| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
३. नगरोपमसुत्तवण्णना
3. Nagaropamasuttavaṇṇanā
६७. ततिये यतोति यदा। पच्चन्तिमन्ति रट्ठपरियन्ते रट्ठावसाने निविट्ठं। मज्झिमदेसनगरस्स पन रक्खाकिच्चं नत्थि, तेन तं न गहितं। नगरपरिक्खारेहि सुपरिक्खतन्ति नगरालङ्कारेहि अलङ्कतं। अकरणीयन्ति अकत्तब्बं अजिनियं। गम्भीरनेमाति गम्भीरआवाटा। सुनिखाताति सुट्ठु सन्निसीदापिता। तं पनेतं एसिकाथम्भं इट्ठकाहि वा करोन्ति सिलाहि वा खदिरादीहि वा साररुक्खेहि। तं नगरगुत्तत्थाय करोन्ता बहिनगरे करोन्ति, अलङ्कारत्थाय करोन्ता अन्तोनगरे। तं इट्ठकामयं करोन्ता महन्तं आवाटं कत्वा चयं चिनित्वा उपरि अट्ठंसं कत्वा सुधाय लिम्पन्ति। यदा हत्थिना दन्तेहि अभिहतो न चलति, तदा सुलित्तो नाम होति। सिलाथम्भादयोपि अट्ठंसा एव होन्ति। ते सचे अट्ठ रतना होन्ति, चतुरतनमत्तं आवाटे पविसति, चतुरतनमत्तं उपरि होति। सोळसरतनवीसतिरतनेसुपि एसेव नयो। सब्बेसञ्हि उपड्ढं हेट्ठा होति, उपड्ढं उपरि। ते गोमुत्तवङ्का होन्ति, तेन तेसं अन्तरे पदरमयं कत्वा कम्मं कातुं सक्का होति, ते पन कतचित्तकम्मा पग्गहितद्धजाव होन्ति।
67. Tatiye yatoti yadā. Paccantimanti raṭṭhapariyante raṭṭhāvasāne niviṭṭhaṃ. Majjhimadesanagarassa pana rakkhākiccaṃ natthi, tena taṃ na gahitaṃ. Nagaraparikkhārehi suparikkhatanti nagarālaṅkārehi alaṅkataṃ. Akaraṇīyanti akattabbaṃ ajiniyaṃ. Gambhīranemāti gambhīraāvāṭā. Sunikhātāti suṭṭhu sannisīdāpitā. Taṃ panetaṃ esikāthambhaṃ iṭṭhakāhi vā karonti silāhi vā khadirādīhi vā sārarukkhehi. Taṃ nagaraguttatthāya karontā bahinagare karonti, alaṅkāratthāya karontā antonagare. Taṃ iṭṭhakāmayaṃ karontā mahantaṃ āvāṭaṃ katvā cayaṃ cinitvā upari aṭṭhaṃsaṃ katvā sudhāya limpanti. Yadā hatthinā dantehi abhihato na calati, tadā sulitto nāma hoti. Silāthambhādayopi aṭṭhaṃsā eva honti. Te sace aṭṭha ratanā honti, caturatanamattaṃ āvāṭe pavisati, caturatanamattaṃ upari hoti. Soḷasaratanavīsatiratanesupi eseva nayo. Sabbesañhi upaḍḍhaṃ heṭṭhā hoti, upaḍḍhaṃ upari. Te gomuttavaṅkā honti, tena tesaṃ antare padaramayaṃ katvā kammaṃ kātuṃ sakkā hoti, te pana katacittakammā paggahitaddhajāva honti.
परिखाति परिक्खिपित्वा ठितमातिका। अनुपरियायपथोति अन्तो पाकारस्स पाकारेन सद्धिं गतो महापथो, यत्थ ठिता बहिपाकारे ठितेहि सद्धिं युज्झन्ति। सलाकन्ति सरतोमरादिनिस्सग्गियावुधं। जेवनिकन्ति एकतोधारादिसेसावुधं।
Parikhāti parikkhipitvā ṭhitamātikā. Anupariyāyapathoti anto pākārassa pākārena saddhiṃ gato mahāpatho, yattha ṭhitā bahipākāre ṭhitehi saddhiṃ yujjhanti. Salākanti saratomarādinissaggiyāvudhaṃ. Jevanikanti ekatodhārādisesāvudhaṃ.
हत्थारोहाति सब्बेपि हत्थिआचरियहत्थिवेज्जहत्थिबन्धादयो। अस्सारोहाति सब्बेपि अस्साचरियअस्सवेज्जअस्सबन्धादयो। रथिकाति सब्बेपि रथाचरियरथयोधरथरक्खादयो। धनुग्गहाति इस्सासा। चेलकाति ये युद्धे जयद्धजं गहेत्वा पुरतो गच्छन्ति। चलकाति ‘‘इध रञ्ञो ठानं होतु, इध असुकमहामत्तस्सा’’ति एवं सेनाब्यूहकारका। पिण्डदायिकाति साहसिकमहायोधा। ते किर परसेनं पविसित्वा पिण्डपिण्डमिव छेत्वा छेत्वा दयन्ति, उप्पतित्वा निग्गच्छन्तीति अत्थो। ये वा सङ्गाममज्झे योधानं भत्तपानीयं गहेत्वा पविसन्ति, तेसम्पेतं नामं। उग्गा राजपुत्ताति उग्गतुग्गता सङ्गामावचरा राजपुत्ता। पक्खन्दिनोति ये ‘‘कस्स सीसं वा आवुधं वा आहरामा’’ति वत्वा ‘‘असुकस्सा’’ति वुत्ता सङ्गामं पक्खन्दित्वा तदेव आहरन्ति, इमे पक्खन्दन्तीति पक्खन्दिनो। महानागा विय महानागा, हत्थिआदीसुपि अभिमुखं आगच्छन्तेसु अनिवत्तिययोधानं एतं अधिवचनं। सूराति एकसूरा, ये सजालिकापि सवम्मिकापि समुद्दं तरितुं सक्कोन्ति। चम्मयोधिनोति ये चम्मकञ्चुकं वा पविसित्वा सरपरित्ताणचम्मं वा गहेत्वा युज्झन्ति। दासकपुत्ताति बलवसिनेहा घरदासयोधा । दोवारिकोति द्वारपालको। वासनलेपनसम्पन्नोति वासनेन सब्बविवरपटिच्छादनेन सुधालेपेन सम्पन्नो। बहि वा खाणुपाकारसङ्खातेन वासनेन घनमट्ठेन च सुधालेपेन सम्पन्नो पुण्णघटपन्तिं दस्सेत्वा कतचित्तकम्मपग्गहितद्धजो। तिणकट्ठोदकन्ति हत्थिअस्सादीनं घासत्थाय गेहानञ्च छादनत्थाय आहरित्वा बहूसु ठानेसु ठपिततिणञ्च, गेहकरणपचनादीनं अत्थाय आहरित्वा ठपितकट्ठञ्च, यन्तेहि पवेसेत्वा पोक्खरणीसु ठपितउदकञ्च। सन्निचितं होतीति पटिकच्चेव अनेकेसु ठानेसु सुट्ठु निचितं होति। अब्भन्तरानं रतियाति अन्तोनगरवासीनं रतिअत्थाय। अपरितस्सायाति तासं अनापज्जनत्थाय। सालियवकन्ति नानप्पकारा सालियो चेव यवा च। तिलमुग्गमासापरण्णन्ति तिलमुग्गमासा च सेसापरण्णञ्च।
Hatthārohāti sabbepi hatthiācariyahatthivejjahatthibandhādayo. Assārohāti sabbepi assācariyaassavejjaassabandhādayo. Rathikāti sabbepi rathācariyarathayodharatharakkhādayo. Dhanuggahāti issāsā. Celakāti ye yuddhe jayaddhajaṃ gahetvā purato gacchanti. Calakāti ‘‘idha rañño ṭhānaṃ hotu, idha asukamahāmattassā’’ti evaṃ senābyūhakārakā. Piṇḍadāyikāti sāhasikamahāyodhā. Te kira parasenaṃ pavisitvā piṇḍapiṇḍamiva chetvā chetvā dayanti, uppatitvā niggacchantīti attho. Ye vā saṅgāmamajjhe yodhānaṃ bhattapānīyaṃ gahetvā pavisanti, tesampetaṃ nāmaṃ. Uggā rājaputtāti uggatuggatā saṅgāmāvacarā rājaputtā. Pakkhandinoti ye ‘‘kassa sīsaṃ vā āvudhaṃ vā āharāmā’’ti vatvā ‘‘asukassā’’ti vuttā saṅgāmaṃ pakkhanditvā tadeva āharanti, ime pakkhandantīti pakkhandino. Mahānāgā viya mahānāgā, hatthiādīsupi abhimukhaṃ āgacchantesu anivattiyayodhānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Sūrāti ekasūrā, ye sajālikāpi savammikāpi samuddaṃ tarituṃ sakkonti. Cammayodhinoti ye cammakañcukaṃ vā pavisitvā saraparittāṇacammaṃ vā gahetvā yujjhanti. Dāsakaputtāti balavasinehā gharadāsayodhā . Dovārikoti dvārapālako. Vāsanalepanasampannoti vāsanena sabbavivarapaṭicchādanena sudhālepena sampanno. Bahi vā khāṇupākārasaṅkhātena vāsanena ghanamaṭṭhena ca sudhālepena sampanno puṇṇaghaṭapantiṃ dassetvā katacittakammapaggahitaddhajo. Tiṇakaṭṭhodakanti hatthiassādīnaṃ ghāsatthāya gehānañca chādanatthāya āharitvā bahūsu ṭhānesu ṭhapitatiṇañca, gehakaraṇapacanādīnaṃ atthāya āharitvā ṭhapitakaṭṭhañca, yantehi pavesetvā pokkharaṇīsu ṭhapitaudakañca. Sannicitaṃ hotīti paṭikacceva anekesu ṭhānesu suṭṭhu nicitaṃ hoti. Abbhantarānaṃ ratiyāti antonagaravāsīnaṃ ratiatthāya. Aparitassāyāti tāsaṃ anāpajjanatthāya. Sāliyavakanti nānappakārā sāliyo ceva yavā ca. Tilamuggamāsāparaṇṇanti tilamuggamāsā ca sesāparaṇṇañca.
इदानि यस्मा तथागतस्स नगरे कम्मं नाम नत्थि , नगरसदिसं पन अरियसावकं, नगरपरिक्खारसदिसे च सत्त धम्मे, चतुआहारसदिसानि च चत्तारि झानानि दस्सेत्वा एकादससु ठानेसु अरहत्तं पक्खिपित्वा देसनं विनिवट्टेस्सामीति अयं उपमा आभता। तस्मा तं देसनं पकासेतुं इदं एवमेव खोतिआदि आरद्धं। तत्थ सद्धम्मेहीति सुधम्मेहि। सद्धोति ओकप्पनसद्धाय चेव पच्चक्खसद्धाय च समन्नागतो। तत्थ दानसीलादीनं फलं सद्दहित्वा दानादिपुञ्ञकरणे सद्धा ओकप्पनसद्धा नाम। मग्गेन आगतसद्धा पच्चक्खसद्धा नाम। पसादसद्धातिपि एसा एव। तस्सा लक्खणादीहि विभागो वेदितब्बो।
Idāni yasmā tathāgatassa nagare kammaṃ nāma natthi , nagarasadisaṃ pana ariyasāvakaṃ, nagaraparikkhārasadise ca satta dhamme, catuāhārasadisāni ca cattāri jhānāni dassetvā ekādasasu ṭhānesu arahattaṃ pakkhipitvā desanaṃ vinivaṭṭessāmīti ayaṃ upamā ābhatā. Tasmā taṃ desanaṃ pakāsetuṃ idaṃ evameva khotiādi āraddhaṃ. Tattha saddhammehīti sudhammehi. Saddhoti okappanasaddhāya ceva paccakkhasaddhāya ca samannāgato. Tattha dānasīlādīnaṃ phalaṃ saddahitvā dānādipuññakaraṇe saddhā okappanasaddhā nāma. Maggena āgatasaddhā paccakkhasaddhā nāma. Pasādasaddhātipi esā eva. Tassā lakkhaṇādīhi vibhāgo veditabbo.
‘‘सम्पक्खन्दनलक्खणा च, महाराज, सद्धा सम्पसादनलक्खणा चा’’ति (मि॰ प॰ २.१.१०) हि वचनतो इदं सद्धाय लक्खणं नाम। ‘‘तीहि, भिक्खवे, ठानेहि सद्धो पसन्नो वेदितब्बो। कतमेहि तीहि? सीलवन्तानं दस्सनकामो होती’’तिआदिना (अ॰ नि॰ ३.४२) नयेन वुत्तं पन सद्धाय निमित्तं नाम। ‘‘को चाहारो सद्धाय, सद्धम्मस्सवनन्तिस्स वचनीय’’न्ति (अ॰ नि॰ १०.६१) अयं पनस्सा आहारो नाम। ‘‘सद्धापब्बजितस्स, भिक्खवे, भिक्खुनो अयं अनुधम्मो होति, यं रूपे निब्बिदाबहुलो विहरिस्सती’’ति अयमस्स अनुधम्मो नाम। ‘‘सद्धा बन्धति पाथेय्यं, सिरी भोगानमासयो’’ (सं॰ नि॰ १.७९)। ‘‘सद्धा दुतिया पुरिसस्स होति’’ (सं॰ नि॰ १.३६)। ‘‘सद्धाय तरति ओघं’’ (सं॰ नि॰ १.२४६)। ‘‘सद्धा बीजं तपो वुट्ठि’’ (सु॰ नि॰ ७७; सं॰ नि॰ १.१९७)। ‘‘सद्धाहत्थो महानागो। उपेखासेतदन्तवा’’तिआदीसु पन सुत्तेसु एतिस्सा बद्धभत्तपुटादिसरिक्खताय अनेकसरसता भगवता पकासिता। इमस्मिं पन नगरोपमसुत्तन्ते एसा अचलसुप्पतिट्ठितताय एसिकाथम्भसदिसा कत्वा दस्सिता।
‘‘Sampakkhandanalakkhaṇā ca, mahārāja, saddhā sampasādanalakkhaṇā cā’’ti (mi. pa. 2.1.10) hi vacanato idaṃ saddhāya lakkhaṇaṃ nāma. ‘‘Tīhi, bhikkhave, ṭhānehi saddho pasanno veditabbo. Katamehi tīhi? Sīlavantānaṃ dassanakāmo hotī’’tiādinā (a. ni. 3.42) nayena vuttaṃ pana saddhāya nimittaṃ nāma. ‘‘Ko cāhāro saddhāya, saddhammassavanantissa vacanīya’’nti (a. ni. 10.61) ayaṃ panassā āhāro nāma. ‘‘Saddhāpabbajitassa, bhikkhave, bhikkhuno ayaṃ anudhammo hoti, yaṃ rūpe nibbidābahulo viharissatī’’ti ayamassa anudhammo nāma. ‘‘Saddhā bandhati pātheyyaṃ, sirī bhogānamāsayo’’ (saṃ. ni. 1.79). ‘‘Saddhā dutiyā purisassa hoti’’ (saṃ. ni. 1.36). ‘‘Saddhāya tarati oghaṃ’’ (saṃ. ni. 1.246). ‘‘Saddhā bījaṃ tapo vuṭṭhi’’ (su. ni. 77; saṃ. ni. 1.197). ‘‘Saddhāhattho mahānāgo. Upekhāsetadantavā’’tiādīsu pana suttesu etissā baddhabhattapuṭādisarikkhatāya anekasarasatā bhagavatā pakāsitā. Imasmiṃ pana nagaropamasuttante esā acalasuppatiṭṭhitatāya esikāthambhasadisā katvā dassitā.
सद्धेसिकोति सद्धं एसिकाथम्भं कत्वा अरियसावको अकुसलं पजहतीति इमिना नयेन सब्बपदेसु योजना कातब्बा। अपिचेत्थ हिरोत्तप्पेहि तीसु द्वारेसु संवरो सम्पज्जति, सो चतुपारिसुद्धिसीलं होति । इति इमस्मिं सुत्ते एकादससु ठानेसु अरहत्तं पक्खिपित्वा देसनाय कूटं गहितन्ति वेदितब्बं।
Saddhesikoti saddhaṃ esikāthambhaṃ katvā ariyasāvako akusalaṃ pajahatīti iminā nayena sabbapadesu yojanā kātabbā. Apicettha hirottappehi tīsu dvāresu saṃvaro sampajjati, so catupārisuddhisīlaṃ hoti . Iti imasmiṃ sutte ekādasasu ṭhānesu arahattaṃ pakkhipitvā desanāya kūṭaṃ gahitanti veditabbaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ३. नगरोपमसुत्तं • 3. Nagaropamasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ३. नगरोपमसुत्तवण्णना • 3. Nagaropamasuttavaṇṇanā
