| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
१०. नच्चगीतसिक्खापदवण्णना
10. Naccagītasikkhāpadavaṇṇanā
नच्चन्ति नटादयो वा नच्चन्तु, सोण्डा वा अन्तमसो मोरसुवमक्कटादयोपि, सब्बमेतं नच्चमेव। तेनाह ‘‘नच्चन्ति अन्तमसो मोरनच्चम्पी’’ति । गीतन्ति नटादीनं वा गीतं होतु, अरियानं परिनिब्बानकाले रतनत्तयगुणूपसंहितं साधुकीळितगीतं वा, अन्तमसो ‘‘दन्तगीतम्पि गायिस्सामा’’ति पुब्बभागे ओकूजन्ता करोन्ति, सब्बमेतं गीतमेव। तेनाह ‘‘गीतन्ति अन्तमसो धम्मभाणकगीतम्पी’’ति। तत्थ धम्मभाणकगीतं नाम असञ्ञतभिक्खूनं तं तं वत्तं भिन्दित्वा अतिदीघं कत्वा गीतस्सरेन धम्मभणनं, तम्पि नेव भिक्खुनो, न भिक्खुनीनं वट्टति। तथा हि वुत्तं परमत्थजोतिकाय खुद्दकट्ठकथाय (खु॰ पा॰ अट्ठ॰ २.पच्छिमपञ्चसिक्खापदवण्णना) ‘‘धम्मूपसंहितं गीतं वट्टति, गीतूपसंहितो पन धम्मो न वट्टती’’ति। तस्मा धम्मं भणन्तेन जातकवत्तादिं तं तं वत्तं अविनासेत्वा चतुरस्सेन (चूळव॰ अट्ठ॰ २४९) वत्तेन परिमण्डलानि पदब्यञ्जनानि दस्सेतब्बानि। वादितन्ति तन्तिबद्धादिवादनीयभण्डवादितं वा होतु, कुटभेरिवादितं वा अन्तमसो उदकभेरिवादितम्पि, सब्बमेवेतं वादितमेव। तेनाह ‘‘वादितन्ति अन्तमसो उदकभेरिवादित’’न्ति। यं पन निट्ठुभन्ती वा सासङ्के वा ठिता अच्छरिकं वा फोटेति, पाणिं वा पहरति, तत्थ अनापत्ति। दस्सनेन चेत्थ सवनम्पि सङ्गहितं विरूपेकसेसनयेन। आलोचनसभावताय वा पञ्चन्नं विञ्ञाणानं सवनकिरियायपि दस्सनसङ्खेपसब्भावतो ‘‘दस्सनाय’’इच्चेव वुत्तन्ति आह ‘‘एतेसु यं किञ्चि दस्सनाय गच्छन्तिया’’ति। यत्थ ठिताति एवं गन्त्वा यस्मिं पदेसे ठिता।
Naccanti naṭādayo vā naccantu, soṇḍā vā antamaso morasuvamakkaṭādayopi, sabbametaṃ naccameva. Tenāha ‘‘naccanti antamaso moranaccampī’’ti . Gītanti naṭādīnaṃ vā gītaṃ hotu, ariyānaṃ parinibbānakāle ratanattayaguṇūpasaṃhitaṃ sādhukīḷitagītaṃ vā, antamaso ‘‘dantagītampi gāyissāmā’’ti pubbabhāge okūjantā karonti, sabbametaṃ gītameva. Tenāha ‘‘gītanti antamaso dhammabhāṇakagītampī’’ti. Tattha dhammabhāṇakagītaṃ nāma asaññatabhikkhūnaṃ taṃ taṃ vattaṃ bhinditvā atidīghaṃ katvā gītassarena dhammabhaṇanaṃ, tampi neva bhikkhuno, na bhikkhunīnaṃ vaṭṭati. Tathā hi vuttaṃ paramatthajotikāya khuddakaṭṭhakathāya (khu. pā. aṭṭha. 2.pacchimapañcasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘dhammūpasaṃhitaṃ gītaṃ vaṭṭati, gītūpasaṃhito pana dhammo na vaṭṭatī’’ti. Tasmā dhammaṃ bhaṇantena jātakavattādiṃ taṃ taṃ vattaṃ avināsetvā caturassena (cūḷava. aṭṭha. 249) vattena parimaṇḍalāni padabyañjanāni dassetabbāni. Vāditanti tantibaddhādivādanīyabhaṇḍavāditaṃ vā hotu, kuṭabherivāditaṃ vā antamaso udakabherivāditampi, sabbamevetaṃ vāditameva. Tenāha ‘‘vāditanti antamaso udakabherivādita’’nti. Yaṃ pana niṭṭhubhantī vā sāsaṅke vā ṭhitā accharikaṃ vā phoṭeti, pāṇiṃ vā paharati, tattha anāpatti. Dassanena cettha savanampi saṅgahitaṃ virūpekasesanayena. Ālocanasabhāvatāya vā pañcannaṃ viññāṇānaṃ savanakiriyāyapi dassanasaṅkhepasabbhāvato ‘‘dassanāya’’icceva vuttanti āha ‘‘etesu yaṃ kiñci dassanāya gacchantiyā’’ti. Yattha ṭhitāti evaṃ gantvā yasmiṃ padese ṭhitā.
ननु च सयंनच्चनादीसु पाचित्तियं पाळियं न वुत्तं, अथ कथं गहेतब्बन्ति आह ‘‘सब्बअट्ठकथासु वुत्त’’न्ति, इमिना पाळियं अवुत्तेपि अट्ठकथापमाणेन गहेतब्बन्ति दस्सेति। समुट्ठानादीनि एळकलोमसदिसानीति पन मातिकागतपाचित्तियस्सेव वसेन वुत्तं, सब्बेसं वसेन पन छसमुट्ठानन्ति गहेतब्बं। ‘‘आरामे ठत्वा’’ति इदं निदस्सनमत्तं सेसइरियापथेहि युत्ताय पस्सन्तिया अनापत्तिया इच्छितब्बत्ता। इतरथा हि निसिन्नापि पस्सितुं न लभेय्य। ‘‘पस्सिस्सामी’’ति विहारतो विहारं गच्छन्तिया आपत्तियेव। आसनसालाय निसिन्ना पस्सति, अनापत्ति, ‘‘पस्सिस्सामी’’ति उट्ठहित्वा गच्छन्तिया आपत्ति। वीथियं ठत्वा गीवं परिवत्तेत्वा पस्सन्तियापि आपत्तियेव। भिक्खुस्सापि एसेव नयो, आपत्तिभेदोव नानं।
Nanu ca sayaṃnaccanādīsu pācittiyaṃ pāḷiyaṃ na vuttaṃ, atha kathaṃ gahetabbanti āha ‘‘sabbaaṭṭhakathāsu vutta’’nti, iminā pāḷiyaṃ avuttepi aṭṭhakathāpamāṇena gahetabbanti dasseti. Samuṭṭhānādīni eḷakalomasadisānīti pana mātikāgatapācittiyasseva vasena vuttaṃ, sabbesaṃ vasena pana chasamuṭṭhānanti gahetabbaṃ. ‘‘Ārāme ṭhatvā’’ti idaṃ nidassanamattaṃ sesairiyāpathehi yuttāya passantiyā anāpattiyā icchitabbattā. Itarathā hi nisinnāpi passituṃ na labheyya. ‘‘Passissāmī’’ti vihārato vihāraṃ gacchantiyā āpattiyeva. Āsanasālāya nisinnā passati, anāpatti, ‘‘passissāmī’’ti uṭṭhahitvā gacchantiyā āpatti. Vīthiyaṃ ṭhatvā gīvaṃ parivattetvā passantiyāpi āpattiyeva. Bhikkhussāpi eseva nayo, āpattibhedova nānaṃ.
नच्चगीतसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Naccagītasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
लसुणवग्गो पठमो।
Lasuṇavaggo paṭhamo.
