Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౬. నదీకస్సపత్థేరగాథావణ్ణనా
6. Nadīkassapattheragāthāvaṇṇanā
అత్థాయ వత మేతిఆదికా ఆయస్మతో నదీకస్సపత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం కుసలం ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో ఏకదివసం సత్థారం పిణ్డాయ చరన్తం దిస్వా పసన్నమానసో అత్తనా రోపితస్స అమ్బరుక్ఖస్స పఠముప్పన్నం మనోసిలావణ్ణం ఏకం అమ్బఫలం అదాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే మగధరట్ఠే బ్రాహ్మణకులే ఉరువేలకస్సపస్స భాతా హుత్వా నిబ్బత్తో. వయప్పత్తో నిస్సరణజ్ఝాసయతాయ ఘరావాసం అనిచ్ఛన్తో తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా తీహి తాపససతేహి సద్ధిం నేరఞ్జరాయ నదియా తీరే అస్సమం మాపేత్వా విహరతి. నదీతీరే వసనతో హిస్స కస్సపగోత్తతాయ చ నదీకస్సపోతి సమఞ్ఞా అహోసి. తస్స భగవా సపరిసస్స ఏహిభిక్ఖుభావేన ఉపసమ్పదం అదాసి. తం సబ్బం ఖన్ధకే (మహావ॰ ౩౬-౩౯) ఆగతమేవ. సో భగవతో ఆదిత్తపరియాయదేసనాయ (మహావ॰ ౫౪; సం॰ ని॰ ౪.౨౮) అరహత్తే పతిట్ఠాసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౪౪.౮౧-౮౭) –
Atthāyavata metiādikā āyasmato nadīkassapattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso attanā ropitassa ambarukkhassa paṭhamuppannaṃ manosilāvaṇṇaṃ ekaṃ ambaphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe brāhmaṇakule uruvelakassapassa bhātā hutvā nibbatto. Vayappatto nissaraṇajjhāsayatāya gharāvāsaṃ anicchanto tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā tīhi tāpasasatehi saddhiṃ nerañjarāya nadiyā tīre assamaṃ māpetvā viharati. Nadītīre vasanato hissa kassapagottatāya ca nadīkassapoti samaññā ahosi. Tassa bhagavā saparisassa ehibhikkhubhāvena upasampadaṃ adāsi. Taṃ sabbaṃ khandhake (mahāva. 36-39) āgatameva. So bhagavato ādittapariyāyadesanāya (mahāva. 54; saṃ. ni. 4.28) arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.44.81-87) –
‘‘పదుముత్తరబుద్ధస్స, లోకజేట్ఠస్స తాదినో;
‘‘Padumuttarabuddhassa, lokajeṭṭhassa tādino;
పిణ్డాయ విచరన్తస్స, ధారతో ఉత్తమం యసం.
Piṇḍāya vicarantassa, dhārato uttamaṃ yasaṃ.
‘‘అగ్గఫలం గహేత్వాన, విప్పసన్నేన చేతసా;
‘‘Aggaphalaṃ gahetvāna, vippasannena cetasā;
దక్ఖిణేయ్యస్స వీరస్స, అదాసిం సత్థునో అహం.
Dakkhiṇeyyassa vīrassa, adāsiṃ satthuno ahaṃ.
‘‘తేన కమ్మేన ద్విపదిన్ద, లోకజేట్ఠ నరాసభ;
‘‘Tena kammena dvipadinda, lokajeṭṭha narāsabha;
పత్తోమ్హి అచలం ఠానం, హిత్వా జయపరాజయం.
Pattomhi acalaṃ ṭhānaṃ, hitvā jayaparājayaṃ.
‘‘సతసహస్సితో కప్పే, యం దానమదదిం తదా;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, అగ్గదానస్సిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, aggadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తే పన పతిట్ఠితో అపరభాగే అత్తనో పటిపత్తిం పచ్చవేక్ఖిత్వా దిట్ఠిసముగ్ఘాతకిత్తనముఖేన అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తో –
Arahatte pana patiṭṭhito aparabhāge attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā diṭṭhisamugghātakittanamukhena aññaṃ byākaronto –
౩౪౦.
340.
‘‘అత్థాయ వత మే బుద్ధో, నదిం నేరఞ్జరం అగా;
‘‘Atthāya vata me buddho, nadiṃ nerañjaraṃ agā;
యస్సాహం ధమ్మం సుత్వాన, మిచ్ఛాదిట్ఠిం వివజ్జయిం.
Yassāhaṃ dhammaṃ sutvāna, micchādiṭṭhiṃ vivajjayiṃ.
౩౪౧.
341.
‘‘యజిం ఉచ్చావచే యఞ్ఞే, అగ్గిహుత్తం జుహిం అహం;
‘‘Yajiṃ uccāvace yaññe, aggihuttaṃ juhiṃ ahaṃ;
ఏసా సుద్ధీతి మఞ్ఞన్తో, అన్ధభూతో పుథుజ్జనో.
Esā suddhīti maññanto, andhabhūto puthujjano.
౩౪౨.
342.
‘‘దిట్ఠిగహనపక్ఖన్దో, పరామాసేన మోహితో;
‘‘Diṭṭhigahanapakkhando, parāmāsena mohito;
అసుద్ధిం మఞ్ఞిసం సుద్ధిం, అన్ధభూతో అవిద్దసు.
Asuddhiṃ maññisaṃ suddhiṃ, andhabhūto aviddasu.
౩౪౩.
343.
‘‘మిచ్ఛాదిట్ఠి పహీనా మే, భవా సబ్బే విదాలితా;
‘‘Micchādiṭṭhi pahīnā me, bhavā sabbe vidālitā;
జుహామి దక్ఖిణేయ్యగ్గిం, నమస్సామి తథాగతం.
Juhāmi dakkhiṇeyyaggiṃ, namassāmi tathāgataṃ.
౩౪౪.
344.
‘‘మోహా సబ్బే పహీనా మే, భవతణ్హా పదాలితా;
‘‘Mohā sabbe pahīnā me, bhavataṇhā padālitā;
విక్ఖీణో జాతిసంసారో, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి. –
Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo’’ti. –
ఇమా పఞ్చ గాథా అభాసి.
Imā pañca gāthā abhāsi.
తత్థ అత్థాయ వత మేతి మయ్హం అత్థాయ వత హితాయ వత. బుద్ధోతి సబ్బఞ్ఞుబుద్ధో. నదిం నేరఞ్జరం అగాతి నేరఞ్జరాసఙ్ఖాతం నదిం అగఞ్ఛి, తస్సా నదియా తీరే చ మమ భాతు ఉరువేలకస్సపస్స అస్సమం ఉపగతోతి అధిప్పాయో.
Tattha atthāya vata meti mayhaṃ atthāya vata hitāya vata. Buddhoti sabbaññubuddho. Nadiṃ nerañjaraṃ agāti nerañjarāsaṅkhātaṃ nadiṃ agañchi, tassā nadiyā tīre ca mama bhātu uruvelakassapassa assamaṃ upagatoti adhippāyo.
ఇదాని యథావుత్తమత్థం వివరితుం ‘‘యస్సాహ’’న్తిఆది వుత్తం. యస్సాతి యస్స బుద్ధస్స భగవతో. ధమ్మం సుత్వానాతి చతుసచ్చపటిసంయుత్తం ధమ్మం సుత్వా, సోతద్వారానుసారేన ఉపలభిత్వా. మిచ్ఛాదిట్ఠిం వివజ్జయిన్తి ‘‘యఞ్ఞాదీహి సుద్ధి హోతీ’’తిఆదినయప్పవత్తం విపరీతదస్సనం పజహిం.
Idāni yathāvuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘yassāha’’ntiādi vuttaṃ. Yassāti yassa buddhassa bhagavato. Dhammaṃ sutvānāti catusaccapaṭisaṃyuttaṃ dhammaṃ sutvā, sotadvārānusārena upalabhitvā. Micchādiṭṭhiṃ vivajjayinti ‘‘yaññādīhi suddhi hotī’’tiādinayappavattaṃ viparītadassanaṃ pajahiṃ.
మిచ్ఛాదిట్ఠిం వివజ్జయిన్తి వుత్తమేవత్థం విత్థారేత్వా దస్సేతుం ‘‘యజి’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ యజిం ఉచ్చావచే యఞ్ఞేతి పాకటయఞ్ఞే సోమయాగవాజపేయ్యాదికే నానావిధే యఞ్ఞే యజిం. అగ్గిహుత్తం జుహిం అహన్తి తేసం యఞ్ఞానం యజనవసేన ఆహుతిం పగ్గణ్హన్తో అగ్గిం పరిచరిం. ఏసా సుద్ధీతి మఞ్ఞన్తోతి ఏసా యఞ్ఞకిరియా అగ్గిపారిచరియా సుద్ధిహేతుభావతో సుద్ధి ‘‘ఏవం మే సంసారసుద్ధి హోతీ’’తి మఞ్ఞమానో. అన్ధభూతో పుథుజ్జనోతి పఞ్ఞాచక్ఖువేకల్లేన అవిజ్జన్ధతాయ అన్ధభూతో పుథుజ్జనో హుత్వా వనగహనపబ్బతగహనాదీని వియ దురతిక్కమనట్ఠేన దిట్ఠియేవ గహనం దిట్ఠిగహనం , తం పక్ఖన్దో అనుపవిట్ఠోతి దిట్ఠిగహనపక్ఖన్దో. పరామాసేనాతి ధమ్మసభావం అతిక్కమిత్వా ‘‘ఇదమేవ సచ్చ’’న్తి పరామసనతో పరామాససఙ్ఖాతేన మిచ్ఛాభినివేసేన. మోహితోతి మూళ్హభావం పాపితో. అసుద్ధిం మఞ్ఞిసం సుద్ధిన్తి అసుద్ధిం మగ్గం ‘‘సుద్ధిం మగ్గ’’న్తి మఞ్ఞిసం మఞ్ఞిం. తత్థ కారణమాహ ‘‘అన్ధభూతో అవిద్దసూ’’తి. యస్మా అవిజ్జాయ అన్ధభూతో, తతో ఏవ ధమ్మాధమ్మం యుత్తాయుత్తఞ్చ అవిద్వా, తస్మా తథా మఞ్ఞిన్తి అత్థో.
Micchādiṭṭhiṃ vivajjayinti vuttamevatthaṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘yaji’’ntiādimāha. Tattha yajiṃ uccāvace yaññeti pākaṭayaññe somayāgavājapeyyādike nānāvidhe yaññe yajiṃ. Aggihuttaṃ juhiṃ ahanti tesaṃ yaññānaṃ yajanavasena āhutiṃ paggaṇhanto aggiṃ paricariṃ. Esā suddhīti maññantoti esā yaññakiriyā aggipāricariyā suddhihetubhāvato suddhi ‘‘evaṃ me saṃsārasuddhi hotī’’ti maññamāno. Andhabhūto puthujjanoti paññācakkhuvekallena avijjandhatāya andhabhūto puthujjano hutvā vanagahanapabbatagahanādīni viya duratikkamanaṭṭhena diṭṭhiyeva gahanaṃ diṭṭhigahanaṃ , taṃ pakkhando anupaviṭṭhoti diṭṭhigahanapakkhando. Parāmāsenāti dhammasabhāvaṃ atikkamitvā ‘‘idameva sacca’’nti parāmasanato parāmāsasaṅkhātena micchābhinivesena. Mohitoti mūḷhabhāvaṃ pāpito. Asuddhiṃ maññisaṃ suddhinti asuddhiṃ maggaṃ ‘‘suddhiṃ magga’’nti maññisaṃ maññiṃ. Tattha kāraṇamāha ‘‘andhabhūto aviddasū’’ti. Yasmā avijjāya andhabhūto, tato eva dhammādhammaṃ yuttāyuttañca avidvā, tasmā tathā maññinti attho.
మిచ్ఛాదిట్ఠి పహీనా మేతి ఏవంభూతస్స పన సత్థు సమ్ముఖా చతుసచ్చగబ్భం ధమ్మకథం సుత్వా యోనిసో పటిపజ్జన్తస్స అరియమగ్గసమ్మాదిట్ఠియా సబ్బాపి మిచ్ఛాదిట్ఠి సముచ్ఛేదప్పహానవసేన మయ్హం పహీనా. భవాతి కామభవాదయో సబ్బేపి భవా అరియమగ్గసత్థేన విదాలితా విద్ధంసితా. జుహామి దక్ఖిణేయ్యగ్గిన్తి ఆహవనీయాదికే అగ్గీ ఛడ్డేత్వా సదేవకస్స లోకస్స అగ్గదక్ఖిణేయ్యతాయ సబ్బస్స చ పాపస్స దహనతో దక్ఖిణేయ్యగ్గిం సమ్మాసమ్బుద్ధం జుహామి పరిచరామి. తయిదం మయ్హం దక్ఖిణేయ్యగ్గిపరిచరణం దధినవనీతమథితసప్పిఆదినిరపేక్ఖం సత్థు నమస్సనమేవాతి ఆహ ‘‘నమస్సామి తథాగత’’న్తి. అథ వా జుహామి దక్ఖిణేయ్యగ్గిన్తి దాయకానం దక్ఖిణాయ మహప్ఫలభావకరణేన పాపస్స చ దహనేన దక్ఖిణేయ్యగ్గిభూతం అత్తానం జుహామి పరిచరామి తథా కత్వా పరిచరామి, తథా కత్వా పరిహరామి. పుబ్బే అగ్గిదేవం నమస్సామి, ఇదాని పన నమస్సామి తథాగతన్తి.
Micchādiṭṭhi pahīnā meti evaṃbhūtassa pana satthu sammukhā catusaccagabbhaṃ dhammakathaṃ sutvā yoniso paṭipajjantassa ariyamaggasammādiṭṭhiyā sabbāpi micchādiṭṭhi samucchedappahānavasena mayhaṃ pahīnā. Bhavāti kāmabhavādayo sabbepi bhavā ariyamaggasatthena vidālitā viddhaṃsitā. Juhāmi dakkhiṇeyyagginti āhavanīyādike aggī chaḍḍetvā sadevakassa lokassa aggadakkhiṇeyyatāya sabbassa ca pāpassa dahanato dakkhiṇeyyaggiṃ sammāsambuddhaṃ juhāmi paricarāmi. Tayidaṃ mayhaṃ dakkhiṇeyyaggiparicaraṇaṃ dadhinavanītamathitasappiādinirapekkhaṃ satthu namassanamevāti āha ‘‘namassāmi tathāgata’’nti. Atha vā juhāmi dakkhiṇeyyagginti dāyakānaṃ dakkhiṇāya mahapphalabhāvakaraṇena pāpassa ca dahanena dakkhiṇeyyaggibhūtaṃ attānaṃ juhāmi paricarāmi tathā katvā paricarāmi, tathā katvā pariharāmi. Pubbe aggidevaṃ namassāmi, idāni pana namassāmi tathāgatanti.
మోహా సబ్బే పహీనా మేతి దుక్ఖే అఞ్ఞాణాదిభేదా సబ్బే మోహా మయ్హం పహీనా సముచ్ఛిన్నా, తతో ఏవ ‘‘భవతణ్హా పదాలితా. విక్ఖీణో జాతిసంసారో, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి తీసు పదేసు మే-సద్దో ఆనేత్వా యోజేతబ్బో.
Mohā sabbe pahīnā meti dukkhe aññāṇādibhedā sabbe mohā mayhaṃ pahīnā samucchinnā, tato eva ‘‘bhavataṇhā padālitā. Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo’’ti tīsu padesu me-saddo ānetvā yojetabbo.
నదీకస్సపత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Nadīkassapattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౬. నదీకస్సపత్థేరగాథా • 6. Nadīkassapattheragāthā