| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
पाचित्तियकण्डं
Pācittiyakaṇḍaṃ
१. मुसावादवग्गो
1. Musāvādavaggo
१. मुसावादसिक्खापदवण्णना
1. Musāvādasikkhāpadavaṇṇanā
सम्पजानमुसावादेति एत्थ मुसाति अभूतं अतच्छं वत्थु, वादोति तस्स भूततो तच्छतो विञ्ञापनं, सम्पजानस्स मुसावादो सम्पजानमुसावादो, तस्मिं सम्पजानमुसावादेति अत्थो। तेनाह ‘‘पुब्बे’’तिआदि। सो च पन मुसावादो पुब्बभागक्खणे, तङ्खणे च विजानन्तस्स होति ‘‘पुब्बेवस्स होति ‘मुसा भणिस्स’न्ति, भणन्तस्स होति ‘मुसा भणामी’’’ति (पाचि॰ ४) वुत्तत्ताति आह ‘‘पुब्बेपि जानित्वा वचनक्खणेपि जानन्तस्सा’’ति। एतञ्हि द्वयं अङ्गभूतं, इतरं पन होतु वा, मा वा, अकारणमेतं। ननु चेतं भणनमेव ञायतीति आह ‘‘भणनञ्च नामा’’तिआदि। अभूतस्साति अतच्छस्स।
Sampajānamusāvādeti ettha musāti abhūtaṃ atacchaṃ vatthu, vādoti tassa bhūtato tacchato viññāpanaṃ, sampajānassa musāvādo sampajānamusāvādo, tasmiṃ sampajānamusāvādeti attho. Tenāha ‘‘pubbe’’tiādi. So ca pana musāvādo pubbabhāgakkhaṇe, taṅkhaṇe ca vijānantassa hoti ‘‘pubbevassa hoti ‘musā bhaṇissa’nti, bhaṇantassa hoti ‘musā bhaṇāmī’’’ti (pāci. 4) vuttattāti āha ‘‘pubbepi jānitvā vacanakkhaṇepi jānantassā’’ti. Etañhi dvayaṃ aṅgabhūtaṃ, itaraṃ pana hotu vā, mā vā, akāraṇametaṃ. Nanu cetaṃ bhaṇanameva ñāyatīti āha ‘‘bhaṇanañca nāmā’’tiādi. Abhūtassāti atacchassa.
हत्थकं सक्यपुत्तन्ति एत्थ हत्थकोति तस्स थेरस्स नामं। सक्यानं पुत्तोति सक्यपुत्तो। बुद्धकाले किर सक्यकुलतो असीति पुरिससहस्सानि पब्बजिंसु, तेसं सो अञ्ञतरो। अवजानित्वा पटिजाननादिवत्थुस्मिन्ति एत्थ अवजानित्वा पटिजाननं नाम तित्थियेहि सद्धिं कथेन्तो अत्तनो वादे कञ्चि दोसं सल्लक्खेन्तो ‘‘नायं मम वादो’’ति अवजानित्वा पुन कथेन्तो कथेन्तो निद्दोसतं सल्लक्खेत्वा ‘‘ममेव अयं वादो’’ति पटिजानाति। आदिसद्देन पटिजानित्वा अवजाननं, अञ्ञेनञ्ञं पटिचरणं, सम्पजानमुसाभासनं, सङ्केतं कत्वा विसंवादकरणञ्च सङ्गण्हाति। इदानि आपत्तिभेददस्सनत्थं ‘‘उत्तरिमनुस्सधम्मारोचनत्थ’’न्तिआदि वुत्तं।
Hatthakaṃ sakyaputtanti ettha hatthakoti tassa therassa nāmaṃ. Sakyānaṃ puttoti sakyaputto. Buddhakāle kira sakyakulato asīti purisasahassāni pabbajiṃsu, tesaṃ so aññataro. Avajānitvā paṭijānanādivatthusminti ettha avajānitvā paṭijānanaṃ nāma titthiyehi saddhiṃ kathento attano vāde kañci dosaṃ sallakkhento ‘‘nāyaṃ mama vādo’’ti avajānitvā puna kathento kathento niddosataṃ sallakkhetvā ‘‘mameva ayaṃ vādo’’ti paṭijānāti. Ādisaddena paṭijānitvā avajānanaṃ, aññenaññaṃ paṭicaraṇaṃ, sampajānamusābhāsanaṃ, saṅketaṃ katvā visaṃvādakaraṇañca saṅgaṇhāti. Idāni āpattibhedadassanatthaṃ ‘‘uttarimanussadhammārocanattha’’ntiādi vuttaṃ.
अनुपधारेत्वा सहसा भणन्तस्साति अवीमंसित्वा वेगेन दिट्ठम्पि ‘‘अदिट्ठं मे’’तिआदिना भणन्तस्स । ‘‘अञ्ञं भणिस्सामी’’ति अञ्ञं भणन्तस्साति यो मन्दत्ता मोमूहत्ता पक्खलन्तो ‘‘चीवर’’न्ति वत्तब्बे ‘‘चीर’’न्तिआदीनि भणति, अयं ‘‘अञ्ञं भणिस्सामी’’ति अञ्ञं भणति नाम। यो पन सामणेरेन ‘‘अपि, भन्ते, मय्हं उपज्झायं पस्सित्था’’ति वुत्तो केळिं कुरुमानो ‘‘तव उपज्झायो दारुसकटं योजेत्वा गतो भविस्सती’’ति वा सिङ्गालसद्दं सुत्वा ‘‘कस्सायं सद्दो’’ति वुत्तो ‘‘मातुया ते यानेन गच्छन्तिया कद्दमे लग्गचक्कं उद्धरन्तानं अयं सद्दो’’ति वा एवं नेव दवा, न रवा अञ्ञं भणति, सो आपत्तिं आपज्जतियेव। अञ्ञा पूरणकथा नाम होति – एको गामे थोकं तेलं लभित्वा विहारं आगतो सामणेरं भणति ‘‘त्वं अज्ज कुहिं गतो, गामो एकतेलो अहोसी’’ति वा, पच्छिकाय ठपितं पूवखण्डं लभित्वा ‘‘अज्ज गामे पच्छिकाहि पूवे चारेसु’’न्ति वा, अयं मुसावादोव होति। विसंवादनपुरेक्खारताति विसं वादेन्ति एतेनाति विसंवादनं, वञ्चनाधिप्पायवसप्पवत्तं चित्तं, तस्स पुरेक्खारता विसंवादनपुरेक्खारता, विसंवादनचित्तस्स पुरतो करणन्ति अत्थो।
Anupadhāretvā sahasā bhaṇantassāti avīmaṃsitvā vegena diṭṭhampi ‘‘adiṭṭhaṃ me’’tiādinā bhaṇantassa . ‘‘Aññaṃ bhaṇissāmī’’ti aññaṃ bhaṇantassāti yo mandattā momūhattā pakkhalanto ‘‘cīvara’’nti vattabbe ‘‘cīra’’ntiādīni bhaṇati, ayaṃ ‘‘aññaṃ bhaṇissāmī’’ti aññaṃ bhaṇati nāma. Yo pana sāmaṇerena ‘‘api, bhante, mayhaṃ upajjhāyaṃ passitthā’’ti vutto keḷiṃ kurumāno ‘‘tava upajjhāyo dārusakaṭaṃ yojetvā gato bhavissatī’’ti vā siṅgālasaddaṃ sutvā ‘‘kassāyaṃ saddo’’ti vutto ‘‘mātuyā te yānena gacchantiyā kaddame laggacakkaṃ uddharantānaṃ ayaṃ saddo’’ti vā evaṃ neva davā, na ravā aññaṃ bhaṇati, so āpattiṃ āpajjatiyeva. Aññā pūraṇakathā nāma hoti – eko gāme thokaṃ telaṃ labhitvā vihāraṃ āgato sāmaṇeraṃ bhaṇati ‘‘tvaṃ ajja kuhiṃ gato, gāmo ekatelo ahosī’’ti vā, pacchikāya ṭhapitaṃ pūvakhaṇḍaṃ labhitvā ‘‘ajja gāme pacchikāhi pūve cāresu’’nti vā, ayaṃ musāvādova hoti. Visaṃvādanapurekkhāratāti visaṃ vādenti etenāti visaṃvādanaṃ, vañcanādhippāyavasappavattaṃ cittaṃ, tassa purekkhāratā visaṃvādanapurekkhāratā, visaṃvādanacittassa purato karaṇanti attho.
मुसावादसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Musāvādasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
