Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఇతివుత్తక-అట్ఠకథా • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
౧౦. నదీసోతసుత్తవణ్ణనా
10. Nadīsotasuttavaṇṇanā
౧౦౯. దసమే సేయ్యథాపీతి ఓపమ్మదస్సనత్థే నిపాతో, యథా నామాతి అత్థో. నదియా సోతేన ఓవుయ్హేయ్యాతి సీఘసోతాయ హారహారినియా నదియా ఉదకవేగేన హేట్ఠతో వుయ్హేయ్య అధో హరియేథ. పియరూపసాతరూపేనాతి పియసభావేన సాతసభావేన చ కారణభూతేన, తస్సం నదియం తస్సా వా పరతీరే మణిసువణ్ణాది అఞ్ఞం వా పియవత్థు విత్తూపకరణం అత్థి, తం గహేస్సామీతి నదియం పతిత్వా సోతేన అవకడ్ఢేయ్య. కిఞ్చాపీతి అనుజాననఅసమ్భావనత్థే నిపాతో. కిం అనుజానాతి, కిం న సమ్భావేతి? తేన పురిసేన అధిప్పేతస్స పియవత్థుస్స తత్థ అత్థిభావం అనుజానాతి, తథాగమనం పన ఆదీనవవన్తతాయ న సమ్భావేతి. ఇదం వుత్తం హోతి – అమ్భో, పురిస , యదిపి తయా అధిప్పేతం పియవత్థు తత్థ ఉపలబ్భతి, ఏవం గమనే పన అయమాదీనవో, యం త్వం హేట్ఠా రహదం పత్వా మరణం మరణమత్తం వా దుక్ఖం పాపుణేయ్యాసీతి.
109. Dasame seyyathāpīti opammadassanatthe nipāto, yathā nāmāti attho. Nadiyā sotena ovuyheyyāti sīghasotāya hārahāriniyā nadiyā udakavegena heṭṭhato vuyheyya adho hariyetha. Piyarūpasātarūpenāti piyasabhāvena sātasabhāvena ca kāraṇabhūtena, tassaṃ nadiyaṃ tassā vā paratīre maṇisuvaṇṇādi aññaṃ vā piyavatthu vittūpakaraṇaṃ atthi, taṃ gahessāmīti nadiyaṃ patitvā sotena avakaḍḍheyya. Kiñcāpīti anujānanaasambhāvanatthe nipāto. Kiṃ anujānāti, kiṃ na sambhāveti? Tena purisena adhippetassa piyavatthussa tattha atthibhāvaṃ anujānāti, tathāgamanaṃ pana ādīnavavantatāya na sambhāveti. Idaṃ vuttaṃ hoti – ambho, purisa , yadipi tayā adhippetaṃ piyavatthu tattha upalabbhati, evaṃ gamane pana ayamādīnavo, yaṃ tvaṃ heṭṭhā rahadaṃ patvā maraṇaṃ maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpuṇeyyāsīti.
అత్థి చేత్థ హేట్ఠా రహదోతి ఏతిస్సా నదియా హేట్ఠా అనుసోతభాగే అతివియ గమ్భీరవిత్థతో ఏకో మహాసరో అత్థి. సో చ సమన్తతో వాతాభిఘాతసముట్ఠితాహి మణిమయపబ్బతకూటసన్నిభాహి మహతీహి ఊమీహి వీచీహి సఊమి, విసమేసు భూమిప్పదేసేసు సవేగం అనుపక్ఖన్దన్తేన ఇమిస్సా తావ నదియా మహోఘేన తహిం తహిం ఆవట్టమానవిపులజలతాయ బలవాముఖసదిసేహి సహ ఆవట్టేహీతి సావట్టో. తం రహదం ఓతిణ్ణసత్తేయేవ అత్తనో నిబద్ధామిసగోచరే కత్వా అజ్ఝావసన్తేన అతివియ భయానకదస్సనేన ఘోరచేతసా దకరక్ఖసేన సగహో సరక్ఖసో, చణ్డమచ్ఛమకరాదినా వా సగహో, యథావుత్తరక్ఖసేన సరక్ఖసో.
Atthi cettha heṭṭhā rahadoti etissā nadiyā heṭṭhā anusotabhāge ativiya gambhīravitthato eko mahāsaro atthi. So ca samantato vātābhighātasamuṭṭhitāhi maṇimayapabbatakūṭasannibhāhi mahatīhi ūmīhi vīcīhi saūmi, visamesu bhūmippadesesu savegaṃ anupakkhandantena imissā tāva nadiyā mahoghena tahiṃ tahiṃ āvaṭṭamānavipulajalatāya balavāmukhasadisehi saha āvaṭṭehīti sāvaṭṭo. Taṃ rahadaṃ otiṇṇasatteyeva attano nibaddhāmisagocare katvā ajjhāvasantena ativiya bhayānakadassanena ghoracetasā dakarakkhasena sagaho sarakkhaso, caṇḍamacchamakarādinā vā sagaho, yathāvuttarakkhasena sarakkhaso.
యన్తి ఏవం సప్పటిభయం యం రహదం. అమ్భో పురిసాతి ఆలపనం. మరణం వా నిగచ్ఛసీతి తాహి వా ఊమీహి అజ్ఝోత్థటో, తేసు వా ఆవట్టేసు నిపతితో సీసం ఉక్ఖిపితుం అసక్కోన్తో తేసం వా చణ్డమచ్ఛమకరాదీనం ముఖే నిపతితో. తస్స వా దకరక్ఖసస్స హత్థం గతో మరణం వా గమిస్ససి, అథ వా పన ఆయుసేసే సతి తతో ముచ్చిత్వా అపగచ్ఛన్తో తేహి ఊమిఆదీహి జనితఘట్టితవసేన మరణమత్తం మరణప్పమాణం దుక్ఖం నిగచ్ఛసి. పటిసోతం వాయమేయ్యాతి సో పుబ్బే అనుసోతం వుయ్హమానో తస్స పురిసస్స వచనం సుత్వా ‘‘అనత్థో కిర మే ఉపట్ఠితో, మచ్చుముఖే కిరాహం పరివత్తామీ’’తి ఉప్పన్నబలవభయో సమ్భమన్తో దిగుణం కత్వా ఉస్సాహం హత్థేహి చ పాదేహి చ వాయమేయ్య తరేయ్య, న చిరేనేవ తీరం సమ్పాపుణేయ్య.
Yanti evaṃ sappaṭibhayaṃ yaṃ rahadaṃ. Ambho purisāti ālapanaṃ. Maraṇaṃ vā nigacchasīti tāhi vā ūmīhi ajjhotthaṭo, tesu vā āvaṭṭesu nipatito sīsaṃ ukkhipituṃ asakkonto tesaṃ vā caṇḍamacchamakarādīnaṃ mukhe nipatito. Tassa vā dakarakkhasassa hatthaṃ gato maraṇaṃ vā gamissasi, atha vā pana āyusese sati tato muccitvā apagacchanto tehi ūmiādīhi janitaghaṭṭitavasena maraṇamattaṃ maraṇappamāṇaṃ dukkhaṃ nigacchasi. Paṭisotaṃ vāyameyyāti so pubbe anusotaṃ vuyhamāno tassa purisassa vacanaṃ sutvā ‘‘anattho kira me upaṭṭhito, maccumukhe kirāhaṃ parivattāmī’’ti uppannabalavabhayo sambhamanto diguṇaṃ katvā ussāhaṃ hatthehi ca pādehi ca vāyameyya tareyya, na cireneva tīraṃ sampāpuṇeyya.
అత్థస్స విఞ్ఞాపనాయాతి చతుసచ్చపటివేధానుకూలస్స అత్థస్స సమ్బోధనాయ ఉపమా కతా. అయఞ్చేత్థ అత్థోతి అయమేవ ఇదాని వుచ్చమానో ఇధ మయా అధిప్పేతో ఉపమేయ్యత్థో, యస్స విఞ్ఞాపనాయ ఉపమా ఆహటా.
Atthassaviññāpanāyāti catusaccapaṭivedhānukūlassa atthassa sambodhanāya upamā katā. Ayañcettha atthoti ayameva idāni vuccamāno idha mayā adhippeto upameyyattho, yassa viññāpanāya upamā āhaṭā.
తణ్హాయేతం అధివచనన్తి ఏత్థ చతూహి ఆకారేహి తణ్హాయ సోతసదిసతా వేదితబ్బా అనుక్కమపరివుడ్ఢితో అనుప్పబన్ధతో ఓసీదాపనతో దురుత్తరణతో చ. యథా హి ఉపరి మహామేఘే అభిప్పవుట్ఠే ఉదకం పబ్బతకన్దరపదరసాఖాయో పూరేత్వా తతో భస్సిత్వా కుసుబ్భే పూరేత్వా తతో భస్సిత్వా కున్నదియో పూరేత్వా తతో మహానదియో పక్ఖన్దిత్వా ఏకోఘం హుత్వా పవత్తమానం ‘‘నదీసోతో’’తి వుచ్చతి, ఏవమేవ అజ్ఝత్తికబాహిరాదివసేన అనేకభేదేసు రూపాదీసు ఆరమ్మణేసు లోభో ఉప్పజ్జిత్వా అనుక్కమేన పరివుడ్ఢిం గచ్ఛన్తో ‘‘తణ్హాసోతో’’తి వుచ్చతి, యథా చ నదీసోతో ఆగమనతో యావ సముద్దప్పత్తి, తావ సతి విచ్ఛేదపచ్చయాభావే అవిచ్ఛిజ్జమానో అనుప్పబన్ధేన పవత్తతి, ఏవం తణ్హాసోతోపి ఆగమనతో పట్ఠాయ అసతి విచ్ఛేదపచ్చయే అవిచ్ఛిజ్జమానో అపాయసముద్దాభిముఖో అనుప్పబన్ధేన పవత్తతి. యథా పన నదీసోతో తదన్తోగధే సత్తే ఓసీదాపేతి, సీసం ఉక్ఖిపితుం న దేతి, మరణం వా మరణమత్తం వా దుక్ఖం పాపేతి, ఏవం తణ్హాసోతోపి అత్తనో సోతన్తోగతే సత్తే ఓసీదాపేతి, పఞ్ఞాసీసం ఉక్ఖిపితుం న దేతి, కుసలమూలచ్ఛేదనేన సంకిలేసధమ్మసమాపజ్జనేన చ మరణం వా మరణమత్తం వా దుక్ఖం పాపేతి.
Taṇhāyetaṃ adhivacananti ettha catūhi ākārehi taṇhāya sotasadisatā veditabbā anukkamaparivuḍḍhito anuppabandhato osīdāpanato duruttaraṇato ca. Yathā hi upari mahāmeghe abhippavuṭṭhe udakaṃ pabbatakandarapadarasākhāyo pūretvā tato bhassitvā kusubbhe pūretvā tato bhassitvā kunnadiyo pūretvā tato mahānadiyo pakkhanditvā ekoghaṃ hutvā pavattamānaṃ ‘‘nadīsoto’’ti vuccati, evameva ajjhattikabāhirādivasena anekabhedesu rūpādīsu ārammaṇesu lobho uppajjitvā anukkamena parivuḍḍhiṃ gacchanto ‘‘taṇhāsoto’’ti vuccati, yathā ca nadīsoto āgamanato yāva samuddappatti, tāva sati vicchedapaccayābhāve avicchijjamāno anuppabandhena pavattati, evaṃ taṇhāsotopi āgamanato paṭṭhāya asati vicchedapaccaye avicchijjamāno apāyasamuddābhimukho anuppabandhena pavattati. Yathā pana nadīsoto tadantogadhe satte osīdāpeti, sīsaṃ ukkhipituṃ na deti, maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpeti, evaṃ taṇhāsotopi attano sotantogate satte osīdāpeti, paññāsīsaṃ ukkhipituṃ na deti, kusalamūlacchedanena saṃkilesadhammasamāpajjanena ca maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpeti.
యథా చ నదియా సోతో మహోఘభావేన పవత్తమానో ఉళుమ్పం వా నావం వా బన్ధితుం నేతుఞ్చ ఛేకం పురిసం నిస్సాయ పరతీరం గన్తుం అజ్ఝాసయం కత్వా తజ్జం వాయామం కరోన్తేన తరితబ్బో, న యేన వా తేన వాతి దురుత్తరో, ఏవం తణ్హాసోతోపి కామోఘభవోఘభూతో సీలసంవరం పూరేతుం సమథవిపస్సనాసు కమ్మం కాతుం ‘‘నిపకేన అరహత్తం పాపుణిస్సామీ’’తి అజ్ఝాసయం సముట్ఠాపేత్వా కల్యాణమిత్తే నిస్సాయ సమథవిపస్సనానావం అభిరుహిత్వా సమ్మావాయామం కరోన్తేన తరితబ్బో, న యేన వా తేన వాతి దురుత్తరో. ఏవం అనుక్కమపరివుడ్ఢితో అనుప్పబన్ధతో ఓసీదాపనతో దురుత్తరణతోతి చతూహి ఆకారేహి తణ్హాయ నదీసోతసదిసతా వేదితబ్బా.
Yathā ca nadiyā soto mahoghabhāvena pavattamāno uḷumpaṃ vā nāvaṃ vā bandhituṃ netuñca chekaṃ purisaṃ nissāya paratīraṃ gantuṃ ajjhāsayaṃ katvā tajjaṃ vāyāmaṃ karontena taritabbo, na yena vā tena vāti duruttaro, evaṃ taṇhāsotopi kāmoghabhavoghabhūto sīlasaṃvaraṃ pūretuṃ samathavipassanāsu kammaṃ kātuṃ ‘‘nipakena arahattaṃ pāpuṇissāmī’’ti ajjhāsayaṃ samuṭṭhāpetvā kalyāṇamitte nissāya samathavipassanānāvaṃ abhiruhitvā sammāvāyāmaṃ karontena taritabbo, na yena vā tena vāti duruttaro. Evaṃ anukkamaparivuḍḍhito anuppabandhato osīdāpanato duruttaraṇatoti catūhi ākārehi taṇhāya nadīsotasadisatā veditabbā.
పియరూపం సాతరూపన్తి పియజాతికం పియసభావం పియరూపం, మధురజాతికం మధురసభావం సాతరూపం, ఇట్ఠసభావన్తి అత్థో. ఛన్నేతన్తి ఛన్నం ఏతం. అజ్ఝత్తికానన్తి ఏత్థ ‘‘ఏవం మయం అత్తాతి గహణం గమిస్సామా’’తి ఇమినా వియ అధిప్పాయేన అత్తానం అధికారం కత్వా పవత్తానీతి అజ్ఝత్తికాని. తత్థ గోచరజ్ఝత్తం, నియకజ్ఝత్తం, విసయజ్ఝత్తం, అజ్ఝత్తజ్ఝత్తన్తి చతుబ్బిధం అజ్ఝత్తం. తేసు ‘‘అజ్ఝత్తరతో సమాహితో’’తి ఏవమాదీసు (ధ॰ ప॰ ౩౬౨) వుత్తం ఇదం గోచరజ్ఝత్తం నామ. ‘‘అజ్ఝత్తం సమ్పసాదన’’న్తి (దీ॰ ని॰ ౧.౨౨౮; ధ॰ స॰ ౧౬౧) ఆగతం ఇదం నియకజ్ఝత్తం నామ. ‘‘సబ్బనిమిత్తానం అమనసికారా అజ్ఝత్తం సుఞ్ఞతం ఉపసమ్పజ్జ విహరతీ’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౧౮౭) ఏవమాగతం ఇదం విసయజ్ఝత్తం నామ. ‘‘అజ్ఝత్తికా ధమ్మా, బాహిరా ధమ్మా’’తి (ధ॰ స॰ తికమాతికా ౨౦) ఏత్థ వుత్తం అజ్ఝత్తం అజ్ఝత్తజ్ఝత్తం నామ. ఇధాపి ఏతదేవ అధిప్పేతం, తస్మా అజ్ఝత్తానియేవ అజ్ఝత్తికాని. అథ వా యథావుత్తేనేవ అత్థేన ‘‘అజ్ఝత్తా ధమ్మా, బహిద్ధా ధమ్మా’’తిఆదీసు వియ తేసు అజ్ఝత్తేసు భవాని అజ్ఝత్తికాని, చక్ఖాదీని. తేసం అజ్ఝత్తికానం.
Piyarūpaṃsātarūpanti piyajātikaṃ piyasabhāvaṃ piyarūpaṃ, madhurajātikaṃ madhurasabhāvaṃ sātarūpaṃ, iṭṭhasabhāvanti attho. Channetanti channaṃ etaṃ. Ajjhattikānanti ettha ‘‘evaṃ mayaṃ attāti gahaṇaṃ gamissāmā’’ti iminā viya adhippāyena attānaṃ adhikāraṃ katvā pavattānīti ajjhattikāni. Tattha gocarajjhattaṃ, niyakajjhattaṃ, visayajjhattaṃ, ajjhattajjhattanti catubbidhaṃ ajjhattaṃ. Tesu ‘‘ajjhattarato samāhito’’ti evamādīsu (dha. pa. 362) vuttaṃ idaṃ gocarajjhattaṃ nāma. ‘‘Ajjhattaṃ sampasādana’’nti (dī. ni. 1.228; dha. sa. 161) āgataṃ idaṃ niyakajjhattaṃ nāma. ‘‘Sabbanimittānaṃ amanasikārā ajjhattaṃ suññataṃ upasampajja viharatī’’ti (ma. ni. 3.187) evamāgataṃ idaṃ visayajjhattaṃ nāma. ‘‘Ajjhattikā dhammā, bāhirā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 20) ettha vuttaṃ ajjhattaṃ ajjhattajjhattaṃ nāma. Idhāpi etadeva adhippetaṃ, tasmā ajjhattāniyeva ajjhattikāni. Atha vā yathāvutteneva atthena ‘‘ajjhattā dhammā, bahiddhā dhammā’’tiādīsu viya tesu ajjhattesu bhavāni ajjhattikāni, cakkhādīni. Tesaṃ ajjhattikānaṃ.
ఆయతనానన్తి ఏత్థ ఆయతనతో, ఆయానం తననతో, ఆయతస్స చ నయనతో ఆయతనానీతి . చక్ఖాదీసు హి తంతంద్వారవత్థుకా చిత్తచేతసికా ధమ్మా సకేన సకేన అనుభవనాదినా కిచ్చేన ఆయతన్తి ఉట్ఠహన్తి ఘటన్తి వాయమన్తి, తే చ ఆయభూతే ధమ్మే ఏతాని తనోన్తి విత్థారేన్తి , యఞ్చ అనమతగ్గే సంసారే పవత్తం అతివియ ఆయతం వట్టదుక్ఖం, తం నయన్తి పవత్తేన్తి. ఇతి సబ్బథాపిమే ధమ్మా ఆయతనతో, ఆయానం తననతో, ఆయతస్స చ నయనతో ఆయతనానీతి వుచ్చన్తి. అపిచ నివాసట్ఠానట్ఠేన, ఆకరట్ఠేన, సమోసరణట్ఠానట్ఠేన, సఞ్జాతిదేసట్ఠేన, కారణట్ఠేన చ ఆయతనం వేదితబ్బం. తథా హి లోకే ‘‘ఇస్సరాయతనం దేవాయతన’’న్తిఆదీసు నివాసట్ఠానం ఆయతనన్తి వుచ్చతి. ‘‘సువణ్ణాయతనం రజతాయతన’’న్తిఆదీసు ఆకరో. సాసనే పన ‘‘మనోరమే ఆయతనే, సేవన్తి నం విహఙ్గమా’’తిఆదీసు సమోసరణట్ఠానం. ‘‘దక్ఖిణాపథో గున్నం ఆయతన’’న్తిఆదీసు సఞ్జాతిదేసో. ‘‘తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతిఆయతనే’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౧౫౮; అ॰ ని॰ ౩.౧౦౨) కారణం ఆయతనన్తి వుచ్చతి. చక్ఖాదీసు చ తే తే చిత్తచేతసికా ధమ్మా నివసన్తి తదాయత్తవుత్తితాయాతి చక్ఖాదయో తేసం నివాసట్ఠానం. తత్థ చ తే ఆకిణ్ణా తన్నిస్సితత్తాతి తే నేసం ఆకరో, సమోసరణట్ఠానఞ్చ తత్థ వత్థుద్వారభావేన సమోసరణతో, సఞ్జాతిదేసో చ తన్నిస్సయభావేన తేసం తత్థేవ ఉప్పత్తితో, కారణఞ్చ తదభావే తేసం అభావతోతి. ఇతి నివాసట్ఠానట్ఠేన, ఆకరట్ఠేన, సమోసరణట్ఠానట్ఠేన, సఞ్జాతిదేసట్ఠేన, కారణట్ఠేనాతి ఇమేహి కారణేహి చక్ఖాదీని ఆయతనానీతి వుచ్చన్తి. తేన వుత్తం ‘‘ఛన్నేతం అజ్ఝత్తికానం ఆయతనాన’’న్తి.
Āyatanānanti ettha āyatanato, āyānaṃ tananato, āyatassa ca nayanato āyatanānīti . Cakkhādīsu hi taṃtaṃdvāravatthukā cittacetasikā dhammā sakena sakena anubhavanādinā kiccena āyatanti uṭṭhahanti ghaṭanti vāyamanti, te ca āyabhūte dhamme etāni tanonti vitthārenti , yañca anamatagge saṃsāre pavattaṃ ativiya āyataṃ vaṭṭadukkhaṃ, taṃ nayanti pavattenti. Iti sabbathāpime dhammā āyatanato, āyānaṃ tananato, āyatassa ca nayanato āyatanānīti vuccanti. Apica nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena, sañjātidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhena ca āyatanaṃ veditabbaṃ. Tathā hi loke ‘‘issarāyatanaṃ devāyatana’’ntiādīsu nivāsaṭṭhānaṃ āyatananti vuccati. ‘‘Suvaṇṇāyatanaṃ rajatāyatana’’ntiādīsu ākaro. Sāsane pana ‘‘manorame āyatane, sevanti naṃ vihaṅgamā’’tiādīsu samosaraṇaṭṭhānaṃ. ‘‘Dakkhiṇāpatho gunnaṃ āyatana’’ntiādīsu sañjātideso. ‘‘Tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’tiādīsu (ma. ni. 3.158; a. ni. 3.102) kāraṇaṃ āyatananti vuccati. Cakkhādīsu ca te te cittacetasikā dhammā nivasanti tadāyattavuttitāyāti cakkhādayo tesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ. Tattha ca te ākiṇṇā tannissitattāti te nesaṃ ākaro, samosaraṇaṭṭhānañca tattha vatthudvārabhāvena samosaraṇato, sañjātideso ca tannissayabhāvena tesaṃ tattheva uppattito, kāraṇañca tadabhāve tesaṃ abhāvatoti. Iti nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena, sañjātidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhenāti imehi kāraṇehi cakkhādīni āyatanānīti vuccanti. Tena vuttaṃ ‘‘channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanāna’’nti.
యదిపి రూపాదయోపి ధమ్మా ‘‘రూపం లోకే పియరూపం సాతరూపం, ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతీ’’తి తణ్హావత్థుభావతో పియరూపసాతరూపభావేన వుత్తా. చక్ఖాదికే పన ముఞ్చిత్వా అత్తభావపఞ్ఞత్తియా అభావతో ‘‘మమ చక్ఖు మమ సోత’’న్తిఆదినా అధికసినేహవత్థుభావేన చక్ఖాదయో సాతిసయం పియరూపం సాతరూపన్తి నిద్దేసం అరహన్తీతి దస్సేతుం ‘‘పియరూపం సాతరూపన్తి ఖో, భిక్ఖవే, ఛన్నేతం అజ్ఝత్తికానం ఆయతనానం అధివచన’’న్తి వుత్తం.
Yadipi rūpādayopi dhammā ‘‘rūpaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’ti taṇhāvatthubhāvato piyarūpasātarūpabhāvena vuttā. Cakkhādike pana muñcitvā attabhāvapaññattiyā abhāvato ‘‘mama cakkhu mama sota’’ntiādinā adhikasinehavatthubhāvena cakkhādayo sātisayaṃ piyarūpaṃ sātarūpanti niddesaṃ arahantīti dassetuṃ ‘‘piyarūpaṃ sātarūpanti kho, bhikkhave, channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ.
ఓరమ్భాగియానన్తి ఏత్థ ఓరం వుచ్చతి కామధాతు, తప్పరియాపన్నా ఓరమ్భాగా, పచ్చయభావేన తేసం హితాతి ఓరమ్భాగియా. యస్స సంవిజ్జన్తి, తం పుగ్గలం వట్టస్మిం సంయోజేన్తి బన్ధన్తీతి సంయోజనాని. సక్కాయదిట్ఠివిచికిచ్ఛాసీలబ్బతపరామాసకామరాగబ్యాపాదానం ఏతం అధివచనం. తే హి కామభవూపగానం సఙ్ఖారానం పచ్చయా హుత్వా రూపారూపధాతుతో హేట్ఠాభావేన నిహీనభావేన ఓరమ్భాగభూతేన కామభవేన సత్తే సంయోజేన్తి. ఏతేనేవ తేసం హేట్ఠారహదసదిసతా దీపితాతి దట్ఠబ్బా. ఊమిభయన్తి ఖో, భిక్ఖవే, కోధుపాయాసస్సేతం అధివచనన్తి భాయతి ఏతస్మాతి భయం, ఊమి ఏవ భయన్తి ఊమిభయం. కుజ్ఝనట్ఠేన కోధో, స్వేవ చిత్తస్స సరీరస్స చ అభిప్పమద్దనపవేధనుప్పాదనేన దళ్హం ఆయాసనట్ఠేన ఉపాయాసో.
Orambhāgiyānanti ettha oraṃ vuccati kāmadhātu, tappariyāpannā orambhāgā, paccayabhāvena tesaṃ hitāti orambhāgiyā. Yassa saṃvijjanti, taṃ puggalaṃ vaṭṭasmiṃ saṃyojenti bandhantīti saṃyojanāni. Sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsakāmarāgabyāpādānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Te hi kāmabhavūpagānaṃ saṅkhārānaṃ paccayā hutvā rūpārūpadhātuto heṭṭhābhāvena nihīnabhāvena orambhāgabhūtena kāmabhavena satte saṃyojenti. Eteneva tesaṃ heṭṭhārahadasadisatā dīpitāti daṭṭhabbā. Ūmibhayantikho, bhikkhave, kodhupāyāsassetaṃ adhivacananti bhāyati etasmāti bhayaṃ, ūmi eva bhayanti ūmibhayaṃ. Kujjhanaṭṭhena kodho, sveva cittassa sarīrassa ca abhippamaddanapavedhanuppādanena daḷhaṃ āyāsanaṭṭhena upāyāso.
ఏత్థ చ అనేకవారం పవత్తిత్వా అత్తనా సమవేతం సత్తం అజ్ఝోత్థరిత్వా సీసం ఉక్ఖిపితుం అదత్వా అనయబ్యసనాపాదనేన కోధుపాయాసస్స ఊమిసదిసతా దట్ఠబ్బా. తథా కామగుణానం కిలేసాభిభూతే సత్తే ఇతో చ ఏత్తో, ఏత్తో చ ఇతోతి ఏవం మనాపియరూపాదివిసయసఙ్ఖాతే అత్తని సంసారేత్వా యథా తతో బహిభూతే నేక్ఖమ్మే చిత్తమ్పి న ఉప్పజ్జతి ఏవం ఆవట్టేత్వా బ్యసనాపాదనేన ఆవట్టసదిసతా దట్ఠబ్బా. యథా పన గహరక్ఖసోపి ఆరక్ఖరహితం అత్తనో గోచరభూమిగతం పురిసం అభిభుయ్య గహేత్వా అగోచరే ఠితమ్పి రక్ఖసమాయాయ గోచరం నేత్వా భేరవరూపదస్సనాదినా అవసం అత్తనో ఉపకారం కాతుం అసమత్థం కత్వా అన్వావిసిత్వా వణ్ణబలభోగయససుఖేహిపి వియోజేన్తో మహన్తం అనయబ్యసనం ఆపాదేతి, ఏవం మాతుగామోపి యోనిసోమనసికారరహితం అవీరపురిసం ఇత్థికుత్తభూతేహి అత్తనో హావభావవిలాసేహి అభిభుయ్య గహేత్వా వీరజాతియమ్పి అత్తనో రూపాదీహి పలోభనవసేన ఇత్థిమాయాయ అన్వావిసిత్వా అవసం అత్తనో ఉపకారధమ్మే సీలాదయో సమ్పాదేతుం అసమత్థం కరోన్తో గుణవణ్ణాదీహి వియోజేత్వా మహన్తం అనయబ్యసనం ఆపాదేతి, ఏవం మాతుగామస్స గహరక్ఖససదిసతా దట్ఠబ్బా. తేన వుత్తం ‘‘ఆవట్టన్తి ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చన్నేతం కామగుణానం అధివచనం, గహరక్ఖసోతి ఖో, భిక్ఖవే, మాతుగామస్సేతం అధివచన’’న్తి.
Ettha ca anekavāraṃ pavattitvā attanā samavetaṃ sattaṃ ajjhottharitvā sīsaṃ ukkhipituṃ adatvā anayabyasanāpādanena kodhupāyāsassa ūmisadisatā daṭṭhabbā. Tathā kāmaguṇānaṃ kilesābhibhūte satte ito ca etto, etto ca itoti evaṃ manāpiyarūpādivisayasaṅkhāte attani saṃsāretvā yathā tato bahibhūte nekkhamme cittampi na uppajjati evaṃ āvaṭṭetvā byasanāpādanena āvaṭṭasadisatā daṭṭhabbā. Yathā pana gaharakkhasopi ārakkharahitaṃ attano gocarabhūmigataṃ purisaṃ abhibhuyya gahetvā agocare ṭhitampi rakkhasamāyāya gocaraṃ netvā bheravarūpadassanādinā avasaṃ attano upakāraṃ kātuṃ asamatthaṃ katvā anvāvisitvā vaṇṇabalabhogayasasukhehipi viyojento mahantaṃ anayabyasanaṃ āpādeti, evaṃ mātugāmopi yonisomanasikārarahitaṃ avīrapurisaṃ itthikuttabhūtehi attano hāvabhāvavilāsehi abhibhuyya gahetvā vīrajātiyampi attano rūpādīhi palobhanavasena itthimāyāya anvāvisitvā avasaṃ attano upakāradhamme sīlādayo sampādetuṃ asamatthaṃ karonto guṇavaṇṇādīhi viyojetvā mahantaṃ anayabyasanaṃ āpādeti, evaṃ mātugāmassa gaharakkhasasadisatā daṭṭhabbā. Tena vuttaṃ ‘‘āvaṭṭanti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacanaṃ, gaharakkhasoti kho, bhikkhave, mātugāmassetaṃ adhivacana’’nti.
పటిసోతోతి ఖో భిక్ఖవే నేక్ఖమ్మస్సేతం అధివచనన్తి ఏత్థ పబ్బజ్జా సహ ఉపచారేన పఠమజ్ఝానం విపస్సనాపఞ్ఞా చ నిబ్బానఞ్చ నేక్ఖమ్మం నామ. సబ్బేపి కుసలా ధమ్మా నేక్ఖమ్మం నామ. వుత్తఞ్హేతం –
Paṭisototi kho bhikkhave nekkhammassetaṃ adhivacananti ettha pabbajjā saha upacārena paṭhamajjhānaṃ vipassanāpaññā ca nibbānañca nekkhammaṃ nāma. Sabbepi kusalā dhammā nekkhammaṃ nāma. Vuttañhetaṃ –
‘‘పబ్బజ్జా పఠమం ఝానం, నిబ్బానఞ్చ విపస్సనా;
‘‘Pabbajjā paṭhamaṃ jhānaṃ, nibbānañca vipassanā;
సబ్బేపి కుసలా ధమ్మా, నేక్ఖమ్మన్తి పవుచ్చరే’’తి.
Sabbepi kusalā dhammā, nekkhammanti pavuccare’’ti.
ఇమేసం పన పబ్బజ్జాదీనం తణ్హాసోతస్స పటిలోమతో పటిసోతసదిసతా వేదితబ్బా. అవిసేసేన హి ధమ్మవినయో నేక్ఖమ్మం, తస్స అధిట్ఠానం పబ్బజ్జా చ, ధమ్మవినయో చ తణ్హాసోతస్స పటిసోతం వుచ్చతి. వుత్తఞ్హేతం –
Imesaṃ pana pabbajjādīnaṃ taṇhāsotassa paṭilomato paṭisotasadisatā veditabbā. Avisesena hi dhammavinayo nekkhammaṃ, tassa adhiṭṭhānaṃ pabbajjā ca, dhammavinayo ca taṇhāsotassa paṭisotaṃ vuccati. Vuttañhetaṃ –
‘‘పటిసోతగామిం నిపుణం, గమ్భీరం దుద్దసం అణుం;
‘‘Paṭisotagāmiṃ nipuṇaṃ, gambhīraṃ duddasaṃ aṇuṃ;
రాగరత్తా న దక్ఖన్తి, తమోఖన్ధేన ఆవుతా’’తి. (దీ॰ ని॰ ౨.౬౫; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౧; సం॰ ని॰ ౧.౧౭౨);
Rāgarattā na dakkhanti, tamokhandhena āvutā’’ti. (dī. ni. 2.65; ma. ni. 1.281; saṃ. ni. 1.172);
వీరియారమ్భస్సాతి చతుబ్బిధసమ్మప్పధానవీరియస్స. తస్స కామోఘాదిభేదతణ్హాసోతసన్తరణస్స హత్థేహి పాదేహి చతురఙ్గనదీసోతసన్తరణవాయామస్స సదిసతా పాకటాయేవ. తథా నదీసోతస్స తీరే ఠితస్స చక్ఖుమతో పురిసస్స కామాదిం చతుబ్బిధమ్పి ఓఘం తరిత్వా తస్స పరతీరభూతే నిబ్బానథలే ఠితస్స పఞ్చహి చక్ఖూహి చక్ఖుమతో భగవతో సదిసభావో. తేన వుత్తం ‘‘చక్ఖుమా పురిసో…పే॰… సమ్మాసమ్బుద్ధస్సా’’తి.
Vīriyārambhassāti catubbidhasammappadhānavīriyassa. Tassa kāmoghādibhedataṇhāsotasantaraṇassa hatthehi pādehi caturaṅganadīsotasantaraṇavāyāmassa sadisatā pākaṭāyeva. Tathā nadīsotassa tīre ṭhitassa cakkhumato purisassa kāmādiṃ catubbidhampi oghaṃ taritvā tassa paratīrabhūte nibbānathale ṭhitassa pañcahi cakkhūhi cakkhumato bhagavato sadisabhāvo. Tena vuttaṃ ‘‘cakkhumā puriso…pe… sammāsambuddhassā’’ti.
తత్రిదం ఓపమ్మసంసన్దనం – నదీసోతో వియ అనుప్పబన్ధవసేన పవత్తమానో తణ్హాసోతో, తేన వుయ్హమానో పురిసో వియ అనమతగ్గే సంసారవట్టే పరిబ్భమనతో తణ్హాసోతేన వుయ్హమానో సత్తో, తస్స తత్థ పియరూపసాతరూపవత్థుస్మిం అభినివేసో వియ ఇమస్స చక్ఖాదీసు అభినివేసో, సఊమిసావట్టసగహరక్ఖసో హేట్ఠారహదో వియ కోధుపాయాసపఞ్చకామగుణమాతుగామసమాకులో పఞ్చోరమ్భాగియసంయోజనసమూహో, తమత్థం యథాభూతం విదిత్వా తస్స నదీసోతస్స పరతీరే ఠితో చక్ఖుమా పురిసో వియ సకలం సంసారాదీనవం సబ్బఞ్చ ఞేయ్యధమ్మం యథాభూతం విదిత్వా తణ్హాసోతస్స పరతీరభూతే నిబ్బానథలే ఠితో సమన్తచక్ఖు భగవా, తస్స పురిసస్స తస్మిం నదియా సోతేన వుయ్హమానే పురిసే అనుకమ్పాయ రహదస్స రహదాదీనవస్స చ ఆచిక్ఖనం వియ తణ్హాసోతేన వుయ్హమానస్స సత్తస్స మహాకరుణాయ భగవతో తణ్హాదీనం తదాదీనవస్స చ విభావనా, తస్స వచనం అసద్దహిత్వా అనుసోతగామినో తస్స పురిసస్స తస్మిం రహదే మరణప్పత్తిమరణమత్తదుక్ఖప్పత్తియో వియ భగవతో వచనం అసమ్పటిచ్ఛన్తస్స అపాయుప్పత్తి, సుగతియం దుక్ఖుప్పత్తి చ, తస్స పన వచనం సద్దహిత్వా హత్థేహి చ పాదేహి చ వాయామకరణం వియ తేన చ వాయామేన పరతీరం పత్వా సుఖేన యథిచ్ఛితట్ఠానగమనం వియ భగవతో వచనం సమ్పటిచ్ఛిత్వా తణ్హాదీసు ఆదీనవం పస్సిత్వా తణ్హాసోతస్స పటిసోతపబ్బజ్జాదినేక్ఖమ్మవసేన వీరియారమ్భో, ఆరద్ధవీరియస్స చ తేనేవ వీరియారమ్భేన తణ్హాసోతాతిక్కమనం నిబ్బానతీరం పత్వా అరహత్తఫలసమాపత్తివసేన యథారుచి సుఖవిహారోతి.
Tatridaṃ opammasaṃsandanaṃ – nadīsoto viya anuppabandhavasena pavattamāno taṇhāsoto, tena vuyhamāno puriso viya anamatagge saṃsāravaṭṭe paribbhamanato taṇhāsotena vuyhamāno satto, tassa tattha piyarūpasātarūpavatthusmiṃ abhiniveso viya imassa cakkhādīsu abhiniveso, saūmisāvaṭṭasagaharakkhaso heṭṭhārahado viya kodhupāyāsapañcakāmaguṇamātugāmasamākulo pañcorambhāgiyasaṃyojanasamūho, tamatthaṃ yathābhūtaṃ viditvā tassa nadīsotassa paratīre ṭhito cakkhumā puriso viya sakalaṃ saṃsārādīnavaṃ sabbañca ñeyyadhammaṃ yathābhūtaṃ viditvā taṇhāsotassa paratīrabhūte nibbānathale ṭhito samantacakkhu bhagavā, tassa purisassa tasmiṃ nadiyā sotena vuyhamāne purise anukampāya rahadassa rahadādīnavassa ca ācikkhanaṃ viya taṇhāsotena vuyhamānassa sattassa mahākaruṇāya bhagavato taṇhādīnaṃ tadādīnavassa ca vibhāvanā, tassa vacanaṃ asaddahitvā anusotagāmino tassa purisassa tasmiṃ rahade maraṇappattimaraṇamattadukkhappattiyo viya bhagavato vacanaṃ asampaṭicchantassa apāyuppatti, sugatiyaṃ dukkhuppatti ca, tassa pana vacanaṃ saddahitvā hatthehi ca pādehi ca vāyāmakaraṇaṃ viya tena ca vāyāmena paratīraṃ patvā sukhena yathicchitaṭṭhānagamanaṃ viya bhagavato vacanaṃ sampaṭicchitvā taṇhādīsu ādīnavaṃ passitvā taṇhāsotassa paṭisotapabbajjādinekkhammavasena vīriyārambho, āraddhavīriyassa ca teneva vīriyārambhena taṇhāsotātikkamanaṃ nibbānatīraṃ patvā arahattaphalasamāpattivasena yathāruci sukhavihāroti.
గాథాసు సహాపి దుక్ఖేన జహేయ్య కామేతి ఝానమగ్గాధిగమత్థం సమథవిపస్సనానుయోగం కరోన్తో భిక్ఖు యదిపి తేసం పుబ్బభాగపటిపదా కిచ్ఛేన కసిరేన సమ్పజ్జతి, న సుఖేన వీథిం ఓతరతి పుబ్బభాగభావనాయ కిలేసానం బలవభావతో, ఇన్ద్రియానం వా అతిక్ఖభావతో. తథా సతి సహాపి దుక్ఖేన జహేయ్య కామే, పఠమజ్ఝానేన విక్ఖమ్భేన్తో తతియమగ్గేన సముచ్ఛిన్దన్తో కిలేసకామే పజహేయ్య. ఏతేన దుక్ఖపటిపదే ఝానమగ్గే దస్సేతి.
Gāthāsu sahāpi dukkhena jaheyya kāmeti jhānamaggādhigamatthaṃ samathavipassanānuyogaṃ karonto bhikkhu yadipi tesaṃ pubbabhāgapaṭipadā kicchena kasirena sampajjati, na sukhena vīthiṃ otarati pubbabhāgabhāvanāya kilesānaṃ balavabhāvato, indriyānaṃ vā atikkhabhāvato. Tathā sati sahāpi dukkhena jaheyya kāme, paṭhamajjhānena vikkhambhento tatiyamaggena samucchindanto kilesakāme pajaheyya. Etena dukkhapaṭipade jhānamagge dasseti.
యోగక్ఖేమం ఆయతిం పత్థయానోతి అనాగామితం అరహత్తం ఇచ్ఛన్తో ఆకఙ్ఖమానో. అయఞ్హేత్థ అధిప్పాయో – యదిపి ఏతరహి కిచ్ఛేన కసిరేన ఝానపురిమమగ్గే అధిగచ్ఛామి, ఇమే పన నిస్సాయ ఉపరి అరహత్తం అధిగన్త్వా కతకిచ్చో పహీనసబ్బదుక్ఖో భవిస్సామీతి సహాపి దుక్ఖేన ఝానాదీహి కామే పజహేయ్యాతి. అథ వా యో కామవితక్కబహులో పుగ్గలో కల్యాణమిత్తస్స వసేన పబ్బజ్జం సీలవిసోధనం ఝానాదీనం పుబ్బభాగపటిపత్తిం వా పటిపజ్జన్తో కిచ్ఛేన కసిరేన అస్సుముఖో రోదమానో తం వితక్కం విక్ఖమ్భేతి, తం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘సహాపి దుక్ఖేన జహేయ్య కామే’’తి. సో హి కిచ్ఛేనపి కామే పజహన్తో ఝానం నిబ్బత్తేత్వా తం ఝానం పాదకం కత్వా విపస్సన్తో అనుక్కమేన అరహత్తే పతిట్ఠహేయ్య. తేన వుత్తం ‘‘యోగక్ఖేమం ఆయతిం పత్థయానో’’తి.
Yogakkhemaṃ āyatiṃ patthayānoti anāgāmitaṃ arahattaṃ icchanto ākaṅkhamāno. Ayañhettha adhippāyo – yadipi etarahi kicchena kasirena jhānapurimamagge adhigacchāmi, ime pana nissāya upari arahattaṃ adhigantvā katakicco pahīnasabbadukkho bhavissāmīti sahāpi dukkhena jhānādīhi kāme pajaheyyāti. Atha vā yo kāmavitakkabahulo puggalo kalyāṇamittassa vasena pabbajjaṃ sīlavisodhanaṃ jhānādīnaṃ pubbabhāgapaṭipattiṃ vā paṭipajjanto kicchena kasirena assumukho rodamāno taṃ vitakkaṃ vikkhambheti, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘sahāpi dukkhena jaheyya kāme’’ti. So hi kicchenapi kāme pajahanto jhānaṃ nibbattetvā taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanto anukkamena arahatte patiṭṭhaheyya. Tena vuttaṃ ‘‘yogakkhemaṃ āyatiṃ patthayāno’’ti.
సమ్మప్పజానోతి విపస్సనాసహితాయ మగ్గపఞ్ఞాయ సమ్మదేవ పజానన్తో. సువిముత్తచిత్తోతి తస్స అరియమగ్గాధిగమస్స అనన్తరం ఫలవిముత్తియా సుట్ఠు విముత్తచిత్తో. విముత్తియా ఫస్సయే తత్థ తత్థాతి తస్మిం తస్మిం మగ్గఫలాధిగమనకాలే విముత్తిం నిబ్బానం ఫస్సయే ఫుసేయ్య పాపుణేయ్య అధిగచ్ఛేయ్య సచ్ఛికరేయ్య. ఉపయోగత్థే హి ‘‘విముత్తియా’’తి ఇదం సామివచనం. విముత్తియా వా ఆరమ్మణభూతాయ తత్థ తత్థ తంతంఫలసమాపత్తికాలే అత్తనో ఫలచిత్తం ఫస్సయే ఫుసేయ్య పాపుణేయ్య, నిబ్బానోగధాయ ఫలసమాపత్తియా విహరేయ్యాతి అత్థో. స వేదగూతి సో వేదసఙ్ఖాతేన మగ్గఞాణేన చతున్నం సచ్చానం గతత్తా పటివిద్ధత్తా వేదగూ. లోకన్తగూతి ఖన్ధలోకస్స పరియన్తం గతో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.
Sammappajānoti vipassanāsahitāya maggapaññāya sammadeva pajānanto. Suvimuttacittoti tassa ariyamaggādhigamassa anantaraṃ phalavimuttiyā suṭṭhu vimuttacitto. Vimuttiyā phassaye tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ maggaphalādhigamanakāle vimuttiṃ nibbānaṃ phassaye phuseyya pāpuṇeyya adhigaccheyya sacchikareyya. Upayogatthe hi ‘‘vimuttiyā’’ti idaṃ sāmivacanaṃ. Vimuttiyā vā ārammaṇabhūtāya tattha tattha taṃtaṃphalasamāpattikāle attano phalacittaṃ phassaye phuseyya pāpuṇeyya, nibbānogadhāya phalasamāpattiyā vihareyyāti attho. Sa vedagūti so vedasaṅkhātena maggañāṇena catunnaṃ saccānaṃ gatattā paṭividdhattā vedagū. Lokantagūti khandhalokassa pariyantaṃ gato. Sesaṃ suviññeyyameva.
దసమసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఇతివుత్తకపాళి • Itivuttakapāḷi / ౧౦. నదీసోతసుత్తం • 10. Nadīsotasuttaṃ