| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೇ
Khuddakanikāye
ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ
Theragāthā-aṭṭhakathā
(ದುತಿಯೋ ಭಾಗೋ)
(Dutiyo bhāgo)
೪. ಚತುಕ್ಕನಿಪಾತೋ
4. Catukkanipāto
೧. ನಾಗಸಮಾಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
1. Nāgasamālattheragāthāvaṇṇanā
ಅಲಙ್ಕತಾತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ನಾಗಸಮಾಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಗಿಮ್ಹಸಮಯೇ ಸೂರಿಯಾತಪಸನ್ತತ್ತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಛತ್ತಂ ಅದಾಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ನಾಗಸಮಾಲೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಞಾತಿಸಮಾಗಮೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ಏಕದಿವಸಂ ನಗರಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಂ ಅಞ್ಞತರಂ ನಚ್ಚಕಿಂ ಮಹಾಪಥೇ ತೂರಿಯೇಸು ವಜ್ಜನ್ತೇಸು ನಚ್ಚನ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಅಯಂ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ತಥಾ ತಥಾ ಪರಿವತ್ತಿ, ಅಹೋ ಅನಿಚ್ಚಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಖಯವಯಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೨.೪೬.೩೭-೪೮) –
Alaṅkatātiādikā āyasmato nāgasamālattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto gimhasamaye sūriyātapasantattāya bhūmiyā gacchantaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso chattaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sakyarājakule nibbattitvā nāgasamāloti laddhanāmo vayappatto ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā kiñci kālaṃ bhagavato upaṭṭhāko ahosi. So ekadivasaṃ nagaraṃ piṇḍāya paviṭṭho alaṅkatapaṭiyattaṃ aññataraṃ naccakiṃ mahāpathe tūriyesu vajjantesu naccantiṃ disvā, ‘‘ayaṃ cittakiriyavāyodhātuvipphāravasena karajakāyassa tathā tathā parivatti, aho aniccā saṅkhārā’’ti khayavayaṃ paṭṭhapetvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.46.37-48) –
‘‘ಅಙ್ಗಾರಜಾತಾ ಪಥವೀ, ಕುಕ್ಕುಳಾನುಗತಾ ಮಹೀ।
‘‘Aṅgārajātā pathavī, kukkuḷānugatā mahī;
ಪದುಮುತ್ತರೋ ಭಗವಾ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸಮ್ಹಿ ಚಙ್ಕಮಿ॥
Padumuttaro bhagavā, abbhokāsamhi caṅkami.
‘‘ಪಣ್ಡರಂ ಛತ್ತಮಾದಾಯ, ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಹಂ।
‘‘Paṇḍaraṃ chattamādāya, addhānaṃ paṭipajjahaṃ;
ತತ್ಥ ದಿಸ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ವಿತ್ತಿ ಮೇ ಉಪಪಜ್ಜಥ॥
Tattha disvāna sambuddhaṃ, vitti me upapajjatha.
‘‘ಮರೀಚಿಯೋತ್ಥಟಾ ಭೂಮಿ, ಅಙ್ಗಾರಾವ ಮಹೀ ಅಯಂ।
‘‘Marīciyotthaṭā bhūmi, aṅgārāva mahī ayaṃ;
ಉಪಹನ್ತಿ ಮಹಾವಾತಾ, ಸರೀರಸ್ಸಾಸುಖೇಪನಾ॥
Upahanti mahāvātā, sarīrassāsukhepanā.
‘‘ಸೀತಂ ಉಣ್ಹಂ ವಿಹನನ್ತಂ, ವಾತಾತಪನಿವಾರಣಂ।
‘‘Sītaṃ uṇhaṃ vihanantaṃ, vātātapanivāraṇaṃ;
ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹ ಇಮಂ ಛತ್ತಂ, ಫಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ ನಿಬ್ಬುತಿಂ॥
Paṭiggaṇha imaṃ chattaṃ, phassayissāmi nibbutiṃ.
‘‘ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಕಾರುಣಿಕೋ, ಪದುಮುತ್ತರೋ ಮಹಾಯಸೋ।
‘‘Anukampako kāruṇiko, padumuttaro mahāyaso;
ಮಮ ಸಙ್ಕಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯ, ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿ ತದಾ ಜಿನೋ॥
Mama saṅkappamaññāya, paṭiggaṇhi tadā jino.
‘‘ತಿಂಸಕಪ್ಪಾನಿ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಮಕಾರಯಿಂ।
‘‘Tiṃsakappāni devindo, devarajjamakārayiṃ;
ಸತಾನಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಅಹೋಸಹಂ॥
Satānaṃ pañcakkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.
‘‘ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ವಿಪುಲಂ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಂ।
‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;
ಅನುಭೋಮಿ ಸಕಂ ಕಮ್ಮಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಸುಕತಮತ್ತನೋ॥
Anubhomi sakaṃ kammaṃ, pubbe sukatamattano.
‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜಾತಿ, ಚರಿಮೋ ವತ್ತತೇ ಭವೋ।
‘‘Ayaṃ me pacchimā jāti, carimo vattate bhavo;
ಅಜ್ಜಾಪಿ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಂ ಮೇ, ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಧರೀಯತಿ॥
Ajjāpi setacchattaṃ me, sabbakālaṃ dharīyati.
‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಛತ್ತಮದದಿಂ ತದಾ।
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ chattamadadiṃ tadā;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಛತ್ತದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, chattadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ –
Arahattaṃ pana patvā –
೨೬೭.
267.
‘‘ಅಲಙ್ಕತಾ ಸುವಸನಾ, ಮಾಲಿನೀ ಚನ್ದನುಸ್ಸದಾ।
‘‘Alaṅkatā suvasanā, mālinī candanussadā;
ಮಜ್ಝೇ ಮಹಾಪಥೇ ನಾರೀ, ತೂರಿಯೇ ನಚ್ಚತಿ ನಟ್ಟಕೀ॥
Majjhe mahāpathe nārī, tūriye naccati naṭṭakī.
೨೬೮.
268.
‘‘ಪಿಣ್ಡಿಕಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋಹಂ, ಗಚ್ಛನ್ತೋ ನಂ ಉದಿಕ್ಖಿಸಂ।
‘‘Piṇḍikāya paviṭṭhohaṃ, gacchanto naṃ udikkhisaṃ;
ಅಲಙ್ಕತಂ ಸುವಸನಂ, ಮಚ್ಚುಪಾಸಂವ ಓಡ್ಡಿತಂ॥
Alaṅkataṃ suvasanaṃ, maccupāsaṃva oḍḍitaṃ.
೨೬೯.
269.
‘‘ತತೋ ಮೇ ಮನಸೀಕಾರೋ, ಯೋನಿಸೋ ಉದಪಜ್ಜಥ।
‘‘Tato me manasīkāro, yoniso udapajjatha;
ಆದೀನವೋ ಪಾತುರಹು, ನಿಬ್ಬಿದಾ ಸಮತಿಟ್ಠಥ॥
Ādīnavo pāturahu, nibbidā samatiṭṭhatha.
೨೭೦.
270.
‘‘ತತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇ, ಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ।
‘‘Tato cittaṃ vimucci me, passa dhammasudhammataṃ;
ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥ –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
ಚತೂಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ।
Catūhi gāthāhi attano paṭipattikittanamukhena aññaṃ byākāsi.
ತತ್ಥ ಅಲಙ್ಕತಾತಿ ಹತ್ಥೂಪಗಾದಿಆಭರಣೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತಗತ್ತಾ। ಸುವಸನಾತಿ ಸುನ್ದರವಸನಾ ಸೋಭನವತ್ಥನಿವತ್ಥಾ। ಮಾಲಿನೀತಿ ಮಾಲಾಧಾರಿನೀ ಪಿಳನ್ಧಿತಪುಪ್ಫಮಾಲಾ। ಚನ್ದನುಸ್ಸದಾತಿ ಚನ್ದನಾನುಲೇಪಲಿತ್ತಸರೀರಾ। ಮಜ್ಝೇ ಮಹಾಪಥೇ ನಾರೀ, ತೂರಿಯೇ ನಚ್ಚತಿ ನಟ್ಟಕೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಏಕಾ ನಾರೀ ನಟ್ಟಕೀ ನಾಟಕಿತ್ಥೀ ನಗರವೀಥಿಯಾ ಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೇ ತೂರಿಯೇ ವಜ್ಜನ್ತೇ ನಚ್ಚತಿ, ಯಥಾಪಟ್ಠಪಿತಂ ನಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ।
Tattha alaṅkatāti hatthūpagādiābharaṇehi alaṅkatagattā. Suvasanāti sundaravasanā sobhanavatthanivatthā. Mālinīti mālādhārinī piḷandhitapupphamālā. Candanussadāti candanānulepalittasarīrā. Majjhe mahāpathe nārī, tūriye naccati naṭṭakīti yathāvuttaṭṭhāne ekā nārī naṭṭakī nāṭakitthī nagaravīthiyā majjhe pañcaṅgike tūriye vajjante naccati, yathāpaṭṭhapitaṃ naccaṃ karoti.
ಪಿಣ್ಡಿಕಾಯಾತಿ ಭಿಕ್ಖಾಯ। ಪವಿಟ್ಠೋಹನ್ತಿ ನಗರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಅಹಂ। ಗಚ್ಛನ್ತೋ ನಂ ಉದಿಕ್ಖಿಸನ್ತಿ ನಗರವೀಥಿಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪರಿಸ್ಸಯಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ವೀಥಿಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಂ ನಟ್ಟಕಿಂ ಓಲೋಕೇಸಿಂ। ಕಿಂ ವಿಯ? ಮಚ್ಚುಪಾಸಂವ ಓಡ್ಡಿತನ್ತಿ ಯಥಾ ಮಚ್ಚುಸ್ಸ ಮಚ್ಚುರಾಜಸ್ಸ ಪಾಸಭೂತೋ ರೂಪಾದಿಕೋ ಓಡ್ಡಿತೋ ಲೋಕೇ ಅನುವಿಚರಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಏಕಂಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಅನತ್ಥಾವಹೋ, ಏವಂ ಸಾಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾನೇ ಠಿತಾನಂ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಏಕಂಸತೋ ಅನತ್ಥಾವಹಾತಿ ಮಚ್ಚುಪಾಸಸದಿಸೀ ವುತ್ತಾ।
Piṇḍikāyāti bhikkhāya. Paviṭṭhohanti nagaraṃ paviṭṭho ahaṃ. Gacchanto naṃ udikkhisanti nagaravīthiyaṃ gacchanto parissayapariharaṇatthaṃ vīthiṃ olokento taṃ naṭṭakiṃ olokesiṃ. Kiṃ viya? Maccupāsaṃva oḍḍitanti yathā maccussa maccurājassa pāsabhūto rūpādiko oḍḍito loke anuvicaritvā ṭhito ekaṃsena sattānaṃ anatthāvaho, evaṃ sāpi appaṭisaṅkhāne ṭhitānaṃ andhaputhujjanānaṃ ekaṃsato anatthāvahāti maccupāsasadisī vuttā.
ತತೋತಿ ತಸ್ಮಾ ಮಚ್ಚುಪಾಸಸದಿಸತ್ತಾ। ಮೇತಿ ಮಯ್ಹಂ। ಮನಸೀಕಾರೋ ಯೋನಿಸೋ ಉದಪಜ್ಜಥಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾತೋ ನ್ಹಾರುಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಮಂಸೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ ಛವಿಯಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಅಸುಚಿದುಗ್ಗನ್ಧಜೇಗುಚ್ಛಪಟಿಕ್ಕೂಲೋ ಅನಿಚ್ಚುಚ್ಛಾದನಪರಿಮದ್ದನಭೇದನವಿದ್ಧಂಸನಧಮ್ಮೋ ಈದಿಸೇ ವಿಕಾರೇ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ಆದೀನವೋ ಪಾತುರಹೂತಿ ಏವಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಸಭಾವೂಪಧಾರಣಮುಖೇನ ತಸ್ಸ ಚ ತಂನಿಸ್ಸಿತಾನಞ್ಚ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಸರಸಪಭಙ್ಗುತಞ್ಚ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ತೇಸು ಚ ಯಕ್ಖರಕ್ಖಸಾದೀಸು ವಿಯ ಭಯತೋ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೇಸು ತತ್ಥ ಮೇ ಅನೇಕಾಕಾರಆದೀನವೋ ದೋಸೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ। ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಚ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಆನಿಸಂಸೋ। ನಿಬ್ಬಿದಾ ಸಮತಿಟ್ಠಥಾತಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನಂ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾನುಭಾವಸಿದ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಿದಾಞಾಣಂ ಮಮ ಹದಯೇ ಸಣ್ಠಾಸಿ, ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಗಹಣೇ ಚಿತ್ತಂ ನಾಹೋಸಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಮುಞ್ಚಿತುಕಾಮತಾದಿವಸೇನ ತತ್ಥ ಉದಾಸೀನಮೇವ ಜಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tatoti tasmā maccupāsasadisattā. Meti mayhaṃ. Manasīkāro yoniso udapajjathāti ‘‘ayaṃ aṭṭhisaṅghāto nhārusambandho maṃsena anupalitto chaviyā paṭicchanno asuciduggandhajegucchapaṭikkūlo aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammo īdise vikāre dassetī’’ti evaṃ yoniso manasikāro uppajji. Ādīnavo pāturahūti evaṃ kāyassa sabhāvūpadhāraṇamukhena tassa ca taṃnissitānañca cittacetasikānaṃ udayabbayaṃ sarasapabhaṅgutañca manasi karoto tesu ca yakkharakkhasādīsu viya bhayato upaṭṭhahantesu tattha me anekākāraādīnavo doso pāturahosi. Tappaṭipakkhato ca nibbāne ānisaṃso. Nibbidā samatiṭṭhathāti nibbindanaṃ ādīnavānupassanānubhāvasiddhaṃ nibbidāñāṇaṃ mama hadaye saṇṭhāsi, muhuttampi tesaṃ rūpārūpadhammānaṃ gahaṇe cittaṃ nāhosi, aññadatthu muñcitukāmatādivasena tattha udāsīnameva jātanti attho.
ತತೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣತೋ ಪರಂ। ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿ ಮೇತಿ ಲೋಕುತ್ತರಭಾವನಾಯ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ। ಏತೇನ ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ವಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ ನಾಮ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ವಿಮುತ್ತಾತಿ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
Tatoti vipassanāñāṇato paraṃ. Cittaṃ vimucci meti lokuttarabhāvanāya vattamānāya maggapaṭipāṭiyā sabbakilesehi mama cittaṃ vimuttaṃ ahosi. Etena phaluppattiṃ dasseti. Maggakkhaṇe hi kilesā vimuccanti nāma, phalakkhaṇe vimuttāti. Sesaṃ vuttanayameva.
ನಾಗಸಮಾಲತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Nāgasamālattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೧. ನಾಗಸಮಾಲತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 1. Nāgasamālattheragāthā
