Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰੀਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
੨. ਮੁਤ੍ਤਾਥੇਰੀਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
2. Muttātherīgāthāvaṇṇanā
੨.
2.
‘‘ਮੁਤ੍ਤੇ ਮੁਚ੍ਚਸ੍ਸੁ ਯੋਗੇਹਿ, ਚਨ੍ਦੋ ਰਾਹੁਗ੍ਗਹਾ ਇવ।
‘‘Mutte muccassu yogehi, cando rāhuggahā iva;
વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ, ਅਨਣਾ ਭੁਞ੍ਜ ਪਿਣ੍ਡਕ’’ਨ੍ਤਿ॥ –
Vippamuttena cittena, anaṇā bhuñja piṇḍaka’’nti. –
ਅਯਂ ਮੁਤ੍ਤਾਯ ਨਾਮ ਸਿਕ੍ਖਮਾਨਾਯ ਗਾਥਾ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਕੁਸਲਂ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੀ વਿਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਕੁਲਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍વਾ ਏਕਦਿવਸਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਰਥਿਯਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸਾ ਪਞ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇਨ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪੀਤਿવੇਗੇਨ ਸਤ੍ਥੁ ਪਾਦਮੂਲੇ ਅવਕੁਜ੍ਜਾ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਸਾ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਅਪਰਾਪਰਂ ਸੁਗਤੀਸੁਯੇવ ਸਂਸਰਨ੍ਤੀ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਮਹਾਸਾਲਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਮੁਤ੍ਤਾਤਿਸ੍ਸਾ ਨਾਮਂ ਅਹੋਸਿ। ਸਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤਾਯ વੀਸਤਿવਸ੍ਸਕਾਲੇ ਮਹਾਪਜਾਪਤਿਗੋਤਮਿਯਾ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਸਿਕ੍ਖਮਾਨਾવ ਹੁਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਕਥਾਪੇਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ। ਸਾ ਏਕਦਿવਸਂ ਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤ੍વਾ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਥੇਰੀਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ વਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਦਿવਾਟ੍ਠਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਹੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਨਸਿਕਾਰਂ ਆਰਭਿ। ਸਤ੍ਥਾ ਸੁਰਭਿਗਨ੍ਧਕੁਟਿਯਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋવ ਓਭਾਸਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਪੁਰਤੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ વਿਯ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਮੁਤ੍ਤੇ ਮੁਚ੍ਚਸ੍ਸੁ ਯੋਗੇਹੀ’’ਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ।
Ayaṃ muttāya nāma sikkhamānāya gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā ekadivasaṃ satthāraṃ rathiyaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānasā pañcapatiṭṭhitena vanditvā pītivegena satthu pādamūle avakujjā nipajji. Sā tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇamahāsālakule nibbatti, muttātissā nāmaṃ ahosi. Sā upanissayasampannatāya vīsativassakāle mahāpajāpatigotamiyā santike pabbajitvā sikkhamānāva hutvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā vipassanāya kammaṃ karoti. Sā ekadivasaṃ bhattakiccaṃ katvā piṇḍapātapaṭikkantā therīnaṃ bhikkhunīnaṃ vattaṃ dassetvā divāṭṭhānaṃ gantvā raho nisinnā vipassanāya manasikāraṃ ārabhi. Satthā surabhigandhakuṭiyā nisinnova obhāsaṃ vissajjetvā tassā purato nisinno viya attānaṃ dassetvā ‘‘mutte muccassu yogehī’’ti imaṃ gāthamāha.
ਤਤ੍ਥ ਮੁਤ੍ਤੇਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਆਲਪਨਂ। ਮੁਚ੍ਚਸ੍ਸੁ ਯੋਗੇਹੀਤਿ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਕਾਮਯੋਗਾਦੀਹਿ ਚਤੂਹਿ ਯੋਗੇਹਿ ਮੁਚ੍ਚ, ਤੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾ ਹੋਹਿ। ਯਥਾ ਕਿਂ? ਚਨ੍ਦੋ ਰਾਹੁਗ੍ਗਹਾ ਇવਾਤਿ ਰਾਹੁਸਙ੍ਖਾਤੋ ਗਹਤੋ ਚਨ੍ਦੋ વਿਯ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਤੋ ਮੁਚ੍ਚਸ੍ਸੁ। વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਮੁਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ, ਇਤ੍ਥਂ ਭੂਤਲਕ੍ਖਣੇ ਚੇਤਂ ਕਰਣવਚਨਂ। ਅਨਣਾ ਭੁਞ੍ਜ ਪਿਣ੍ਡਕਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਇਣਂ ਪਹਾਯ ਅਨਣਾ ਹੁਤ੍વਾ ਰਟ੍ਠਪਿਣ੍ਡਂ ਭੁਞ੍ਜੇਯ੍ਯਾਸਿ। ਯੋ ਹਿ ਕਿਲੇਸੇ ਅਪ੍ਪਹਾਯ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਪਚ੍ਚਯੇ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਤਿ, ਸੋ ਸਾਣੋ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਤਿ ਨਾਮ। ਯਥਾਹ ਆਯਸ੍ਮਾ ਬਾਕੁਲੋ – ‘‘ਸਤ੍ਤਾਹਮੇવ ਖੋ ਅਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਸਾਣੋ ਰਟ੍ਠਪਿਣ੍ਡਂ ਭੁਞ੍ਜਿ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੧੧)। ਤਸ੍ਮਾ ਸਾਸਨੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਇਣਂ ਪਹਾਨਾਯ ਅਨਣੇਨ ਹੁਤ੍વਾ ਸਦ੍ਧਾਦੇਯ੍ਯਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਿਣ੍ਡਕਨ੍ਤਿ ਦੇਸਨਾਸੀਸਮੇવ, ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਓવਦਤੀਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ વਿਸੋਧੇਨ੍ਤੋ ਬਹੁਸੋ ਓવਾਦਂ ਦੇਤਿ।
Tattha mutteti tassā ālapanaṃ. Muccassu yogehīti maggapaṭipāṭiyā kāmayogādīhi catūhi yogehi mucca, tehi vimuttacittā hohi. Yathā kiṃ? Cando rāhuggahā ivāti rāhusaṅkhāto gahato cando viya upakkilesato muccassu. Vippamuttena cittenāti ariyamaggena samucchedavimuttiyā suṭṭhu vimuttena cittena, itthaṃ bhūtalakkhaṇe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Anaṇā bhuñja piṇḍakanti kilesaiṇaṃ pahāya anaṇā hutvā raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjeyyāsi. Yo hi kilese appahāya satthārā anuññātapaccaye paribhuñjati, so sāṇo paribhuñjati nāma. Yathāha āyasmā bākulo – ‘‘sattāhameva kho ahaṃ, āvuso, sāṇo raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñji’’nti (ma. ni. 3.211). Tasmā sāsane pabbajitena kāmacchandādiiṇaṃ pahānāya anaṇena hutvā saddhādeyyaṃ paribhuñjitabbaṃ. Piṇḍakanti desanāsīsameva, cattāropi paccayeti attho. Abhiṇhaṃ ovadatīti ariyamaggappattiyā upakkilese visodhento bahuso ovādaṃ deti.
ਸਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਓવਾਦੇ ਠਤ੍વਾ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰੀ ੨.੧.੩੧-੩੬) –
Sā tasmiṃ ovāde ṭhatvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.1.31-36) –
‘‘વਿਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ, ਲੋਕਜੇਟ੍ਠਸ੍ਸ ਤਾਦਿਨੋ।
‘‘Vipassissa bhagavato, lokajeṭṭhassa tādino;
ਰਥਿਯਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ, ਤਾਰਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਣਿਨੋ॥
Rathiyaṃ paṭipannassa, tārayantassa pāṇino.
‘‘ਘਰਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾਨ, ਅવਕੁਜ੍ਜਾ ਨਿਪਜ੍ਜਹਂ।
‘‘Gharato nikkhamitvāna, avakujjā nipajjahaṃ;
ਅਨੁਕਮ੍ਪਕੋ ਲੋਕਨਾਥੋ, ਸਿਰਸਿ ਅਕ੍ਕਮੀ ਮਮ॥
Anukampako lokanātho, sirasi akkamī mama.
‘‘ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾਨ ਸਿਰਸਿ, ਅਗਮਾ ਲੋਕਨਾਯਕੋ।
‘‘Akkamitvāna sirasi, agamā lokanāyako;
ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਸਾਦੇਨ, ਤੁਸਿਤਂ ਅਗਮਾਸਹਂ॥
Tena cittappasādena, tusitaṃ agamāsahaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਸਾ ਤਮੇવ ਗਾਥਂ ਉਦਾਨੇਸਿ। ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸਿਕ੍ਖਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਕਾਲੇਪਿ ਤਮੇવ ਗਾਥਂ ਪਚ੍ਚਭਾਸੀਤਿ।
Arahattaṃ pana patvā sā tameva gāthaṃ udānesi. Paripuṇṇasikkhā upasampajjitvā aparabhāge parinibbānakālepi tameva gāthaṃ paccabhāsīti.
ਮੁਤ੍ਤਾਥੇਰੀਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Muttātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰੀਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Therīgāthāpāḷi / ੨. ਮੁਤ੍ਤਾਥੇਰੀਗਾਥਾ • 2. Muttātherīgāthā