetu’’nti. Vuttappakārovāti ‘‘kusalamūlabhāvena mūlassa visesanenā’’tiādinā mūlamūlanaye ca, ‘‘aññapadatthasamāsantena ka-kārenā’’tiādinā mūlakanaye ca vuttappakāro eva. Vacanapariyāyo mūlamūlakanaye ekajjhaṃ katvā yojetabbo.

    ੭੪-੮੫. ਨ ਏਕਮੂਲਭਾવਂ ਲਭਮਾਨੇਹੀਤਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤਮੂਲੇਨ ਨ ਏਕਮੂਲਕਂ ਤਥਾવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਲਭਮਾਨੇਹਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਅਹੇਤੁਕਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਹੇਤੁਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਨਿਬ੍ਬਾਨੇਹਿ ਏਕਤੋ ਅਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਦਯੋ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯવਿਰਹਿਤਾ ਅਹੇਤੁਕવੋਹਾਰਂ ਲਭਨ੍ਤਿ, ਨ ਏવਂ ਸਹੇਤੁਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਰੂਪਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਹੇਤੁਕવੋਹਾਰਰਹਿਤਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ਨ ਹੇਤੁਕਮੇવ, ਅਹੇਤੁਕਮੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਸਹੇਤੁਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ ਰੂਪਂ ਅਹੇਤੁਕਂ, ‘‘ਅਬ੍ਯਾਕਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਅਬ੍ਯਾਕਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ, વਿਪਾਕਾਬ੍ਯਾਕਤਾ ਕਿਰਿਯਾਬ੍ਯਾਕਤਾ ਹੇਤੂ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਞ੍ਚ ਰੂਪਾਨਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੦੩) ਪਨ વਚਨਤੋ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਯੋਗੇਨ ਸਹੇਤੁਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਹੇਤੁਕવੋਹਾਰਾਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਅਬ੍ਬੋਹਾਰਿਕਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਸਹੇਤੁਕવੋਹਾਰੇਨ ਅਬ੍ਬੋਹਾਰਿਕਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥਂ વਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਥਾ ‘ਅਹੇਤੁਕਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲ’ਨ੍ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਅਹੇਤੁਕવੋਹਾਰਾਭਾવੇਨ ਸਹੇਤੁਕਤਾਪਰਿਯਾਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਅਪਿਚ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਤਸ੍ਸ ਸਹੇਤੁਕਤਾਪਰਿਯਾਯੋ ਲਬ੍ਭਤੇવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ વਾ ਸਹੇਤੁਕਦੁਕੇ વਿਯ…ਪੇ॰… ਅਬ੍ਬੋਹਾਰਿਕਂ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਏਕਮੂਲਕਦੁਕੇ। ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਯੋਗਾਯੋਗવਸੇਨਾਤਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਨ ਯੋਗਾਯੋਗવਸੇਨ, ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਸਬ੍ਭਾવਾਸਬ੍ਭਾવવਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਹੇਤੁਕવੋਹਾਰਮੇવ ਲਭਤਿ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਹੇਤੁਸਬ੍ਭਾવਤੋ।

    74-85. Na ekamūlabhāvaṃ labhamānehīti abyākatamūlena na ekamūlakaṃ tathāvattabbataṃ labhamānehi aṭṭhārasaahetukacittuppādāhetukasamuṭṭhānarūpanibbānehi ekato alabbhamānattā. Yathā hi yathāvuttacittuppādādayo hetupaccayavirahitā ahetukavohāraṃ labhanti, na evaṃ sahetukasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ. Tenāha ‘‘ahetukavohārarahitaṃ katvā’’ti. Ettha ca ‘‘sabbaṃ rūpaṃ na hetukameva, ahetukamevā’’ti vuttattā kiñcāpi sahetukasamuṭṭhānampi rūpaṃ ahetukaṃ, ‘‘abyākato dhammo abyākatassa dhammassa hetupaccayena paccayo, vipākābyākatā kiriyābyākatā hetū sampayuttakānaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānānañca rūpānaṃ hetupaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.403) pana vacanato hetupaccayayogena sahetukasamuṭṭhānassa rūpassa ahetukavohārābhāvo vutto. Keci pana ‘‘abbohārikaṃ katvāti sahetukavohārena abbohārikaṃ katvāti atthaṃ vatvā aññathā ‘ahetukaṃ abyākataṃ abyākatamūlena ekamūla’nti na sakkā vattu’’nti vadanti. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ vuttameva ahetukavohārābhāvena sahetukatāpariyāyassa atthasiddhattā. Apica hetupaccayasabbhāvato tassa sahetukatāpariyāyo labbhateva. Tenāha ‘‘na vā sahetukaduke viya…pe… abbohārikaṃ kata’’nti. Ettha etthāti etasmiṃ ekamūlakaduke. Hetupaccayayogāyogavasenāti hetupaccayena yogāyogavasena, hetupaccayassa sabbhāvāsabbhāvavasenāti attho. Sahetukavohārameva labhati paccayabhūtahetusabbhāvato.

    ਅਪਰੇ ਪਨ ਭਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਹੇਤੁਕਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਰੂਪਂ ਅਹੇਤੁਕਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ‘ਅਬ੍ਯਾਕਤਮੂਲੇਨ ਨ ਏਕਮੂਲ’ਨ੍ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ, ਸਤਿਪਿ ਸਮੂਲਕਤ੍ਤੇ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਹੇਤੁਕਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ‘ਅਬ੍ਯਾਕਤਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲ’ਨ੍ਤਿ ਚ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਅਹੇਤੁਕਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਮੂਲੇਨ ਨ ਏਕਮੂਲਂ, ਸਹੇਤੁਕਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲ’ਨ੍ਤਿ ਦ੍વੀਸੁਪਿ ਪਦੇਸੁ ਅਨવਰੋਧਤੋ ਅਬ੍ਬੋਹਾਰਿਕਂ ਕਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਤੇਸਂ ਮਤਿਮਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਹੇਤੁਕਅਬ੍ਯਾਕਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਰੂਪਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਮੂਲੇਨ ਏਕਮੂਲਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਤਸ੍ਸ ਏਕਮੂਲਭਾવਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Apare pana bhaṇanti ‘‘sahetukacittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ ahetukaṃ abyākatanti iminā vacanena saṅgahaṃ gacchantampi samūlakattā ‘abyākatamūlena na ekamūla’nti na sakkā vattuṃ, satipi samūlakatte nippariyāyena sahetukaṃ na hotīti ‘abyākatamūlena ekamūla’nti ca na sakkā vattuṃ, tasmā ‘ahetukaṃ abyākataṃ abyākatamūlena na ekamūlaṃ, sahetukaṃ abyākataṃ abyākatamūlena ekamūla’nti dvīsupi padesu anavarodhato abbohārikaṃ katvāti vutta’’nti, taṃ tesaṃ matimattaṃ ‘‘sahetukaabyākatasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ abyākatamūlena ekamūlaṃ hotī’’ti aṭṭhakathāyaṃ tassa ekamūlabhāvassa nicchitattā, tasmā vuttanayeneva cettha attho veditabbo.

    ੮੬-੯੭. ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਰਾਸਿਤੋ ਨਮਨਨਾਮਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ વਿਸੇਸੇਨ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਗਹਣਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣਂ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਾਮਾਨਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਤੇਸਂ ਅਧਿਕਭਾવਮਾਹ વਿਞ੍ਞਾਯਮਾਨਮੇવ ਪਕਰਣੇਨ ਅਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ। ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਅਹੇਤੁਕਂ ਨਾਮਂ ਸਹੇਤੁਕਂ ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ ਪਾਠਨ੍ਤਰੇ ਕਸ੍ਮਾ ਨਾਮਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਪਾਕਟਭਾવਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ, ਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੇ ਕਿਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    86-97. Kusalākusalābyākatarāsito namananāmanasaṅkhātena visesena arūpadhammānaṃ gahaṇaṃ niddhāraṇaṃ nāma hotīti āha ‘‘nāmānaṃ niddhāritattā’’ti. Tena tesaṃ adhikabhāvamāha viññāyamānameva pakaraṇena aparicchinnattā. Yadi evaṃ ‘‘ahetukaṃ nāmaṃ sahetukaṃ nāma’’nti pāṭhantare kasmā nāmaggahaṇaṃ katanti āha ‘‘supākaṭabhāvattha’’nti, paribyattaṃ katvā vutte kiṃ vattabbanti adhippāyo.

    ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Niddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਮੂਲਯਮਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Mūlayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਯਮਕਪਾਲ਼ਿ • Yamakapāḷi / ੧. ਮੂਲਯਮਕਂ • 1. Mūlayamakaṃ

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ੧. ਮੂਲਯਮਕਂ • 1. Mūlayamakaṃ

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ੧. ਮੂਲਯਮਕਂ • 1. Mūlayamakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact