Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మపద-అట్ఠకథా • Dhammapada-aṭṭhakathā

    ౨౩. నాగవగ్గో

    23. Nāgavaggo

    ౧. అత్తదన్తవత్థు

    1. Attadantavatthu

    అహం నాగో వాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా కోసమ్బియం విహరన్తో అత్తానం ఆరబ్భ కథేసి. వత్థు అప్పమాదవగ్గస్స ఆదిగాథావణ్ణనాయ విత్థారితమేవ. వుత్తఞ్హేతం తత్థ (ధ॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౧.సామావతివత్థు) –

    Ahaṃnāgo vāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā kosambiyaṃ viharanto attānaṃ ārabbha kathesi. Vatthu appamādavaggassa ādigāthāvaṇṇanāya vitthāritameva. Vuttañhetaṃ tattha (dha. pa. aṭṭha. 1.sāmāvativatthu) –

    మాగణ్డియా తాసం కిఞ్చి కాతుం అసక్కుణిత్వా ‘‘సమణస్స గోతమస్సేవ కత్తబ్బం కరిస్సామీ’’తి నాగరానం లఞ్జం దత్వా ‘‘సమణం గోతమం అన్తోనగరం పవిసిత్వా చరన్తం దాసకమ్మకరపోరిసేహి సద్ధిం అక్కోసేత్వా పరిభాసేత్వా పలాపేథా’’తి ఆణాపేసి. మిచ్ఛాదిట్ఠికా తీసు రతనేసు అప్పసన్నా అన్తోనగరం పవిట్ఠం సత్థారం అనుబన్ధిత్వా ‘‘చోరోసి బాలోసి మూళ్హోసి థేనోసి ఓట్ఠోసి గోణోసి గద్రభోసి నేరయికోసి తిరచ్ఛానగతోసి, నత్థి తుయ్హం సుగతి, దుగ్గతియేవ తుయ్హం పాటికఙ్ఖా’’తి దసహి అక్కోసవత్థూహి అక్కోసన్తి పరిభాసన్తి. తం సుత్వా ఆయస్మా ఆనన్దో సత్థారం ఏతదవోచ – ‘‘భన్తే, ఇమే నాగరా అమ్హే అక్కోసన్తి పరిభాసన్తి, ఇతో అఞ్ఞత్థ గచ్ఛామా’’తి. ‘‘కుహిం, ఆనన్దా’’తి? ‘‘అఞ్ఞం నగరం, భన్తే’’తి. ‘‘తత్థ మనుస్సేసు అక్కోసన్తేసు పరిభాసన్తేసు పున కత్థ గమిస్సామానన్దా’’తి. ‘‘తతోపి అఞ్ఞం నగరం, భన్తే’’తి. ‘‘తత్థ మనుస్సేసు అక్కోసన్తేసు పరిభాసన్తేసు కుహిం గమిస్సామానన్దా’’తి. ‘‘తతోపి అఞ్ఞం నగరం, భన్తే’’తి. ‘‘ఆనన్ద, న ఏవం కాతుం వట్టతి, యత్థ అధికరణం ఉప్పన్నం, తత్థేవ తస్మిం వూపసన్తే అఞ్ఞత్థ గన్తుం వట్టతి, కే పన తే, ఆనన్ద, అక్కోసన్తీ’’తి. ‘‘భన్తే, దాసకమ్మకరే ఉపాదాయ సబ్బే అక్కోసన్తీ’’తి. ‘‘అహం, ఆనన్ద, సఙ్గామం ఓతిణ్ణహత్థిసదిసో. సఙ్గామం ఓతిణ్ణహత్థినో హి చతూహి దిసాహి ఆగతే సరే సహితుం భారో, తథేవ బహూహి దుస్సీలేహి కథితకథానం సహనం నామ మయ్హం భారో’’తి వత్వా అత్తానం ఆరబ్భ ధమ్మం దేసేన్తో ఇమా గాథా అభాసి –

    Māgaṇḍiyā tāsaṃ kiñci kātuṃ asakkuṇitvā ‘‘samaṇassa gotamasseva kattabbaṃ karissāmī’’ti nāgarānaṃ lañjaṃ datvā ‘‘samaṇaṃ gotamaṃ antonagaraṃ pavisitvā carantaṃ dāsakammakaraporisehi saddhiṃ akkosetvā paribhāsetvā palāpethā’’ti āṇāpesi. Micchādiṭṭhikā tīsu ratanesu appasannā antonagaraṃ paviṭṭhaṃ satthāraṃ anubandhitvā ‘‘corosi bālosi mūḷhosi thenosi oṭṭhosi goṇosi gadrabhosi nerayikosi tiracchānagatosi, natthi tuyhaṃ sugati, duggatiyeva tuyhaṃ pāṭikaṅkhā’’ti dasahi akkosavatthūhi akkosanti paribhāsanti. Taṃ sutvā āyasmā ānando satthāraṃ etadavoca – ‘‘bhante, ime nāgarā amhe akkosanti paribhāsanti, ito aññattha gacchāmā’’ti. ‘‘Kuhiṃ, ānandā’’ti? ‘‘Aññaṃ nagaraṃ, bhante’’ti. ‘‘Tattha manussesu akkosantesu paribhāsantesu puna kattha gamissāmānandā’’ti. ‘‘Tatopi aññaṃ nagaraṃ, bhante’’ti. ‘‘Tattha manussesu akkosantesu paribhāsantesu kuhiṃ gamissāmānandā’’ti. ‘‘Tatopi aññaṃ nagaraṃ, bhante’’ti. ‘‘Ānanda, na evaṃ kātuṃ vaṭṭati, yattha adhikaraṇaṃ uppannaṃ, tattheva tasmiṃ vūpasante aññattha gantuṃ vaṭṭati, ke pana te, ānanda, akkosantī’’ti. ‘‘Bhante, dāsakammakare upādāya sabbe akkosantī’’ti. ‘‘Ahaṃ, ānanda, saṅgāmaṃ otiṇṇahatthisadiso. Saṅgāmaṃ otiṇṇahatthino hi catūhi disāhi āgate sare sahituṃ bhāro, tatheva bahūhi dussīlehi kathitakathānaṃ sahanaṃ nāma mayhaṃ bhāro’’ti vatvā attānaṃ ārabbha dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –

    ౩౨౦.

    320.

    ‘‘అహం నాగోవ సఙ్గామే, చాపతో పతితం సరం;

    ‘‘Ahaṃ nāgova saṅgāme, cāpato patitaṃ saraṃ;

    అతివాక్యం తితిక్ఖిస్సం, దుస్సీలో హి బహుజ్జనో.

    Ativākyaṃ titikkhissaṃ, dussīlo hi bahujjano.

    ౩౨౧.

    321.

    ‘‘దన్తం నయన్తి సమితిం, దన్తం రాజాభిరూహతి;

    ‘‘Dantaṃ nayanti samitiṃ, dantaṃ rājābhirūhati;

    దన్తో సేట్ఠో మనుస్సేసు, యోతివాక్యం తితిక్ఖతి.

    Danto seṭṭho manussesu, yotivākyaṃ titikkhati.

    ౩౨౨.

    322.

    ‘‘వరమస్సతరా దన్తా, ఆజానీయా చ సిన్ధవా;

    ‘‘Varamassatarā dantā, ājānīyā ca sindhavā;

    కుఞ్జరా చ మహానాగా, అత్తదన్తో తతో వర’’న్తి.

    Kuñjarā ca mahānāgā, attadanto tato vara’’nti.

    తత్థ నాగోవాతి హత్థీ వియ. చాపతో పతితన్తి ధనుతో ముత్తం. అతివాక్యన్తి అట్ఠఅనరియవోహారవసేన పవత్తం వీతిక్కమవచనం. తితిక్ఖిస్సన్తి యథా సఙ్గామావచరో సుదన్తో మహానాగో ఖమో సత్తిపహారాదీని చాపతో ముచ్చిత్వా అత్తని పతితే సరే అవిహఞ్ఞమానో తితిక్ఖతి, ఏవమేవ ఏవరూపం అతివాక్యం తితిక్ఖిస్సం, సహిస్సామీతి అత్థో. దుస్సీలో హీతి అయఞ్హి లోకియమహాజనో బహుదుస్సీలో అత్తనో అత్తనో రుచివసేన వాచం నిచ్ఛారేత్వా ఘట్టేన్తో చరతి, తత్థ అధివాసనం అజ్ఝుపేక్ఖనమేవ మమ భారో. సమితిన్తి ఉయ్యానకీళమణ్డలాదీసు మహాజనమజ్ఝం గచ్ఛన్తా దన్తమేవ గోణజాతిం వా అస్సజాతిం వా యానే యోజేత్వా నయన్తి. రాజాతి తథారూపేహేవ వాహనేహి గచ్ఛన్తో రాజాపి దన్తమేవ అభిరూహతి. మనుస్సేసూతి మనుస్సేసుపి చతూహి అరియమగ్గేహి దన్తో నిబ్బిసేవనోవ సేట్ఠో. యోతివాక్యన్తి యో ఏవరూపం అతిక్కమవచనం పునప్పునం వుచ్చమానమ్పి తితిక్ఖతి న పటిప్ఫరతి న విహఞ్ఞతి, ఏవరూపో దన్తో సేట్ఠోతి అత్థో.

    Tattha nāgovāti hatthī viya. Cāpato patitanti dhanuto muttaṃ. Ativākyanti aṭṭhaanariyavohāravasena pavattaṃ vītikkamavacanaṃ. Titikkhissanti yathā saṅgāmāvacaro sudanto mahānāgo khamo sattipahārādīni cāpato muccitvā attani patite sare avihaññamāno titikkhati, evameva evarūpaṃ ativākyaṃ titikkhissaṃ, sahissāmīti attho. Dussīlo hīti ayañhi lokiyamahājano bahudussīlo attano attano rucivasena vācaṃ nicchāretvā ghaṭṭento carati, tattha adhivāsanaṃ ajjhupekkhanameva mama bhāro. Samitinti uyyānakīḷamaṇḍalādīsu mahājanamajjhaṃ gacchantā dantameva goṇajātiṃ vā assajātiṃ vā yāne yojetvā nayanti. Rājāti tathārūpeheva vāhanehi gacchanto rājāpi dantameva abhirūhati. Manussesūti manussesupi catūhi ariyamaggehi danto nibbisevanova seṭṭho. Yotivākyanti yo evarūpaṃ atikkamavacanaṃ punappunaṃ vuccamānampi titikkhati na paṭippharati na vihaññati, evarūpo danto seṭṭhoti attho.

    అస్సతరాతి వళవాయ గద్రభేన జాతా. ఆజానీయాతి యం అస్సదమసారథి కారణం కారేతి, తస్స ఖిప్పం జాననసమత్థా. సిన్ధవాతి సిన్ధవరట్ఠే జాతా అస్సా. మహానాగాతి కుఞ్జరసఙ్ఖాతా మహాహత్థినో. అత్తదన్తోతి ఏతే అస్సతరా చ సిన్ధవా చ కుఞ్జరా చ దన్తావ వరం, న అదన్తా. యో పన చతూహి అరియమగ్గేహి అత్తనో దన్తతాయ అత్తదన్తో నిబ్బిసేవనో, అయం తతోపి వరం, సబ్బేహిపి ఏతేహి ఉత్తరితరోతి అత్థో.

    Assatarāti vaḷavāya gadrabhena jātā. Ājānīyāti yaṃ assadamasārathi kāraṇaṃ kāreti, tassa khippaṃ jānanasamatthā. Sindhavāti sindhavaraṭṭhe jātā assā. Mahānāgāti kuñjarasaṅkhātā mahāhatthino. Attadantoti ete assatarā ca sindhavā ca kuñjarā ca dantāva varaṃ, na adantā. Yo pana catūhi ariyamaggehi attano dantatāya attadanto nibbisevano, ayaṃ tatopi varaṃ, sabbehipi etehi uttaritaroti attho.

    దేసనావసానే లఞ్జం గహేత్వా వీథిసిఙ్ఘాటకాదీసు ఠత్వా అక్కోసన్తో పరిభాసన్తో సబ్బోపి సో మహాజనో సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణీతి.

    Desanāvasāne lañjaṃ gahetvā vīthisiṅghāṭakādīsu ṭhatvā akkosanto paribhāsanto sabbopi so mahājano sotāpattiphalādīni pāpuṇīti.

    అత్తదన్తవత్థు పఠమం.

    Attadantavatthu paṭhamaṃ.

    ౨. హత్థాచరియపుబ్బకభిక్ఖువత్థు

    2. Hatthācariyapubbakabhikkhuvatthu

    హి ఏతేహీతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో ఏకం హత్థాచరియపుబ్బకం భిక్ఖుం ఆరబ్భ కథేసి.

    Nahi etehīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ hatthācariyapubbakaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.

    సో కిర ఏకదివసం అచిరవతీనదీతీరే హత్థిదమకం ‘‘ఏకం హత్థిం దమేస్సామీ’’తి అత్తనా ఇచ్ఛితం కారణం సిక్ఖాపేతుం అసక్కోన్తం దిస్వా సమీపే ఠితే భిక్ఖూ ఆమన్తేత్వా ఆహ – ‘‘ఆవుసో, సచే అయం హత్థాచరియో ఇమం హత్థిం అసుకట్ఠానే నామ విజ్ఝేయ్య, ఖిప్పమేవ ఇమం కారణం సిక్ఖాపేయ్యా’’తి. సో తస్స కథం సుత్వా తథా కత్వా తం హత్థిం సుదన్తం దమేసి. తే భిక్ఖూ తం పవత్తిం సత్థు ఆరోచేసుం. సత్థా తం భిక్ఖుం పక్కోసాపేత్వా ‘‘సచ్చం కిర తయా ఏవం వుత్త’’న్తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘సచ్చం, భన్తే’’తి వుత్తే విగరహిత్వా ‘‘కిం తే, మోఘపురిస, హత్థియానేన వా అఞ్ఞేన వా దన్తేన. న హి ఏతేహి యానేహి అగతపుబ్బం ఠానం గన్తుం సమత్థా నామ అత్థి, అత్తనా పన సుదన్తేన సక్కా అగతపుబ్బం ఠానం గన్తుం, తస్మా అత్తానమేవ దమేహి, కిం తే ఏతేసం దమనేనా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    So kira ekadivasaṃ aciravatīnadītīre hatthidamakaṃ ‘‘ekaṃ hatthiṃ damessāmī’’ti attanā icchitaṃ kāraṇaṃ sikkhāpetuṃ asakkontaṃ disvā samīpe ṭhite bhikkhū āmantetvā āha – ‘‘āvuso, sace ayaṃ hatthācariyo imaṃ hatthiṃ asukaṭṭhāne nāma vijjheyya, khippameva imaṃ kāraṇaṃ sikkhāpeyyā’’ti. So tassa kathaṃ sutvā tathā katvā taṃ hatthiṃ sudantaṃ damesi. Te bhikkhū taṃ pavattiṃ satthu ārocesuṃ. Satthā taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tayā evaṃ vutta’’nti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte vigarahitvā ‘‘kiṃ te, moghapurisa, hatthiyānena vā aññena vā dantena. Na hi etehi yānehi agatapubbaṃ ṭhānaṃ gantuṃ samatthā nāma atthi, attanā pana sudantena sakkā agatapubbaṃ ṭhānaṃ gantuṃ, tasmā attānameva damehi, kiṃ te etesaṃ damanenā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౩౨౩.

    323.

    ‘‘న హి ఏతేహి యానేహి, గచ్ఛేయ్య అగతం దిసం;

    ‘‘Na hi etehi yānehi, gaccheyya agataṃ disaṃ;

    యథాత్తనా సుదన్తేన, దన్తో దన్తేన గచ్ఛతీ’’తి.

    Yathāttanā sudantena, danto dantena gacchatī’’ti.

    తస్సత్థో – యాని తాని హత్థియానాదీని యానాని, న హి ఏతేహి యానేహి కోచి పుగ్గలో సుపినన్తేనపి అగతపుబ్బత్తా ‘‘అగత’’న్తి సఙ్ఖాతం నిబ్బానదిసం తథా గచ్ఛేయ్య, యథా పుబ్బభాగే ఇన్ద్రియదమేన అపరభాగే అరియమగ్గభావనాయ సుదన్తేన దన్తో నిబ్బిసేవనో సప్పఞ్ఞో పుగ్గలో తం అగతపుబ్బం దిసం గచ్ఛతి, దన్తభూమిం పాపుణాతి. తస్మా అత్తదమనమేవ తతో వరన్తి అత్థో.

    Tassattho – yāni tāni hatthiyānādīni yānāni, na hi etehi yānehi koci puggalo supinantenapi agatapubbattā ‘‘agata’’nti saṅkhātaṃ nibbānadisaṃ tathā gaccheyya, yathā pubbabhāge indriyadamena aparabhāge ariyamaggabhāvanāya sudantena danto nibbisevano sappañño puggalo taṃ agatapubbaṃ disaṃ gacchati, dantabhūmiṃ pāpuṇāti. Tasmā attadamanameva tato varanti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    హత్థాచరియపుబ్బకభిక్ఖువత్థు దుతియం.

    Hatthācariyapubbakabhikkhuvatthu dutiyaṃ.

    ౩. పరిజిణ్ణబ్రాహ్మణపుత్తవత్థు

    3. Parijiṇṇabrāhmaṇaputtavatthu

    ధనపాలోతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా సావత్థియం విహరన్తో అఞ్ఞతరస్స పరిజిణ్ణబ్రాహ్మణస్స పుత్తే ఆరబ్భ కథేసి.

    Dhanapāloti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiyaṃ viharanto aññatarassa parijiṇṇabrāhmaṇassa putte ārabbha kathesi.

    సావత్థియం కిరేకో బ్రాహ్మణో అట్ఠసతసహస్సవిభవో వయప్పత్తానం చతున్నం పుత్తానం ఆవాహం కత్వా చత్తారి సతసహస్సాని అదాసి. అథస్స బ్రాహ్మణియా కాలకతాయ పుత్తా సమ్మన్తయింసు – ‘‘సచే అయం అఞ్ఞం బ్రాహ్మణిం ఆనేస్సతి, తస్సా కుచ్ఛియం నిబ్బత్తానం వసేన కులసన్తకం భిజ్జిస్సతి, హన్ద నం మయం సఙ్గణ్హిస్సామా’’తి తే తం పణీతేహి ఘాసచ్ఛాదనాదీహి ఉపట్ఠహన్తా హత్థపాదసమ్బాహనాదీని కరోన్తా ఉపట్ఠహిత్వా ఏకదివసమస్స దివా నిద్దాయిత్వా వుట్ఠితస్స హత్థపాదే సమ్బాహన్తా పాటియేక్కం ఘరావాసే ఆదీనవం వత్వా ‘‘మయం తుమ్హే ఇమినా నీహారేన యావజీవం ఉపట్ఠహిస్సామ, సేసధనమ్పి నో దేథా’’తి యాచింసు. బ్రాహ్మణో పున ఏకేకస్స సతసహస్సం దత్వా అత్తనో నివత్థపారుపనమత్తం ఠపేత్వా సబ్బం ఉపభోగపరిభోగం చత్తారో కోట్ఠాసే కత్వా నియ్యాదేసి. తం జేట్ఠపుత్తో కతిపాహం ఉపట్ఠహి. అథ నం ఏకదివసం న్హత్వా ఆగచ్ఛన్తం ద్వారకోట్ఠకే ఠత్వా సుణ్హా ఏవమాహ – ‘‘కిం తయా జేట్ఠపుత్తస్స సతం వా సహస్సం వా అతిరేకం దిన్నం అత్థి, నను సబ్బేసం ద్వే ద్వే సతసహస్సాని దిన్నాని, కిం సేసపుత్తానం ఘరస్స మగ్గం న జానాసీ’’తి. సోపి ‘‘నస్స వసలీ’’తి కుజ్ఝిత్వా అఞ్ఞస్స ఘరం అగమాసి. తతోపి కతిపాహచ్చయేన ఇమినావ ఉపాయేన పలాపితో అఞ్ఞస్సాతి ఏవం ఏకఘరమ్పి పవేసనం అలభమానో పణ్డరఙ్గపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా భిక్ఖాయ చరన్తో కాలానమచ్చయేన జరాజిణ్ణో దుబ్భోజనదుక్ఖసేయ్యాహి మిలాతసరీరో భిక్ఖాయ చరన్తో ఆగమ్మ పీఠికాయ నిపన్నో నిద్దం ఓక్కమిత్వా ఉట్ఠాయ నిసిన్నో అత్తానం ఓలోకేత్వా పుత్తేసు అత్తనో పతిట్ఠం అపస్సన్తో చిన్తేసి – ‘‘సమణో కిర గోతమో అబ్భాకుటికో ఉత్తానముఖో సుఖసమ్భాసో పటిసన్థారకుసలో, సక్కా సమణం గోతమం ఉపసఙ్కమిత్వా పటిసన్థారం లభితు’’న్తి. సో నివాసనపారుపనం సణ్ఠాపేత్వా భిక్ఖభాజనం గహేత్వా దణ్డమాదాయ భగవతో సన్తికం అగమాసి. వుత్తమ్పి చేతం (సం॰ ని॰ ౧.౨౦౦) –

    Sāvatthiyaṃ kireko brāhmaṇo aṭṭhasatasahassavibhavo vayappattānaṃ catunnaṃ puttānaṃ āvāhaṃ katvā cattāri satasahassāni adāsi. Athassa brāhmaṇiyā kālakatāya puttā sammantayiṃsu – ‘‘sace ayaṃ aññaṃ brāhmaṇiṃ ānessati, tassā kucchiyaṃ nibbattānaṃ vasena kulasantakaṃ bhijjissati, handa naṃ mayaṃ saṅgaṇhissāmā’’ti te taṃ paṇītehi ghāsacchādanādīhi upaṭṭhahantā hatthapādasambāhanādīni karontā upaṭṭhahitvā ekadivasamassa divā niddāyitvā vuṭṭhitassa hatthapāde sambāhantā pāṭiyekkaṃ gharāvāse ādīnavaṃ vatvā ‘‘mayaṃ tumhe iminā nīhārena yāvajīvaṃ upaṭṭhahissāma, sesadhanampi no dethā’’ti yāciṃsu. Brāhmaṇo puna ekekassa satasahassaṃ datvā attano nivatthapārupanamattaṃ ṭhapetvā sabbaṃ upabhogaparibhogaṃ cattāro koṭṭhāse katvā niyyādesi. Taṃ jeṭṭhaputto katipāhaṃ upaṭṭhahi. Atha naṃ ekadivasaṃ nhatvā āgacchantaṃ dvārakoṭṭhake ṭhatvā suṇhā evamāha – ‘‘kiṃ tayā jeṭṭhaputtassa sataṃ vā sahassaṃ vā atirekaṃ dinnaṃ atthi, nanu sabbesaṃ dve dve satasahassāni dinnāni, kiṃ sesaputtānaṃ gharassa maggaṃ na jānāsī’’ti. Sopi ‘‘nassa vasalī’’ti kujjhitvā aññassa gharaṃ agamāsi. Tatopi katipāhaccayena imināva upāyena palāpito aññassāti evaṃ ekagharampi pavesanaṃ alabhamāno paṇḍaraṅgapabbajjaṃ pabbajitvā bhikkhāya caranto kālānamaccayena jarājiṇṇo dubbhojanadukkhaseyyāhi milātasarīro bhikkhāya caranto āgamma pīṭhikāya nipanno niddaṃ okkamitvā uṭṭhāya nisinno attānaṃ oloketvā puttesu attano patiṭṭhaṃ apassanto cintesi – ‘‘samaṇo kira gotamo abbhākuṭiko uttānamukho sukhasambhāso paṭisanthārakusalo, sakkā samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamitvā paṭisanthāraṃ labhitu’’nti. So nivāsanapārupanaṃ saṇṭhāpetvā bhikkhabhājanaṃ gahetvā daṇḍamādāya bhagavato santikaṃ agamāsi. Vuttampi cetaṃ (saṃ. ni. 1.200) –

    అథ ఖో అఞ్ఞతరో బ్రాహ్మణమహాసాలో లూఖో లూఖపావురణో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా ఏకమన్తం నిసీది. సత్థా ఏకమన్తం నిసిన్నేన తేన సద్ధిం పటిసన్థారం కత్వా ఏతదవోచ – ‘‘కిన్ను త్వం , బ్రాహ్మణ, లూఖో లూఖపావురణో’’తి. ఇధ మే, భో గోతమ, చత్తారో పుత్తా , తే మం దారేహి సంపుచ్ఛ ఘరా నిక్ఖామేన్తీతి. తేన హి త్వం, బ్రాహ్మణ, ఇమా గాథాయో పరియాపుణిత్వా సభాయం మహాజనకాయే సన్నిపతితే పుత్తేసు చ సన్నిసిన్నేసు భాసస్సు –

    Atha kho aññataro brāhmaṇamahāsālo lūkho lūkhapāvuraṇo yena bhagavā tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā ekamantaṃ nisinnena tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā etadavoca – ‘‘kinnu tvaṃ , brāhmaṇa, lūkho lūkhapāvuraṇo’’ti. Idha me, bho gotama, cattāro puttā , te maṃ dārehi saṃpuccha gharā nikkhāmentīti. Tena hi tvaṃ, brāhmaṇa, imā gāthāyo pariyāpuṇitvā sabhāyaṃ mahājanakāye sannipatite puttesu ca sannisinnesu bhāsassu –

    ‘‘యేహి జాతేహి నన్దిస్సం, యేసఞ్చ భవమిచ్ఛిసం;

    ‘‘Yehi jātehi nandissaṃ, yesañca bhavamicchisaṃ;

    తే మం దారేహి సంపుచ్ఛ, సావ వారేన్తి సూకరం.

    Te maṃ dārehi saṃpuccha, sāva vārenti sūkaraṃ.

    ‘‘అసన్తా కిర మం జమ్మా, తాత తాతాతి భాసరే;

    ‘‘Asantā kira maṃ jammā, tāta tātāti bhāsare;

    రక్ఖసా పుత్తరూపేన, తే జహన్తి వయోగతం.

    Rakkhasā puttarūpena, te jahanti vayogataṃ.

    ‘‘అస్సోవ జిణ్ణో నిబ్భోగో, ఖాదనా అపనీయతి;

    ‘‘Assova jiṇṇo nibbhogo, khādanā apanīyati;

    బాలకానం పితా థేరో, పరాగారేసు భిక్ఖతి.

    Bālakānaṃ pitā thero, parāgāresu bhikkhati.

    ‘‘దణ్డోవ కిర మే సేయ్యో, యఞ్చే పుత్తా అనస్సవా;

    ‘‘Daṇḍova kira me seyyo, yañce puttā anassavā;

    చణ్డమ్పి గోణం వారేతి, అథో చణ్డమ్పి కుక్కురం.

    Caṇḍampi goṇaṃ vāreti, atho caṇḍampi kukkuraṃ.

    ‘‘అన్ధకారే పురే హోతి, గమ్భీరే గాధమేధతి;

    ‘‘Andhakāre pure hoti, gambhīre gādhamedhati;

    దణ్డస్స ఆనుభావేన, ఖలిత్వా పతితిట్ఠతీ’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౨౦౦);

    Daṇḍassa ānubhāvena, khalitvā patitiṭṭhatī’’ti. (saṃ. ni. 1.200);

    సో భగవతో సన్తికే తా గాథాయో ఉగ్గణ్హిత్వా తథారూపే బ్రాహ్మణానం సమాగమదివసే సబ్బాలఙ్కారపటిమణ్డితేసు పుత్తేసు తం సభం ఓగాహిత్వా బ్రాహ్మణానం మజ్ఝే మహారహేసు ఆసనేసు నిసిన్నేసు ‘‘అయం మే కాలో’’తి సభాయ మజ్ఝే పవిసిత్వా హత్థం ఉక్ఖిపిత్వా ‘‘అహం, భో, తుమ్హాకం గాథాయో భాసితుకామో, సుణిస్సథా’’తి వత్వా ‘‘భాసస్సు, బ్రాహ్మణ, సుణోమా’’తి వుత్తే ఠితకోవ అభాసి. తేన చ సమయేన మనుస్సానం వత్తం హోతి ‘‘యో మాతాపితూనం సన్తకం ఖాదన్తో మాతాపితరో న పోసేతి, సో మారేతబ్బో’’తి. తస్మా తే బ్రాహ్మణపుత్తా పితు పాదేసు పతిత్వా ‘‘జీవితం నో, తాత, దేథా’’తి యాచింసు. సో పితు హదయముదుతాయ ‘‘మా మే, భో, పుత్తకే వినాసయిత్థ, పోసేస్సన్తి మ’’న్తి ఆహ. అథస్స పుత్తే మనుస్సా ఆహంసు – ‘‘సచే, భో , అజ్జ పట్ఠాయ పితరం న సమ్మా పటిజగ్గిస్సథ, ఘాతేస్సామ వో’’తి. తే భీతా పితరం పీఠే నిసీదాపేత్వా సయం ఉక్ఖిపిత్వా గేహం నేత్వా సరీరం తేలేన అబ్భఞ్జిత్వా ఉబ్బట్టేత్వా గన్ధచుణ్ణాదీహి న్హాపేత్వా బ్రాహ్మణియో పక్కోసాపేత్వా ‘‘అజ్జ పట్ఠాయ అమ్హాకం పితరం సమ్మా పటిజగ్గథ, సచే తుమ్హే పమాదం ఆపజ్జిస్సథ, నిగ్గణ్హిస్సామ వో’’తి వత్వా పణీతభోజనం భోజేసుం.

    So bhagavato santike tā gāthāyo uggaṇhitvā tathārūpe brāhmaṇānaṃ samāgamadivase sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitesu puttesu taṃ sabhaṃ ogāhitvā brāhmaṇānaṃ majjhe mahārahesu āsanesu nisinnesu ‘‘ayaṃ me kālo’’ti sabhāya majjhe pavisitvā hatthaṃ ukkhipitvā ‘‘ahaṃ, bho, tumhākaṃ gāthāyo bhāsitukāmo, suṇissathā’’ti vatvā ‘‘bhāsassu, brāhmaṇa, suṇomā’’ti vutte ṭhitakova abhāsi. Tena ca samayena manussānaṃ vattaṃ hoti ‘‘yo mātāpitūnaṃ santakaṃ khādanto mātāpitaro na poseti, so māretabbo’’ti. Tasmā te brāhmaṇaputtā pitu pādesu patitvā ‘‘jīvitaṃ no, tāta, dethā’’ti yāciṃsu. So pitu hadayamudutāya ‘‘mā me, bho, puttake vināsayittha, posessanti ma’’nti āha. Athassa putte manussā āhaṃsu – ‘‘sace, bho , ajja paṭṭhāya pitaraṃ na sammā paṭijaggissatha, ghātessāma vo’’ti. Te bhītā pitaraṃ pīṭhe nisīdāpetvā sayaṃ ukkhipitvā gehaṃ netvā sarīraṃ telena abbhañjitvā ubbaṭṭetvā gandhacuṇṇādīhi nhāpetvā brāhmaṇiyo pakkosāpetvā ‘‘ajja paṭṭhāya amhākaṃ pitaraṃ sammā paṭijaggatha, sace tumhe pamādaṃ āpajjissatha, niggaṇhissāma vo’’ti vatvā paṇītabhojanaṃ bhojesuṃ.

    బ్రాహ్మణో సుభోజనఞ్చ సుఖసేయ్యఞ్చ ఆగమ్మ కతిపాహచ్చయేన సఞ్జాతబలో పీణిన్ద్రియో అత్తభావం ఓలోకేత్వా ‘‘అయం మే సమ్పత్తి సమణం గోతమం నిస్సాయ లద్ధా’’తి పణ్ణాకారత్థాయ ఏకం దుస్సయుగం ఆదాయ భగవతో సన్తికం గన్త్వా కతపటిసన్థారో ఏకమన్తం నిసిన్నో తం దుస్సయుగం భగవతో పాదమూలే ఠపేత్వా ‘‘మయం, భో గోతమ, బ్రాహ్మణా నామ ఆచరియస్స ఆచరియధనం పరియేసామ, పటిగ్గణ్హాతు మే భవం గోతమో ఆచరియో ఆచరియధన’’న్తి ఆహ. భగవా తస్స అనుకమ్పాయ తం పటిగ్గహేత్వా ధమ్మం దేసేసి. దేసనావసానే బ్రాహ్మణో సరణేసు పతిట్ఠాయ ఏవమాహ – ‘‘భో గోతమ, మయ్హం పుత్తేహి చత్తారి ధువభత్తాని దిన్నాని, తతో అహం ద్వే తుమ్హాకం దమ్మీ’’తి. అథ నం సత్థా ‘‘కల్యాణం, బ్రాహ్మణ, మయం పన రుచ్చనట్ఠానమేవ గమిస్సామా’’తి వత్వా ఉయ్యోజేసి. బ్రాహ్మణో ఘరం గన్త్వా పుత్తే ఆహ – ‘‘తాతా, సమణో గోతమో మయ్హం సహాయో, తస్స మే ద్వే ధువభత్తాని దిన్నాని, తుమ్హే తస్మిం సమ్పత్తే మా పమజ్జిత్థా’’తి. తే ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛింసు.

    Brāhmaṇo subhojanañca sukhaseyyañca āgamma katipāhaccayena sañjātabalo pīṇindriyo attabhāvaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ me sampatti samaṇaṃ gotamaṃ nissāya laddhā’’ti paṇṇākāratthāya ekaṃ dussayugaṃ ādāya bhagavato santikaṃ gantvā katapaṭisanthāro ekamantaṃ nisinno taṃ dussayugaṃ bhagavato pādamūle ṭhapetvā ‘‘mayaṃ, bho gotama, brāhmaṇā nāma ācariyassa ācariyadhanaṃ pariyesāma, paṭiggaṇhātu me bhavaṃ gotamo ācariyo ācariyadhana’’nti āha. Bhagavā tassa anukampāya taṃ paṭiggahetvā dhammaṃ desesi. Desanāvasāne brāhmaṇo saraṇesu patiṭṭhāya evamāha – ‘‘bho gotama, mayhaṃ puttehi cattāri dhuvabhattāni dinnāni, tato ahaṃ dve tumhākaṃ dammī’’ti. Atha naṃ satthā ‘‘kalyāṇaṃ, brāhmaṇa, mayaṃ pana ruccanaṭṭhānameva gamissāmā’’ti vatvā uyyojesi. Brāhmaṇo gharaṃ gantvā putte āha – ‘‘tātā, samaṇo gotamo mayhaṃ sahāyo, tassa me dve dhuvabhattāni dinnāni, tumhe tasmiṃ sampatte mā pamajjitthā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchiṃsu.

    సత్థా పునదివసే పిణ్డాయ చరన్తో జేట్ఠపుత్తస్స ఘరద్వారం అగమాసి. సో సత్థారం దిస్వా పత్తమాదాయ ఘరం పవేసేత్వా మహారహే పల్లఙ్కే నిసీదాపేత్వా పణీతభోజనమదాసి. సత్థా పునదివసే ఇతరస్స ఇతరస్సాతి పటిపాటియా సబ్బేసం ఘరాని అగమాసి. సబ్బే తే తథేవ సక్కారం అకంసు. ఏకదివసం జేట్ఠపుత్తో మఙ్గలే పచ్చుపట్ఠితే పితరం ఆహ – ‘‘తాత, కస్స మఙ్గలం దేమా’’తి? ‘‘నాహం అఞ్ఞే జానామి, సమణో గోతమో మయ్హం సహాయో’’తి. ‘‘తేన హి తం స్వాతనాయ పఞ్చహి భిక్ఖుసతేహి సద్ధిం నిమన్తేథా’’తి. బ్రాహ్మణో తథా అకాసి. సత్థా పునదివసే సపరివారో తస్స గేహం అగమాసి. సో హరితుపలిత్తే సబ్బాలఙ్కారపటిమణ్డితే గేహే బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం నిసీదాపేత్వా అప్పోదకమధుపాయసేన చేవ పణీతేన ఖాదనీయేన చ పరివిసి. అన్తరాభత్తస్మింయేవ బ్రాహ్మణస్స చత్తారో పుత్తా సత్థు సన్తికే నిసీదిత్వా ఆహంసు – ‘‘భో గోతమ, మయం అమ్హాకం పితరం పటిజగ్గామ న పమజ్జామ , పస్సథిమస్స అత్తభావ’’న్తి.

    Satthā punadivase piṇḍāya caranto jeṭṭhaputtassa gharadvāraṃ agamāsi. So satthāraṃ disvā pattamādāya gharaṃ pavesetvā mahārahe pallaṅke nisīdāpetvā paṇītabhojanamadāsi. Satthā punadivase itarassa itarassāti paṭipāṭiyā sabbesaṃ gharāni agamāsi. Sabbe te tatheva sakkāraṃ akaṃsu. Ekadivasaṃ jeṭṭhaputto maṅgale paccupaṭṭhite pitaraṃ āha – ‘‘tāta, kassa maṅgalaṃ demā’’ti? ‘‘Nāhaṃ aññe jānāmi, samaṇo gotamo mayhaṃ sahāyo’’ti. ‘‘Tena hi taṃ svātanāya pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ nimantethā’’ti. Brāhmaṇo tathā akāsi. Satthā punadivase saparivāro tassa gehaṃ agamāsi. So haritupalitte sabbālaṅkārapaṭimaṇḍite gehe buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā appodakamadhupāyasena ceva paṇītena khādanīyena ca parivisi. Antarābhattasmiṃyeva brāhmaṇassa cattāro puttā satthu santike nisīditvā āhaṃsu – ‘‘bho gotama, mayaṃ amhākaṃ pitaraṃ paṭijaggāma na pamajjāma , passathimassa attabhāva’’nti.

    సత్థా ‘‘కల్యాణం వో కతం, మాతాపితుపోసనం నామ పోరాణకపణ్డితానం ఆచిణ్ణమేవా’’తి వత్వా ‘‘తస్స నాగస్స విప్పవాసేన, విరూళ్హా సల్లకీ చ కుటజా చా’’తి ఇమం ఏకాదసనిపాతే మాతుపోసకనాగరాజజాతకం (చరియా॰ ౨.౧ ఆదయో; జా॰ ౧.౧౧.౧ ఆదయో) విత్థారేన కథేత్వా ఇమం గాథం అభాసి –

    Satthā ‘‘kalyāṇaṃ vo kataṃ, mātāpituposanaṃ nāma porāṇakapaṇḍitānaṃ āciṇṇamevā’’ti vatvā ‘‘tassa nāgassa vippavāsena, virūḷhā sallakī ca kuṭajā cā’’ti imaṃ ekādasanipāte mātuposakanāgarājajātakaṃ (cariyā. 2.1 ādayo; jā. 1.11.1 ādayo) vitthārena kathetvā imaṃ gāthaṃ abhāsi –

    ౩౨౪.

    324.

    ‘‘ధనపాలో నామ కుఞ్జరో,

    ‘‘Dhanapālo nāma kuñjaro,

    కటుకభేదనో దున్నివారయో;

    Kaṭukabhedano dunnivārayo;

    బద్ధో కబళం న భుఞ్జతి,

    Baddho kabaḷaṃ na bhuñjati,

    సుమరతి నాగవనస్స కుఞ్జరో’’తి.

    Sumarati nāgavanassa kuñjaro’’ti.

    తత్థ ధనపాలో నామాతి తదా కాసికరఞ్ఞా హత్థాచరియం పేసేత్వా రమణీయే నాగవనే గాహాపితస్స హత్థినో ఏతం నామం. కటుకభేదనోతి తిఖిణమదో. హత్థీనఞ్హి మదకాలే కణ్ణచూళికా పభిజ్జన్తి, పకతియాపి హత్థినో తస్మిం కాలే అఙ్కుసే వా కున్తతోమరే వా న గణేన్తి, చణ్డా భవన్తి. సో పన అతిచణ్డోయేవ. తేన వుత్తం – కటుకభేదనో దున్నివారయోతి. బద్ధో కబళం న భుఞ్జతీతి సో బద్ధో హత్థిసాలం పన నేత్వా విచిత్రసాణియా పరిక్ఖిపాపేత్వా కతగన్ధపరిభణ్డాయ ఉపరి బద్ధవిచిత్రవితానాయ భూమియా ఠపితో రఞ్ఞా రాజారహేన నానగ్గరసేన భోజనేన ఉపట్ఠాపితోపి కిఞ్చి భుఞ్జితుం న ఇచ్ఛి, తమత్థం సన్ధాయ ‘‘బద్ధో కబళం న భుఞ్జతీ’’తి వుత్తం. సుమరతి నాగవనస్సాతి సో రమణీయం మే వసనట్ఠానన్తి నాగవనం సరతి. ‘‘మాతా పన మే అరఞ్ఞే పుత్తవియోగేన దుక్ఖప్పత్తా అహోసి, మాతాపితుఉపట్ఠానధమ్మో న మే పూరతి, కిం మే ఇమినా భోజనేనా’’తి ధమ్మికం మాతాపితుఉపట్ఠానధమ్మమేవ సరి. తం పన యస్మా తస్మిం నాగవనేయేవ ఠితో సక్కా పూరేతుం, తేన వుత్తం – సుమరతి నాగవనస్స కుఞ్జరోతి. సత్థరి ఇమం అత్తనో పుబ్బచరియం ఆనేత్వా కథేన్తే కథేన్తేయేవ సబ్బేపి తే అస్సుధారా పవత్తేత్వా ముదుహదయా ఓహితసోతా భవింసు. అథ నేసం భగవా సప్పాయం విదిత్వా సచ్చాని పకాసేత్వా ధమ్మం దేసేసి.

    Tattha dhanapālo nāmāti tadā kāsikaraññā hatthācariyaṃ pesetvā ramaṇīye nāgavane gāhāpitassa hatthino etaṃ nāmaṃ. Kaṭukabhedanoti tikhiṇamado. Hatthīnañhi madakāle kaṇṇacūḷikā pabhijjanti, pakatiyāpi hatthino tasmiṃ kāle aṅkuse vā kuntatomare vā na gaṇenti, caṇḍā bhavanti. So pana aticaṇḍoyeva. Tena vuttaṃ – kaṭukabhedano dunnivārayoti. Baddho kabaḷaṃ na bhuñjatīti so baddho hatthisālaṃ pana netvā vicitrasāṇiyā parikkhipāpetvā katagandhaparibhaṇḍāya upari baddhavicitravitānāya bhūmiyā ṭhapito raññā rājārahena nānaggarasena bhojanena upaṭṭhāpitopi kiñci bhuñjituṃ na icchi, tamatthaṃ sandhāya ‘‘baddho kabaḷaṃ na bhuñjatī’’ti vuttaṃ. Sumarati nāgavanassāti so ramaṇīyaṃ me vasanaṭṭhānanti nāgavanaṃ sarati. ‘‘Mātā pana me araññe puttaviyogena dukkhappattā ahosi, mātāpituupaṭṭhānadhammo na me pūrati, kiṃ me iminā bhojanenā’’ti dhammikaṃ mātāpituupaṭṭhānadhammameva sari. Taṃ pana yasmā tasmiṃ nāgavaneyeva ṭhito sakkā pūretuṃ, tena vuttaṃ – sumarati nāgavanassa kuñjaroti. Satthari imaṃ attano pubbacariyaṃ ānetvā kathente kathenteyeva sabbepi te assudhārā pavattetvā muduhadayā ohitasotā bhaviṃsu. Atha nesaṃ bhagavā sappāyaṃ viditvā saccāni pakāsetvā dhammaṃ desesi.

    దేసనావసానే సద్ధిం పుత్తేహి చేవ సుణిసాహి చ బ్రాహ్మణో సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహీతి.

    Desanāvasāne saddhiṃ puttehi ceva suṇisāhi ca brāhmaṇo sotāpattiphale patiṭṭhahīti.

    పరిజిణ్ణబ్రాహ్మణపుత్తవత్థు తతియం.

    Parijiṇṇabrāhmaṇaputtavatthu tatiyaṃ.

    ౪. పసేనదికోసలవత్థు

    4. Pasenadikosalavatthu

    మిద్ధీ యదా హోతీతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో రాజానం పసేనదికోసలం ఆరబ్భ కథేసి.

    Middhī yadā hotīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto rājānaṃ pasenadikosalaṃ ārabbha kathesi.

    ఏకస్మిఞ్హి సమయే రాజా తణ్డులదోణస్స ఓదనం తదుపియేన సూపబ్యఞ్జనేన భుఞ్జతి. సో ఏకదివసం భుత్తపాతరాసో భత్తసమ్మదం అవినోదేత్వావ సత్థు సన్తికం గన్త్వా కిలన్తరూపో ఇతో చితో చ సమ్పరివత్తతి, నిద్దాయ అభిభుయ్యమానోపి ఉజుకం నిపజ్జితుం అసక్కోన్తో ఏకమన్తం నిసీది. అథ నం సత్థా ఆహ – ‘‘కిం, మహారాజ, అవిస్సమిత్వావ ఆగతోసీ’’తి? ‘‘ఆమ, భన్తే, భుత్తకాలతో పట్ఠాయ మే మహాదుక్ఖం హోతీ’’తి. అథ నం సత్థా, ‘‘మహారాజ, అతిబహుభోజనం ఏవం దుక్ఖం హోతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Ekasmiñhi samaye rājā taṇḍuladoṇassa odanaṃ tadupiyena sūpabyañjanena bhuñjati. So ekadivasaṃ bhuttapātarāso bhattasammadaṃ avinodetvāva satthu santikaṃ gantvā kilantarūpo ito cito ca samparivattati, niddāya abhibhuyyamānopi ujukaṃ nipajjituṃ asakkonto ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ satthā āha – ‘‘kiṃ, mahārāja, avissamitvāva āgatosī’’ti? ‘‘Āma, bhante, bhuttakālato paṭṭhāya me mahādukkhaṃ hotī’’ti. Atha naṃ satthā, ‘‘mahārāja, atibahubhojanaṃ evaṃ dukkhaṃ hotī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౩౨౫.

    325.

    ‘‘మిద్ధీ యదా హోతి మహగ్ఘసో చ,

    ‘‘Middhī yadā hoti mahagghaso ca,

    నిద్దాయితా సమ్పరివత్తసాయీ;

    Niddāyitā samparivattasāyī;

    మహావరాహోవ నివాపపుట్ఠో,

    Mahāvarāhova nivāpapuṭṭho,

    పునప్పునం గబ్భముపేతి మన్దో’’తి.

    Punappunaṃ gabbhamupeti mando’’ti.

    తత్థ మిద్ధీతి థినమిద్ధాభిభూతో. మహగ్ఘసో చాతి మహాభోజనో ఆహరహత్థకఅలంసాటకతత్రవట్టకకాకమాసకభుత్తవమితకానం అఞ్ఞతరో వియ. నివాపపుట్ఠోతి కుణ్డకాదినా సూకరభత్తేన పుట్ఠో. ఘరసూకరో హి దహరకాలతో పట్ఠాయ పోసియమానో థూలసరీరకాలే గేహా బహి నిక్ఖమితుం అలభన్తో హేట్ఠామఞ్చాదీసు సమ్పరివత్తిత్వా అస్ససన్తో పస్ససన్తో సయతేవ. ఇదం వుత్తం హోతి – యదా పురిసో మిద్ధీ చ హోతి మహగ్ఘసో చ, నివాపపుట్ఠో మహావరాహో వియ చ అఞ్ఞేన ఇరియాపథేన యాపేతుం అసక్కోన్తో నిద్దాయనసీలో సమ్పరివత్తసాయీ, తదా సో ‘‘అనిచ్చం దుక్ఖం అనత్తా’’తి తీణి లక్ఖణాని మనసికాతుం న సక్కోతి. తేసం అమనసికారా మన్దపఞ్ఞో పునప్పునం గబ్భముపేతి, గబ్భవాసతో న పరిముచ్చతీతి. దేసనావసానే సత్థా రఞ్ఞో ఉపకారవసేన –

    Tattha middhīti thinamiddhābhibhūto. Mahagghaso cāti mahābhojano āharahatthakaalaṃsāṭakatatravaṭṭakakākamāsakabhuttavamitakānaṃ aññataro viya. Nivāpapuṭṭhoti kuṇḍakādinā sūkarabhattena puṭṭho. Gharasūkaro hi daharakālato paṭṭhāya posiyamāno thūlasarīrakāle gehā bahi nikkhamituṃ alabhanto heṭṭhāmañcādīsu samparivattitvā assasanto passasanto sayateva. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadā puriso middhī ca hoti mahagghaso ca, nivāpapuṭṭho mahāvarāho viya ca aññena iriyāpathena yāpetuṃ asakkonto niddāyanasīlo samparivattasāyī, tadā so ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti tīṇi lakkhaṇāni manasikātuṃ na sakkoti. Tesaṃ amanasikārā mandapañño punappunaṃ gabbhamupeti, gabbhavāsato na parimuccatīti. Desanāvasāne satthā rañño upakāravasena –

    ‘‘మనుజస్స సదా సతీమతో, మత్తం జానతో లద్ధభోజనే;

    ‘‘Manujassa sadā satīmato, mattaṃ jānato laddhabhojane;

    తనుకస్స భవన్తి వేదనా, సణికం జీరతి ఆయు పాలయ’’న్తి. (సం॰ ని॰ ౧.౧౨౪);

    Tanukassa bhavanti vedanā, saṇikaṃ jīrati āyu pālaya’’nti. (saṃ. ni. 1.124);

    ఇమం గాథం వత్వా ఉత్తరమాణవం ఉగ్గణ్హాపేత్వా ‘‘ఇమం గాథం రఞ్ఞో భోజనవేలాయ పవేదేయ్యాసి, ఇమినా ఉపాయేన భోజనం పరిహాపేయ్యాసీ’’తి ఉపాయం ఆచిక్ఖి, సో తథా అకాసి. రాజా అపరేన సమయేన నాళికోదనపరమతాయ సణ్ఠితో సుసల్లహుకసరీరో సుఖప్పత్తో సత్థరి ఉప్పన్నవిస్సాసో సత్తాహం అసదిసదానం పవత్తేసి. దానానుమోదనాయ మహాజనో మహన్తం విసేసం పాపుణీతి.

    Imaṃ gāthaṃ vatvā uttaramāṇavaṃ uggaṇhāpetvā ‘‘imaṃ gāthaṃ rañño bhojanavelāya pavedeyyāsi, iminā upāyena bhojanaṃ parihāpeyyāsī’’ti upāyaṃ ācikkhi, so tathā akāsi. Rājā aparena samayena nāḷikodanaparamatāya saṇṭhito susallahukasarīro sukhappatto satthari uppannavissāso sattāhaṃ asadisadānaṃ pavattesi. Dānānumodanāya mahājano mahantaṃ visesaṃ pāpuṇīti.

    పసేనదికోసలవత్థు చతుత్థం.

    Pasenadikosalavatthu catutthaṃ.

    ౫. సానుసామణేరవత్థు

    5. Sānusāmaṇeravatthu

    ఇదం పురేతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో సానుం నామ సామణేరం ఆరబ్భ కథేసి.

    Idaṃpureti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto sānuṃ nāma sāmaṇeraṃ ārabbha kathesi.

    సో కిర ఏకిస్సా ఉపాసికాయ ఏకపుత్తకో అహోసి. అథ నం సా దహరకాలేయేవ పబ్బాజేసి. సో పబ్బజితకాలతో పట్ఠాయ సీలవా అహోసి వత్తసమ్పన్నో, ఆచరియుపజ్ఝాయఆగన్తుకానం వత్తం కతమేవ హోతి. మాసస్స అట్ఠమే దివసే పాతోవ ఉట్ఠాయ ఉదకమాళకే ఉదకం ఉపట్ఠాపేత్వా ధమ్మస్సవనగ్గం సమ్మజ్జిత్వా ఆసనం పఞ్ఞాపేత్వా దీపం జాలేత్వా మధురస్సరేన ధమ్మస్సవనం ఘోసేతి. భిక్ఖూ తస్స థామం ఞత్వా ‘‘సరభఞ్ఞం భణ సామణేరా’’తి అజ్ఝేసన్తి. సో ‘‘మయ్హం హదయవాతో రుజతి, కాయో వా బాధతీ’’తి కిఞ్చి పచ్చాహారం అకత్వా ధమ్మాసనం అభిరూహిత్వా ఆకాసగఙ్గం ఓతారేన్తో వియ సరభఞ్ఞం వత్వా ఓతరన్తో ‘‘మయ్హం మాతాపితూనం ఇమస్మిం సరభఞ్ఞే పత్తిం దమ్మీ’’తి వదతి. తస్స మనుస్సా మాతాపితరో పత్తియా దిన్నభావం న జానన్తి. అనన్తరత్తభావే పనస్స మాతా యక్ఖినీ హుత్వా నిబ్బత్తా, సా దేవతాహి సద్ధిం ఆగన్త్వా ధమ్మం సుత్వా ‘‘సామణేరేన దిన్నపత్తిం అనుమోదామి, తాతా’’తి వదతి. ‘‘సీలసమ్పన్నో చ నామ భిక్ఖు సదేవకస్స లోకస్స పియో హోతీ’’తి తస్మిం సామణేరే దేవతా సలజ్జా సగారవా మహాబ్రహ్మానం వియ అగ్గిక్ఖన్ధం వియ చ నం మఞ్ఞన్తి. సామణేరే గారవేన తఞ్చ యక్ఖినిం గరుకం కత్వా పస్సన్తి. తా ధమ్మస్సవనయక్ఖసమాగమాదీసు ‘‘సానుమాతా సానుమాతా’’తి యక్ఖినియా అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డం దేన్తి. మహేసక్ఖాపి యక్ఖా తం దిస్వా మగ్గా ఓక్కమన్తి, ఆసనా వుట్ఠహన్తి.

    So kira ekissā upāsikāya ekaputtako ahosi. Atha naṃ sā daharakāleyeva pabbājesi. So pabbajitakālato paṭṭhāya sīlavā ahosi vattasampanno, ācariyupajjhāyaāgantukānaṃ vattaṃ katameva hoti. Māsassa aṭṭhame divase pātova uṭṭhāya udakamāḷake udakaṃ upaṭṭhāpetvā dhammassavanaggaṃ sammajjitvā āsanaṃ paññāpetvā dīpaṃ jāletvā madhurassarena dhammassavanaṃ ghoseti. Bhikkhū tassa thāmaṃ ñatvā ‘‘sarabhaññaṃ bhaṇa sāmaṇerā’’ti ajjhesanti. So ‘‘mayhaṃ hadayavāto rujati, kāyo vā bādhatī’’ti kiñci paccāhāraṃ akatvā dhammāsanaṃ abhirūhitvā ākāsagaṅgaṃ otārento viya sarabhaññaṃ vatvā otaranto ‘‘mayhaṃ mātāpitūnaṃ imasmiṃ sarabhaññe pattiṃ dammī’’ti vadati. Tassa manussā mātāpitaro pattiyā dinnabhāvaṃ na jānanti. Anantarattabhāve panassa mātā yakkhinī hutvā nibbattā, sā devatāhi saddhiṃ āgantvā dhammaṃ sutvā ‘‘sāmaṇerena dinnapattiṃ anumodāmi, tātā’’ti vadati. ‘‘Sīlasampanno ca nāma bhikkhu sadevakassa lokassa piyo hotī’’ti tasmiṃ sāmaṇere devatā salajjā sagāravā mahābrahmānaṃ viya aggikkhandhaṃ viya ca naṃ maññanti. Sāmaṇere gāravena tañca yakkhiniṃ garukaṃ katvā passanti. Tā dhammassavanayakkhasamāgamādīsu ‘‘sānumātā sānumātā’’ti yakkhiniyā aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ denti. Mahesakkhāpi yakkhā taṃ disvā maggā okkamanti, āsanā vuṭṭhahanti.

    అథ ఖో సామణేరో వుడ్ఢిమన్వాయ పరిపక్కిన్ద్రియో అనభిరతియా పీళితో అనభిరతిం వినోదేతుం అసక్కోన్తో పరుళ్హకేసనఖో కిలిట్ఠనివాసనపారుపనో కస్సచి అనారోచేత్వా పత్తచీవరమాదాయ ఏకకోవ మాతుఘరం అగమాసి. ఉపాసికా పుత్తం దిస్వా వన్దిత్వా ఆహ – ‘‘కిం, తాత, త్వం పుబ్బే ఆచరియుపజ్ఝాయేహి వా దహరసామణేరేహి వా సద్ధిం ఇధాగచ్ఛసి, కస్మా ఏకకోవ అజ్జ ఆగతోసీ’’తి? సో ఉక్కణ్ఠితభావం ఆరోచేసి. సా ఉపాసికా నానప్పకారేన ఘరావాసే ఆదీనవం దస్సేత్వా పుత్తం ఓవదమానాపి సఞ్ఞాపేతుం అసక్కోన్తీ ‘‘అప్పేవ నామ అత్తనో ధమ్మతాయపి సల్లక్ఖేయ్యా’’తి అనుయ్యోజేత్వా ‘‘తిట్ఠ, తాత, యావ తే యాగుభత్తం సమ్పాదేమి, యాగుం పివిత్వా కతభత్తకిచ్చస్స తే మనాపాని వత్థాని నీహరిత్వా దస్సామీ’’తి వత్వా ఆసనం పఞ్ఞాపేత్వా అదాసి. నిసీది సామణేరో. ఉపాసికా ముహుత్తేనేవ యాగుఖజ్జకం సమ్పాదేత్వా అదాసి. అథ ‘‘భత్తం సమ్పాదేస్సామీ’’తి అవిదూరే నిసిన్నా తణ్డులే ధోవతి. తస్మిం సమయే సా యక్ఖినీ ‘‘కహం ను ఖో సామణేరో, కచ్చి భిక్ఖాహారం లభతి, నో’’తి ఆవజ్జమానా తస్స విబ్భమితుకామతాయ నిసిన్నభావం ఞత్వా ‘‘సామణేరో మే మహేసక్ఖానం దేవతానం అన్తరే లజ్జం ఉప్పాదేయ్య, గచ్ఛామిస్స విబ్భమనే అన్తరాయం కరిస్సామీ’’తి ఆగన్త్వా తస్స సరీరే అధిముచ్చిత్వా గీవం పరివత్తేత్వా ఖేళేన పగ్ఘరన్తేన భూమియం నిపతి. ఉపాసికా పుత్తస్స తం విప్పకారం దిస్వా వేగేన గన్త్వా పుత్తం ఆలిఙ్గేత్వా ఊరూసు నిపజ్జాపేసి. సకలగామవాసినో ఆగన్త్వా బలికమ్మాదీని కరింసు. ఉపాసికా పన పరిదేవమానా ఇమా గాథా అభాసి –

    Atha kho sāmaṇero vuḍḍhimanvāya paripakkindriyo anabhiratiyā pīḷito anabhiratiṃ vinodetuṃ asakkonto paruḷhakesanakho kiliṭṭhanivāsanapārupano kassaci anārocetvā pattacīvaramādāya ekakova mātugharaṃ agamāsi. Upāsikā puttaṃ disvā vanditvā āha – ‘‘kiṃ, tāta, tvaṃ pubbe ācariyupajjhāyehi vā daharasāmaṇerehi vā saddhiṃ idhāgacchasi, kasmā ekakova ajja āgatosī’’ti? So ukkaṇṭhitabhāvaṃ ārocesi. Sā upāsikā nānappakārena gharāvāse ādīnavaṃ dassetvā puttaṃ ovadamānāpi saññāpetuṃ asakkontī ‘‘appeva nāma attano dhammatāyapi sallakkheyyā’’ti anuyyojetvā ‘‘tiṭṭha, tāta, yāva te yāgubhattaṃ sampādemi, yāguṃ pivitvā katabhattakiccassa te manāpāni vatthāni nīharitvā dassāmī’’ti vatvā āsanaṃ paññāpetvā adāsi. Nisīdi sāmaṇero. Upāsikā muhutteneva yāgukhajjakaṃ sampādetvā adāsi. Atha ‘‘bhattaṃ sampādessāmī’’ti avidūre nisinnā taṇḍule dhovati. Tasmiṃ samaye sā yakkhinī ‘‘kahaṃ nu kho sāmaṇero, kacci bhikkhāhāraṃ labhati, no’’ti āvajjamānā tassa vibbhamitukāmatāya nisinnabhāvaṃ ñatvā ‘‘sāmaṇero me mahesakkhānaṃ devatānaṃ antare lajjaṃ uppādeyya, gacchāmissa vibbhamane antarāyaṃ karissāmī’’ti āgantvā tassa sarīre adhimuccitvā gīvaṃ parivattetvā kheḷena paggharantena bhūmiyaṃ nipati. Upāsikā puttassa taṃ vippakāraṃ disvā vegena gantvā puttaṃ āliṅgetvā ūrūsu nipajjāpesi. Sakalagāmavāsino āgantvā balikammādīni kariṃsu. Upāsikā pana paridevamānā imā gāthā abhāsi –

    ‘‘చాతుద్దసిం పఞ్చదసిం, యా చ పక్ఖస్స అట్ఠమీ;

    ‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;

    పాటిహారియపక్ఖఞ్చ, అట్ఠఙ్గసుసమాగతం.

    Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ.

    ‘‘ఉపోసథం ఉపవసన్తి, బ్రహ్మచరియం చరన్తి యే;

    ‘‘Uposathaṃ upavasanti, brahmacariyaṃ caranti ye;

    న తేహి యక్ఖా కీళన్తి, ఇతి మే అరహతం సుతం;

    Na tehi yakkhā kīḷanti, iti me arahataṃ sutaṃ;

    సా దాని అజ్జ పస్సామి, యక్ఖా కీళన్తి సానునా’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౨౩౯);

    Sā dāni ajja passāmi, yakkhā kīḷanti sānunā’’ti. (saṃ. ni. 1.239);

    ఉపాసికాయ వచనం సుత్వా –

    Upāsikāya vacanaṃ sutvā –

    ‘‘చాతుద్దసిం పఞ్చదసిం, యా చ పక్ఖస్స అట్ఠమీ;

    ‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;

    పాటిహారియపక్ఖఞ్చ, అట్ఠఙ్గసుసమాగతం.

    Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ.

    ‘‘ఉపోసథం ఉపవసన్తి, బ్రహ్మచరియం చరన్తి యే;

    ‘‘Uposathaṃ upavasanti, brahmacariyaṃ caranti ye;

    న తేహి యక్ఖా కీళన్తి, సాహు తే అరహతం సుత’’న్తి. (సం॰ ని॰ ౧.౨౩౯) –

    Na tehi yakkhā kīḷanti, sāhu te arahataṃ suta’’nti. (saṃ. ni. 1.239) –

    వత్వా ఆహ –

    Vatvā āha –

    ‘‘సానుం పబుద్ధం వజ్జాసి, యక్ఖానం వచనం ఇదం;

    ‘‘Sānuṃ pabuddhaṃ vajjāsi, yakkhānaṃ vacanaṃ idaṃ;

    మాకాసి పాపకం కమ్మం, ఆవి వా యది వా రహో.

    Mākāsi pāpakaṃ kammaṃ, āvi vā yadi vā raho.

    ‘‘సచే చ పాపకం కమ్మం, కరిస్ససి కరోసి వా;

    ‘‘Sace ca pāpakaṃ kammaṃ, karissasi karosi vā;

    న తే దుక్ఖా పముత్యత్థి, ఉప్పచ్చాపి పలాయతో’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౨౩౯);

    Na te dukkhā pamutyatthi, uppaccāpi palāyato’’ti. (saṃ. ni. 1.239);

    ఏవం పాపకం కమ్మం కత్వా సకుణస్స వియ ఉప్పతిత్వా పలాయతోపి తే మోక్ఖో నత్థీతి వత్వా సా యక్ఖినీ సామణేరం ముఞ్చి. సో అక్ఖీని ఉమ్మీలేత్వా మాతరం కేసే వికిరియ అస్ససన్తిం పస్ససన్తిం రోదమానం సకలగామవాసినో చ సన్నిపతితే దిస్వా అత్తనో యక్ఖేన గహితభావం అజానన్తో ‘‘అహం పుబ్బే పీఠే నిసిన్నో, మాతా మే అవిదూరే నిసీదిత్వా తణ్డులే ధోవి, ఇదాని పనమ్హి భూమియం నిపన్నో, కిం ను ఖో ఏత’’న్తి నిపన్నకోవ మాతరం ఆహ –

    Evaṃ pāpakaṃ kammaṃ katvā sakuṇassa viya uppatitvā palāyatopi te mokkho natthīti vatvā sā yakkhinī sāmaṇeraṃ muñci. So akkhīni ummīletvā mātaraṃ kese vikiriya assasantiṃ passasantiṃ rodamānaṃ sakalagāmavāsino ca sannipatite disvā attano yakkhena gahitabhāvaṃ ajānanto ‘‘ahaṃ pubbe pīṭhe nisinno, mātā me avidūre nisīditvā taṇḍule dhovi, idāni panamhi bhūmiyaṃ nipanno, kiṃ nu kho eta’’nti nipannakova mātaraṃ āha –

    ‘‘మతం వా అమ్మ రోదన్తి, యో వా జీవం న దిస్సతి;

    ‘‘Mataṃ vā amma rodanti, yo vā jīvaṃ na dissati;

    జీవన్తం అమ్మ పస్సన్తీ, కస్మా మం అమ్మ రోదసీ’’తి. (థేరగా॰ ౪౪; సం॰ ని॰ ౧.౨౩౯);

    Jīvantaṃ amma passantī, kasmā maṃ amma rodasī’’ti. (theragā. 44; saṃ. ni. 1.239);

    అథస్స మాతా వత్థుకామకిలేసకామే పహాయ పబ్బజితస్స పున విబ్భమనత్థం ఆగమనే ఆదీనవం దస్సేన్తీ ఆహ –

    Athassa mātā vatthukāmakilesakāme pahāya pabbajitassa puna vibbhamanatthaṃ āgamane ādīnavaṃ dassentī āha –

    ‘‘మతం వా పుత్త రోదన్తి, యో వా జీవం న దిస్సతి;

    ‘‘Mataṃ vā putta rodanti, yo vā jīvaṃ na dissati;

    యో చ కామే చజిత్వాన, పునరాగచ్ఛతే ఇధ;

    Yo ca kāme cajitvāna, punarāgacchate idha;

    తం వాపి పుత్త రోదన్తి, పున జీవం మతో హి సో’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౨౩౯);

    Taṃ vāpi putta rodanti, puna jīvaṃ mato hi so’’ti. (saṃ. ni. 1.239);

    ఏవఞ్చ పన వత్వా ఘరావాసం కుక్కుళసదిసఞ్చేవ నరకసదిసఞ్చ కత్వా ఘరావాసే ఆదీనవం దస్సేన్తీ పున ఆహ –

    Evañca pana vatvā gharāvāsaṃ kukkuḷasadisañceva narakasadisañca katvā gharāvāse ādīnavaṃ dassentī puna āha –

    ‘‘కుక్కుళా ఉబ్భతో తాత, కుక్కుళం పతితుమిచ్ఛసి;

    ‘‘Kukkuḷā ubbhato tāta, kukkuḷaṃ patitumicchasi;

    నరకా ఉబ్భతో తాత, నరకం పతితుమిచ్ఛసీ’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౨౩౯);

    Narakā ubbhato tāta, narakaṃ patitumicchasī’’ti. (saṃ. ni. 1.239);

    అథ నం, ‘‘పుత్త, భద్దం తవ హోతు, మయా పన ‘అయం నో పుత్తకో డయ్హమానో’తి గేహా భణ్డం వియ నీహరిత్వా బుద్ధసాసనే పబ్బాజితో, ఘరావాసే పున డయ్హితుం ఇచ్ఛసి. అభిధావథ పరిత్తాయథ నోతి ఇమమత్థం కస్స ఉజ్ఝాపయామ కం నిజ్ఝాపయామా’’తి దీపేతుం ఇమం గాథమాహ –

    Atha naṃ, ‘‘putta, bhaddaṃ tava hotu, mayā pana ‘ayaṃ no puttako ḍayhamāno’ti gehā bhaṇḍaṃ viya nīharitvā buddhasāsane pabbājito, gharāvāse puna ḍayhituṃ icchasi. Abhidhāvatha parittāyatha noti imamatthaṃ kassa ujjhāpayāma kaṃ nijjhāpayāmā’’ti dīpetuṃ imaṃ gāthamāha –

    ‘‘అభిధావథ భద్దన్తే, కస్స ఉజ్ఝాపయామసే;

    ‘‘Abhidhāvatha bhaddante, kassa ujjhāpayāmase;

    ఆదిత్తా నీహతం భణ్డం, పున డయ్హితుమిచ్ఛసీ’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౨౩౯);

    Ādittā nīhataṃ bhaṇḍaṃ, puna ḍayhitumicchasī’’ti. (saṃ. ni. 1.239);

    సో మాతరి కథేన్తియా కథేన్తియా సల్లక్ఖేత్వా ‘‘నత్థి మయ్హం గిహిభావేన అత్థో’’తి ఆహ. అథస్స మాతా ‘‘సాధు, తాతా’’తి తుట్ఠా పణీతభోజనం భోజేత్వా ‘‘కతివస్సోసి, తాతా’’తి పుచ్ఛిత్వా పరిపుణ్ణవస్సభావం ఞత్వా తిచీవరం పటియాదేసి. సో పరిపుణ్ణపత్తచీవరో ఉపసమ్పదం లభి. అథస్స అచిరూపసమ్పన్నస్స సత్థా చిత్తనిగ్గహే ఉస్సాహం జనేన్తో ‘‘చిత్తం నామేతం నానారమ్మణేసు దీఘరత్తం చారికం చరన్తం అనిగ్గణ్హన్తస్స సోత్థిభావో నామ నత్థి, తస్మా అఙ్కుసేన మత్తహత్థినో వియ చిత్తస్స నిగ్గణ్హనే యోగో కరణీయో’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    So mātari kathentiyā kathentiyā sallakkhetvā ‘‘natthi mayhaṃ gihibhāvena attho’’ti āha. Athassa mātā ‘‘sādhu, tātā’’ti tuṭṭhā paṇītabhojanaṃ bhojetvā ‘‘kativassosi, tātā’’ti pucchitvā paripuṇṇavassabhāvaṃ ñatvā ticīvaraṃ paṭiyādesi. So paripuṇṇapattacīvaro upasampadaṃ labhi. Athassa acirūpasampannassa satthā cittaniggahe ussāhaṃ janento ‘‘cittaṃ nāmetaṃ nānārammaṇesu dīgharattaṃ cārikaṃ carantaṃ aniggaṇhantassa sotthibhāvo nāma natthi, tasmā aṅkusena mattahatthino viya cittassa niggaṇhane yogo karaṇīyo’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౩౨౬.

    326.

    ‘‘ఇదం పురే చిత్తమచారి చారికం,

    ‘‘Idaṃ pure cittamacāri cārikaṃ,

    యేనిచ్ఛకం యత్థకామం యథాసుఖం;

    Yenicchakaṃ yatthakāmaṃ yathāsukhaṃ;

    తదజ్జహం నిగ్గహేస్సామి యోనిసో,

    Tadajjahaṃ niggahessāmi yoniso,

    హత్థిప్పభిన్నం వియ అఙ్కుసగ్గహో’’తి.

    Hatthippabhinnaṃ viya aṅkusaggaho’’ti.

    తస్సత్థో – ఇదం చిత్తం నామ ఇతో పుబ్బే రూపాదీసు చ ఆరమ్మణేసు రాగాదీనం యేన కారణేన ఇచ్ఛతి, యత్థేవస్స కామో ఉప్పజ్జతి, తస్స వసేన యత్థ కామం యథారుచి చరన్తస్స సుఖం హోతి, తథేవ విచరణతో యథాసుఖం దీఘరత్తం చారికం చరి, తం అజ్జ అహం పభిన్నం మత్తహత్థిం హత్థాచరియసఙ్ఖాతో ఛేకో అఙ్కుసగ్గహో అఙ్కుసేన వియ యోనిసోమనసికారేన నిగ్గహేస్సామి, నాస్స వీతిక్కమితుం దస్సామీతి.

    Tassattho – idaṃ cittaṃ nāma ito pubbe rūpādīsu ca ārammaṇesu rāgādīnaṃ yena kāraṇena icchati, yatthevassa kāmo uppajjati, tassa vasena yattha kāmaṃ yathāruci carantassa sukhaṃ hoti, tatheva vicaraṇato yathāsukhaṃ dīgharattaṃ cārikaṃ cari, taṃ ajja ahaṃ pabhinnaṃ mattahatthiṃ hatthācariyasaṅkhāto cheko aṅkusaggaho aṅkusena viya yonisomanasikārena niggahessāmi, nāssa vītikkamituṃ dassāmīti.

    దేసనావసానే సానునా సద్ధిం ధమ్మస్సవనాయ ఉపసఙ్కమన్తానం బహూనం దేవతానం ధమ్మాభిసమయో అహోసి. సోపాయస్మా తేపిటకం బుద్ధవచనం ఉగ్గణ్హిత్వా మహాధమ్మకథికో హుత్వా వీసవస్ససతం ఠత్వా సకలజమ్బుదీపం సఙ్ఖోభేత్వా పరినిబ్బాయీతి.

    Desanāvasāne sānunā saddhiṃ dhammassavanāya upasaṅkamantānaṃ bahūnaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Sopāyasmā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā mahādhammakathiko hutvā vīsavassasataṃ ṭhatvā sakalajambudīpaṃ saṅkhobhetvā parinibbāyīti.

    సానుసామణేరవత్థు పఞ్చమం.

    Sānusāmaṇeravatthu pañcamaṃ.

    ౬. పావేయ్యకహత్థివత్థు

    6. Pāveyyakahatthivatthu

    అప్పమాదరతాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో కోసలరఞ్ఞో పావేయ్యకం నామ హత్థిం ఆరబ్భ కథేసి.

    Appamādaratāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto kosalarañño pāveyyakaṃ nāma hatthiṃ ārabbha kathesi.

    సో కిర హత్థీ తరుణకాలే మహాబలో హుత్వా అపరేన సమయేన జరావాతవేగబ్భాహతో హుత్వా ఏకం మహన్తం సరం ఓరుయ్హ కలలే లగ్గిత్వా ఉత్తరితుం నాసక్ఖి. మహాజనో తం దిస్వా ‘‘ఏవరూపోపి నామ హత్థీ ఇమం దుబ్బలభావం పత్తో’’తి కథం సముట్ఠాపేసి. రాజా తం పవత్తిం సుత్వా హత్థాచరియం ఆణాపేసి – ‘‘గచ్ఛ, ఆచరియ, తం హత్థిం కలలతో ఉద్ధరాహీ’’తి. సో గన్త్వా తస్మిం ఠానే సఙ్గామసీసం దస్సేత్వా సఙ్గామభేరిం ఆకోటాపేసి. మానజాతికో హత్థీ వేగేనుట్ఠాయ థలే పతిట్ఠహి. భిక్ఖూ తం కారణం దిస్వా సత్థు ఆరోచేసుం. సత్థా ‘‘తేన, భిక్ఖవే , హత్థినా పకతిపఙ్కదుగ్గతో అత్తా ఉద్ధటో, తుమ్హే పన కిలేసదుగ్గే పక్ఖన్దా. తస్మా యోనిసో పదహిత్వా తుమ్హేపి తతో అత్తానం ఉద్ధరథా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    So kira hatthī taruṇakāle mahābalo hutvā aparena samayena jarāvātavegabbhāhato hutvā ekaṃ mahantaṃ saraṃ oruyha kalale laggitvā uttarituṃ nāsakkhi. Mahājano taṃ disvā ‘‘evarūpopi nāma hatthī imaṃ dubbalabhāvaṃ patto’’ti kathaṃ samuṭṭhāpesi. Rājā taṃ pavattiṃ sutvā hatthācariyaṃ āṇāpesi – ‘‘gaccha, ācariya, taṃ hatthiṃ kalalato uddharāhī’’ti. So gantvā tasmiṃ ṭhāne saṅgāmasīsaṃ dassetvā saṅgāmabheriṃ ākoṭāpesi. Mānajātiko hatthī vegenuṭṭhāya thale patiṭṭhahi. Bhikkhū taṃ kāraṇaṃ disvā satthu ārocesuṃ. Satthā ‘‘tena, bhikkhave , hatthinā pakatipaṅkaduggato attā uddhaṭo, tumhe pana kilesadugge pakkhandā. Tasmā yoniso padahitvā tumhepi tato attānaṃ uddharathā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౩౨౭.

    327.

    ‘‘అప్పమాదరతా హోథ, సచిత్తమనురక్ఖథ;

    ‘‘Appamādaratā hotha, sacittamanurakkhatha;

    దుగ్గా ఉద్ధరథత్తానం, పఙ్కే సన్నోవ కుఞ్జరో’’తి.

    Duggā uddharathattānaṃ, paṅke sannova kuñjaro’’ti.

    తత్థ అప్పమాదరతాతి సతియా అవిప్పవాసే అభిరతా హోథ. సచిత్తన్తి రూపాదీసు ఆరమ్మణేసు అత్తనో చిత్తం యథా వీతిక్కమం న కరోతి, ఏవం రక్ఖథ. దుగ్గాతి యథా సో పఙ్కే సన్నో కుఞ్జరో హత్థేహి చ పాదేహి చ వాయామం కత్వా పఙ్కదుగ్గతో అత్తానం ఉద్ధరిత్వా థలే పతిట్ఠితో, ఏవం తుమ్హేపి కిలేసదుగ్గతో అత్తానం ఉద్ధరథ, నిబ్బానథలే పతిట్ఠాపేథాతి అత్థో.

    Tattha appamādaratāti satiyā avippavāse abhiratā hotha. Sacittanti rūpādīsu ārammaṇesu attano cittaṃ yathā vītikkamaṃ na karoti, evaṃ rakkhatha. Duggāti yathā so paṅke sanno kuñjaro hatthehi ca pādehi ca vāyāmaṃ katvā paṅkaduggato attānaṃ uddharitvā thale patiṭṭhito, evaṃ tumhepi kilesaduggato attānaṃ uddharatha, nibbānathale patiṭṭhāpethāti attho.

    దేసనావసానే తే భిక్ఖూ అరహత్తే పతిట్ఠహింసూతి.

    Desanāvasāne te bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsūti.

    పావేయ్యకహత్థివత్థు ఛట్ఠం.

    Pāveyyakahatthivatthu chaṭṭhaṃ.

    ౭. సమ్బహులభిక్ఖువత్థు

    7. Sambahulabhikkhuvatthu

    సచే లభేథాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా పాలిలేయ్యకం నిస్సాయ రక్ఖితవనసణ్డే విహరన్తో సమ్బహులే భిక్ఖూ ఆరబ్భ కథేసి. వత్థు యమకవగ్గే ‘‘పరే చ న విజానన్తీ’’తి గాథావణ్ణనాయ ఆగతమేవ. వుత్తఞ్హేతం (ధ॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౧.౫ కోసమ్బకవత్థు) –

    Sace labhethāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā pālileyyakaṃ nissāya rakkhitavanasaṇḍe viharanto sambahule bhikkhū ārabbha kathesi. Vatthu yamakavagge ‘‘pare ca na vijānantī’’ti gāthāvaṇṇanāya āgatameva. Vuttañhetaṃ (dha. pa. aṭṭha. 1.5 kosambakavatthu) –

    తథాగతస్స తత్థ హత్థినాగేన ఉపట్ఠియమానస్స వసనభావో సకలజమ్బుదీపే పాకటో అహోసి. సావత్థినగరతో ‘‘అనాథపిణ్డికో విసాఖా మహాఉపాసికా’’తి ఏవమాదీని మహాకులాని ఆనన్దత్థేరస్స సాసనం పహిణింసు ‘‘సత్థారం నో, భన్తే, దస్సేథా’’తి. దిసావాసినోపి పఞ్చసతా భిక్ఖూ వుట్ఠవస్సా ఆనన్దత్థేరం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘చిరస్సుతా నో, ఆవుసో ఆనన్ద, భగవతో సమ్ముఖా ధమ్మీ కథా, సాధు మయం, ఆవుసో ఆనన్ద, లభేయ్యామ భగవతో సమ్ముఖా ధమ్మిం కథం సవనాయా’’తి యాచింసు. థేరో తే భిక్ఖూ ఆదాయ తత్థ గన్త్వా ‘‘తేమాసం ఏకవిహారినో తథాగతస్స సన్తికం ఏత్తకేహి భిక్ఖూహి సద్ధిం ఉపసఙ్కమనం అయుత్త’’న్తి చిన్తేత్వా తే భిక్ఖూ బహి ఠపేత్వా ఏకకోవ సత్థారం ఉపసఙ్కమి. పాలిలేయ్యకో తం దిస్వా దణ్డమాదాయ పక్ఖన్ది. తం సత్థా ఓలోకేత్వా ‘‘అపేహి, అపేహి, పాలిలేయ్యక, మా వారయి, బుద్ధుపట్ఠాకో ఏసో’’తి ఆహ. సో తత్థేవ దణ్డం ఛడ్డేత్వా పత్తచీవరపటిగ్గహణం ఆపుచ్ఛి. థేరో నాదాసి. నాగో ‘‘సచే ఉగ్గహితవత్తో భవిస్సతి, సత్థు నిసీదనపాసాణఫలకే అత్తనో పరిక్ఖారం న ఠపేస్సతీ’’తి చిన్తేసి. థేరో పత్తచీవరం భూమియం ఠపేసి. వత్తసమ్పన్నా హి గరూనం ఆసనే వా సయనే వా అత్తనో పరిక్ఖారం న ఠపేన్తి.

    Tathāgatassa tattha hatthināgena upaṭṭhiyamānassa vasanabhāvo sakalajambudīpe pākaṭo ahosi. Sāvatthinagarato ‘‘anāthapiṇḍiko visākhā mahāupāsikā’’ti evamādīni mahākulāni ānandattherassa sāsanaṃ pahiṇiṃsu ‘‘satthāraṃ no, bhante, dassethā’’ti. Disāvāsinopi pañcasatā bhikkhū vuṭṭhavassā ānandattheraṃ upasaṅkamitvā ‘‘cirassutā no, āvuso ānanda, bhagavato sammukhā dhammī kathā, sādhu mayaṃ, āvuso ānanda, labheyyāma bhagavato sammukhā dhammiṃ kathaṃ savanāyā’’ti yāciṃsu. Thero te bhikkhū ādāya tattha gantvā ‘‘temāsaṃ ekavihārino tathāgatassa santikaṃ ettakehi bhikkhūhi saddhiṃ upasaṅkamanaṃ ayutta’’nti cintetvā te bhikkhū bahi ṭhapetvā ekakova satthāraṃ upasaṅkami. Pālileyyako taṃ disvā daṇḍamādāya pakkhandi. Taṃ satthā oloketvā ‘‘apehi, apehi, pālileyyaka, mā vārayi, buddhupaṭṭhāko eso’’ti āha. So tattheva daṇḍaṃ chaḍḍetvā pattacīvarapaṭiggahaṇaṃ āpucchi. Thero nādāsi. Nāgo ‘‘sace uggahitavatto bhavissati, satthu nisīdanapāsāṇaphalake attano parikkhāraṃ na ṭhapessatī’’ti cintesi. Thero pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ ṭhapesi. Vattasampannā hi garūnaṃ āsane vā sayane vā attano parikkhāraṃ na ṭhapenti.

    థేరో సత్థారం వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసీది. సత్థా ‘‘ఏకకోవ ఆగతోసీ’’తి పుచ్ఛిత్వా పఞ్చహి భిక్ఖుసతేహి ఆగతభావం సుత్వా ‘‘కహం పన తే’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘తుమ్హాకం చిత్తం అజానన్తో బహి ఠపేత్వా ఆగతోమ్హీ’’తి వుత్తే ‘‘పక్కోసాహి నే’’తి ఆహ. థేరో తథా అకాసి. సత్థా తేహి భిక్ఖూహి సద్ధిం పటిసన్థారం కత్వా తేహి భిక్ఖూహి, ‘‘భన్తే, భగవా బుద్ధసుఖుమాలో చేవ ఖత్తియసుఖుమాలో చ, తుమ్హేహి తేమాసం ఏకకేహి తిట్ఠన్తేహి నిసీదన్తేహి చ దుక్కరం కతం, వత్తపటివత్తకారకోపి ముఖోదకాదిదాయకోపి నాహోసి మఞ్ఞే’’తి వుత్తే, ‘‘భిక్ఖవే, పాలిలేయ్యకహత్థినా మమ సబ్బకిచ్చాని కతాని. ఏవరూపఞ్హి సహాయం లభన్తేన ఏకకోవ వసితుం యుత్తం, అలభన్తస్స ఏకచారికభావోవ సేయ్యో’’తి వత్వా నాగవగ్గే ఇమా గాథా అభాసి –

    Thero satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā ‘‘ekakova āgatosī’’ti pucchitvā pañcahi bhikkhusatehi āgatabhāvaṃ sutvā ‘‘kahaṃ pana te’’ti pucchitvā ‘‘tumhākaṃ cittaṃ ajānanto bahi ṭhapetvā āgatomhī’’ti vutte ‘‘pakkosāhi ne’’ti āha. Thero tathā akāsi. Satthā tehi bhikkhūhi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā tehi bhikkhūhi, ‘‘bhante, bhagavā buddhasukhumālo ceva khattiyasukhumālo ca, tumhehi temāsaṃ ekakehi tiṭṭhantehi nisīdantehi ca dukkaraṃ kataṃ, vattapaṭivattakārakopi mukhodakādidāyakopi nāhosi maññe’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, pālileyyakahatthinā mama sabbakiccāni katāni. Evarūpañhi sahāyaṃ labhantena ekakova vasituṃ yuttaṃ, alabhantassa ekacārikabhāvova seyyo’’ti vatvā nāgavagge imā gāthā abhāsi –

    ౩౨౮.

    328.

    ‘‘సచే లభేథ నిపకం సహాయం,

    ‘‘Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ,

    సద్ధించరం సాధువిహారి ధీరం;

    Saddhiṃcaraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;

    అభిభుయ్య సబ్బాని పరిస్సయాని,

    Abhibhuyya sabbāni parissayāni,

    చరేయ్య తేనత్తమనో సతీమా.

    Careyya tenattamano satīmā.

    ౩౨౯.

    329.

    ‘‘నో చే లభేథ నిపకం సహాయం,

    ‘‘No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ,

    సద్ధించరం సాధువిహారి ధీరం;

    Saddhiṃcaraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;

    రాజావ రట్ఠం విజితం పహాయ,

    Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya,

    ఏకో చరే మాతఙ్గరఞ్ఞేవ నాగో.

    Eko care mātaṅgaraññeva nāgo.

    ౩౩౦.

    330.

    ‘‘ఏకస్స చరితం సేయ్యో,

    ‘‘Ekassa caritaṃ seyyo,

    నత్థి బాలే సహాయతా;

    Natthi bāle sahāyatā;

    ఏకో చరే న చ పాపాని కయిరా,

    Eko care na ca pāpāni kayirā,

    అప్పోస్సుక్కో మాతఙ్గరఞ్ఞేవ నాగో’’తి.

    Appossukko mātaṅgaraññeva nāgo’’ti.

    తత్థ నిపకన్తి నేపక్కపఞ్ఞాయ సమన్నాగతం. సాధువిహారి ధీరన్తి భద్దకవిహారిం పణ్డితం. పరిస్సయానీతి తాదిసం మేత్తావిహారిం సహాయం లభన్తో సీహబ్యగ్ఘాదయో పాకటపరిస్సయే చ రాగభయదోసభయమోహభయాదయో పటిచ్ఛన్నపరిస్సయే చాతి సబ్బేవ పరిస్సయే అభిభవిత్వా తేన సద్ధిం అత్తమనో ఉపట్ఠితసతీ హుత్వా చరేయ్య, విహరేయ్యాతి అత్థో.

    Tattha nipakanti nepakkapaññāya samannāgataṃ. Sādhuvihāri dhīranti bhaddakavihāriṃ paṇḍitaṃ. Parissayānīti tādisaṃ mettāvihāriṃ sahāyaṃ labhanto sīhabyagghādayo pākaṭaparissaye ca rāgabhayadosabhayamohabhayādayo paṭicchannaparissaye cāti sabbeva parissaye abhibhavitvā tena saddhiṃ attamano upaṭṭhitasatī hutvā careyya, vihareyyāti attho.

    రాజావ రట్ఠన్తి రట్ఠం హిత్వా గతో మహాజనకరాజా వియ. ఇదం వుత్తం హోతి – యథా విజితభూమిపదేసో రాజా ‘‘ఇదం రజ్జం నామ మహన్తం పమాదట్ఠానం, కిం మే రజ్జేన కారితేనా’’తి విజితం రట్ఠం పహాయ ఏకకోవ మహారఞ్ఞం పవిసిత్వా తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా చతూసు ఇరియాపథేసు ఏకకోవ చరతి, ఏవం ఏకకోవ చరేయ్యాతి. మాతఙ్గరఞ్ఞేవ నాగోతి యథా చ ‘‘అహం ఖో ఆకిణ్ణో విహరామి హత్థీహి హత్థినీహి హత్థికళభేహి హత్థిచ్ఛాపేహి, ఛిన్నగ్గాని చేవ తిణాని ఖాదామి, ఓభగ్గోభగ్గఞ్చ మే సాఖాభఙ్గం ఖాదన్తి, ఆవిలాని చ పానీయాని పివామి, ఓగాహా చ మే ఉత్తిణ్ణస్స హత్థినియో కాయం ఉపనిఘంసన్తియో గచ్ఛన్తి, యంనూనాహం ఏకకోవ గణమ్హా వూపకట్ఠో విహరేయ్య’’న్తి (మహావ॰ ౪౬౭; ఉదా॰ ౩౫) ఏవం పటిసఞ్చిక్ఖిత్వా గమనతో మాతఙ్గోతి లద్ధనామో ఇమస్మిం అరఞ్ఞే అయం హత్థినాగో యూథం పహాయ సబ్బిరియాపథేసు ఏకకోవ సుఖం చరతి, ఏవమ్పి ఏకోవ చరేయ్యాతి అత్థో.

    Rājāva raṭṭhanti raṭṭhaṃ hitvā gato mahājanakarājā viya. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā vijitabhūmipadeso rājā ‘‘idaṃ rajjaṃ nāma mahantaṃ pamādaṭṭhānaṃ, kiṃ me rajjena kāritenā’’ti vijitaṃ raṭṭhaṃ pahāya ekakova mahāraññaṃ pavisitvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā catūsu iriyāpathesu ekakova carati, evaṃ ekakova careyyāti. Mātaṅgaraññeva nāgoti yathā ca ‘‘ahaṃ kho ākiṇṇo viharāmi hatthīhi hatthinīhi hatthikaḷabhehi hatthicchāpehi, chinnaggāni ceva tiṇāni khādāmi, obhaggobhaggañca me sākhābhaṅgaṃ khādanti, āvilāni ca pānīyāni pivāmi, ogāhā ca me uttiṇṇassa hatthiniyo kāyaṃ upanighaṃsantiyo gacchanti, yaṃnūnāhaṃ ekakova gaṇamhā vūpakaṭṭho vihareyya’’nti (mahāva. 467; udā. 35) evaṃ paṭisañcikkhitvā gamanato mātaṅgoti laddhanāmo imasmiṃ araññe ayaṃ hatthināgo yūthaṃ pahāya sabbiriyāpathesu ekakova sukhaṃ carati, evampi ekova careyyāti attho.

    ఏకస్సాతి పబ్బజితస్స హి పబ్బజితకాలతో పట్ఠాయ ఏకీభావాభిరతస్స ఏకకస్సేవ చరితం సేయ్యో. నత్థి బాలే సహాయతాతి చూళసీలం మజ్ఝిమసీలం మహాసీలం దస కథావత్థూని తేరస ధుతఙ్గగుణాని విపస్సనాఞాణం చత్తారో మగ్గా చత్తారి ఫలాని తిస్సో విజ్జా ఛ అభిఞ్ఞా అమతమహానిబ్బానన్తి అయఞ్హి సహాయతా నామ. సా బాలే నిస్సాయ అధిగన్తుం న సక్కాతి నత్థి బాలే సహాయతా. ఏకోతి ఇమినా కారణేన సబ్బిరియాపథేసు ఏకకోవ చరేయ్య, అప్పమత్తకానిపి న చ పాపాని కయిరా. యథా సో అప్పోస్సుక్కో నిరాలయో ఇమస్మిం అరఞ్ఞే మాతఙ్గనాగో ఇచ్ఛితిచ్ఛితట్ఠానే సుఖం చరతి, ఏవం ఏకకోవ హుత్వా చరేయ్య, అప్పమత్తకానిపి న చ పాపాని కరేయ్యాతి అత్థో. తస్మా తుమ్హేహి పతిరూపం సహాయం అలభన్తేహి ఏకచారీహేవ భవితబ్బన్తి ఇమమత్థం దస్సేన్తో సత్థా తేసం భిక్ఖూనం ఇమం ధమ్మదేసనం దేసేసి.

    Ekassāti pabbajitassa hi pabbajitakālato paṭṭhāya ekībhāvābhiratassa ekakasseva caritaṃ seyyo. Natthi bāle sahāyatāti cūḷasīlaṃ majjhimasīlaṃ mahāsīlaṃ dasa kathāvatthūni terasa dhutaṅgaguṇāni vipassanāñāṇaṃ cattāro maggā cattāri phalāni tisso vijjā cha abhiññā amatamahānibbānanti ayañhi sahāyatā nāma. Sā bāle nissāya adhigantuṃ na sakkāti natthi bāle sahāyatā. Ekoti iminā kāraṇena sabbiriyāpathesu ekakova careyya, appamattakānipi na ca pāpāni kayirā. Yathā so appossukko nirālayo imasmiṃ araññe mātaṅganāgo icchiticchitaṭṭhāne sukhaṃ carati, evaṃ ekakova hutvā careyya, appamattakānipi na ca pāpāni kareyyāti attho. Tasmā tumhehi patirūpaṃ sahāyaṃ alabhantehi ekacārīheva bhavitabbanti imamatthaṃ dassento satthā tesaṃ bhikkhūnaṃ imaṃ dhammadesanaṃ desesi.

    దేసనావసానే పఞ్చసతాపి తే భిక్ఖూ అరహత్తే పతిట్ఠహింసూతి.

    Desanāvasāne pañcasatāpi te bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsūti.

    సమ్బహులభిక్ఖువత్థు సత్తమం.

    Sambahulabhikkhuvatthu sattamaṃ.

    ౮. మారవత్థు

    8. Māravatthu

    అత్థమ్హీతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా హిమవన్తపదేసే అరఞ్ఞకుటికాయం విహరన్తో మారం ఆరబ్భ కథేసి.

    Atthamhīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā himavantapadese araññakuṭikāyaṃ viharanto māraṃ ārabbha kathesi.

    తస్మిం కిర కాలే రాజానో మనుస్సే పీళేత్వా రజ్జం కారేన్తి. అథ భగవా అధమ్మికరాజూనం రజ్జే దణ్డకరణపీళితే మనుస్సే దిస్వా కారుఞ్ఞేన ఏవం చిన్తేసి – ‘‘సక్కా ను ఖో రజ్జం కారేతుం అహనం అఘాతయం, అజినం అజాపయం, అసోచం అసోచాపయం ధమ్మేనా’’తి, మారో పాపిమా తం భగవతో పరివితక్కం ఞత్వా ‘‘సమణో గోతమో ‘సక్కా ను ఖో రజ్జం కారేతు’న్తి చిన్తేసి, ఇదాని రజ్జం కారేతుకామో భవిస్సతి, రజ్జఞ్చ నామేతం పమాదట్ఠానం, తం కారేన్తే సక్కా ఓకాసం లభితుం, గచ్ఛామి ఉస్సాహమస్స జనేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా ఆహ – ‘‘కారేతు, భన్తే, భగవా రజ్జం, కారేతు సుగతో రజ్జం అహనం అఘాతయం, అజినం అజాపయం, అసోచం అసోచాపయం ధమ్మేనా’’తి. అథ నం సత్థా ‘‘కిం పన మే త్వం, పాపిమ, పస్ససి, యం మం త్వం ఏవం వదేసీ’’తి వత్వా ‘‘భగవతా ఖో, భన్తే, చత్తారో ఇద్ధిపాదా సుభావితా. ఆకఙ్ఖమానో హి భగవా హిమవన్తం పబ్బతరాజం ‘సువణ్ణ’న్తి అధిముచ్చేయ్య, తఞ్చ సువణ్ణమేవ అస్స, అహమ్పి ఖో ధనేన ధనకరణీయం కరిస్సామి, తుమ్హే ధమ్మేన రజ్జం కారేస్సథా’’తి తేన వుత్తే –

    Tasmiṃ kira kāle rājāno manusse pīḷetvā rajjaṃ kārenti. Atha bhagavā adhammikarājūnaṃ rajje daṇḍakaraṇapīḷite manusse disvā kāruññena evaṃ cintesi – ‘‘sakkā nu kho rajjaṃ kāretuṃ ahanaṃ aghātayaṃ, ajinaṃ ajāpayaṃ, asocaṃ asocāpayaṃ dhammenā’’ti, māro pāpimā taṃ bhagavato parivitakkaṃ ñatvā ‘‘samaṇo gotamo ‘sakkā nu kho rajjaṃ kāretu’nti cintesi, idāni rajjaṃ kāretukāmo bhavissati, rajjañca nāmetaṃ pamādaṭṭhānaṃ, taṃ kārente sakkā okāsaṃ labhituṃ, gacchāmi ussāhamassa janessāmī’’ti cintetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘kāretu, bhante, bhagavā rajjaṃ, kāretu sugato rajjaṃ ahanaṃ aghātayaṃ, ajinaṃ ajāpayaṃ, asocaṃ asocāpayaṃ dhammenā’’ti. Atha naṃ satthā ‘‘kiṃ pana me tvaṃ, pāpima, passasi, yaṃ maṃ tvaṃ evaṃ vadesī’’ti vatvā ‘‘bhagavatā kho, bhante, cattāro iddhipādā subhāvitā. Ākaṅkhamāno hi bhagavā himavantaṃ pabbatarājaṃ ‘suvaṇṇa’nti adhimucceyya, tañca suvaṇṇameva assa, ahampi kho dhanena dhanakaraṇīyaṃ karissāmi, tumhe dhammena rajjaṃ kāressathā’’ti tena vutte –

    ‘‘పబ్బతస్స సువణ్ణస్స, జాతరూపస్స కేవలో;

    ‘‘Pabbatassa suvaṇṇassa, jātarūpassa kevalo;

    ద్విత్తావ నాలమేకస్స, ఇతి విద్వా సమఞ్చరే.

    Dvittāva nālamekassa, iti vidvā samañcare.

    ‘‘యో దుక్ఖమదక్ఖి యతోనిదానం,

    ‘‘Yo dukkhamadakkhi yatonidānaṃ,

    కామేసు సో జన్తు కథం నమేయ్య;

    Kāmesu so jantu kathaṃ nameyya;

    ఉపధిం విదిత్వా సఙ్గోతి లోకే,

    Upadhiṃ viditvā saṅgoti loke,

    తస్సేవ జన్తు వినయాయ సిక్ఖే’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౧౫౬) –

    Tasseva jantu vinayāya sikkhe’’ti. (saṃ. ni. 1.156) –

    ఇమాహి గాథాహి సంవేజేత్వా ‘‘అఞ్ఞో ఏవ ఖో, పాపిమ, తవ ఓవాదో, అఞ్ఞో మమ, తయా సద్ధిం ధమ్మసంసన్దనా నామ నత్థి, అహఞ్హి ఏవం ఓవదామీ’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –

    Imāhi gāthāhi saṃvejetvā ‘‘añño eva kho, pāpima, tava ovādo, añño mama, tayā saddhiṃ dhammasaṃsandanā nāma natthi, ahañhi evaṃ ovadāmī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ౩౩౧.

    331.

    ‘‘అత్థమ్హి జాతమ్హి సుఖా సహాయా,

    ‘‘Atthamhi jātamhi sukhā sahāyā,

    తుట్ఠీ సుఖా యా ఇతరీతరేన;

    Tuṭṭhī sukhā yā itarītarena;

    పుఞ్ఞం సుఖం జీవితసఙ్ఖయమ్హి,

    Puññaṃ sukhaṃ jīvitasaṅkhayamhi,

    సబ్బస్స దుక్ఖస్స సుఖం పహానం.

    Sabbassa dukkhassa sukhaṃ pahānaṃ.

    ౩౩౨.

    332.

    ‘‘సుఖా మత్తేయ్యతా లోకే,

    ‘‘Sukhā matteyyatā loke,

    అథో పేత్తేయ్యతా సుఖా;

    Atho petteyyatā sukhā;

    సుఖా సామఞ్ఞతా లోకే,

    Sukhā sāmaññatā loke,

    అథో బ్రహ్మఞ్ఞతా సుఖా.

    Atho brahmaññatā sukhā.

    ౩౩౩.

    333.

    ‘‘సుఖం యావ జరాసీలం, సుఖా సద్ధా పతిట్ఠితా;

    ‘‘Sukhaṃ yāva jarāsīlaṃ, sukhā saddhā patiṭṭhitā;

    సుఖో పఞ్ఞాయ పటిలాభో, పాపానం అకరణం సుఖ’’న్తి.

    Sukho paññāya paṭilābho, pāpānaṃ akaraṇaṃ sukha’’nti.

    తత్థ అత్థమ్హీతి పబ్బజితస్సాపి హి చీవరకరణాదికే వా అధికరణవూపసమాదికే వా గిహినోపి కసికమ్మాదికే వా బలవపక్ఖసన్నిస్సితేహి అభిభవనాదికే వా కిచ్చే ఉప్పన్నే యే తం కిచ్చం నిప్ఫాదేతుం వా వూపసమేతుం వా సక్కోన్తి, ఏవరూపా సుఖా సహాయాతి అత్థో. తుట్ఠీ సుఖాతి యస్మా పన గిహినోపి సకేన అసన్తుట్ఠా సన్ధిచ్ఛేదాదీని ఆరభన్తి, పబ్బజితాపి నానప్పకారం అనేసనం. ఇతి తే సుఖం న విన్దన్తియేవ. తస్మా యా ఇతరీతరేన పరిత్తేన వా విపులేన వా అత్తనో సన్తకేన సన్తుట్ఠి, అయమేవ సుఖాతి అత్థో. పుఞ్ఞన్తి మరణకాలే పన యథాజ్ఝాసయేన పత్థరిత్వా కతపుఞ్ఞకమ్మమేవ సుఖం. సబ్బస్సాతి సకలస్సపి పన వట్టదుక్ఖస్స పహానసఙ్ఖాతం అరహత్తమేవ ఇమస్మిం లోకే సుఖం నామ.

    Tattha atthamhīti pabbajitassāpi hi cīvarakaraṇādike vā adhikaraṇavūpasamādike vā gihinopi kasikammādike vā balavapakkhasannissitehi abhibhavanādike vā kicce uppanne ye taṃ kiccaṃ nipphādetuṃ vā vūpasametuṃ vā sakkonti, evarūpā sukhā sahāyāti attho. Tuṭṭhī sukhāti yasmā pana gihinopi sakena asantuṭṭhā sandhicchedādīni ārabhanti, pabbajitāpi nānappakāraṃ anesanaṃ. Iti te sukhaṃ na vindantiyeva. Tasmā yā itarītarena parittena vā vipulena vā attano santakena santuṭṭhi, ayameva sukhāti attho. Puññanti maraṇakāle pana yathājjhāsayena pattharitvā katapuññakammameva sukhaṃ. Sabbassāti sakalassapi pana vaṭṭadukkhassa pahānasaṅkhātaṃ arahattameva imasmiṃ loke sukhaṃ nāma.

    మత్తేయ్యతాతి మాతరి సమ్మా పటిపత్తి. పేత్తేయ్యతాతి పితరి సమ్మా పటిపత్తి. ఉభయేనపి మాతాపితూనం ఉపట్ఠానమేవ కథితం. మాతాపితరో హి పుత్తానం అనుపట్ఠహనభావం ఞత్వా అత్తనో సన్తకం భూమియం వా నిదహన్తి, పరేసం వా విస్సజ్జేన్తి, ‘‘మాతాపితరో న ఉపట్ఠహన్తీ’’తి నేసం నిన్దాపి వడ్ఢతి, కాయస్స భేదా గూథనిరయేపి నిబ్బత్తన్తి. యే పన మాతాపితరో సక్కచ్చం ఉపట్ఠహన్తి, తే తేసం సన్తకం ధనమ్పి పాపుణన్తి, పసంసమ్పి లభన్తి, కాయస్స భేదా సగ్గే నిబ్బత్తన్తి. తస్మా ఉభయమ్పేతం సుఖన్తి వుత్తం. సామఞ్ఞతాతి పబ్బజితేసు సమ్మా పటిపత్తి. బ్రహ్మఞ్ఞతాతి బాహితపాపేసు బుద్ధపచ్చేకబుద్ధసావకేసు సమ్మా పటిపత్తియేవ. ఉభయేనపి తేసం చతూహి పచ్చయేహి పటిజగ్గనభావో కథితో, ఇదమ్పి లోకే సుఖం నామ కథికం.

    Matteyyatāti mātari sammā paṭipatti. Petteyyatāti pitari sammā paṭipatti. Ubhayenapi mātāpitūnaṃ upaṭṭhānameva kathitaṃ. Mātāpitaro hi puttānaṃ anupaṭṭhahanabhāvaṃ ñatvā attano santakaṃ bhūmiyaṃ vā nidahanti, paresaṃ vā vissajjenti, ‘‘mātāpitaro na upaṭṭhahantī’’ti nesaṃ nindāpi vaḍḍhati, kāyassa bhedā gūthanirayepi nibbattanti. Ye pana mātāpitaro sakkaccaṃ upaṭṭhahanti, te tesaṃ santakaṃ dhanampi pāpuṇanti, pasaṃsampi labhanti, kāyassa bhedā sagge nibbattanti. Tasmā ubhayampetaṃ sukhanti vuttaṃ. Sāmaññatāti pabbajitesu sammā paṭipatti. Brahmaññatāti bāhitapāpesu buddhapaccekabuddhasāvakesu sammā paṭipattiyeva. Ubhayenapi tesaṃ catūhi paccayehi paṭijagganabhāvo kathito, idampi loke sukhaṃ nāma kathikaṃ.

    సీలన్తి మణికుణ్డలరత్తవత్థాదయో హి అలఙ్కారా తస్మిం తస్మిం వయే ఠితానంయేవ సోభన్తి. న దహరానం అలఙ్కారో మహల్లకకాలే, మహల్లకానం వా అలఙ్కారో దహరకాలే సోభతి, ‘‘ఉమ్మత్తకో ఏస మఞ్ఞే’’తి గరహుప్పాదనేన పన దోసమేవ జనేతి. పఞ్చసీలదససీలాదిభేదం పన సీలం దహరస్సాపి మహల్లకస్సాపి సబ్బవయేసు సోభతియేవ, ‘‘అహో వతాయం సీలవా’’తి పసంసుప్పాదనేన సోమనస్సమేవ ఆవహతి. తేన వుత్తం – సుఖం యావ జరా సీలన్తి. సద్ధా పతిట్ఠితాతి లోకియలోకుత్తరతో దువిధాపి సద్ధా నిచ్చలా హుత్వా పతిట్ఠితా. సుఖో పఞ్ఞాయ పటిలాభోతి లోకియలోకుత్తరపఞ్ఞాయ పటిలాభో సుఖో. పాపానం అకరణన్తి సేతుఘాతవసేన పన పాపానం అకరణం ఇమస్మిం లోకే సుఖన్తి అత్థో.

    Sīlanti maṇikuṇḍalarattavatthādayo hi alaṅkārā tasmiṃ tasmiṃ vaye ṭhitānaṃyeva sobhanti. Na daharānaṃ alaṅkāro mahallakakāle, mahallakānaṃ vā alaṅkāro daharakāle sobhati, ‘‘ummattako esa maññe’’ti garahuppādanena pana dosameva janeti. Pañcasīladasasīlādibhedaṃ pana sīlaṃ daharassāpi mahallakassāpi sabbavayesu sobhatiyeva, ‘‘aho vatāyaṃ sīlavā’’ti pasaṃsuppādanena somanassameva āvahati. Tena vuttaṃ – sukhaṃ yāva jarā sīlanti. Saddhā patiṭṭhitāti lokiyalokuttarato duvidhāpi saddhā niccalā hutvā patiṭṭhitā. Sukho paññāya paṭilābhoti lokiyalokuttarapaññāya paṭilābho sukho. Pāpānaṃakaraṇanti setughātavasena pana pāpānaṃ akaraṇaṃ imasmiṃ loke sukhanti attho.

    దేసనావసానే బహూనం దేవతానం ధమ్మాభిసమయో అహోసీతి.

    Desanāvasāne bahūnaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo ahosīti.

    మారవత్థు అట్ఠమం.

    Māravatthu aṭṭhamaṃ.

    నాగవగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Nāgavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    తేవీసతిమో వగ్గో.

    Tevīsatimo vaggo.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ధమ్మపదపాళి • Dhammapadapāḷi / ౨౩. నాగవగ్గో • 23. Nāgavaggo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact