| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
६. नागितत्थेरगाथावण्णना
6. Nāgitattheragāthāvaṇṇanā
इतो बहिद्धा पुथुअञ्ञवादिनन्ति आयस्मतो नागितत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयं किर पदुमुत्तरस्स भगवतो काले नारदो नाम ब्राह्मणो हुत्वा एकदिवसं माळके निसिन्नो भगवन्तं भिक्खुसङ्घेन पुरक्खतं गच्छन्तं दिस्वा पसन्नमानसो तीहि गाथाहि अभित्थवि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवलोके निब्बत्तित्वा अपरापरं पुञ्ञानि कत्वा देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे कपिलवत्थुनगरे सक्यराजकुले निब्बत्ति, नागितोतिस्स नामं अहोसि। सो भगवति कपिलवत्थुस्मिं विहरन्ते मधुपिण्डिकसुत्तं (म॰ नि॰ १.१९९ आदयो) सुत्वा पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा विपस्सनं वड्ढेत्वा अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर १.१४.४७-५४) –
Itobahiddhā puthuaññavādinanti āyasmato nāgitattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle nārado nāma brāhmaṇo hutvā ekadivasaṃ māḷake nisinno bhagavantaṃ bhikkhusaṅghena purakkhataṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso tīhi gāthāhi abhitthavi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare sakyarājakule nibbatti, nāgitotissa nāmaṃ ahosi. So bhagavati kapilavatthusmiṃ viharante madhupiṇḍikasuttaṃ (ma. ni. 1.199 ādayo) sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.47-54) –
‘‘विसालमाळे आसीनो, अद्दसं लोकनायकं।
‘‘Visālamāḷe āsīno, addasaṃ lokanāyakaṃ;
खीणासवं बलप्पत्तं, भिक्खुसङ्घपुरक्खतं॥
Khīṇāsavaṃ balappattaṃ, bhikkhusaṅghapurakkhataṃ.
‘‘सतसहस्सा तेविज्जा, छळभिञ्ञा महिद्धिका।
‘‘Satasahassā tevijjā, chaḷabhiññā mahiddhikā;
परिवारेन्ति सम्बुद्धं, को दिस्वा नप्पसीदति॥
Parivārenti sambuddhaṃ, ko disvā nappasīdati.
‘‘ञाणे उपनिधा यस्स, न विज्जति सदेवके।
‘‘Ñāṇe upanidhā yassa, na vijjati sadevake;
अनन्तञाणं सम्बुद्धं, को दिस्वा नप्पसीदति॥
Anantañāṇaṃ sambuddhaṃ, ko disvā nappasīdati.
‘‘धम्मकायञ्च दीपेन्तं, केवलं रतनाकरं।
‘‘Dhammakāyañca dīpentaṃ, kevalaṃ ratanākaraṃ;
विकप्पेतुं न सक्कोन्ति, को दिस्वा नप्पसीदति॥
Vikappetuṃ na sakkonti, ko disvā nappasīdati.
‘‘इमाहि तीहि गाथाहि, नारदोव्हयवच्छलो।
‘‘Imāhi tīhi gāthāhi, nāradovhayavacchalo;
पदुमुत्तरं थवित्वान, सम्बुद्धं अपराजितं॥
Padumuttaraṃ thavitvāna, sambuddhaṃ aparājitaṃ.
‘‘तेन चित्तप्पसादेन, बुद्धसन्थवनेन च।
‘‘Tena cittappasādena, buddhasanthavanena ca;
कप्पानं सतसहस्सं, दुग्गतिं नुपपज्जहं॥
Kappānaṃ satasahassaṃ, duggatiṃ nupapajjahaṃ.
‘‘इतो तिंसकप्पसते, सुमित्तो नाम खत्तियो।
‘‘Ito tiṃsakappasate, sumitto nāma khattiyo;
सत्तरतनसम्पन्नो, चक्कवत्ती महब्बलो॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा सत्थु अवितथदेसनतं धम्मस्स च निय्यानिकतं निस्साय सञ्जातपीतिसोमनस्सो पीतिवेगप्पविस्सट्ठं उदानं उदानेन्तो –
Arahattaṃ pana patvā satthu avitathadesanataṃ dhammassa ca niyyānikataṃ nissāya sañjātapītisomanasso pītivegappavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānento –
८६.
86.
‘‘इतो बहिद्धा पुथुअञ्ञवादिनं, मग्गो न निब्बानगमो यथा अयं।
‘‘Ito bahiddhā puthuaññavādinaṃ, maggo na nibbānagamo yathā ayaṃ;
इतिस्सु सङ्घं भगवानुसासति, सत्था सयं पाणितलेव दस्सय’’न्ति॥ –
Itissu saṅghaṃ bhagavānusāsati, satthā sayaṃ pāṇitaleva dassaya’’nti. –
गाथं अभासि।
Gāthaṃ abhāsi.
तत्थ इतो बहिद्धाति इमस्मा बुद्धसासना बाहिरके समये, तेनाह ‘‘पुथुअञ्ञवादिन’’न्ति, नानातित्थियानन्ति अत्थो। मग्गो न निब्बानगमो यथा अयन्ति यथा अयं अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो एकंसेन निब्बानं गच्छतीति निब्बानगमो, निब्बानगामी, एवं निब्बानगमो मग्गो तित्थियसमये नत्थि असम्मासम्बुद्धप्पवेदितत्ता अञ्ञतित्थियवादस्स। तेनाह भगवा –
Tattha ito bahiddhāti imasmā buddhasāsanā bāhirake samaye, tenāha ‘‘puthuaññavādina’’nti, nānātitthiyānanti attho. Maggo na nibbānagamo yathā ayanti yathā ayaṃ ariyo aṭṭhaṅgiko maggo ekaṃsena nibbānaṃ gacchatīti nibbānagamo, nibbānagāmī, evaṃ nibbānagamo maggo titthiyasamaye natthi asammāsambuddhappaveditattā aññatitthiyavādassa. Tenāha bhagavā –
‘‘इधेव , भिक्खवे, समणो, इध दुतियो समणो, इध ततियो समणो, इध चतुत्थो समणो, सुञ्ञा परप्पवादा समणेभि अञ्ञेही’’ति (दी॰ नि॰ २.२१४; म॰ नि॰ १.१३९; अ॰ नि॰ ४.२४१)।
‘‘Idheva , bhikkhave, samaṇo, idha dutiyo samaṇo, idha tatiyo samaṇo, idha catuttho samaṇo, suññā parappavādā samaṇebhi aññehī’’ti (dī. ni. 2.214; ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241).
इतीति एवं। अस्सूति निपातमत्तं। सङ्घन्ति भिक्खुसङ्घं, उक्कट्ठनिद्देसोयं यथा ‘‘सत्था देवमनुस्सान’’न्ति। सङ्घन्ति वा समूहं, वेनेय्यजनन्ति अधिप्पायो। भगवाति भाग्यवन्ततादीहि कारणेहि भगवा, अयमेत्थ सङ्खेपो। वित्थारो पन परमत्थदीपनियं इतिवुत्तकवण्णनायं वुत्तनयेन वेदितब्बो। सत्थाति दिट्ठधम्मिकसम्परायिकपरमत्थेहि यथारहं अनुसासतीति सत्था। सयन्ति सयमेव। अयञ्हेत्थ अत्थो – ‘‘सीलादिक्खन्धत्तयसङ्गहो सम्मादिट्ठिआदीनं अट्ठन्नं अङ्गानं वसेन अट्ठङ्गिको निब्बानगामी अरियमग्गो यथा मम सासने अत्थि, एवं बाहिरकसमये मग्गो नाम नत्थी’’ति सीहनादं नदन्तो अम्हाकं सत्था भगवा सयमेव सयम्भूञाणेन ञातं, सयमेव वा महाकरुणासञ्चोदितो हुत्वा अत्तनो देसनाविलाससम्पत्तिया हत्थतले आमलकं विय दस्सेन्तो भिक्खुसङ्घं वेनेय्यजनतं अनुसासति ओवदतीति।
Itīti evaṃ. Assūti nipātamattaṃ. Saṅghanti bhikkhusaṅghaṃ, ukkaṭṭhaniddesoyaṃ yathā ‘‘satthā devamanussāna’’nti. Saṅghanti vā samūhaṃ, veneyyajananti adhippāyo. Bhagavāti bhāgyavantatādīhi kāraṇehi bhagavā, ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana paramatthadīpaniyaṃ itivuttakavaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbo. Satthāti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsatīti satthā. Sayanti sayameva. Ayañhettha attho – ‘‘sīlādikkhandhattayasaṅgaho sammādiṭṭhiādīnaṃ aṭṭhannaṃ aṅgānaṃ vasena aṭṭhaṅgiko nibbānagāmī ariyamaggo yathā mama sāsane atthi, evaṃ bāhirakasamaye maggo nāma natthī’’ti sīhanādaṃ nadanto amhākaṃ satthā bhagavā sayameva sayambhūñāṇena ñātaṃ, sayameva vā mahākaruṇāsañcodito hutvā attano desanāvilāsasampattiyā hatthatale āmalakaṃ viya dassento bhikkhusaṅghaṃ veneyyajanataṃ anusāsati ovadatīti.
नागितत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Nāgitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ६. नागितत्थेरगाथा • 6. Nāgitattheragāthā
