Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
၁၀. နဒီသောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
10. Nadīsotasuttavaṇṇanā
၁၀၉. ဒသမေ သေယ္ယထာပီတိ ဩပမ္မဒသ္သနတ္ထေ နိပာတော, ယထာ နာမာတိ အတ္ထော။ နဒိယာ သောတေန ဩဝုယ္ဟေယ္ယာတိ သီဃသောတာယ ဟာရဟာရိနိယာ နဒိယာ ဥဒကဝေဂေန ဟေဋ္ဌတော ဝုယ္ဟေယ္ယ အဓော ဟရိယေထ။ ပိယရူပသာတရူပေနာတိ ပိယသဘာဝေန သာတသဘာဝေန စ ကာရဏဘူတေန, တသ္သံ နဒိယံ တသ္သာ ဝာ ပရတီရေ မဏိသုဝဏ္ဏာဒိ အညံ ဝာ ပိယဝတ္ထု ဝိတ္တူပကရဏံ အတ္ထိ, တံ ဂဟေသ္သာမီတိ နဒိယံ ပတိတ္ဝာ သောတေန အဝကဍ္ဎေယ္ယ။ ကိဉ္စာပီတိ အနုဇာနနအသမ္ဘာဝနတ္ထေ နိပာတော။ ကိံ အနုဇာနာတိ, ကိံ န သမ္ဘာဝေတိ? တေန ပုရိသေန အဓိပ္ပေတသ္သ ပိယဝတ္ထုသ္သ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝံ အနုဇာနာတိ, တထာဂမနံ ပန အာဒီနဝဝန္တတာယ န သမ္ဘာဝေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အမ္ဘော, ပုရိသ , ယဒိပိ တယာ အဓိပ္ပေတံ ပိယဝတ္ထု တတ္ထ ဥပလဗ္ဘတိ, ဧဝံ ဂမနေ ပန အယမာဒီနဝော, ယံ တ္ဝံ ဟေဋ္ဌာ ရဟဒံ ပတ္ဝာ မရဏံ မရဏမတ္တံ ဝာ ဒုက္ခံ ပာပုဏေယ္ယာသီတိ။
109. Dasame seyyathāpīti opammadassanatthe nipāto, yathā nāmāti attho. Nadiyā sotena ovuyheyyāti sīghasotāya hārahāriniyā nadiyā udakavegena heṭṭhato vuyheyya adho hariyetha. Piyarūpasātarūpenāti piyasabhāvena sātasabhāvena ca kāraṇabhūtena, tassaṃ nadiyaṃ tassā vā paratīre maṇisuvaṇṇādi aññaṃ vā piyavatthu vittūpakaraṇaṃ atthi, taṃ gahessāmīti nadiyaṃ patitvā sotena avakaḍḍheyya. Kiñcāpīti anujānanaasambhāvanatthe nipāto. Kiṃ anujānāti, kiṃ na sambhāveti? Tena purisena adhippetassa piyavatthussa tattha atthibhāvaṃ anujānāti, tathāgamanaṃ pana ādīnavavantatāya na sambhāveti. Idaṃ vuttaṃ hoti – ambho, purisa , yadipi tayā adhippetaṃ piyavatthu tattha upalabbhati, evaṃ gamane pana ayamādīnavo, yaṃ tvaṃ heṭṭhā rahadaṃ patvā maraṇaṃ maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpuṇeyyāsīti.
အတ္ထိ စေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ရဟဒောတိ ဧတိသ္သာ နဒိယာ ဟေဋ္ဌာ အနုသောတဘာဂေ အတိဝိယ ဂမ္ဘီရဝိတ္ထတော ဧကော မဟာသရော အတ္ထိ။ သော စ သမန္တတော ဝာတာဘိဃာတသမုဋ္ဌိတာဟိ မဏိမယပဗ္ဗတကူဋသန္နိဘာဟိ မဟတီဟိ ဦမီဟိ ဝီစီဟိ သဦမိ, ဝိသမေသု ဘူမိပ္ပဒေသေသု သဝေဂံ အနုပက္ခန္ဒန္တေန ဣမိသ္သာ တာဝ နဒိယာ မဟောဃေန တဟိံ တဟိံ အာဝဋ္ဋမာနဝိပုလဇလတာယ ဗလဝာမုခသဒိသေဟိ သဟ အာဝဋ္ဋေဟီတိ သာဝဋ္ဋော။ တံ ရဟဒံ ဩတိဏ္ဏသတ္တေယေဝ အတ္တနော နိဗဒ္ဓာမိသဂောစရေ ကတ္ဝာ အဇ္ဈာဝသန္တေန အတိဝိယ ဘယာနကဒသ္သနေန ဃောရစေတသာ ဒကရက္ခသေန သဂဟော သရက္ခသော, စဏ္ဍမစ္ဆမကရာဒိနာ ဝာ သဂဟော, ယထာဝုတ္တရက္ခသေန သရက္ခသော။
Atthi cettha heṭṭhā rahadoti etissā nadiyā heṭṭhā anusotabhāge ativiya gambhīravitthato eko mahāsaro atthi. So ca samantato vātābhighātasamuṭṭhitāhi maṇimayapabbatakūṭasannibhāhi mahatīhi ūmīhi vīcīhi saūmi, visamesu bhūmippadesesu savegaṃ anupakkhandantena imissā tāva nadiyā mahoghena tahiṃ tahiṃ āvaṭṭamānavipulajalatāya balavāmukhasadisehi saha āvaṭṭehīti sāvaṭṭo. Taṃ rahadaṃ otiṇṇasatteyeva attano nibaddhāmisagocare katvā ajjhāvasantena ativiya bhayānakadassanena ghoracetasā dakarakkhasena sagaho sarakkhaso, caṇḍamacchamakarādinā vā sagaho, yathāvuttarakkhasena sarakkhaso.
ယန္တိ ဧဝံ သပ္ပဋိဘယံ ယံ ရဟဒံ။ အမ္ဘော ပုရိသာတိ အာလပနံ။ မရဏံ ဝာ နိဂစ္ဆသီတိ တာဟိ ဝာ ဦမီဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋော, တေသု ဝာ အာဝဋ္ဋေသု နိပတိတော သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အသက္ကောန္တော တေသံ ဝာ စဏ္ဍမစ္ဆမကရာဒီနံ မုခေ နိပတိတော။ တသ္သ ဝာ ဒကရက္ခသသ္သ ဟတ္ထံ ဂတော မရဏံ ဝာ ဂမိသ္သသိ, အထ ဝာ ပန အာယုသေသေ သတိ တတော မုစ္စိတ္ဝာ အပဂစ္ဆန္တော တေဟိ ဦမိအာဒီဟိ ဇနိတဃဋ္ဋိတဝသေန မရဏမတ္တံ မရဏပ္ပမာဏံ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆသိ။ ပဋိသောတံ ဝာယမေယ္ယာတိ သော ပုဗ္ဗေ အနုသောတံ ဝုယ္ဟမာနော တသ္သ ပုရိသသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ‘‘အနတ္ထော ကိရ မေ ဥပဋ္ဌိတော, မစ္စုမုခေ ကိရာဟံ ပရိဝတ္တာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နဗလဝဘယော သမ္ဘမန္တော ဒိဂုဏံ ကတ္ဝာ ဥသ္သာဟံ ဟတ္ထေဟိ စ ပာဒေဟိ စ ဝာယမေယ္ယ တရေယ္ယ, န စိရေနေဝ တီရံ သမ္ပာပုဏေယ္ယ။
Yanti evaṃ sappaṭibhayaṃ yaṃ rahadaṃ. Ambho purisāti ālapanaṃ. Maraṇaṃ vā nigacchasīti tāhi vā ūmīhi ajjhotthaṭo, tesu vā āvaṭṭesu nipatito sīsaṃ ukkhipituṃ asakkonto tesaṃ vā caṇḍamacchamakarādīnaṃ mukhe nipatito. Tassa vā dakarakkhasassa hatthaṃ gato maraṇaṃ vā gamissasi, atha vā pana āyusese sati tato muccitvā apagacchanto tehi ūmiādīhi janitaghaṭṭitavasena maraṇamattaṃ maraṇappamāṇaṃ dukkhaṃ nigacchasi. Paṭisotaṃ vāyameyyāti so pubbe anusotaṃ vuyhamāno tassa purisassa vacanaṃ sutvā ‘‘anattho kira me upaṭṭhito, maccumukhe kirāhaṃ parivattāmī’’ti uppannabalavabhayo sambhamanto diguṇaṃ katvā ussāhaṃ hatthehi ca pādehi ca vāyameyya tareyya, na cireneva tīraṃ sampāpuṇeyya.
အတ္ထသ္သ ဝိညာပနာယာတိ စတုသစ္စပဋိဝေဓာနုကူလသ္သ အတ္ထသ္သ သမ္ဗောဓနာယ ဥပမာ ကတာ။ အယဉ္စေတ္ထ အတ္ထောတိ အယမေဝ ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနော ဣဓ မယာ အဓိပ္ပေတော ဥပမေယ္ယတ္ထော, ယသ္သ ဝိညာပနာယ ဥပမာ အာဟဋာ။
Atthassaviññāpanāyāti catusaccapaṭivedhānukūlassa atthassa sambodhanāya upamā katā. Ayañcettha atthoti ayameva idāni vuccamāno idha mayā adhippeto upameyyattho, yassa viññāpanāya upamā āhaṭā.
တဏ္ဟာယေတံ အဓိဝစနန္တိ ဧတ္ထ စတူဟိ အာကာရေဟိ တဏ္ဟာယ သောတသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ အနုက္ကမပရိဝုဍ္ဎိတော အနုပ္ပဗန္ဓတော ဩသီဒာပနတော ဒုရုတ္တရဏတော စ။ ယထာ ဟိ ဥပရိ မဟာမေဃေ အဘိပ္ပဝုဋ္ဌေ ဥဒကံ ပဗ္ဗတကန္ဒရပဒရသာခာယော ပူရေတ္ဝာ တတော ဘသ္သိတ္ဝာ ကုသုဗ္ဘေ ပူရေတ္ဝာ တတော ဘသ္သိတ္ဝာ ကုန္နဒိယော ပူရေတ္ဝာ တတော မဟာနဒိယော ပက္ခန္ဒိတ္ဝာ ဧကောဃံ ဟုတ္ဝာ ပဝတ္တမာနံ ‘‘နဒီသောတော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာဒိဝသေန အနေကဘေဒေသု ရူပာဒီသု အာရမ္မဏေသု လောဘော ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ အနုက္ကမေန ပရိဝုဍ္ဎိံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘တဏ္ဟာသောတော’’တိ ဝုစ္စတိ, ယထာ စ နဒီသောတော အာဂမနတော ယာဝ သမုဒ္ဒပ္ပတ္တိ, တာဝ သတိ ဝိစ္ဆေဒပစ္စယာဘာဝေ အဝိစ္ဆိဇ္ဇမာနော အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တတိ, ဧဝံ တဏ္ဟာသောတောပိ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ အသတိ ဝိစ္ဆေဒပစ္စယေ အဝိစ္ဆိဇ္ဇမာနော အပာယသမုဒ္ဒာဘိမုခော အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တတိ။ ယထာ ပန နဒီသောတော တဒန္တောဂဓေ သတ္တေ ဩသီဒာပေတိ, သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န ဒေတိ, မရဏံ ဝာ မရဏမတ္တံ ဝာ ဒုက္ခံ ပာပေတိ, ဧဝံ တဏ္ဟာသောတောပိ အတ္တနော သောတန္တောဂတေ သတ္တေ ဩသီဒာပေတိ, ပညာသီသံ ဥက္ခိပိတုံ န ဒေတိ, ကုသလမူလစ္ဆေဒနေန သံကိလေသဓမ္မသမာပဇ္ဇနေန စ မရဏံ ဝာ မရဏမတ္တံ ဝာ ဒုက္ခံ ပာပေတိ။
Taṇhāyetaṃ adhivacananti ettha catūhi ākārehi taṇhāya sotasadisatā veditabbā anukkamaparivuḍḍhito anuppabandhato osīdāpanato duruttaraṇato ca. Yathā hi upari mahāmeghe abhippavuṭṭhe udakaṃ pabbatakandarapadarasākhāyo pūretvā tato bhassitvā kusubbhe pūretvā tato bhassitvā kunnadiyo pūretvā tato mahānadiyo pakkhanditvā ekoghaṃ hutvā pavattamānaṃ ‘‘nadīsoto’’ti vuccati, evameva ajjhattikabāhirādivasena anekabhedesu rūpādīsu ārammaṇesu lobho uppajjitvā anukkamena parivuḍḍhiṃ gacchanto ‘‘taṇhāsoto’’ti vuccati, yathā ca nadīsoto āgamanato yāva samuddappatti, tāva sati vicchedapaccayābhāve avicchijjamāno anuppabandhena pavattati, evaṃ taṇhāsotopi āgamanato paṭṭhāya asati vicchedapaccaye avicchijjamāno apāyasamuddābhimukho anuppabandhena pavattati. Yathā pana nadīsoto tadantogadhe satte osīdāpeti, sīsaṃ ukkhipituṃ na deti, maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpeti, evaṃ taṇhāsotopi attano sotantogate satte osīdāpeti, paññāsīsaṃ ukkhipituṃ na deti, kusalamūlacchedanena saṃkilesadhammasamāpajjanena ca maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpeti.
ယထာ စ နဒိယာ သောတော မဟောဃဘာဝေန ပဝတ္တမာနော ဥဠုမ္ပံ ဝာ နာဝံ ဝာ ဗန္ဓိတုံ နေတုဉ္စ ဆေကံ ပုရိသံ နိသ္သာယ ပရတီရံ ဂန္တုံ အဇ္ဈာသယံ ကတ္ဝာ တဇ္ဇံ ဝာယာမံ ကရောန္တေန တရိတဗ္ဗော, န ယေန ဝာ တေန ဝာတိ ဒုရုတ္တရော, ဧဝံ တဏ္ဟာသောတောပိ ကာမောဃဘဝောဃဘူတော သီလသံဝရံ ပူရေတုံ သမထဝိပသ္သနာသု ကမ္မံ ကာတုံ ‘‘နိပကေန အရဟတ္တံ ပာပုဏိသ္သာမီ’’တိ အဇ္ဈာသယံ သမုဋ္ဌာပေတ္ဝာ ကလ္ယာဏမိတ္တေ နိသ္သာယ သမထဝိပသ္သနာနာဝံ အဘိရုဟိတ္ဝာ သမ္မာဝာယာမံ ကရောန္တေန တရိတဗ္ဗော, န ယေန ဝာ တေန ဝာတိ ဒုရုတ္တရော။ ဧဝံ အနုက္ကမပရိဝုဍ္ဎိတော အနုပ္ပဗန္ဓတော ဩသီဒာပနတော ဒုရုတ္တရဏတောတိ စတူဟိ အာကာရေဟိ တဏ္ဟာယ နဒီသောတသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Yathā ca nadiyā soto mahoghabhāvena pavattamāno uḷumpaṃ vā nāvaṃ vā bandhituṃ netuñca chekaṃ purisaṃ nissāya paratīraṃ gantuṃ ajjhāsayaṃ katvā tajjaṃ vāyāmaṃ karontena taritabbo, na yena vā tena vāti duruttaro, evaṃ taṇhāsotopi kāmoghabhavoghabhūto sīlasaṃvaraṃ pūretuṃ samathavipassanāsu kammaṃ kātuṃ ‘‘nipakena arahattaṃ pāpuṇissāmī’’ti ajjhāsayaṃ samuṭṭhāpetvā kalyāṇamitte nissāya samathavipassanānāvaṃ abhiruhitvā sammāvāyāmaṃ karontena taritabbo, na yena vā tena vāti duruttaro. Evaṃ anukkamaparivuḍḍhito anuppabandhato osīdāpanato duruttaraṇatoti catūhi ākārehi taṇhāya nadīsotasadisatā veditabbā.
ပိယရူပံ သာတရူပန္တိ ပိယဇာတိကံ ပိယသဘာဝံ ပိယရူပံ, မဓုရဇာတိကံ မဓုရသဘာဝံ သာတရူပံ, ဣဋ္ဌသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ဆန္နေတန္တိ ဆန္နံ ဧတံ။ အဇ္ဈတ္တိကာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝံ မယံ အတ္တာတိ ဂဟဏံ ဂမိသ္သာမာ’’တိ ဣမိနာ ဝိယ အဓိပ္ပာယေန အတ္တာနံ အဓိကာရံ ကတ္ဝာ ပဝတ္တာနီတိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ။ တတ္ထ ဂောစရဇ္ဈတ္တံ, နိယကဇ္ဈတ္တံ, ဝိသယဇ္ဈတ္တံ, အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ အဇ္ဈတ္တံ။ တေသု ‘‘အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဓ. ပ. ၃၆၂) ဝုတ္တံ ဣဒံ ဂောစရဇ္ဈတ္တံ နာမ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒန’’န္တိ (ဒီ. နိ. ၁.၂၂၈; ဓ. သ. ၁၆၁) အာဂတံ ဣဒံ နိယကဇ္ဈတ္တံ နာမ။ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အဇ္ဈတ္တံ သုညတံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (မ. နိ. ၃.၁၈၇) ဧဝမာဂတံ ဣဒံ ဝိသယဇ္ဈတ္တံ နာမ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကာ ဓမ္မာ, ဗာဟိရာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ. သ. တိကမာတိကာ ၂၀) ဧတ္ထ ဝုတ္တံ အဇ္ဈတ္တံ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တံ နာမ။ ဣဓာပိ ဧတဒေဝ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ အဇ္ဈတ္တာနိယေဝ အဇ္ဈတ္တိကာနိ။ အထ ဝာ ယထာဝုတ္တေနေဝ အတ္ထေန ‘‘အဇ္ဈတ္တာ ဓမ္မာ, ဗဟိဒ္ဓာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယ တေသု အဇ္ဈတ္တေသု ဘဝာနိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ, စက္ခာဒီနိ။ တေသံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ။
Piyarūpaṃsātarūpanti piyajātikaṃ piyasabhāvaṃ piyarūpaṃ, madhurajātikaṃ madhurasabhāvaṃ sātarūpaṃ, iṭṭhasabhāvanti attho. Channetanti channaṃ etaṃ. Ajjhattikānanti ettha ‘‘evaṃ mayaṃ attāti gahaṇaṃ gamissāmā’’ti iminā viya adhippāyena attānaṃ adhikāraṃ katvā pavattānīti ajjhattikāni. Tattha gocarajjhattaṃ, niyakajjhattaṃ, visayajjhattaṃ, ajjhattajjhattanti catubbidhaṃ ajjhattaṃ. Tesu ‘‘ajjhattarato samāhito’’ti evamādīsu (dha. pa. 362) vuttaṃ idaṃ gocarajjhattaṃ nāma. ‘‘Ajjhattaṃ sampasādana’’nti (dī. ni. 1.228; dha. sa. 161) āgataṃ idaṃ niyakajjhattaṃ nāma. ‘‘Sabbanimittānaṃ amanasikārā ajjhattaṃ suññataṃ upasampajja viharatī’’ti (ma. ni. 3.187) evamāgataṃ idaṃ visayajjhattaṃ nāma. ‘‘Ajjhattikā dhammā, bāhirā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 20) ettha vuttaṃ ajjhattaṃ ajjhattajjhattaṃ nāma. Idhāpi etadeva adhippetaṃ, tasmā ajjhattāniyeva ajjhattikāni. Atha vā yathāvutteneva atthena ‘‘ajjhattā dhammā, bahiddhā dhammā’’tiādīsu viya tesu ajjhattesu bhavāni ajjhattikāni, cakkhādīni. Tesaṃ ajjhattikānaṃ.
အာယတနာနန္တိ ဧတ္ထ အာယတနတော, အာယာနံ တနနတော, အာယတသ္သ စ နယနတော အာယတနာနီတိ ။ စက္ခာဒီသု ဟိ တံတံဒ္ဝာရဝတ္ထုကာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ သကေန သကေန အနုဘဝနာဒိနာ ကိစ္စေန အာယတန္တိ ဥဋ္ဌဟန္တိ ဃဋန္တိ ဝာယမန္တိ, တေ စ အာယဘူတေ ဓမ္မေ ဧတာနိ တနောန္တိ ဝိတ္ထာရေန္တိ , ယဉ္စ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ပဝတ္တံ အတိဝိယ အာယတံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ, တံ နယန္တိ ပဝတ္တေန္တိ။ ဣတိ သဗ္ဗထာပိမေ ဓမ္မာ အာယတနတော, အာယာနံ တနနတော, အာယတသ္သ စ နယနတော အာယတနာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ အပိစ နိဝာသဋ္ဌာနဋ္ဌေန, အာကရဋ္ဌေန, သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန, သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန, ကာရဏဋ္ဌေန စ အာယတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ လောကေ ‘‘ဣသ္သရာယတနံ ဒေဝာယတန’’န္တိအာဒီသု နိဝာသဋ္ဌာနံ အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏာယတနံ ရဇတာယတန’’န္တိအာဒီသု အာကရော။ သာသနေ ပန ‘‘မနောရမေ အာယတနေ, သေဝန္တိ နံ ဝိဟင္ဂမာ’’တိအာဒီသု သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒက္ခိဏာပထော ဂုန္နံ အာယတန’’န္တိအာဒီသု သဉ္ဇာတိဒေသော။ ‘‘တတ္ရ တတ္ရေဝ သက္ခိဘဗ္ဗတံ ပာပုဏာတိ သတိ သတိအာယတနေ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၃.၁၅၈; အ. နိ. ၃.၁၀၂) ကာရဏံ အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ။ စက္ခာဒီသု စ တေ တေ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ နိဝသန္တိ တဒာယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ စက္ခာဒယော တေသံ နိဝာသဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ စ တေ အာကိဏ္ဏာ တန္နိသ္သိတတ္တာတိ တေ နေသံ အာကရော, သမောသရဏဋ္ဌာနဉ္စ တတ္ထ ဝတ္ထုဒ္ဝာရဘာဝေန သမောသရဏတော, သဉ္ဇာတိဒေသော စ တန္နိသ္သယဘာဝေန တေသံ တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိတော, ကာရဏဉ္စ တဒဘာဝေ တေသံ အဘာဝတောတိ။ ဣတိ နိဝာသဋ္ဌာနဋ္ဌေန, အာကရဋ္ဌေန, သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန, သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန, ကာရဏဋ္ဌေနာတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ စက္ခာဒီနိ အာယတနာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆန္နေတံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အာယတနာန’’န္တိ။
Āyatanānanti ettha āyatanato, āyānaṃ tananato, āyatassa ca nayanato āyatanānīti . Cakkhādīsu hi taṃtaṃdvāravatthukā cittacetasikā dhammā sakena sakena anubhavanādinā kiccena āyatanti uṭṭhahanti ghaṭanti vāyamanti, te ca āyabhūte dhamme etāni tanonti vitthārenti , yañca anamatagge saṃsāre pavattaṃ ativiya āyataṃ vaṭṭadukkhaṃ, taṃ nayanti pavattenti. Iti sabbathāpime dhammā āyatanato, āyānaṃ tananato, āyatassa ca nayanato āyatanānīti vuccanti. Apica nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena, sañjātidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhena ca āyatanaṃ veditabbaṃ. Tathā hi loke ‘‘issarāyatanaṃ devāyatana’’ntiādīsu nivāsaṭṭhānaṃ āyatananti vuccati. ‘‘Suvaṇṇāyatanaṃ rajatāyatana’’ntiādīsu ākaro. Sāsane pana ‘‘manorame āyatane, sevanti naṃ vihaṅgamā’’tiādīsu samosaraṇaṭṭhānaṃ. ‘‘Dakkhiṇāpatho gunnaṃ āyatana’’ntiādīsu sañjātideso. ‘‘Tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’tiādīsu (ma. ni. 3.158; a. ni. 3.102) kāraṇaṃ āyatananti vuccati. Cakkhādīsu ca te te cittacetasikā dhammā nivasanti tadāyattavuttitāyāti cakkhādayo tesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ. Tattha ca te ākiṇṇā tannissitattāti te nesaṃ ākaro, samosaraṇaṭṭhānañca tattha vatthudvārabhāvena samosaraṇato, sañjātideso ca tannissayabhāvena tesaṃ tattheva uppattito, kāraṇañca tadabhāve tesaṃ abhāvatoti. Iti nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena, sañjātidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhenāti imehi kāraṇehi cakkhādīni āyatanānīti vuccanti. Tena vuttaṃ ‘‘channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanāna’’nti.
ယဒိပိ ရူပာဒယောပိ ဓမ္မာ ‘‘ရူပံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ, ဧတ္ထေသာ တဏ္ဟာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ တဏ္ဟာဝတ္ထုဘာဝတော ပိယရူပသာတရူပဘာဝေန ဝုတ္တာ။ စက္ခာဒိကေ ပန မုဉ္စိတ္ဝာ အတ္တဘာဝပညတ္တိယာ အဘာဝတော ‘‘မမ စက္ခု မမ သောတ’’န္တိအာဒိနာ အဓိကသိနေဟဝတ္ထုဘာဝေန စက္ခာဒယော သာတိသယံ ပိယရူပံ သာတရူပန္တိ နိဒ္ဒေသံ အရဟန္တီတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပန္တိ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဆန္နေတံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အာယတနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
Yadipi rūpādayopi dhammā ‘‘rūpaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’ti taṇhāvatthubhāvato piyarūpasātarūpabhāvena vuttā. Cakkhādike pana muñcitvā attabhāvapaññattiyā abhāvato ‘‘mama cakkhu mama sota’’ntiādinā adhikasinehavatthubhāvena cakkhādayo sātisayaṃ piyarūpaṃ sātarūpanti niddesaṃ arahantīti dassetuṃ ‘‘piyarūpaṃ sātarūpanti kho, bhikkhave, channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ.
ဩရမ္ဘာဂိယာနန္တိ ဧတ္ထ ဩရံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု, တပ္ပရိယာပန္နာ ဩရမ္ဘာဂာ, ပစ္စယဘာဝေန တေသံ ဟိတာတိ ဩရမ္ဘာဂိယာ။ ယသ္သ သံဝိဇ္ဇန္တိ, တံ ပုဂ္ဂလံ ဝဋ္ဋသ္မိံ သံယောဇေန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ သံယောဇနာနိ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသကာမရာဂဗ္ယာပာဒာနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တေ ဟိ ကာမဘဝူပဂာနံ သင္ခာရာနံ ပစ္စယာ ဟုတ္ဝာ ရူပာရူပဓာတုတော ဟေဋ္ဌာဘာဝေန နိဟီနဘာဝေန ဩရမ္ဘာဂဘူတေန ကာမဘဝေန သတ္တေ သံယောဇေန္တိ။ ဧတေနေဝ တေသံ ဟေဋ္ဌာရဟဒသဒိသတာ ဒီပိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဦမိဘယန္တိ ခော, ဘိက္ခဝေ, ကောဓုပာယာသသ္သေတံ အဓိဝစနန္တိ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ, ဦမိ ဧဝ ဘယန္တိ ဦမိဘယံ။ ကုဇ္ဈနဋ္ဌေန ကောဓော, သ္ဝေဝ စိတ္တသ္သ သရီရသ္သ စ အဘိပ္ပမဒ္ဒနပဝေဓနုပ္ပာဒနေန ဒဠ္ဟံ အာယာသနဋ္ဌေန ဥပာယာသော။
Orambhāgiyānanti ettha oraṃ vuccati kāmadhātu, tappariyāpannā orambhāgā, paccayabhāvena tesaṃ hitāti orambhāgiyā. Yassa saṃvijjanti, taṃ puggalaṃ vaṭṭasmiṃ saṃyojenti bandhantīti saṃyojanāni. Sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsakāmarāgabyāpādānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Te hi kāmabhavūpagānaṃ saṅkhārānaṃ paccayā hutvā rūpārūpadhātuto heṭṭhābhāvena nihīnabhāvena orambhāgabhūtena kāmabhavena satte saṃyojenti. Eteneva tesaṃ heṭṭhārahadasadisatā dīpitāti daṭṭhabbā. Ūmibhayantikho, bhikkhave, kodhupāyāsassetaṃ adhivacananti bhāyati etasmāti bhayaṃ, ūmi eva bhayanti ūmibhayaṃ. Kujjhanaṭṭhena kodho, sveva cittassa sarīrassa ca abhippamaddanapavedhanuppādanena daḷhaṃ āyāsanaṭṭhena upāyāso.
ဧတ္ထ စ အနေကဝာရံ ပဝတ္တိတ္ဝာ အတ္တနာ သမဝေတံ သတ္တံ အဇ္ဈောတ္ထရိတ္ဝာ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အဒတ္ဝာ အနယဗ္ယသနာပာဒနေန ကောဓုပာယာသသ္သ ဦမိသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ ကာမဂုဏာနံ ကိလေသာဘိဘူတေ သတ္တေ ဣတော စ ဧတ္တော, ဧတ္တော စ ဣတောတိ ဧဝံ မနာပိယရူပာဒိဝိသယသင္ခာတေ အတ္တနိ သံသာရေတ္ဝာ ယထာ တတော ဗဟိဘူတေ နေက္ခမ္မေ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧဝံ အာဝဋ္ဋေတ္ဝာ ဗ္ယသနာပာဒနေန အာဝဋ္ဋသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ ပန ဂဟရက္ခသောပိ အာရက္ခရဟိတံ အတ္တနော ဂောစရဘူမိဂတံ ပုရိသံ အဘိဘုယ္ယ ဂဟေတ္ဝာ အဂောစရေ ဌိတမ္ပိ ရက္ခသမာယာယ ဂောစရံ နေတ္ဝာ ဘေရဝရူပဒသ္သနာဒိနာ အဝသံ အတ္တနော ဥပကာရံ ကာတုံ အသမတ္ထံ ကတ္ဝာ အန္ဝာဝိသိတ္ဝာ ဝဏ္ဏဗလဘောဂယသသုခေဟိပိ ဝိယောဇေန္တော မဟန္တံ အနယဗ္ယသနံ အာပာဒေတိ, ဧဝံ မာတုဂာမောပိ ယောနိသောမနသိကာရရဟိတံ အဝီရပုရိသံ ဣတ္ထိကုတ္တဘူတေဟိ အတ္တနော ဟာဝဘာဝဝိလာသေဟိ အဘိဘုယ္ယ ဂဟေတ္ဝာ ဝီရဇာတိယမ္ပိ အတ္တနော ရူပာဒီဟိ ပလောဘနဝသေန ဣတ္ထိမာယာယ အန္ဝာဝိသိတ္ဝာ အဝသံ အတ္တနော ဥပကာရဓမ္မေ သီလာဒယော သမ္ပာဒေတုံ အသမတ္ထံ ကရောန္တော ဂုဏဝဏ္ဏာဒီဟိ ဝိယောဇေတ္ဝာ မဟန္တံ အနယဗ္ယသနံ အာပာဒေတိ, ဧဝံ မာတုဂာမသ္သ ဂဟရက္ခသသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဝဋ္ဋန္တိ ခော, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နေတံ ကာမဂုဏာနံ အဓိဝစနံ, ဂဟရက္ခသောတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, မာတုဂာမသ္သေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။
Ettha ca anekavāraṃ pavattitvā attanā samavetaṃ sattaṃ ajjhottharitvā sīsaṃ ukkhipituṃ adatvā anayabyasanāpādanena kodhupāyāsassa ūmisadisatā daṭṭhabbā. Tathā kāmaguṇānaṃ kilesābhibhūte satte ito ca etto, etto ca itoti evaṃ manāpiyarūpādivisayasaṅkhāte attani saṃsāretvā yathā tato bahibhūte nekkhamme cittampi na uppajjati evaṃ āvaṭṭetvā byasanāpādanena āvaṭṭasadisatā daṭṭhabbā. Yathā pana gaharakkhasopi ārakkharahitaṃ attano gocarabhūmigataṃ purisaṃ abhibhuyya gahetvā agocare ṭhitampi rakkhasamāyāya gocaraṃ netvā bheravarūpadassanādinā avasaṃ attano upakāraṃ kātuṃ asamatthaṃ katvā anvāvisitvā vaṇṇabalabhogayasasukhehipi viyojento mahantaṃ anayabyasanaṃ āpādeti, evaṃ mātugāmopi yonisomanasikārarahitaṃ avīrapurisaṃ itthikuttabhūtehi attano hāvabhāvavilāsehi abhibhuyya gahetvā vīrajātiyampi attano rūpādīhi palobhanavasena itthimāyāya anvāvisitvā avasaṃ attano upakāradhamme sīlādayo sampādetuṃ asamatthaṃ karonto guṇavaṇṇādīhi viyojetvā mahantaṃ anayabyasanaṃ āpādeti, evaṃ mātugāmassa gaharakkhasasadisatā daṭṭhabbā. Tena vuttaṃ ‘‘āvaṭṭanti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacanaṃ, gaharakkhasoti kho, bhikkhave, mātugāmassetaṃ adhivacana’’nti.
ပဋိသောတောတိ ခော ဘိက္ခဝေ နေက္ခမ္မသ္သေတံ အဓိဝစနန္တိ ဧတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာ သဟ ဥပစာရေန ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိပသ္သနာပညာ စ နိဗ္ဗာနဉ္စ နေက္ခမ္မံ နာမ။ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မံ နာမ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Paṭisototi kho bhikkhave nekkhammassetaṃ adhivacananti ettha pabbajjā saha upacārena paṭhamajjhānaṃ vipassanāpaññā ca nibbānañca nekkhammaṃ nāma. Sabbepi kusalā dhammā nekkhammaṃ nāma. Vuttañhetaṃ –
‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဌမံ ဈာနံ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဝိပသ္သနာ။
‘‘Pabbajjā paṭhamaṃ jhānaṃ, nibbānañca vipassanā;
သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ နေက္ခမ္မန္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ။
Sabbepi kusalā dhammā, nekkhammanti pavuccare’’ti.
ဣမေသံ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနံ တဏ္ဟာသောတသ္သ ပဋိလောမတော ပဋိသောတသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝိသေသေန ဟိ ဓမ္မဝိနယော နေက္ခမ္မံ, တသ္သ အဓိဋ္ဌာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ, ဓမ္မဝိနယော စ တဏ္ဟာသောတသ္သ ပဋိသောတံ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Imesaṃ pana pabbajjādīnaṃ taṇhāsotassa paṭilomato paṭisotasadisatā veditabbā. Avisesena hi dhammavinayo nekkhammaṃ, tassa adhiṭṭhānaṃ pabbajjā ca, dhammavinayo ca taṇhāsotassa paṭisotaṃ vuccati. Vuttañhetaṃ –
‘‘ပဋိသောတဂာမိံ နိပုဏံ၊ ဂမ္ဘီရံ ဒုဒ္ဒသံ အဏုံ။
‘‘Paṭisotagāmiṃ nipuṇaṃ, gambhīraṃ duddasaṃ aṇuṃ;
ရာဂရတ္တာ န ဒက္ခန္တိ၊ တမောခန္ဓေန အာဝုတာ’’တိ။ (ဒီ. နိ. ၂.၆၅; မ. နိ. ၁.၂၈၁; သံ. နိ. ၁.၁၇၂)။
Rāgarattā na dakkhanti, tamokhandhena āvutā’’ti. (dī. ni. 2.65; ma. ni. 1.281; saṃ. ni. 1.172);
ဝီရိယာရမ္ဘသ္သာတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယသ္သ။ တသ္သ ကာမောဃာဒိဘေဒတဏ္ဟာသောတသန္တရဏသ္သ ဟတ္ထေဟိ ပာဒေဟိ စတုရင္ဂနဒီသောတသန္တရဏဝာယာမသ္သ သဒိသတာ ပာကဋာယေဝ။ တထာ နဒီသောတသ္သ တီရေ ဌိတသ္သ စက္ခုမတော ပုရိသသ္သ ကာမာဒိံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ တရိတ္ဝာ တသ္သ ပရတီရဘူတေ နိဗ္ဗာနထလေ ဌိတသ္သ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမတော ဘဂဝတော သဒိသဘာဝော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုမာ ပုရိသော။ပေ.။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သာ’’တိ။
Vīriyārambhassāti catubbidhasammappadhānavīriyassa. Tassa kāmoghādibhedataṇhāsotasantaraṇassa hatthehi pādehi caturaṅganadīsotasantaraṇavāyāmassa sadisatā pākaṭāyeva. Tathā nadīsotassa tīre ṭhitassa cakkhumato purisassa kāmādiṃ catubbidhampi oghaṃ taritvā tassa paratīrabhūte nibbānathale ṭhitassa pañcahi cakkhūhi cakkhumato bhagavato sadisabhāvo. Tena vuttaṃ ‘‘cakkhumā puriso…pe… sammāsambuddhassā’’ti.
တတ္ရိဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – နဒီသောတော ဝိယ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနော တဏ္ဟာသောတော, တေန ဝုယ္ဟမာနော ပုရိသော ဝိယ အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ ပရိဗ္ဘမနတော တဏ္ဟာသောတေန ဝုယ္ဟမာနော သတ္တော, တသ္သ တတ္ထ ပိယရူပသာတရူပဝတ္ထုသ္မိံ အဘိနိဝေသော ဝိယ ဣမသ္သ စက္ခာဒီသု အဘိနိဝေသော, သဦမိသာဝဋ္ဋသဂဟရက္ခသော ဟေဋ္ဌာရဟဒော ဝိယ ကောဓုပာယာသပဉ္စကာမဂုဏမာတုဂာမသမာကုလော ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနသမူဟော, တမတ္ထံ ယထာဘူတံ ဝိဒိတ္ဝာ တသ္သ နဒီသောတသ္သ ပရတီရေ ဌိတော စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ သကလံ သံသာရာဒီနဝံ သဗ္ဗဉ္စ ဉေယ္ယဓမ္မံ ယထာဘူတံ ဝိဒိတ္ဝာ တဏ္ဟာသောတသ္သ ပရတီရဘူတေ နိဗ္ဗာနထလေ ဌိတော သမန္တစက္ခု ဘဂဝာ, တသ္သ ပုရိသသ္သ တသ္မိံ နဒိယာ သောတေန ဝုယ္ဟမာနေ ပုရိသေ အနုကမ္ပာယ ရဟဒသ္သ ရဟဒာဒီနဝသ္သ စ အာစိက္ခနံ ဝိယ တဏ္ဟာသောတေန ဝုယ္ဟမာနသ္သ သတ္တသ္သ မဟာကရုဏာယ ဘဂဝတော တဏ္ဟာဒီနံ တဒာဒီနဝသ္သ စ ဝိဘာဝနာ, တသ္သ ဝစနံ အသဒ္ဒဟိတ္ဝာ အနုသောတဂာမိနော တသ္သ ပုရိသသ္သ တသ္မိံ ရဟဒေ မရဏပ္ပတ္တိမရဏမတ္တဒုက္ခပ္ပတ္တိယော ဝိယ ဘဂဝတော ဝစနံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တသ္သ အပာယုပ္ပတ္တိ, သုဂတိယံ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိ စ, တသ္သ ပန ဝစနံ သဒ္ဒဟိတ္ဝာ ဟတ္ထေဟိ စ ပာဒေဟိ စ ဝာယာမကရဏံ ဝိယ တေန စ ဝာယာမေန ပရတီရံ ပတ္ဝာ သုခေန ယထိစ္ဆိတဋ္ဌာနဂမနံ ဝိယ ဘဂဝတော ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ဝာ တဏ္ဟာဒီသု အာဒီနဝံ ပသ္သိတ္ဝာ တဏ္ဟာသောတသ္သ ပဋိသောတပဗ္ဗဇ္ဇာဒိနေက္ခမ္မဝသေန ဝီရိယာရမ္ဘော, အာရဒ္ဓဝီရိယသ္သ စ တေနေဝ ဝီရိယာရမ္ဘေန တဏ္ဟာသောတာတိက္ကမနံ နိဗ္ဗာနတီရံ ပတ္ဝာ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိဝသေန ယထာရုစိ သုခဝိဟာရောတိ။
Tatridaṃ opammasaṃsandanaṃ – nadīsoto viya anuppabandhavasena pavattamāno taṇhāsoto, tena vuyhamāno puriso viya anamatagge saṃsāravaṭṭe paribbhamanato taṇhāsotena vuyhamāno satto, tassa tattha piyarūpasātarūpavatthusmiṃ abhiniveso viya imassa cakkhādīsu abhiniveso, saūmisāvaṭṭasagaharakkhaso heṭṭhārahado viya kodhupāyāsapañcakāmaguṇamātugāmasamākulo pañcorambhāgiyasaṃyojanasamūho, tamatthaṃ yathābhūtaṃ viditvā tassa nadīsotassa paratīre ṭhito cakkhumā puriso viya sakalaṃ saṃsārādīnavaṃ sabbañca ñeyyadhammaṃ yathābhūtaṃ viditvā taṇhāsotassa paratīrabhūte nibbānathale ṭhito samantacakkhu bhagavā, tassa purisassa tasmiṃ nadiyā sotena vuyhamāne purise anukampāya rahadassa rahadādīnavassa ca ācikkhanaṃ viya taṇhāsotena vuyhamānassa sattassa mahākaruṇāya bhagavato taṇhādīnaṃ tadādīnavassa ca vibhāvanā, tassa vacanaṃ asaddahitvā anusotagāmino tassa purisassa tasmiṃ rahade maraṇappattimaraṇamattadukkhappattiyo viya bhagavato vacanaṃ asampaṭicchantassa apāyuppatti, sugatiyaṃ dukkhuppatti ca, tassa pana vacanaṃ saddahitvā hatthehi ca pādehi ca vāyāmakaraṇaṃ viya tena ca vāyāmena paratīraṃ patvā sukhena yathicchitaṭṭhānagamanaṃ viya bhagavato vacanaṃ sampaṭicchitvā taṇhādīsu ādīnavaṃ passitvā taṇhāsotassa paṭisotapabbajjādinekkhammavasena vīriyārambho, āraddhavīriyassa ca teneva vīriyārambhena taṇhāsotātikkamanaṃ nibbānatīraṃ patvā arahattaphalasamāpattivasena yathāruci sukhavihāroti.
ဂာထာသု သဟာပိ ဒုက္ခေန ဇဟေယ္ယ ကာမေတိ ဈာနမဂ္ဂာဓိဂမတ္ထံ သမထဝိပသ္သနာနုယောဂံ ကရောန္တော ဘိက္ခု ယဒိပိ တေသံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာ ကိစ္ဆေန ကသိရေန သမ္ပဇ္ဇတိ, န သုခေန ဝီထိံ ဩတရတိ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော, ဣန္ဒ္ရိယာနံ ဝာ အတိက္ခဘာဝတော။ တထာ သတိ သဟာပိ ဒုက္ခေန ဇဟေယ္ယ ကာမေ, ပဌမဇ္ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘေန္တော တတိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒန္တော ကိလေသကာမေ ပဇဟေယ္ယ။ ဧတေန ဒုက္ခပဋိပဒေ ဈာနမဂ္ဂေ ဒသ္သေတိ။
Gāthāsu sahāpi dukkhena jaheyya kāmeti jhānamaggādhigamatthaṃ samathavipassanānuyogaṃ karonto bhikkhu yadipi tesaṃ pubbabhāgapaṭipadā kicchena kasirena sampajjati, na sukhena vīthiṃ otarati pubbabhāgabhāvanāya kilesānaṃ balavabhāvato, indriyānaṃ vā atikkhabhāvato. Tathā sati sahāpi dukkhena jaheyya kāme, paṭhamajjhānena vikkhambhento tatiyamaggena samucchindanto kilesakāme pajaheyya. Etena dukkhapaṭipade jhānamagge dasseti.
ယောဂက္ခေမံ အာယတိံ ပတ္ထယာနောတိ အနာဂာမိတံ အရဟတ္တံ ဣစ္ဆန္တော အာကင္ခမာနော။ အယဉ္ဟေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယဒိပိ ဧတရဟိ ကိစ္ဆေန ကသိရေန ဈာနပုရိမမဂ္ဂေ အဓိဂစ္ဆာမိ, ဣမေ ပန နိသ္သာယ ဥပရိ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တ္ဝာ ကတကိစ္စော ပဟီနသဗ္ဗဒုက္ခော ဘဝိသ္သာမီတိ သဟာပိ ဒုက္ခေန ဈာနာဒီဟိ ကာမေ ပဇဟေယ္ယာတိ။ အထ ဝာ ယော ကာမဝိတက္ကဗဟုလော ပုဂ္ဂလော ကလ္ယာဏမိတ္တသ္သ ဝသေန ပဗ္ဗဇ္ဇံ သီလဝိသောဓနံ ဈာနာဒီနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိံ ဝာ ပဋိပဇ္ဇန္တော ကိစ္ဆေန ကသိရေန အသ္သုမုခော ရောဒမာနော တံ ဝိတက္ကံ ဝိက္ခမ္ဘေတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သဟာပိ ဒုက္ခေန ဇဟေယ္ယ ကာမေ’’တိ။ သော ဟိ ကိစ္ဆေနပိ ကာမေ ပဇဟန္တော ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ တံ ဈာနံ ပာဒကံ ကတ္ဝာ ဝိပသ္သန္တော အနုက္ကမေန အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟေယ္ယ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယောဂက္ခေမံ အာယတိံ ပတ္ထယာနော’’တိ။
Yogakkhemaṃ āyatiṃ patthayānoti anāgāmitaṃ arahattaṃ icchanto ākaṅkhamāno. Ayañhettha adhippāyo – yadipi etarahi kicchena kasirena jhānapurimamagge adhigacchāmi, ime pana nissāya upari arahattaṃ adhigantvā katakicco pahīnasabbadukkho bhavissāmīti sahāpi dukkhena jhānādīhi kāme pajaheyyāti. Atha vā yo kāmavitakkabahulo puggalo kalyāṇamittassa vasena pabbajjaṃ sīlavisodhanaṃ jhānādīnaṃ pubbabhāgapaṭipattiṃ vā paṭipajjanto kicchena kasirena assumukho rodamāno taṃ vitakkaṃ vikkhambheti, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘sahāpi dukkhena jaheyya kāme’’ti. So hi kicchenapi kāme pajahanto jhānaṃ nibbattetvā taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanto anukkamena arahatte patiṭṭhaheyya. Tena vuttaṃ ‘‘yogakkhemaṃ āyatiṃ patthayāno’’ti.
သမ္မပ္ပဇာနောတိ ဝိပသ္သနာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ သမ္မဒေဝ ပဇာနန္တော။ သုဝိမုတ္တစိတ္တောတိ တသ္သ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမသ္သ အနန္တရံ ဖလဝိမုတ္တိယာ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တစိတ္တော။ ဝိမုတ္တိယာ ဖသ္သယေ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ မဂ္ဂဖလာဓိဂမနကာလေ ဝိမုတ္တိံ နိဗ္ဗာနံ ဖသ္သယေ ဖုသေယ္ယ ပာပုဏေယ္ယ အဓိဂစ္ဆေယ္ယ သစ္ဆိကရေယ္ယ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဟိ ‘‘ဝိမုတ္တိယာ’’တိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ ဝိမုတ္တိယာ ဝာ အာရမ္မဏဘူတာယ တတ္ထ တတ္ထ တံတံဖလသမာပတ္တိကာလေ အတ္တနော ဖလစိတ္တံ ဖသ္သယေ ဖုသေယ္ယ ပာပုဏေယ္ယ, နိဗ္ဗာနောဂဓာယ ဖလသမာပတ္တိယာ ဝိဟရေယ္ယာတိ အတ္ထော။ သ ဝေဒဂူတိ သော ဝေဒသင္ခာတေန မဂ္ဂဉာဏေန စတုန္နံ သစ္စာနံ ဂတတ္တာ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဝေဒဂူ။ လောကန္တဂူတိ ခန္ဓလောကသ္သ ပရိယန္တံ ဂတော။ သေသံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။
Sammappajānoti vipassanāsahitāya maggapaññāya sammadeva pajānanto. Suvimuttacittoti tassa ariyamaggādhigamassa anantaraṃ phalavimuttiyā suṭṭhu vimuttacitto. Vimuttiyā phassaye tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ maggaphalādhigamanakāle vimuttiṃ nibbānaṃ phassaye phuseyya pāpuṇeyya adhigaccheyya sacchikareyya. Upayogatthe hi ‘‘vimuttiyā’’ti idaṃ sāmivacanaṃ. Vimuttiyā vā ārammaṇabhūtāya tattha tattha taṃtaṃphalasamāpattikāle attano phalacittaṃ phassaye phuseyya pāpuṇeyya, nibbānogadhāya phalasamāpattiyā vihareyyāti attho. Sa vedagūti so vedasaṅkhātena maggañāṇena catunnaṃ saccānaṃ gatattā paṭividdhattā vedagū. Lokantagūti khandhalokassa pariyantaṃ gato. Sesaṃ suviññeyyameva.
ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဣတိဝုတ္တကပာဠိ • Itivuttakapāḷi / ၁၀. နဒီသောတသုတ္တံ • 10. Nadīsotasuttaṃ