| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
पाचित्तियवण्णना
Pācittiyavaṇṇanā
५. पाचित्तियकण्डो
5. Pācittiyakaṇḍo
१. मुसावादवग्गो
1. Musāvādavaggo
१. मुसावादसिक्खापदवण्णना
1. Musāvādasikkhāpadavaṇṇanā
१. वादक्खित्तोति एत्थ अविसेसेन वादजप्पवितण्डसङ्खातो तिविधोपि कथामग्गो ‘‘वादो’’ इच्चेव वुत्तोति वेदितब्बो। तेसु ‘‘तित्थियेहि सद्धि’’न्ति वचनतो ठपेत्वा वादं ‘‘सेसा’’ति वदन्ति। छलजातिनिग्गहट्ठानकुसलताय कदाचि कत्थचि अवजानित्वा पटिजानाति, तथा पुब्बे किञ्चि वचनं पटिजानित्वा पच्छा अवजानाति। एवं वा अञ्ञथा वा अञ्ञेनञ्ञं पटिचरति। एवं पवत्तो सम्पजानमुसा भासं पटिस्सुणित्वा असच्चायन्तो सङ्केतं कत्वा विसंवादेन्तो एवं सो वादक्खित्तो समानो पाचित्तियवत्थुञ्च परिपूरेन्तो विचरतीति एवमधिप्पायो वेदितब्बो। अत्तनो वादेति एत्थ ‘‘सब्बे धम्मा अनत्ता’’ति (ध॰ प॰ २७९; चूळनि॰ अजितमाणवपुच्छानिद्देस ७; नेत्ति॰ ५; महानि॰ २७) पठममारद्धे अत्तनो वादे। ‘‘यं दुक्खं तदनत्ता’’ति (सं॰ नि॰ ३.१५) नो समयो। ‘‘सब्बे धम्मा’’ति वुत्ते निब्बानम्पि सङ्गहं गच्छति। ‘‘निब्बानं परमं सुख’’न्ति (ध॰ प॰ २०३-२०४; म॰ नि॰ २.२१५) वुत्तत्ता पन तं न दुक्खं। नो ठानमेतं विज्जति। अयं परवादी ‘‘यं दुक्खं तदनत्ता’’ति सुत्तं दस्सेत्वा सिद्धन्तं सम्भमेत्वा ‘‘विरोधि विरुद्धो’’ति वुत्तं दोसं आरोपेस्सतीति तस्मिं पठमवादे कञ्चि दोसं सल्लक्खेन्तो आरोपिते वा दोसे अनारोपिते वा ‘‘नायं मम वादो’’ति तं अवजानित्वा ‘‘निब्बानन्त्वेव सस्सत’’न्ति, ‘‘अनत्ता इति निच्छया’’ति च सुत्तं दिस्वा तस्स पठमवादस्स निद्दोसतं सल्लक्खेत्वा ‘‘ममेव अयं वादो’’ति तमेव पच्छा पटिजानाति। एवं तत्थ यथावुत्तमानिसंसं सल्लक्खेन्तो तं पटिजानित्वा यदि अनत्ता सब्बे धम्मा, धम्मा एव न ते भवन्ति। सभावं धारेन्तीति हि ‘‘धम्मा’’ति वुच्चन्ति।
1.Vādakkhittoti ettha avisesena vādajappavitaṇḍasaṅkhāto tividhopi kathāmaggo ‘‘vādo’’ icceva vuttoti veditabbo. Tesu ‘‘titthiyehi saddhi’’nti vacanato ṭhapetvā vādaṃ ‘‘sesā’’ti vadanti. Chalajātiniggahaṭṭhānakusalatāya kadāci katthaci avajānitvā paṭijānāti, tathā pubbe kiñci vacanaṃ paṭijānitvā pacchā avajānāti. Evaṃ vā aññathā vā aññenaññaṃ paṭicarati. Evaṃ pavatto sampajānamusā bhāsaṃ paṭissuṇitvā asaccāyanto saṅketaṃ katvā visaṃvādento evaṃ so vādakkhitto samāno pācittiyavatthuñca paripūrento vicaratīti evamadhippāyo veditabbo. Attano vādeti ettha ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 279; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 7; netti. 5; mahāni. 27) paṭhamamāraddhe attano vāde. ‘‘Yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15) no samayo. ‘‘Sabbe dhammā’’ti vutte nibbānampi saṅgahaṃ gacchati. ‘‘Nibbānaṃ paramaṃ sukha’’nti (dha. pa. 203-204; ma. ni. 2.215) vuttattā pana taṃ na dukkhaṃ. No ṭhānametaṃ vijjati. Ayaṃ paravādī ‘‘yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti suttaṃ dassetvā siddhantaṃ sambhametvā ‘‘virodhi viruddho’’ti vuttaṃ dosaṃ āropessatīti tasmiṃ paṭhamavāde kañci dosaṃ sallakkhento āropite vā dose anāropite vā ‘‘nāyaṃ mama vādo’’ti taṃ avajānitvā ‘‘nibbānantveva sassata’’nti, ‘‘anattā iti nicchayā’’ti ca suttaṃ disvā tassa paṭhamavādassa niddosataṃ sallakkhetvā ‘‘mameva ayaṃ vādo’’ti tameva pacchā paṭijānāti. Evaṃ tattha yathāvuttamānisaṃsaṃ sallakkhento taṃ paṭijānitvā yadi anattā sabbe dhammā, dhammā eva na te bhavanti. Sabhāvaṃ dhārentīti hi ‘‘dhammā’’ti vuccanti.
अयञ्च अत्त-सद्दो सभाववाचीति एवं आरोपिते वा दोसे अनारोपिते वा दोसोति सल्लक्खेत्वा ‘‘नायं मम वादो’’ति तमेव पठमवादं पच्छा अवजानाति। अथ सो परवादी सपक्खं पटिसेधे पटिजाननत्तापनयनं । पटिजानाति पत्यास्स इति वचनतो ‘‘पटिञ्ञा अञ्ञा सो नाम ते निग्गहो’’ति वुत्तो। सभावातिरित्तं अत्थं पटिसेधाधिप्पायतो सभावतो अतिरित्तं बालपरिकप्पितमत्तानं सन्धाय ‘‘अनत्ता सब्बे धम्मा’’ति मे पटिञ्ञातकथा, सा च तदवत्थायेवाति न मे तं पटिञ्ञातत्तापनयनं अत्थि, ‘‘नायं मम वादो’’ति अवजाननं पन सभावसङ्खातं अत्तानं सन्धाय ‘‘अनत्ता सब्बे धम्मा’’ति न वदामीति अधिप्पायेन कतन्ति इमिना अञ्ञेन कारणेन तं पुब्बे पटिञ्ञातत्तापनयनं कारणं पटिच्छादेति। ‘‘अनत्ता सब्बेव धम्मा’’ति न वत्तब्बं ‘‘अत्त-सद्दस्स सभाववाचित्ता’’ति इदं कारणं पटिच्च तेन पुब्बे पटिञ्ञातत्तापनयनं कतं। तमञ्ञकारणं पच्छा दस्सितेन अञ्ञेन कारणेन पटिच्छादेतीति अधिप्पायो।
Ayañca atta-saddo sabhāvavācīti evaṃ āropite vā dose anāropite vā dosoti sallakkhetvā ‘‘nāyaṃ mama vādo’’ti tameva paṭhamavādaṃ pacchā avajānāti. Atha so paravādī sapakkhaṃ paṭisedhe paṭijānanattāpanayanaṃ . Paṭijānāti patyāssa iti vacanato ‘‘paṭiññā aññā so nāma te niggaho’’ti vutto. Sabhāvātirittaṃ atthaṃ paṭisedhādhippāyato sabhāvato atirittaṃ bālaparikappitamattānaṃ sandhāya ‘‘anattā sabbe dhammā’’ti me paṭiññātakathā, sā ca tadavatthāyevāti na me taṃ paṭiññātattāpanayanaṃ atthi, ‘‘nāyaṃ mama vādo’’ti avajānanaṃ pana sabhāvasaṅkhātaṃ attānaṃ sandhāya ‘‘anattā sabbe dhammā’’ti na vadāmīti adhippāyena katanti iminā aññena kāraṇena taṃ pubbe paṭiññātattāpanayanaṃ kāraṇaṃ paṭicchādeti. ‘‘Anattā sabbeva dhammā’’ti na vattabbaṃ ‘‘atta-saddassa sabhāvavācittā’’ti idaṃ kāraṇaṃ paṭicca tena pubbe paṭiññātattāpanayanaṃ kataṃ. Tamaññakāraṇaṃ pacchā dassitena aññena kāraṇena paṭicchādetīti adhippāyo.
यस्मा न केवलं यथादस्सितनयेन सो अत्थमेव अवजानाति, पटिजानाति च, किन्तु वचनम्पि, तस्मा अट्ठकथायं (पाचि॰ अट्ठ॰ १) ‘‘जानितब्बतो’’ति पठमं कारणं वत्वा परवादिना ‘‘यदि जानितब्बतो अनिच्चं, निब्बानं ते अनिच्चं सिया’’ति वुत्ते ‘‘न मया ‘जानितब्बतो’ति कारणं वुत्तं, ‘जातिधम्मतो’ति मया वुत्तं, तं तया बधिरताय अञ्ञेन सल्लक्खितन्तिआदीनि वदतीति अधिप्पायो। ‘जानितब्बतो’ति वत्वा पुन ‘जातिधम्मतो’तिआदीनि वदती’’ति वुत्तं। ‘‘अवजानित्वा पुन पटिजानन्तो तं अवजाननं इमिना पटिच्छादेति नामा’’ति लिखितं।
Yasmā na kevalaṃ yathādassitanayena so atthameva avajānāti, paṭijānāti ca, kintu vacanampi, tasmā aṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 1) ‘‘jānitabbato’’ti paṭhamaṃ kāraṇaṃ vatvā paravādinā ‘‘yadi jānitabbato aniccaṃ, nibbānaṃ te aniccaṃ siyā’’ti vutte ‘‘na mayā ‘jānitabbato’ti kāraṇaṃ vuttaṃ, ‘jātidhammato’ti mayā vuttaṃ, taṃ tayā badhiratāya aññena sallakkhitantiādīni vadatīti adhippāyo. ‘Jānitabbato’ti vatvā puna ‘jātidhammato’tiādīni vadatī’’ti vuttaṃ. ‘‘Avajānitvā puna paṭijānanto taṃ avajānanaṃ iminā paṭicchādeti nāmā’’ti likhitaṃ.
२. जानित्वा जानन्तस्स चाति जानित्वा वा जानन्तस्स वाति अत्थद्वयं दीपेतीति।
2.Jānitvā jānantassa cāti jānitvā vā jānantassa vāti atthadvayaṃ dīpetīti.
३. अपिच मिच्छावाचापरियापन्नाति चतुब्बिधमिच्छावाचापरियापन्ना। सीहळादिनामभेदगताति केचि, तस्मा एवं वदतो वचनं, तंसमुट्ठापिका चेतनाति उभयं वुत्तन्ति मातिकायं उभिन्नं सङ्गहितत्ता। विभङ्गे तं वचनं यस्मा विना विञ्ञत्तिया नत्थि, तस्मा ‘‘वाचसिका विञ्ञत्ती’’ति विञ्ञत्ति च दस्सिता। ‘‘एवं वदतो वचन’’न्ति लोकवोहारेन वत्वा परमत्थतो दस्सेन्तो ‘‘तंसमुट्ठापिका वा चेतनाति वुत्त’’न्ति च वदति। ओळारिकेनेवाति चेतनासमुट्ठानवाचानं सुखुमत्ता विसयवसेनेव कताति।
3. Apica micchāvācāpariyāpannāti catubbidhamicchāvācāpariyāpannā. Sīhaḷādināmabhedagatāti keci, tasmā evaṃ vadato vacanaṃ, taṃsamuṭṭhāpikā cetanāti ubhayaṃ vuttanti mātikāyaṃ ubhinnaṃ saṅgahitattā. Vibhaṅge taṃ vacanaṃ yasmā vinā viññattiyā natthi, tasmā ‘‘vācasikā viññattī’’ti viññatti ca dassitā. ‘‘Evaṃ vadato vacana’’nti lokavohārena vatvā paramatthato dassento ‘‘taṃsamuṭṭhāpikā vā cetanāti vutta’’nti ca vadati. Oḷārikenevāti cetanāsamuṭṭhānavācānaṃ sukhumattā visayavaseneva katāti.
९. दिट्ठस्स होतीति दिट्ठो अस्स, अनेन वा उपचारज्झानवसेन न मया अब्यावटो मतो, ‘‘न मया पवन्तो पटो दिट्ठो’’तिआदिं भणन्तस्स च परमत्थसुञ्ञतं उपादाय एव ‘‘इत्थिं न पस्सामि, न च पुरिस’’न्ति भणन्तस्स च न मुसावादो।
9.Diṭṭhassahotīti diṭṭho assa, anena vā upacārajjhānavasena na mayā abyāvaṭo mato, ‘‘na mayā pavanto paṭo diṭṭho’’tiādiṃ bhaṇantassa ca paramatthasuññataṃ upādāya eva ‘‘itthiṃ na passāmi, na ca purisa’’nti bhaṇantassa ca na musāvādo.
११. आपत्तिं आपज्जतियेवाति एत्थ ‘‘दुब्भासितापत्ती’’ति वदन्ति। कस्मा? ‘‘केळिं कुरुमानो’’ति वुत्तत्ता। ‘‘वाचा गिरा…पे॰… वाचसिका विञ्ञत्ती’’ति उजुकं सन्धाय, कायो न उजुको।
11.Āpattiṃ āpajjatiyevāti ettha ‘‘dubbhāsitāpattī’’ti vadanti. Kasmā? ‘‘Keḷiṃ kurumāno’’ti vuttattā. ‘‘Vācā girā…pe… vācasikā viññattī’’ti ujukaṃ sandhāya, kāyo na ujuko.
मुसावादसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Musāvādasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. मुसावादवग्गो • 1. Musāvādavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. मुसावादसिक्खापदवण्णना • 1. Musāvādasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. मुसावादसिक्खापदवण्णना • 1. Musāvādasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १. मुसावादसिक्खापदवण्णना • 1. Musāvādasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १. मुसावादसिक्खापद-अत्थयोजना • 1. Musāvādasikkhāpada-atthayojanā
