| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१६५] ५. नकुलजातकवण्णना
[165] 5. Nakulajātakavaṇṇanā
सद्धिं कत्वा अमित्तेनाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो सेणिभण्डनं आरब्भ कथेसि। वत्थु हेट्ठा उरगजातके (जा॰ १.२.७-८) कथितसदिसमेव। इधापि सत्था ‘‘न, भिक्खवे, इमे द्वे महामत्ता इदानेव मया समग्गा कता, पुब्बेपाहं इमे समग्गे अकासिंयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Saddhiṃ katvā amittenāti idaṃ satthā jetavane viharanto seṇibhaṇḍanaṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā uragajātake (jā. 1.2.7-8) kathitasadisameva. Idhāpi satthā ‘‘na, bhikkhave, ime dve mahāmattā idāneva mayā samaggā katā, pubbepāhaṃ ime samagge akāsiṃyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो एकस्मिं गामके ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तक्कसिलायं सब्बसिप्पानि उग्गहेत्वा घरावासं पहाय इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा उञ्छाचरियाय वनमूलफलाहारो हिमवन्तपदेसे वासं कप्पेसि। तस्स चङ्कमनकोटियं एकस्मिं वम्मिके नकुलो, तस्सेव सन्तिके एकस्मिं रुक्खबिले सप्पो च वासं कप्पेसि। ते उभोपि अहिनकुला निच्चकालं कलहं करोन्ति। बोधिसत्तो तेसं कलहे आदीनवञ्च मेत्ताभावनाय च आनिसंसं कथेत्वा ‘‘कलहं नाम अकत्वा समग्गवासं वसितुं वट्टती’’ति ओवदित्वा उभोपि ते समग्गे अकासि। अथ सप्पस्स बहिनिक्खन्तकाले नकुलो चङ्कमनकोटियं वम्मिकस्स बिलद्वारे सीसं नीहरित्वा मुखं विवरित्वा निपन्नो अस्ससन्तो पस्ससन्तो निद्दं उपगञ्छि। बोधिसत्तो तं तथा निद्दायमानं दिस्वा ‘‘किं नु खो ते निस्साय भयं उप्पन्न’’न्ति पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ gāmake brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggahetvā gharāvāsaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā uñchācariyāya vanamūlaphalāhāro himavantapadese vāsaṃ kappesi. Tassa caṅkamanakoṭiyaṃ ekasmiṃ vammike nakulo, tasseva santike ekasmiṃ rukkhabile sappo ca vāsaṃ kappesi. Te ubhopi ahinakulā niccakālaṃ kalahaṃ karonti. Bodhisatto tesaṃ kalahe ādīnavañca mettābhāvanāya ca ānisaṃsaṃ kathetvā ‘‘kalahaṃ nāma akatvā samaggavāsaṃ vasituṃ vaṭṭatī’’ti ovaditvā ubhopi te samagge akāsi. Atha sappassa bahinikkhantakāle nakulo caṅkamanakoṭiyaṃ vammikassa biladvāre sīsaṃ nīharitvā mukhaṃ vivaritvā nipanno assasanto passasanto niddaṃ upagañchi. Bodhisatto taṃ tathā niddāyamānaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho te nissāya bhayaṃ uppanna’’nti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
२९.
29.
‘‘सन्धिं कत्वा अमित्तेन, अण्डजेन जलाबुज।
‘‘Sandhiṃ katvā amittena, aṇḍajena jalābuja;
विवरिय दाठं सेसि, कुतो ते भयमागत’’न्ति॥
Vivariya dāṭhaṃ sesi, kuto te bhayamāgata’’nti.
तत्थ सन्धिं कत्वाति मित्तभावं करित्वा। अण्डजेनाति अण्डकोसे निब्बत्तेन नागेन। जलाबुजाति नकुलं आलपति। सो हि जलाबुम्हि जातत्ता ‘‘जलाबुजो’’ति वुच्चति। विवरियाति विवरित्वा।
Tattha sandhiṃ katvāti mittabhāvaṃ karitvā. Aṇḍajenāti aṇḍakose nibbattena nāgena. Jalābujāti nakulaṃ ālapati. So hi jalābumhi jātattā ‘‘jalābujo’’ti vuccati. Vivariyāti vivaritvā.
एवं बोधिसत्तेन वुत्तो नकुलो ‘‘अय्य, पच्चामित्तो नाम न अवजानितब्बो आसङ्कितब्बोयेवा’’ति वत्वा दुतियं गाथमाह –
Evaṃ bodhisattena vutto nakulo ‘‘ayya, paccāmitto nāma na avajānitabbo āsaṅkitabboyevā’’ti vatvā dutiyaṃ gāthamāha –
३०.
30.
‘‘सङ्केथेव अमित्तस्मिं, मित्तस्मिम्पि न विस्ससे।
‘‘Saṅketheva amittasmiṃ, mittasmimpi na vissase;
अभया भयमुप्पन्नं, अपि मूलानि कन्तती’’ति॥
Abhayā bhayamuppannaṃ, api mūlāni kantatī’’ti.
तत्थ अभया भयमुप्पन्नन्ति न इतो ते भयमुप्पन्नन्ति अभयो, को सो? मित्तो। यञ्हि मित्तस्मिम्पि विस्सासे सति ततो भयं उप्पज्जति, तं मूलानिपि कन्तति, मित्तस्स सब्बरन्धानं विदितत्ता मूलघच्चाय संवत्ततीति अत्थो।
Tattha abhayā bhayamuppannanti na ito te bhayamuppannanti abhayo, ko so? Mitto. Yañhi mittasmimpi vissāse sati tato bhayaṃ uppajjati, taṃ mūlānipi kantati, mittassa sabbarandhānaṃ viditattā mūlaghaccāya saṃvattatīti attho.
अथ नं बोधिसत्तो ‘‘मा भायि, यथा सप्पो तयि न दुब्भति, एवमहं करिस्सामि, त्वं इतो पट्ठाय तस्मिं आसङ्कं मा करी’’ति ओवदित्वा चत्तारो ब्रह्मविहारे भावेत्वा ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि। तेपि यथाकम्मं गता।
Atha naṃ bodhisatto ‘‘mā bhāyi, yathā sappo tayi na dubbhati, evamahaṃ karissāmi, tvaṃ ito paṭṭhāya tasmiṃ āsaṅkaṃ mā karī’’ti ovaditvā cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi. Tepi yathākammaṃ gatā.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सप्पो च नकुलो च इमे द्वे महामत्ता अहेसुं, तापसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sappo ca nakulo ca ime dve mahāmattā ahesuṃ, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
नकुलजातकवण्णना पञ्चमा।
Nakulajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १६५. नकुलजातकं • 165. Nakulajātakaṃ
