Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්ගුත්තරනිකාය • Aṅguttaranikāya |
5. ධම්මිකවග්ගො
5. Dhammikavaggo
1. නාගසුත්තං
1. Nāgasuttaṃ
43. එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථියං පිණ්ඩාය පාවිසි. සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද , යෙන පුබ්බාරාමො මිගාරමාතුපාසාදො තෙනුපසඞ්කමිස්සාම දිවාවිහාරායා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි.
43. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya sāvatthiyaṃ piṇḍāya pāvisi. Sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda , yena pubbārāmo migāramātupāsādo tenupasaṅkamissāma divāvihārāyā’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
අථ ඛො භගවා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං යෙන පුබ්බාරාමො මිගාරමාතුපාසාදො තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන පුබ්බකොට්ඨකො තෙනුපසඞ්කමිස්සාම ගත්තානි පරිසිඤ්චිතු’’න්ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං යෙන පුබ්බකොට්ඨකො තෙනුපසඞ්කමි ගත්තානි පරිසිඤ්චිතුං. පුබ්බකොට්ඨකෙ ගත්තානි පරිසිඤ්චිත්වා පච්චුත්තරිත්වා එකචීවරො අට්ඨාසි ගත්තානි පුබ්බාපයමානො.
Atha kho bhagavā āyasmatā ānandena saddhiṃ yena pubbārāmo migāramātupāsādo tenupasaṅkami. Atha kho bhagavā sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda, yena pubbakoṭṭhako tenupasaṅkamissāma gattāni parisiñcitu’’nti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. Atha kho bhagavā āyasmatā ānandena saddhiṃ yena pubbakoṭṭhako tenupasaṅkami gattāni parisiñcituṃ. Pubbakoṭṭhake gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno.
තෙන ඛො පන සමයෙන රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස සෙතො නාම නාගො මහාතූරිය 1 තාළිතවාදිතෙන පුබ්බකොට්ඨකා පච්චුත්තරති. අපිස්සු තං ජනො දිස්වා එවමාහ – ‘‘අභිරූපො වත, භො, රඤ්ඤො නාගො; දස්සනීයො වත, භො, රඤ්ඤො නාගො; පාසාදිකො වත, භො, රඤ්ඤො නාගො; කායුපපන්නො වත, භො, රඤ්ඤො නාගො’’ති! එවං වුත්තෙ ආයස්මා උදායී භගවන්තං එතදවොච – ‘‘හත්ථිමෙව නු ඛො, භන්තෙ, මහන්තං බ්රහන්තං 2 කායුපපන්නං ජනො දිස්වා එවමාහ – ‘නාගො වත, භො, නාගො’ති, උදාහු අඤ්ඤම්පි කඤ්චි 3 මහන්තං බ්රහන්තං කායුපපන්නං ජනො දිස්වා එවමාහ – ‘නාගො වත, භො, නාගො’’’ති? ‘‘හත්ථිම්පි ඛො, උදායි, මහන්තං බ්රහන්තං කායුපපන්නං ජනො දිස්වා එවමාහ – ‘නාගො වත, භො, නාගො’ති! අස්සම්පි ඛො, උදායි, මහන්තං බ්රහන්තං…පෙ.… ගොණම්පි ඛො, උදායි , මහන්තං බ්රහන්තං…පෙ.… උරගම්පි 4 ඛො, උදායි, මහන්තං බ්රහන්තං…පෙ.… රුක්ඛම්පි ඛො, උදායි , මහන්තං බ්රහන්තං…පෙ.… මනුස්සම්පි ඛො, උදායි, මහන්තං බ්රහන්තං කායුපපන්නං ජනො දිස්වා එවමාහ – ‘නාගො වත, භො, නාගො’ති! අපි ච, උදායි, යො සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ආගුං න කරොති කායෙන වාචාය මනසා, තමහං ‘නාගො’ති බ්රූමී’’ති.
Tena kho pana samayena rañño pasenadissa kosalassa seto nāma nāgo mahātūriya 5 tāḷitavāditena pubbakoṭṭhakā paccuttarati. Apissu taṃ jano disvā evamāha – ‘‘abhirūpo vata, bho, rañño nāgo; dassanīyo vata, bho, rañño nāgo; pāsādiko vata, bho, rañño nāgo; kāyupapanno vata, bho, rañño nāgo’’ti! Evaṃ vutte āyasmā udāyī bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘hatthimeva nu kho, bhante, mahantaṃ brahantaṃ 6 kāyupapannaṃ jano disvā evamāha – ‘nāgo vata, bho, nāgo’ti, udāhu aññampi kañci 7 mahantaṃ brahantaṃ kāyupapannaṃ jano disvā evamāha – ‘nāgo vata, bho, nāgo’’’ti? ‘‘Hatthimpi kho, udāyi, mahantaṃ brahantaṃ kāyupapannaṃ jano disvā evamāha – ‘nāgo vata, bho, nāgo’ti! Assampi kho, udāyi, mahantaṃ brahantaṃ…pe… goṇampi kho, udāyi , mahantaṃ brahantaṃ…pe… uragampi 8 kho, udāyi, mahantaṃ brahantaṃ…pe… rukkhampi kho, udāyi , mahantaṃ brahantaṃ…pe… manussampi kho, udāyi, mahantaṃ brahantaṃ kāyupapannaṃ jano disvā evamāha – ‘nāgo vata, bho, nāgo’ti! Api ca, udāyi, yo sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya āguṃ na karoti kāyena vācāya manasā, tamahaṃ ‘nāgo’ti brūmī’’ti.
‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාව සුභාසිතං චිදං, භන්තෙ, භගවතා – අපි ච, උදායි, යො සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ආගුං න කරොති කායෙන වාචාය මනසා, තමහං ‘නාගො’ති බ්රූමී’’ති. ඉදඤ්ච පනාහං, භන්තෙ, භගවතා සුභාසිතං ඉමාහි ගාථාහි අනුමොදාමි –
‘‘Acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante! Yāva subhāsitaṃ cidaṃ, bhante, bhagavatā – api ca, udāyi, yo sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya āguṃ na karoti kāyena vācāya manasā, tamahaṃ ‘nāgo’ti brūmī’’ti. Idañca panāhaṃ, bhante, bhagavatā subhāsitaṃ imāhi gāthāhi anumodāmi –
‘‘මනුස්සභූතං සම්බුද්ධං, අත්තදන්තං සමාහිතං;
‘‘Manussabhūtaṃ sambuddhaṃ, attadantaṃ samāhitaṃ;
ඉරියමානං බ්රහ්මපථෙ, චිත්තස්සූපසමෙ රතං.
Iriyamānaṃ brahmapathe, cittassūpasame rataṃ.
‘‘යං මනුස්සා නමස්සන්ති, සබ්බධම්මාන පාරගුං;
‘‘Yaṃ manussā namassanti, sabbadhammāna pāraguṃ;
‘‘සබ්බෙ අච්චරුචී නාගො, හිමවාඤ්ඤෙ සිලුච්චයෙ;
‘‘Sabbe accarucī nāgo, himavāññe siluccaye;
සබ්බෙසං නාගනාමානං, සච්චනාමො අනුත්තරො.
Sabbesaṃ nāganāmānaṃ, saccanāmo anuttaro.
සොරච්චං අවිහිංසා ච, පාදා නාගස්ස තෙ දුවෙ.
Soraccaṃ avihiṃsā ca, pādā nāgassa te duve.
‘‘තපො ච බ්රහ්මචරියං, චරණා නාගස්ස ත්යාපරෙ;
‘‘Tapo ca brahmacariyaṃ, caraṇā nāgassa tyāpare;
සද්ධාහත්ථො මහානාගො, උපෙක්ඛාසෙතදන්තවා.
Saddhāhattho mahānāgo, upekkhāsetadantavā.
‘‘සති ගීවා සිරො පඤ්ඤා, වීමංසා ධම්මචින්තනා;
‘‘Sati gīvā siro paññā, vīmaṃsā dhammacintanā;
ධම්මකුච්ඡිසමාතපො, විවෙකො තස්ස වාලධි.
Dhammakucchisamātapo, viveko tassa vāladhi.
ගච්ඡං සමාහිතො නාගො, ඨිතො නාගො සමාහිතො.
Gacchaṃ samāhito nāgo, ṭhito nāgo samāhito.
‘‘සෙය්යං සමාහිතො නාගො, නිසින්නොපි සමාහිතො;
‘‘Seyyaṃ samāhito nāgo, nisinnopi samāhito;
සබ්බත්ථ සංවුතො නාගො, එසා නාගස්ස සම්පදා.
Sabbattha saṃvuto nāgo, esā nāgassa sampadā.
‘‘භුඤ්ජති අනවජ්ජානි, සාවජ්ජානි න භුඤ්ජති;
‘‘Bhuñjati anavajjāni, sāvajjāni na bhuñjati;
ඝාසමච්ඡාදනං ලද්ධා, සන්නිධිං පරිවජ්ජයං.
Ghāsamacchādanaṃ laddhā, sannidhiṃ parivajjayaṃ.
‘‘සංයොජනං අණුං ථූලං, සබ්බං ඡෙත්වාන බන්ධනං;
‘‘Saṃyojanaṃ aṇuṃ thūlaṃ, sabbaṃ chetvāna bandhanaṃ;
යෙන යෙනෙව ගච්ඡති, අනපෙක්ඛොව ගච්ඡති.
Yena yeneva gacchati, anapekkhova gacchati.
‘‘යථාපි උදකෙ ජාතං, පුණ්ඩරීකං පවඩ්ඪති;
‘‘Yathāpi udake jātaṃ, puṇḍarīkaṃ pavaḍḍhati;
‘‘තථෙව ලොකෙ සුජාතො, බුද්ධො ලොකෙ විහරති;
‘‘Tatheva loke sujāto, buddho loke viharati;
නුපලිප්පති ලොකෙන, තොයෙන පදුමං යථා.
Nupalippati lokena, toyena padumaṃ yathā.
‘‘අත්ථස්සායං විඤ්ඤාපනී, උපමා විඤ්ඤූහි දෙසිතා;
‘‘Atthassāyaṃ viññāpanī, upamā viññūhi desitā;
‘‘වීතරාගො වීතදොසො, වීතමොහො අනාසවො;
‘‘Vītarāgo vītadoso, vītamoho anāsavo;
Footnotes:
Related texts:
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / අඞ්ගුත්තරනිකාය (අට්ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / 1. නාගසුත්තවණ්ණනා • 1. Nāgasuttavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / අඞ්ගුත්තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / 1. නාගසුත්තවණ්ණනා • 1. Nāgasuttavaṇṇanā