| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๓๒] ๒. นจฺจชาตกวณฺณนา
[32] 2. Naccajātakavaṇṇanā
รุทํ มนุญฺญนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต เอกํ พหุภณฺฑิกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ เหฎฺฐา เทวธมฺมชาตเก (ชา. ๑.๑.๖) วุตฺตสทิสเมวฯ สตฺถา ตํ ภิกฺขุํ ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ พหุภโณฺฑ’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘อาม, ภเนฺต’’ติฯ ‘‘กิํการณา ตฺวํ ภิกฺขุ พหุภโณฺฑ ชาโตสี’’ติ? โส เอตฺตกํ สุตฺวาว กุโทฺธ นิวาสนปารุปนํ ฉเฑฺฑตฺวา ‘‘อิมินา ทานิ นีหาเรน วิจรามี’’ติ สตฺถุ ปุรโต นโคฺค อฎฺฐาสิฯ มนุสฺสา ‘‘ธี ธี’’ติ อาหํสุฯ โส ตโต ปลายิตฺวา หีนายาวโตฺตฯ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ สนฺนิสินฺนา ‘‘สตฺถุ นาม ปุรโต เอวรูปํ กริสฺสตี’’ติ ตสฺส อคุณกถํ กเถสุํฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ภิกฺขู ปุจฺฉิฯ ภเนฺต, ‘‘โส หิ นาม ภิกฺขุ ตุมฺหากํ ปุรโต จตุปริสมเชฺฌ หิโรตฺตปฺปํ ปหาย คามทารโก วิย นโคฺค ฐตฺวา มนุเสฺสหิ ชิคุจฺฉิยมาโน หีนายาวตฺติตฺวา สาสนา ปริหีโน’’ติ ตสฺส อคุณกถาย นิสินฺนามฺหาติฯ สตฺถา ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว โส ภิกฺขุ หิโรตฺตปฺปาภาเวน รตนสาสนา ปริหีโน, ปุเพฺพ อิตฺถิรตนปฎิลาภโตปิ ปริหีโนเยวา’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Rudaṃ manuññanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ bahubhaṇḍikaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā devadhammajātake (jā. 1.1.6) vuttasadisameva. Satthā taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu bahubhaṇḍo’’ti pucchi. ‘‘Āma, bhante’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā tvaṃ bhikkhu bahubhaṇḍo jātosī’’ti? So ettakaṃ sutvāva kuddho nivāsanapārupanaṃ chaḍḍetvā ‘‘iminā dāni nīhārena vicarāmī’’ti satthu purato naggo aṭṭhāsi. Manussā ‘‘dhī dhī’’ti āhaṃsu. So tato palāyitvā hīnāyāvatto. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannisinnā ‘‘satthu nāma purato evarūpaṃ karissatī’’ti tassa aguṇakathaṃ kathesuṃ. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti bhikkhū pucchi. Bhante, ‘‘so hi nāma bhikkhu tumhākaṃ purato catuparisamajjhe hirottappaṃ pahāya gāmadārako viya naggo ṭhatvā manussehi jigucchiyamāno hīnāyāvattitvā sāsanā parihīno’’ti tassa aguṇakathāya nisinnāmhāti. Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva so bhikkhu hirottappābhāvena ratanasāsanā parihīno, pubbe itthiratanapaṭilābhatopi parihīnoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต ปฐมกเปฺป จตุปฺปทา สีหํ ราชานํ อกํสุ, มจฺฉา อานนฺทมจฺฉํ, สกุณา สุวณฺณหํสํฯ ตสฺส ปน สุวณฺณหํสราชสฺส ธีตา หํสโปติกา อภิรูปา อโหสิฯ โส ตสฺสา วรํ อทาสิ, สา อตฺตโน จิตฺตรุจิตํ สามิกํ วาเรสิฯ หํสราชา ตสฺสา วรํ ทตฺวา หิมวเนฺต สเพฺพ สกุเณ สนฺนิปาตาเปสิ, นานปฺปการา หํสโมราทโย สกุณคณา สมาคนฺตฺวา เอกสฺมิํ มหเนฺต ปาสาณตเล สนฺนิปติํสุฯ หํสราชา ‘‘อตฺตโน จิตฺตรุจิตํ สามิกํ อาคนฺตฺวา คณฺหาตู’’ติ ธีตรํ ปโกฺกสาเปสิฯ สา สกุณสงฺฆํ โอโลเกนฺตี มณิวณฺณคีวํ จิตฺรเปขุณํ โมรํ ทิสฺวา ‘‘อยํ เม สามิโก โหตู’’ติ อาโรเจสิฯ สกุณสงฺฆา โมรํ อุปสงฺกมิตฺวา อาหํสุ ‘‘สมฺม โมร, อยํ ราชธีตา เอตฺตกานํ สกุณานํ มเชฺฌ สามิกํ โรเจนฺตี ตยิ รุจิํ อุปฺปาเทสี’’ติฯ โมโร ‘‘อชฺชาปิ ตาว เม พลํ น ปสฺสตี’’ติ อติตุฎฺฐิยา หิโรตฺตปฺปํ ภินฺทิตฺวา ตาว มหโต สกุณสงฺฆสฺส มเชฺฌ ปเกฺข ปสาเรตฺวา นจฺจิตุํ อารภิ, นจฺจโนฺต อปฺปฎิจฺฉโนฺน อโหสิฯ
Atīte paṭhamakappe catuppadā sīhaṃ rājānaṃ akaṃsu, macchā ānandamacchaṃ, sakuṇā suvaṇṇahaṃsaṃ. Tassa pana suvaṇṇahaṃsarājassa dhītā haṃsapotikā abhirūpā ahosi. So tassā varaṃ adāsi, sā attano cittarucitaṃ sāmikaṃ vāresi. Haṃsarājā tassā varaṃ datvā himavante sabbe sakuṇe sannipātāpesi, nānappakārā haṃsamorādayo sakuṇagaṇā samāgantvā ekasmiṃ mahante pāsāṇatale sannipatiṃsu. Haṃsarājā ‘‘attano cittarucitaṃ sāmikaṃ āgantvā gaṇhātū’’ti dhītaraṃ pakkosāpesi. Sā sakuṇasaṅghaṃ olokentī maṇivaṇṇagīvaṃ citrapekhuṇaṃ moraṃ disvā ‘‘ayaṃ me sāmiko hotū’’ti ārocesi. Sakuṇasaṅghā moraṃ upasaṅkamitvā āhaṃsu ‘‘samma mora, ayaṃ rājadhītā ettakānaṃ sakuṇānaṃ majjhe sāmikaṃ rocentī tayi ruciṃ uppādesī’’ti. Moro ‘‘ajjāpi tāva me balaṃ na passatī’’ti atituṭṭhiyā hirottappaṃ bhinditvā tāva mahato sakuṇasaṅghassa majjhe pakkhe pasāretvā naccituṃ ārabhi, naccanto appaṭicchanno ahosi.
สุวณฺณหํสราชา ลชฺชิโต ‘‘อิมสฺส เนว อชฺฌตฺตสมุฎฺฐานา หิรี อตฺถิ, น พหิทฺธาสมุฎฺฐานํ โอตฺตปฺปํ, นาสฺส ภินฺนหิโรตฺตปฺปสฺส มม ธีตรํ ทสฺสามี’’ติ สกุณสงฺฆมเชฺฌ อิมํ คาถมาห –
Suvaṇṇahaṃsarājā lajjito ‘‘imassa neva ajjhattasamuṭṭhānā hirī atthi, na bahiddhāsamuṭṭhānaṃ ottappaṃ, nāssa bhinnahirottappassa mama dhītaraṃ dassāmī’’ti sakuṇasaṅghamajjhe imaṃ gāthamāha –
๓๒.
32.
‘‘รุทํ มนุญฺญํ รุจิรา จ ปิฎฺฐิ, เวฬุริยวณฺณูปนิภา จ คีวา;
‘‘Rudaṃ manuññaṃ rucirā ca piṭṭhi, veḷuriyavaṇṇūpanibhā ca gīvā;
พฺยามมตฺตานิ จ เปขุณานิ, นเจฺจน เต ธีตรํ โน ททามี’’ติฯ
Byāmamattāni ca pekhuṇāni, naccena te dhītaraṃ no dadāmī’’ti.
ตตฺถ รุทํ มนุญฺญนฺติ ต-การสฺส ท-กาโร กโต, รุตํ มนาปํ, วสฺสิตสโทฺท มธุโรติ อโตฺถฯ รุจิรา จ ปิฎฺฐีติ ปิฎฺฐิปิ เต จิตฺรา เจว โสภนา จฯ เวฬุริยวณฺณูปนิภาติ เวฬุริยมณิวณฺณสทิสาฯ พฺยามมตฺตานีติ เอกพฺยามปฺปมาณานิฯ เปขุณานีติ ปิญฺฉานิฯ นเจฺจน เต ธีตรํ โน ททามีติ หิโรตฺตปฺปํ ภินฺทิตฺวา นจฺจิตภาเวเนว เต เอวรูปสฺส นิลฺลชฺชสฺส ธีตรํ โน ททามีติ วตฺวา หํสราชา ตสฺมิํเยว ปริสมเชฺฌ อตฺตโน ภาคิเนยฺยสฺส หํสโปตกสฺส ธีตรํ อทาสิฯ โมโร หํสโปติกํ อลภิตฺวา ลชฺชิตฺวา ตโตว อุปฺปติตฺวา ปลายิฯ หํสราชาปิ อตฺตโน วสนฎฺฐานเมว คโตฯ
Tattha rudaṃ manuññanti ta-kārassa da-kāro kato, rutaṃ manāpaṃ, vassitasaddo madhuroti attho. Rucirā ca piṭṭhīti piṭṭhipi te citrā ceva sobhanā ca. Veḷuriyavaṇṇūpanibhāti veḷuriyamaṇivaṇṇasadisā. Byāmamattānīti ekabyāmappamāṇāni. Pekhuṇānīti piñchāni. Naccena te dhītaraṃ no dadāmīti hirottappaṃ bhinditvā naccitabhāveneva te evarūpassa nillajjassa dhītaraṃ no dadāmīti vatvā haṃsarājā tasmiṃyeva parisamajjhe attano bhāgineyyassa haṃsapotakassa dhītaraṃ adāsi. Moro haṃsapotikaṃ alabhitvā lajjitvā tatova uppatitvā palāyi. Haṃsarājāpi attano vasanaṭṭhānameva gato.
สตฺถา ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว เอส หิโรตฺตปฺปํ ภินฺทิตฺวา รตนสาสนา ปริหีโน, ปุเพฺพปิ อิตฺถิรตนปฎิลาภโต ปริหีโนเยวา’’ติ อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฎตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา โมโร พหุภณฺฑิโก อโหสิ, หํสราชา ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva esa hirottappaṃ bhinditvā ratanasāsanā parihīno, pubbepi itthiratanapaṭilābhato parihīnoyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā moro bahubhaṇḍiko ahosi, haṃsarājā pana ahameva ahosi’’nti.
นจฺจชาตกวณฺณนา ทุติยาฯ
Naccajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๓๒. นจฺจชาตกํ • 32. Naccajātakaṃ
