Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya

    ५. धम्मिकवग्गो

    5. Dhammikavaggo

    १. नागसुत्तं

    1. Nāgasuttaṃ

    ४३. एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय सावत्थियं पिण्डाय पाविसि। सावत्थियं पिण्डाय चरित्वा पच्छाभत्तं पिण्डपातपटिक्‍कन्तो आयस्मन्तं आनन्दं आमन्तेसि – ‘‘आयामानन्द , येन पुब्बारामो मिगारमातुपासादो तेनुपसङ्कमिस्साम दिवाविहाराया’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो आयस्मा आनन्दो भगवतो पच्‍चस्सोसि।

    43. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya sāvatthiyaṃ piṇḍāya pāvisi. Sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda , yena pubbārāmo migāramātupāsādo tenupasaṅkamissāma divāvihārāyā’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.

    अथ खो भगवा आयस्मता आनन्देन सद्धिं येन पुब्बारामो मिगारमातुपासादो तेनुपसङ्कमि। अथ खो भगवा सायन्हसमयं पटिसल्‍लाना वुट्ठितो आयस्मन्तं आनन्दं आमन्तेसि – ‘‘आयामानन्द, येन पुब्बकोट्ठको तेनुपसङ्कमिस्साम गत्तानि परिसिञ्‍चितु’’न्ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो आयस्मा आनन्दो भगवतो पच्‍चस्सोसि। अथ खो भगवा आयस्मता आनन्देन सद्धिं येन पुब्बकोट्ठको तेनुपसङ्कमि गत्तानि परिसिञ्‍चितुं। पुब्बकोट्ठके गत्तानि परिसिञ्‍चित्वा पच्‍चुत्तरित्वा एकचीवरो अट्ठासि गत्तानि पुब्बापयमानो।

    Atha kho bhagavā āyasmatā ānandena saddhiṃ yena pubbārāmo migāramātupāsādo tenupasaṅkami. Atha kho bhagavā sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda, yena pubbakoṭṭhako tenupasaṅkamissāma gattāni parisiñcitu’’nti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. Atha kho bhagavā āyasmatā ānandena saddhiṃ yena pubbakoṭṭhako tenupasaṅkami gattāni parisiñcituṃ. Pubbakoṭṭhake gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno.

    तेन खो पन समयेन रञ्‍ञो पसेनदिस्स कोसलस्स सेतो नाम नागो महातूरिय 1 ताळितवादितेन पुब्बकोट्ठका पच्‍चुत्तरति। अपिस्सु तं जनो दिस्वा एवमाह – ‘‘अभिरूपो वत, भो, रञ्‍ञो नागो; दस्सनीयो वत, भो, रञ्‍ञो नागो; पासादिको वत, भो, रञ्‍ञो नागो; कायुपपन्‍नो वत, भो, रञ्‍ञो नागो’’ति! एवं वुत्ते आयस्मा उदायी भगवन्तं एतदवोच – ‘‘हत्थिमेव नु खो, भन्ते, महन्तं ब्रहन्तं 2 कायुपपन्‍नं जनो दिस्वा एवमाह – ‘नागो वत, भो, नागो’ति, उदाहु अञ्‍ञम्पि कञ्‍चि 3 महन्तं ब्रहन्तं कायुपपन्‍नं जनो दिस्वा एवमाह – ‘नागो वत, भो, नागो’’’ति? ‘‘हत्थिम्पि खो, उदायि, महन्तं ब्रहन्तं कायुपपन्‍नं जनो दिस्वा एवमाह – ‘नागो वत, भो, नागो’ति! अस्सम्पि खो, उदायि, महन्तं ब्रहन्तं…पे॰… गोणम्पि खो, उदायि , महन्तं ब्रहन्तं…पे॰… उरगम्पि 4 खो, उदायि, महन्तं ब्रहन्तं…पे॰… रुक्खम्पि खो, उदायि , महन्तं ब्रहन्तं…पे॰… मनुस्सम्पि खो, उदायि, महन्तं ब्रहन्तं कायुपपन्‍नं जनो दिस्वा एवमाह – ‘नागो वत, भो, नागो’ति! अपि च, उदायि, यो सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय आगुं न करोति कायेन वाचाय मनसा, तमहं ‘नागो’ति ब्रूमी’’ति।

    Tena kho pana samayena rañño pasenadissa kosalassa seto nāma nāgo mahātūriya 5 tāḷitavāditena pubbakoṭṭhakā paccuttarati. Apissu taṃ jano disvā evamāha – ‘‘abhirūpo vata, bho, rañño nāgo; dassanīyo vata, bho, rañño nāgo; pāsādiko vata, bho, rañño nāgo; kāyupapanno vata, bho, rañño nāgo’’ti! Evaṃ vutte āyasmā udāyī bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘hatthimeva nu kho, bhante, mahantaṃ brahantaṃ 6 kāyupapannaṃ jano disvā evamāha – ‘nāgo vata, bho, nāgo’ti, udāhu aññampi kañci 7 mahantaṃ brahantaṃ kāyupapannaṃ jano disvā evamāha – ‘nāgo vata, bho, nāgo’’’ti? ‘‘Hatthimpi kho, udāyi, mahantaṃ brahantaṃ kāyupapannaṃ jano disvā evamāha – ‘nāgo vata, bho, nāgo’ti! Assampi kho, udāyi, mahantaṃ brahantaṃ…pe… goṇampi kho, udāyi , mahantaṃ brahantaṃ…pe… uragampi 8 kho, udāyi, mahantaṃ brahantaṃ…pe… rukkhampi kho, udāyi , mahantaṃ brahantaṃ…pe… manussampi kho, udāyi, mahantaṃ brahantaṃ kāyupapannaṃ jano disvā evamāha – ‘nāgo vata, bho, nāgo’ti! Api ca, udāyi, yo sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya āguṃ na karoti kāyena vācāya manasā, tamahaṃ ‘nāgo’ti brūmī’’ti.

    ‘‘अच्छरियं, भन्ते, अब्भुतं, भन्ते! याव सुभासितं चिदं, भन्ते, भगवता – अपि च, उदायि, यो सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय आगुं न करोति कायेन वाचाय मनसा, तमहं ‘नागो’ति ब्रूमी’’ति। इदञ्‍च पनाहं, भन्ते, भगवता सुभासितं इमाहि गाथाहि अनुमोदामि –

    ‘‘Acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante! Yāva subhāsitaṃ cidaṃ, bhante, bhagavatā – api ca, udāyi, yo sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya āguṃ na karoti kāyena vācāya manasā, tamahaṃ ‘nāgo’ti brūmī’’ti. Idañca panāhaṃ, bhante, bhagavatā subhāsitaṃ imāhi gāthāhi anumodāmi –

    ‘‘मनुस्सभूतं सम्बुद्धं, अत्तदन्तं समाहितं।

    ‘‘Manussabhūtaṃ sambuddhaṃ, attadantaṃ samāhitaṃ;

    इरियमानं ब्रह्मपथे, चित्तस्सूपसमे रतं॥

    Iriyamānaṃ brahmapathe, cittassūpasame rataṃ.

    ‘‘यं मनुस्सा नमस्सन्ति, सब्बधम्मान पारगुं।

    ‘‘Yaṃ manussā namassanti, sabbadhammāna pāraguṃ;

    देवापि तं 9 नमस्सन्ति, इति मे अरहतो सुतं॥

    Devāpi taṃ 10 namassanti, iti me arahato sutaṃ.

    ‘‘सब्बसंयोजनातीतं, वना निब्बन 11 मागतं।

    ‘‘Sabbasaṃyojanātītaṃ, vanā nibbana 12 māgataṃ;

    कामेहि नेक्खम्मरतं 13, मुत्तं सेलाव कञ्‍चनं॥

    Kāmehi nekkhammarataṃ 14, muttaṃ selāva kañcanaṃ.

    ‘‘सब्बे अच्‍चरुची नागो, हिमवाञ्‍ञे सिलुच्‍चये।

    ‘‘Sabbe accarucī nāgo, himavāññe siluccaye;

    सब्बेसं नागनामानं, सच्‍चनामो अनुत्तरो॥

    Sabbesaṃ nāganāmānaṃ, saccanāmo anuttaro.

    ‘‘नागं वो 15 कित्तयिस्सामि, न हि आगुं करोति सो।

    ‘‘Nāgaṃ vo 16 kittayissāmi, na hi āguṃ karoti so;

    सोरच्‍चं अविहिंसा च, पादा नागस्स ते दुवे॥

    Soraccaṃ avihiṃsā ca, pādā nāgassa te duve.

    ‘‘तपो च ब्रह्मचरियं, चरणा नागस्स त्यापरे।

    ‘‘Tapo ca brahmacariyaṃ, caraṇā nāgassa tyāpare;

    सद्धाहत्थो महानागो, उपेक्खासेतदन्तवा॥

    Saddhāhattho mahānāgo, upekkhāsetadantavā.

    ‘‘सति गीवा सिरो पञ्‍ञा, वीमंसा धम्मचिन्तना।

    ‘‘Sati gīvā siro paññā, vīmaṃsā dhammacintanā;

    धम्मकुच्छिसमातपो, विवेको तस्स वालधि॥

    Dhammakucchisamātapo, viveko tassa vāladhi.

    ‘‘सो झायी अस्सासरतो, अज्झत्तं सुसमाहितो 17।

    ‘‘So jhāyī assāsarato, ajjhattaṃ susamāhito 18;

    गच्छं समाहितो नागो, ठितो नागो समाहितो॥

    Gacchaṃ samāhito nāgo, ṭhito nāgo samāhito.

    ‘‘सेय्यं समाहितो नागो, निसिन्‍नोपि समाहितो।

    ‘‘Seyyaṃ samāhito nāgo, nisinnopi samāhito;

    सब्बत्थ संवुतो नागो, एसा नागस्स सम्पदा॥

    Sabbattha saṃvuto nāgo, esā nāgassa sampadā.

    ‘‘भुञ्‍जति अनवज्‍जानि, सावज्‍जानि न भुञ्‍जति।

    ‘‘Bhuñjati anavajjāni, sāvajjāni na bhuñjati;

    घासमच्छादनं लद्धा, सन्‍निधिं परिवज्‍जयं॥

    Ghāsamacchādanaṃ laddhā, sannidhiṃ parivajjayaṃ.

    ‘‘संयोजनं अणुं थूलं, सब्बं छेत्वान बन्धनं।

    ‘‘Saṃyojanaṃ aṇuṃ thūlaṃ, sabbaṃ chetvāna bandhanaṃ;

    येन येनेव गच्छति, अनपेक्खोव गच्छति॥

    Yena yeneva gacchati, anapekkhova gacchati.

    ‘‘यथापि उदके जातं, पुण्डरीकं पवड्ढति।

    ‘‘Yathāpi udake jātaṃ, puṇḍarīkaṃ pavaḍḍhati;

    नुपलिप्पति 19 तोयेन, सुचिगन्धं मनोरमं॥

    Nupalippati 20 toyena, sucigandhaṃ manoramaṃ.

    ‘‘तथेव लोके सुजातो, बुद्धो लोके विहरति।

    ‘‘Tatheva loke sujāto, buddho loke viharati;

    नुपलिप्पति लोकेन, तोयेन पदुमं यथा॥

    Nupalippati lokena, toyena padumaṃ yathā.

    ‘‘महागिनीव जलितो 21, अनाहारूपसम्मति।

    ‘‘Mahāginīva jalito 22, anāhārūpasammati;

    सङ्खारेसूपसन्तेसु 23, निब्बुतोति पवुच्‍चति॥

    Saṅkhāresūpasantesu 24, nibbutoti pavuccati.

    ‘‘अत्थस्सायं विञ्‍ञापनी, उपमा विञ्‍ञूहि देसिता।

    ‘‘Atthassāyaṃ viññāpanī, upamā viññūhi desitā;

    विञ्‍ञस्सन्ति 25 महानागा, नागं नागेन देसितं॥

    Viññassanti 26 mahānāgā, nāgaṃ nāgena desitaṃ.

    ‘‘वीतरागो वीतदोसो, वीतमोहो अनासवो।

    ‘‘Vītarāgo vītadoso, vītamoho anāsavo;

    सरीरं विजहं नागो, परिनिब्बिस्सति 27 अनासवो’’ति॥ पठमं।

    Sarīraṃ vijahaṃ nāgo, parinibbissati 28 anāsavo’’ti. paṭhamaṃ;




    Next: २. मिगसालासुत्तं • 2. Migasālāsuttaṃ




    Footnotes:
    1. महातुरिय (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)
    2. महन्तं ब्रुहन्तं (सी॰), महत्तं ब्रह्मत्तं (क॰)
    3. किञ्‍चि (क॰)
    4. नागम्पि (क॰)
    5. mahāturiya (sī. syā. kaṃ. pī.)
    6. mahantaṃ bruhantaṃ (sī.), mahattaṃ brahmattaṃ (ka.)
    7. kiñci (ka.)
    8. nāgampi (ka.)
    9. नं (सी॰ पी॰)
    10. naṃ (sī. pī.)
    11. निब्बान (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)
    12. nibbāna (sī. syā. kaṃ. pī.)
    13. नेक्खम्मे रतं (क॰ सी॰)
    14. nekkhamme rataṃ (ka. sī.)
    15. ते (क॰)
    16. te (ka.)
    17. अज्झत्तुपसमाहितो (स्या॰ क॰)
    18. ajjhattupasamāhito (syā. ka.)
    19. न उपलिप्पति (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰), नुपलिम्पति (क॰)
    20. na upalippati (sī. syā. kaṃ. pī.), nupalimpati (ka.)
    21. महाग्गिनि पज्‍जलितो (सी॰ स्या॰ कं॰)
    22. mahāggini pajjalito (sī. syā. kaṃ.)
    23. अङ्गारेसु च सन्तेसु (क॰)
    24. aṅgāresu ca santesu (ka.)
    25. विञ्‍ञिस्सन्ति (क॰)
    26. viññissanti (ka.)
    27. परिनिब्बाति (पी॰ क॰)
    28. parinibbāti (pī. ka.)



    Related texts:



    अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १. नागसुत्तवण्णना • 1. Nāgasuttavaṇṇanā

    टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / १. नागसुत्तवण्णना • 1. Nāgasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact