| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
សំយុត្តនិកាយេ
Saṃyuttanikāye
ខន្ធវគ្គ-អដ្ឋកថា
Khandhavagga-aṭṭhakathā
១. ខន្ធសំយុត្តំ
1. Khandhasaṃyuttaṃ
១. នកុលបិតុវគ្គោ
1. Nakulapituvaggo
១. នកុលបិតុសុត្តវណ្ណនា
1. Nakulapitusuttavaṇṇanā
១. ខន្ធិយវគ្គស្ស បឋមេ ភគ្គេសូតិ ឯវំនាមកេ ជនបទេ។ សុសុមារគិរេតិ សុសុមារគិរនគរេ។ តស្មិំ កិរ មាបិយមានេ សុសុមារោ សទ្ទមកាសិ, តេនស្ស ‘‘សុសុមារគិរ’’ន្ត្វេវ នាមំ អកំសុ។ ភេសកឡាវនេតិ ភេសកឡាយ នាម យក្ខិនិយា អធិវុត្ថត្តា ឯវំលទ្ធនាមេ វនេ។ តទេវ មិគគណស្ស អភយត្ថាយ ទិន្នត្តា មិគទាយោតិ វុច្ចតិ។ ភគវា តស្មិំ ជនបទេ តំ នគរំ និស្សាយ តស្មិំ វនសណ្ឌេ វិហរតិ។ នកុលបិតាតិ នកុលស្ស នាម ទារកស្ស បិតា។
1.Khandhiyavaggassa paṭhame bhaggesūti evaṃnāmake janapade. Susumāragireti susumāragiranagare. Tasmiṃ kira māpiyamāne susumāro saddamakāsi, tenassa ‘‘susumāragira’’ntveva nāmaṃ akaṃsu. Bhesakaḷāvaneti bhesakaḷāya nāma yakkhiniyā adhivutthattā evaṃladdhanāme vane. Tadeva migagaṇassa abhayatthāya dinnattā migadāyoti vuccati. Bhagavā tasmiṃ janapade taṃ nagaraṃ nissāya tasmiṃ vanasaṇḍe viharati. Nakulapitāti nakulassa nāma dārakassa pitā.
ជិណ្ណោតិ ជរាជិណ្ណោ។ វុឌ្ឍោតិ វយោវុឌ្ឍោ។ មហល្លកោតិ ជាតិមហល្លកោ។ អទ្ធគតោតិ តិយទ្ធគតោ។ វយោអនុប្បត្តោតិ តេសុ តីសុ អទ្ធេសុ បច្ឆិមវយំ អនុប្បត្តោ។ អាតុរកាយោតិ គិលានកាយោ។ ឥទញ្ហិ សរីរំ សុវណ្ណវណ្ណម្បិ និច្ចបគ្ឃរណដ្ឋេន អាតុរំយេវ នាម ។ វិសេសេន បនស្ស ជរាតុរតា ព្យាធាតុរតា មរណាតុរតាតិ តិស្សោ អាតុរតា ហោន្តិ។ តាសុ កិញ្ចាបិ ឯសោ មហល្លកត្តា ជរាតុរោវ, អភិណ្ហរោគតាយ បនស្ស ព្យាធាតុរតា ឥធ អធិប្បេតា។ អភិក្ខណាតង្កោតិ អភិណ្ហរោគោ និរន្តររោគោ។ អនិច្ចទស្សាវីតិ តាយ អាតុរតាយ ឥច្ឆិតិច្ឆិតក្ខណេ អាគន្តុំ អសក្កោន្តោ កទាចិទេវ ទដ្ឋុំ លភាមិ, ន សព្ពកាលន្តិ អត្ថោ។ មនោភាវនីយានន្តិ មនវឌ្ឍកានំ ។ យេសុ ហិ ទិដ្ឋេសុ កុសលវសេន ចិត្តំ វឌ្ឍតិ, តេ សារិបុត្តមោគ្គល្លានាទយោ មហាថេរា មនោភាវនីយា នាម។ អនុសាសតូតិ បុនប្បុនំ សាសតុ។ បុរិមញ្ហិ វចនំ ឱវាទោ នាម, អបរាបរំ អនុសាសនី នាម។ ឱតិណ្ណេ វា វត្ថុស្មិំ វចនំ ឱវាទោ នាម, អនោតិណ្ណេ តន្តិវសេន វា បវេណិវសេន វា វុត្តំ អនុសាសនី នាម។ អបិច ឱវាទោតិ វា អនុសាសនីតិ វា អត្ថតោ ឯកមេវ, ព្យញ្ជនមត្តមេវ នានំ។
Jiṇṇoti jarājiṇṇo. Vuḍḍhoti vayovuḍḍho. Mahallakoti jātimahallako. Addhagatoti tiyaddhagato. Vayoanuppattoti tesu tīsu addhesu pacchimavayaṃ anuppatto. Āturakāyoti gilānakāyo. Idañhi sarīraṃ suvaṇṇavaṇṇampi niccapaggharaṇaṭṭhena āturaṃyeva nāma . Visesena panassa jarāturatā byādhāturatā maraṇāturatāti tisso āturatā honti. Tāsu kiñcāpi eso mahallakattā jarāturova, abhiṇharogatāya panassa byādhāturatā idha adhippetā. Abhikkhaṇātaṅkoti abhiṇharogo nirantararogo. Aniccadassāvīti tāya āturatāya icchiticchitakkhaṇe āgantuṃ asakkonto kadācideva daṭṭhuṃ labhāmi, na sabbakālanti attho. Manobhāvanīyānanti manavaḍḍhakānaṃ . Yesu hi diṭṭhesu kusalavasena cittaṃ vaḍḍhati, te sāriputtamoggallānādayo mahātherā manobhāvanīyā nāma. Anusāsatūti punappunaṃ sāsatu. Purimañhi vacanaṃ ovādo nāma, aparāparaṃ anusāsanī nāma. Otiṇṇe vā vatthusmiṃ vacanaṃ ovādo nāma, anotiṇṇe tantivasena vā paveṇivasena vā vuttaṃ anusāsanī nāma. Apica ovādoti vā anusāsanīti vā atthato ekameva, byañjanamattameva nānaṃ.
អាតុរោ ហាយន្តិ អាតុរោ ហិ អយំ, សុវណ្ណវណ្ណោ បិយង្គុសាមោបិ សមានោ និច្ចបគ្ឃរណដ្ឋេន អាតុរោយេវ។ អណ្ឌភូតោតិ អណ្ឌំ វិយ ភូតោ ទុព្ពលោ។ យថា កុក្កុដណ្ឌំ វា មយូរណ្ឌំ វា គេណ្ឌុកំ វិយ គហេត្វា ខិបន្តេន វា បហរន្តេន វា ន សក្កា កីឡិតុំ, តាវទេវ ភិជ្ជតិ, ឯវមយម្បិ កាយោ កណ្ដកេបិ ខាណុកេបិ បក្ខលិតស្ស ភិជ្ជតីតិ អណ្ឌំ វិយ ភូតោតិ អណ្ឌភូតោ។ បរិយោនទ្ធោតិ សុខុមេន ឆវិមត្តេន បរិយោនទ្ធោ។ អណ្ឌញ្ហិ សារតចេន បរិយោនទ្ធំ, តេន ឌំសមកសាទយោ និលីយិត្វាបិ ឆវិំ ឆិន្ទិត្វា យូសំ បគ្ឃរាបេតុំ ន សក្កោន្តិ។ ឥមស្មិំ បន ឆវិំ ឆិន្ទិត្វា យំ ឥច្ឆន្តិ, តំ ករោន្តិ។ ឯវំ សុខុមាយ ឆវិយា បរិយោនទ្ធោ។ កិមញ្ញត្រ ពាល្យាតិ ពាលភាវតោ អញ្ញំ កិមត្ថិ? ពាលោយេវ អយន្តិ អត្ថោ។ តស្មាតិ យស្មា អយំ កាយោ ឯវរូបោ, តស្មា។
Āturo hāyanti āturo hi ayaṃ, suvaṇṇavaṇṇo piyaṅgusāmopi samāno niccapaggharaṇaṭṭhena āturoyeva. Aṇḍabhūtoti aṇḍaṃ viya bhūto dubbalo. Yathā kukkuṭaṇḍaṃ vā mayūraṇḍaṃ vā geṇḍukaṃ viya gahetvā khipantena vā paharantena vā na sakkā kīḷituṃ, tāvadeva bhijjati, evamayampi kāyo kaṇṭakepi khāṇukepi pakkhalitassa bhijjatīti aṇḍaṃ viya bhūtoti aṇḍabhūto. Pariyonaddhoti sukhumena chavimattena pariyonaddho. Aṇḍañhi sāratacena pariyonaddhaṃ, tena ḍaṃsamakasādayo nilīyitvāpi chaviṃ chinditvā yūsaṃ paggharāpetuṃ na sakkonti. Imasmiṃ pana chaviṃ chinditvā yaṃ icchanti, taṃ karonti. Evaṃ sukhumāya chaviyā pariyonaddho. Kimaññatra bālyāti bālabhāvato aññaṃ kimatthi? Bāloyeva ayanti attho. Tasmāti yasmā ayaṃ kāyo evarūpo, tasmā.
តេនុបសង្កមីតិ រញ្ញោ ចក្កវត្តិស្ស ឧបដ្ឋានំ គន្ត្វា អនន្តរំ បរិណាយករតនស្ស ឧបដ្ឋានំ គច្ឆន្តោ រាជបុរិសោ វិយ, សទ្ធម្មចក្កវត្តិស្ស ភគវតោ ឧបដ្ឋានំ គន្ត្វា, អនន្តរំ ធម្មសេនាបតិស្ស អបចិតិំ កាតុកាមោ យេនាយស្មា សារិបុត្តោ, តេនុបសង្កមិ។ វិប្បសន្នានីតិ សុដ្ឋុ បសន្នានិ។ ឥន្ទ្រិយានីតិ មនច្ឆដ្ឋានិ ឥន្ទ្រិយានិ។ បរិសុទ្ធោតិ និទ្ទោសោ។ បរិយោទាតោតិ តស្សេវ វេវចនំ។ និរុបក្កិលេសតាយេវ ហិ ឯស បរិយោទាតោតិ វុត្តោ, ន សេតភាវេន។ ឯតស្ស ច បរិយោទាតតំ ទិស្វាវ ឥន្ទ្រិយានំ វិប្បសន្នតំ អញ្ញាសិ។ នយគ្គាហបញ្ញា កិរេសា ថេរស្ស។
Tenupasaṅkamīti rañño cakkavattissa upaṭṭhānaṃ gantvā anantaraṃ pariṇāyakaratanassa upaṭṭhānaṃ gacchanto rājapuriso viya, saddhammacakkavattissa bhagavato upaṭṭhānaṃ gantvā, anantaraṃ dhammasenāpatissa apacitiṃ kātukāmo yenāyasmā sāriputto, tenupasaṅkami. Vippasannānīti suṭṭhu pasannāni. Indriyānīti manacchaṭṭhāni indriyāni. Parisuddhoti niddoso. Pariyodātoti tasseva vevacanaṃ. Nirupakkilesatāyeva hi esa pariyodātoti vutto, na setabhāvena. Etassa ca pariyodātataṃ disvāva indriyānaṃ vippasannataṃ aññāsi. Nayaggāhapaññā kiresā therassa.
កថញ្ហិ នោ សិយាតិ កេន ការណេន ន លទ្ធា ភវិស្សតិ? លទ្ធាយេវាតិ អត្ថោ។ ឥមិនា កិំ ទីបេតិ? សត្ថុវិស្សាសិកភាវំ។ អយំ កិរ សត្ថុ ទិដ្ឋកាលតោ បដ្ឋាយ បិតិបេមំ, ឧបាសិកា ចស្ស មាតិបេមំ បដិលភតិ។ ឧភោបិ ‘‘មម បុត្តោ’’តិ សត្ថារំ វទន្តិ។ ភវន្តរគតោ ហិ នេសំ សិនេហោ។ សា កិរ ឧបាសិកា បញ្ច ជាតិសតានិ តថាគតស្ស មាតាវ, សោ ច, គហបតិ, បិតាវ អហោសិ។ បុន បញ្ច ជាតិសតានិ ឧបាសិកា មហាមាតា, ឧបាសកោ មហាបិតា, តថា ចូឡាមាតា ចូឡបិតាតិ។ ឯវំ សត្ថា ទិយឌ្ឍអត្តភាវសហស្សំ តេសំយេវ ហត្ថេ វឌ្ឍិតោ។ តេនេវ តេ យំ នេវ បុត្តស្ស, ន បិតុ សន្តិកេ កថេតុំ សក្កា, តំ សត្ថុ សន្តិកេ និសិន្នា កថេន្តិ។ ឥមិនាយេវ ច ការណេន ភគវា ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ ឧបាសកានំ វិស្សាសិកានំ យទិទំ នកុលបិតា គហបតិ, យទិទំ នកុលមាតា គហបតានី’’តិ (អ. និ. ១.២៥៧) តេ ឯតទគ្គេ ឋបេសិ។ ឥតិ សោ ឥមំ វិស្សាសិកភាវំ បកាសេន្តោ កថញ្ហិ នោ សិយាតិ អាហ។ អមតេន អភិសិត្តោតិ នស្សិធ អញ្ញំ កិញ្ចិ ឈានំ វា វិបស្សនា វា មគ្គោ វា ផលំ វា ‘‘អមតាភិសេកោ’’តិ ទដ្ឋព្ពោ, មធុរធម្មទេសនាយេវ បន ‘‘អមតាភិសេកោ’’តិ វេទិតព្ពោ។ ទូរតោបីតិ តិរោរដ្ឋាបិ តិរោជនបទាបិ។
Kathañhi no siyāti kena kāraṇena na laddhā bhavissati? Laddhāyevāti attho. Iminā kiṃ dīpeti? Satthuvissāsikabhāvaṃ. Ayaṃ kira satthu diṭṭhakālato paṭṭhāya pitipemaṃ, upāsikā cassa mātipemaṃ paṭilabhati. Ubhopi ‘‘mama putto’’ti satthāraṃ vadanti. Bhavantaragato hi nesaṃ sineho. Sā kira upāsikā pañca jātisatāni tathāgatassa mātāva, so ca, gahapati, pitāva ahosi. Puna pañca jātisatāni upāsikā mahāmātā, upāsako mahāpitā, tathā cūḷāmātā cūḷapitāti. Evaṃ satthā diyaḍḍhaattabhāvasahassaṃ tesaṃyeva hatthe vaḍḍhito. Teneva te yaṃ neva puttassa, na pitu santike kathetuṃ sakkā, taṃ satthu santike nisinnā kathenti. Imināyeva ca kāraṇena bhagavā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ upāsakānaṃ vissāsikānaṃ yadidaṃ nakulapitā gahapati, yadidaṃ nakulamātā gahapatānī’’ti (a. ni. 1.257) te etadagge ṭhapesi. Iti so imaṃ vissāsikabhāvaṃ pakāsento kathañhi no siyāti āha. Amatena abhisittoti nassidha aññaṃ kiñci jhānaṃ vā vipassanā vā maggo vā phalaṃ vā ‘‘amatābhiseko’’ti daṭṭhabbo, madhuradhammadesanāyeva pana ‘‘amatābhiseko’’ti veditabbo. Dūratopīti tiroraṭṭhāpi tirojanapadāpi.
អស្សុតវា បុថុជ្ជនោតិ ឥទំ វុត្តត្ថមេវ។ អរិយានំ អទស្សាវីតិអាទីសុ អរិយាតិ អារកត្តា កិលេសេហិ, អនយេ ន ឥរិយនតោ, អយេ ឥរិយនតោ, សទេវកេន ច លោកេន អរណីយតោ ពុទ្ធា ច បច្ចេកពុទ្ធា ច ពុទ្ធសាវកា ច វុច្ចន្តិ។ ពុទ្ធា ឯវ វា ឥធ អរិយា។ យថាហ – ‘‘សទេវកេ, ភិក្ខវេ, លោកេ…បេ.… តថាគតោ អរិយោ’’តិ វុច្ចតីតិ (សំ. និ. ៥.១០៩៨)។ សប្បុរិសានន្តិ ឯត្ថ បន បច្ចេកពុទ្ធា តថាគតសាវកា ច សប្បុរិសាតិ វេទិតព្ពា។ តេ ហិ លោកុត្តរគុណយោគេន សោភនា បុរិសាតិ សប្បុរិសា។ សព្ពេវ វា ឯតេ ទ្វេធាបិ វុត្តា។ ពុទ្ធាបិ ហិ អរិយា ច សប្បុរិសា ច, បច្ចេកពុទ្ធា ពុទ្ធសាវកាបិ។ យថាហ –
Assutavā puthujjanoti idaṃ vuttatthameva. Ariyānaṃ adassāvītiādīsu ariyāti ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye iriyanato, sadevakena ca lokena araṇīyato buddhā ca paccekabuddhā ca buddhasāvakā ca vuccanti. Buddhā eva vā idha ariyā. Yathāha – ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… tathāgato ariyo’’ti vuccatīti (saṃ. ni. 5.1098). Sappurisānanti ettha pana paccekabuddhā tathāgatasāvakā ca sappurisāti veditabbā. Te hi lokuttaraguṇayogena sobhanā purisāti sappurisā. Sabbeva vā ete dvedhāpi vuttā. Buddhāpi hi ariyā ca sappurisā ca, paccekabuddhā buddhasāvakāpi. Yathāha –
‘‘យោ វេ កតញ្ញូ កតវេទិ ធីរោ,
‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro,
កល្យាណមិត្តោ ទឡ្ហភត្តិ ច ហោតិ;
Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hoti;
ទុខិតស្ស សក្កច្ច ករោតិ កិច្ចំ,
Dukhitassa sakkacca karoti kiccaṃ,
តថាវិធំ សប្បុរិសំ វទន្តី’’តិ។ (ជា. ២.១៧.៧៨);
Tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadantī’’ti. (jā. 2.17.78);
‘‘កល្យាណមិត្តោ ទឡ្ហភត្តិ ច ហោតី’’តិ ឯត្តាវតា ហិ ពុទ្ធសាវកោ វុត្តោ, កតញ្ញុតាទីហិ បច្ចេកពុទ្ធពុទ្ធាតិ។ ឥទានិ យោ តេសំ អរិយានំ អទស្សនសីលោ, ន ច ទស្សនេ សាធុការី, សោ ‘‘អរិយានំ អទស្សាវី’’តិ វេទិតព្ពោ។ សោ ច ចក្ខុនា អទស្សាវី, ញាណេន អទស្សាវីតិ ទុវិធោ។ តេសុ ញាណេន អទស្សាវី ឥធ អធិប្បេតោ។ មំសចក្ខុនា ហិ ទិព្ពចក្ខុនា វា អរិយា ទិដ្ឋាបិ អទិដ្ឋាវ ហោន្តិ តេសំ ចក្ខូនំ វណ្ណមត្តគ្គហណតោ ន អរិយភាវគោចរតោ។ សោណសិង្គាលាទយោបិ ចក្ខុនា អរិយេ បស្សន្តិ, ន ចេតេ អរិយានំ ទស្សាវិនោ នាម។
‘‘Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’’ti ettāvatā hi buddhasāvako vutto, kataññutādīhi paccekabuddhabuddhāti. Idāni yo tesaṃ ariyānaṃ adassanasīlo, na ca dassane sādhukārī, so ‘‘ariyānaṃ adassāvī’’ti veditabbo. So ca cakkhunā adassāvī, ñāṇena adassāvīti duvidho. Tesu ñāṇena adassāvī idha adhippeto. Maṃsacakkhunā hi dibbacakkhunā vā ariyā diṭṭhāpi adiṭṭhāva honti tesaṃ cakkhūnaṃ vaṇṇamattaggahaṇato na ariyabhāvagocarato. Soṇasiṅgālādayopi cakkhunā ariye passanti, na cete ariyānaṃ dassāvino nāma.
តត្រិទំ វត្ថុ – ចិត្តលបព្ពតវាសិនោ កិរ ខីណាសវត្ថេរស្ស ឧបដ្ឋាកោ វុឌ្ឍបព្ពជិតោ ឯកទិវសំ ថេរេន សទ្ធិំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា, ថេរស្ស បត្តចីវរំ គហេត្វា, បិដ្ឋិតោ អាគច្ឆន្តោ ថេរំ បុច្ឆិ – ‘‘អរិយា នាម, ភន្តេ, កីទិសា’’តិ? ថេរោ អាហ – ‘‘ឥធេកច្ចោ មហល្លកោ អរិយានំ បត្តចីវរំ គហេត្វា វត្តបដិវត្តំ កត្វា សហចរន្តោបិ នេវ អរិយេ ជានាតិ, ឯវំ ទុជ្ជានាវុសោ, អរិយា’’តិ។ ឯវំ វុត្តេបិ សោ នេវ អញ្ញាសិ។ តស្មា ន ចក្ខុនា ទស្សនំ ទស្សនំ, ញាណេន ទស្សនមេវ ទស្សនំ។ យថាហ – ‘‘កិំ តេ, វក្កលិ, ឥមិនា បូតិកាយេន ទិដ្ឋេន? យោ ខោ, វក្កលិ, ធម្មំ បស្សតិ, សោ មំ បស្សតិ។ យោ មំ បស្សតិ, សោ ធម្មំ បស្សតី’’តិ (សំ. និ. ៣.៨៧)។ តស្មា ចក្ខុនា បស្សន្តោបិ ញាណេន អរិយេហិ ទិដ្ឋំ អនិច្ចាទិលក្ខណំ អបស្សន្តោ, អរិយាធិគតញ្ច ធម្មំ អនធិគច្ឆន្តោ អរិយករធម្មានំ អរិយភាវស្ស ច អទិដ្ឋត្តា ‘‘អរិយានំ អទស្សាវី’’តិ វេទិតព្ពោ។
Tatridaṃ vatthu – cittalapabbatavāsino kira khīṇāsavattherassa upaṭṭhāko vuḍḍhapabbajito ekadivasaṃ therena saddhiṃ piṇḍāya caritvā, therassa pattacīvaraṃ gahetvā, piṭṭhito āgacchanto theraṃ pucchi – ‘‘ariyā nāma, bhante, kīdisā’’ti? Thero āha – ‘‘idhekacco mahallako ariyānaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vattapaṭivattaṃ katvā sahacarantopi neva ariye jānāti, evaṃ dujjānāvuso, ariyā’’ti. Evaṃ vuttepi so neva aññāsi. Tasmā na cakkhunā dassanaṃ dassanaṃ, ñāṇena dassanameva dassanaṃ. Yathāha – ‘‘kiṃ te, vakkali, iminā pūtikāyena diṭṭhena? Yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passati. Yo maṃ passati, so dhammaṃ passatī’’ti (saṃ. ni. 3.87). Tasmā cakkhunā passantopi ñāṇena ariyehi diṭṭhaṃ aniccādilakkhaṇaṃ apassanto, ariyādhigatañca dhammaṃ anadhigacchanto ariyakaradhammānaṃ ariyabhāvassa ca adiṭṭhattā ‘‘ariyānaṃ adassāvī’’ti veditabbo.
អរិយធម្មស្ស អកោវិទោតិ, សតិបដ្ឋានាទិភេទេ អរិយធម្មេ អកុសលោ។ អរិយធម្មេ អវិនីតោតិ ឯត្ថ បន –
Ariyadhammassa akovidoti, satipaṭṭhānādibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinītoti ettha pana –
‘‘ទុវិធោ វិនយោ នាម, ឯកមេកេត្ថ បញ្ចធា;
‘‘Duvidho vinayo nāma, ekamekettha pañcadhā;
អភាវតោ តស្ស អយំ, អវិនីតោតិ វុច្ចតិ’’។
Abhāvato tassa ayaṃ, avinītoti vuccati’’.
អយញ្ហិ សំវរវិនយោ បហានវិនយោតិ ទុវិធោ វិនយោ។ ឯត្ថ ច ទុវិធេបិ វិនយេ ឯកមេកោ វិនយោ បញ្ចធា ភិជ្ជតិ។ សំវរវិនយោបិ ហិ សីលសំវរោ សតិសំវរោ ញាណសំវរោ ខន្តិសំវរោ វីរិយសំវរោតិ បញ្ចវិធោ។ បហានវិនយោបិ តទង្គប្បហានំ, វិក្ខម្ភនប្បហានំ សមុច្ឆេទប្បហានំ បដិប្បស្សទ្ធិប្បហានំ និស្សរណប្បហានន្តិ បញ្ចវិធោ។
Ayañhi saṃvaravinayo pahānavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekameko vinayo pañcadhā bhijjati. Saṃvaravinayopi hi sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti pañcavidho. Pahānavinayopi tadaṅgappahānaṃ, vikkhambhanappahānaṃ samucchedappahānaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nissaraṇappahānanti pañcavidho.
តត្ថ ‘‘ឥមិនា បាតិមោក្ខសំវរេន ឧបេតោ ហោតិ សមុបេតោ’’តិ (វិភ. ៥១១) អយំ សីលសំវរោ។ ‘‘រក្ខតិ ចក្ខុន្ទ្រិយំ, ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតី’’តិ អយំ (ទី. និ. ១.២១៣; ម. និ. ១.២៩៥; សំ. និ. ៤.២៣៩; អ. និ. ៣.១៦) សតិសំវរោ។
Tattha ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto’’ti (vibha. 511) ayaṃ sīlasaṃvaro. ‘‘Rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti ayaṃ (dī. ni. 1.213; ma. ni. 1.295; saṃ. ni. 4.239; a. ni. 3.16) satisaṃvaro.
‘‘យានិ សោតានិ លោកស្មិំ, (អជិតាតិ ភគវា)
‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, (ajitāti bhagavā)
សតិ តេសំ និវារណំ;
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
សោតានំ សំវរំ ព្រូមិ,
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi,
បញ្ញាយេតេ បិធីយរេ’’តិ។ (សុ. និ. ១០៤១; ចូឡនិ. អជិតមាណវបុច្ឆានិទ្ទេស.៤) –
Paññāyete pidhīyare’’ti. (su. ni. 1041; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa.4) –
អយំ ញាណសំវរោ។ ‘‘ខមោ ហោតិ សីតស្ស ឧណ្ហស្សា’’តិ (ម. និ. ១.២៤; អ. និ. ៤.១១៤; ៦.៥៨) អយំ ខន្តិសំវរោ។ ‘‘ឧប្បន្នំ កាមវិតក្កំ នាធិវាសេតី’’តិ (ម. និ. ១.២៦; អ. និ. ៤.១១៤; ៦.៥៨) អយំ វីរិយសំវរោ។ សព្ពោបិ ចាយំ សំវរោ យថាសកំ សំវរិតព្ពានំ វិនេតព្ពានញ្ច កាយទុច្ចរិតាទីនំ សំវរណតោ ‘‘សំវរោ’’ វិនយនតោ ‘‘វិនយោ’’តិ វុច្ចតិ។ ឯវំ តាវ សំវរវិនយោ បញ្ចធា ភិជ្ជតីតិ វេទិតព្ពោ។
Ayaṃ ñāṇasaṃvaro. ‘‘Khamo hoti sītassa uṇhassā’’ti (ma. ni. 1.24; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ khantisaṃvaro. ‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’ti (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ vīriyasaṃvaro. Sabbopi cāyaṃ saṃvaro yathāsakaṃ saṃvaritabbānaṃ vinetabbānañca kāyaduccaritādīnaṃ saṃvaraṇato ‘‘saṃvaro’’ vinayanato ‘‘vinayo’’ti vuccati. Evaṃ tāva saṃvaravinayo pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
តថា យំ នាមរូបបរិច្ឆេទាទីសុ វិបស្សនាញាណេសុ បដិបក្ខភាវតោ ទីបាលោកេនេវ តមស្ស, តេន តេន វិបស្សនាញាណេន តស្ស តស្ស អនត្ថស្ស បហានំ។ សេយ្យថិទំ – នាមរូបវវត្ថានេន សក្កាយទិដ្ឋិយា, បច្ចយបរិគ្គហេន អហេតុវិសមហេតុទិដ្ឋីនំ, តស្សេវ អបរភាគេន កង្ខាវិតរណេន កថំកថីភាវស្ស, កលាបសម្មសនេន ‘‘អហំ មមា’’តិ គាហស្ស, មគ្គាមគ្គវវត្ថានេន អមគ្គេ មគ្គសញ្ញាយ, ឧទយទស្សនេន ឧច្ឆេទទិដ្ឋិយា, វយទស្សនេន សស្សតទិដ្ឋិយា, ភយទស្សនេន សភយេ អភយសញ្ញាយ, អាទីនវទស្សនេន អស្សាទសញ្ញាយ, និព្ពិទានុបស្សនាយ អភិរតិសញ្ញាយ , មុច្ចិតុកម្យតាញាណេន អមុច្ចិតុកាមតាយ។ ឧបេក្ខាញាណេន អនុបេក្ខាយ, អនុលោមេន ធម្មដ្ឋិតិយំ និព្ពានេ ច បដិលោមភាវស្ស, គោត្រភុនា សង្ខារនិមិត្តគាហស្ស បហានំ, ឯតំ តទង្គប្បហានំ នាម។
Tathā yaṃ nāmarūpaparicchedādīsu vipassanāñāṇesu paṭipakkhabhāvato dīpālokeneva tamassa, tena tena vipassanāñāṇena tassa tassa anatthassa pahānaṃ. Seyyathidaṃ – nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathībhāvassa, kalāpasammasanena ‘‘ahaṃ mamā’’ti gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanāya abhiratisaññāya , muccitukamyatāñāṇena amuccitukāmatāya. Upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyaṃ nibbāne ca paṭilomabhāvassa, gotrabhunā saṅkhāranimittagāhassa pahānaṃ, etaṃ tadaṅgappahānaṃ nāma.
យំ បន ឧបចារប្បនាភេទេន សមាធិនា បវត្តិភាវនិវារណតោ ឃដប្បហារេនេវ ឧទកបិដ្ឋេ សេវាលស្ស, តេសំ តេសំ នីវរណាទិធម្មានំ បហានំ, ឯតំ វិក្ខម្ភនប្បហានំ នាម។ យំ ចតុន្នំ អរិយមគ្គានំ ភាវិតត្តា តំតំមគ្គវតោ អត្តនោ សន្តានេ ‘‘ទិដ្ឋិគតានំ បហានាយា’’តិអាទិនា នយេន (ធ. ស. ២៧៧; វិភ. ៦២៨) វុត្តស្ស សមុទយបក្ខិកស្ស កិលេសគណស្ស អច្ចន្តំ អប្បវត្តិភាវេន បហានំ, ឥទំ សមុច្ឆេទប្បហានំ នាម។ យំ បន ផលក្ខណេ បដិប្បស្សទ្ធត្តំ កិលេសានំ, ឯតំ បដិប្បស្សទ្ធិប្បហានំ នាម។
Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattibhāvanivāraṇato ghaṭappahāreneva udakapiṭṭhe sevālassa, tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ, etaṃ vikkhambhanappahānaṃ nāma. Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano santāne ‘‘diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā nayena (dha. sa. 277; vibha. 628) vuttassa samudayapakkhikassa kilesagaṇassa accantaṃ appavattibhāvena pahānaṃ, idaṃ samucchedappahānaṃ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, etaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nāma.
យំ សព្ពសង្ខតនិស្សដត្តា បហីនសព្ពសង្ខតំ និព្ពានំ, ឯតំ និស្សរណប្បហានំ នាម។ សព្ពម្បិ ចេតំ បហានំ យស្មា ចាគដ្ឋេន បហានំ, វិនយដ្ឋេន វិនយោ, តស្មា ‘‘បហានវិនយោ’’តិ វុច្ចតិ។ តំតំបហានវតោ វា តស្ស តស្ស វិនយស្ស សម្ភវតោបេតំ ‘‘បហានវិនយោ’’តិ វុច្ចតិ។ ឯវំ បហានវិនយោបិ បញ្ចធា ភិជ្ជតីតិ វេទិតព្ពោ។
Yaṃ sabbasaṅkhatanissaṭattā pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ, etaṃ nissaraṇappahānaṃ nāma. Sabbampi cetaṃ pahānaṃ yasmā cāgaṭṭhena pahānaṃ, vinayaṭṭhena vinayo, tasmā ‘‘pahānavinayo’’ti vuccati. Taṃtaṃpahānavato vā tassa tassa vinayassa sambhavatopetaṃ ‘‘pahānavinayo’’ti vuccati. Evaṃ pahānavinayopi pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
ឯវមយំ សង្ខេបតោ ទុវិធោ, ភេទតោ ច ទសវិធោ វិនយោ ភិន្នសំវរត្តា បហាតព្ពស្ស ច អប្បហីនត្តា យស្មា ឯតស្ស អស្សុតវតោ បុថុជ្ជនស្ស នត្ថិ, តស្មា អភាវតោ តស្ស អយំ ‘‘អវិនីតោ’’តិ វុច្ចតីតិ។ ឯស នយោ សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោតិ ឯត្ថាបិ។ និន្នានាករណញ្ហិ ឯតំ អត្ថតោ។ យថាហ –
Evamayaṃ saṅkhepato duvidho, bhedato ca dasavidho vinayo bhinnasaṃvarattā pahātabbassa ca appahīnattā yasmā etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasmā abhāvato tassa ayaṃ ‘‘avinīto’’ti vuccatīti. Esa nayo sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinītoti etthāpi. Ninnānākaraṇañhi etaṃ atthato. Yathāha –
‘‘យេវ តេ អរិយា, តេវ តេ សប្បុរិសា។ យេវ តេ សប្បុរិសា, តេវ តេ អរិយា។ យោ ឯវ សោ អរិយានំ ធម្មោ, សោ ឯវ សោ សប្បុរិសានំ ធម្មោ។ យោ ឯវ សោ សប្បុរិសានំ ធម្មោ, សោ ឯវ សោ អរិយានំ ធម្មោ។ យេវ តេ អរិយវិនយា, តេវ តេ សប្បុរិសវិនយា។ យេវ តេ សប្បុរិសវិនយា , តេវ តេ អរិយវិនយា។ អរិយេតិ វា សប្បុរិសេតិ វា, អរិយធម្មេតិ វា សប្បុរិសធម្មេតិ វា, អរិយវិនយេតិ វា សប្បុរិសវិនយេតិ វា ឯសេសេ ឯកេ ឯកដ្ឋេ សមេ សមភាគេ តជ្ជាតេ តញ្ញេវា’’តិ។
‘‘Yeva te ariyā, teva te sappurisā. Yeva te sappurisā, teva te ariyā. Yo eva so ariyānaṃ dhammo, so eva so sappurisānaṃ dhammo. Yo eva so sappurisānaṃ dhammo, so eva so ariyānaṃ dhammo. Yeva te ariyavinayā, teva te sappurisavinayā. Yeva te sappurisavinayā , teva te ariyavinayā. Ariyeti vā sappuriseti vā, ariyadhammeti vā sappurisadhammeti vā, ariyavinayeti vā sappurisavinayeti vā esese eke ekaṭṭhe same samabhāge tajjāte taññevā’’ti.
រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតីតិ ឥធេកច្ចោ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ, ‘‘យំ រូបំ, សោ អហំ , យោ អហំ, តំ រូប’’ន្តិ រូបញ្ច អត្តញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ។ សេយ្យថាបិ នាម តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ យា អច្ចិ, សោ វណ្ណោ។ យោ វណ្ណោ, សា អច្ចីតិ អច្ចិញ្ច វណ្ណញ្ច អទ្វយំ សមនុបស្សតិ, ឯវមេវ ឥធេកច្ចោ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ…បេ.… អទ្វយំ សមនុបស្សតីតិ ឯវំ រូបំ ‘‘អត្តា’’តិ ទិដ្ឋិបស្សនាយ បស្សតិ។ រូបវន្តំ វា អត្តានន្តិ អរូបំ ‘‘អត្តា’’តិ គហេត្វា ឆាយាវន្តំ រុក្ខំ វិយ តំ រូបវន្តំ សមនុបស្សតិ។ អត្តនិ វា រូបន្តិ អរូបមេវ ‘‘អត្តា’’តិ គហេត្វា បុប្ផស្មិំ គន្ធំ វិយ អត្តនិ រូបំ សមនុបស្សតិ។ រូបស្មិំ វា អត្តានន្តិ អរូបមេវ ‘‘អត្តា’’តិ គហេត្វា ករណ្ឌកេ មណិំ វិយ តំ អត្តានំ រូបស្មិំ សមនុបស្សតិ។ បរិយុដ្ឋដ្ឋាយីតិ បរិយុដ្ឋានាការេន អភិភវនាការេន ឋិតោ, ‘‘អហំ រូបំ, មម រូប’’ន្តិ ឯវំ តណ្ហាទិដ្ឋីហិ គិលិត្វា បរិនិដ្ឋបេត្វា គណ្ហនកោ នាម ហោតីតិ អត្ថោ។ តស្ស តំ រូបន្តិ តស្ស តំ ឯវំ គហិតំ រូបំ។ វេទនាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
Rūpaṃ attato samanupassatīti idhekacco rūpaṃ attato samanupassati, ‘‘yaṃ rūpaṃ, so ahaṃ , yo ahaṃ, taṃ rūpa’’nti rūpañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi nāma telappadīpassa jhāyato yā acci, so vaṇṇo. Yo vaṇṇo, sā accīti acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati, evameva idhekacco rūpaṃ attato samanupassati…pe… advayaṃ samanupassatīti evaṃ rūpaṃ ‘‘attā’’ti diṭṭhipassanāya passati. Rūpavantaṃ vā attānanti arūpaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā chāyāvantaṃ rukkhaṃ viya taṃ rūpavantaṃ samanupassati. Attani vā rūpanti arūpameva ‘‘attā’’ti gahetvā pupphasmiṃ gandhaṃ viya attani rūpaṃ samanupassati. Rūpasmiṃ vā attānanti arūpameva ‘‘attā’’ti gahetvā karaṇḍake maṇiṃ viya taṃ attānaṃ rūpasmiṃ samanupassati. Pariyuṭṭhaṭṭhāyīti pariyuṭṭhānākārena abhibhavanākārena ṭhito, ‘‘ahaṃ rūpaṃ, mama rūpa’’nti evaṃ taṇhādiṭṭhīhi gilitvā pariniṭṭhapetvā gaṇhanako nāma hotīti attho. Tassa taṃ rūpanti tassa taṃ evaṃ gahitaṃ rūpaṃ. Vedanādīsupi eseva nayo.
តត្ថ ‘‘រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតី’’តិ សុទ្ធរូបមេវ អត្តាតិ កថិតំ។ ‘‘រូបវន្តំ វា អត្តានំ, អត្តនិ វា រូបំ, រូបស្មិំ វា អត្តានំ, វេទនំ អត្តតោ…បេ.… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតី’’តិ ឥមេសុ សត្តសុ ឋានេសុ អរូបំ អត្តាតិ កថិតំ។ ‘‘វេទនាវន្តំ វា អត្តានំ, អត្តនិ វា វេទនំ, វេទនាយ វា អត្តាន’’ន្តិ ឯវំ ចតូសុ ខន្ធេសុ តិណ្ណំ តិណ្ណំ វសេន ទ្វាទសសុ ឋានេសុ រូបារូបមិស្សកោ អត្តា កថិតោ។ តត្ថ ‘‘រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ, វេទនំ… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតី’’តិ ឥមេសុ បញ្ចសុ ឋានេសុ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ កថិតា, អវសេសេសុ សស្សតទិដ្ឋីតិ ឯវមេត្ថ បន្នរស ភវទិដ្ឋិយោ បញ្ច វិភវទិដ្ឋិយោ ហោន្តិ, តា សព្ពាបិ មគ្គាវរណា, ន សគ្គាវរណា, បឋមមគ្គវជ្ឈាតិ វេទិតព្ពា។
Tattha ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’ti suddharūpameva attāti kathitaṃ. ‘‘Rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ, vedanaṃ attato…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’’ti imesu sattasu ṭhānesu arūpaṃ attāti kathitaṃ. ‘‘Vedanāvantaṃ vā attānaṃ, attani vā vedanaṃ, vedanāya vā attāna’’nti evaṃ catūsu khandhesu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ vasena dvādasasu ṭhānesu rūpārūpamissako attā kathito. Tattha ‘‘rūpaṃ attato samanupassati, vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’’ti imesu pañcasu ṭhānesu ucchedadiṭṭhi kathitā, avasesesu sassatadiṭṭhīti evamettha pannarasa bhavadiṭṭhiyo pañca vibhavadiṭṭhiyo honti, tā sabbāpi maggāvaraṇā, na saggāvaraṇā, paṭhamamaggavajjhāti veditabbā.
ឯវំ ខោ, គហបតិ, អាតុរកាយោ ចេវ ហោតិ អាតុរចិត្តោ ចាតិ កាយោ នាម ពុទ្ធានម្បិ អាតុរោយេវ។ ចិត្តំ បន រាគទោសមោហានុគតំ អាតុរំ នាម, តំ ឥធ ទស្សិតំ។ នោ ច អាតុរចិត្តោតិ ឥធ និក្កិលេសតាយ ចិត្តស្ស អនាតុរភាវោ ទស្សិតោ។ ឥតិ ឥមស្មិំ សុត្តេ លោកិយមហាជនោ អាតុរកាយោ ចេវ អាតុរចិត្តោ ចាតិ ទស្សិតោ, ខីណាសវា អាតុរកាយា អនាតុរចិត្តា, សត្ត សេខា នេវ អាតុរចិត្តា, ន អនាតុរចិត្តាតិ វេទិតព្ពា។ ភជមានា បន អនាតុរចិត្តតំយេវ ភជន្តីតិ។ បឋមំ។
Evaṃkho, gahapati, āturakāyo ceva hoti āturacitto cāti kāyo nāma buddhānampi āturoyeva. Cittaṃ pana rāgadosamohānugataṃ āturaṃ nāma, taṃ idha dassitaṃ. No ca āturacittoti idha nikkilesatāya cittassa anāturabhāvo dassito. Iti imasmiṃ sutte lokiyamahājano āturakāyo ceva āturacitto cāti dassito, khīṇāsavā āturakāyā anāturacittā, satta sekhā neva āturacittā, na anāturacittāti veditabbā. Bhajamānā pana anāturacittataṃyeva bhajantīti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១. នកុលបិតុសុត្តំ • 1. Nakulapitusuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ១. នកុលបិតុសុត្តវណ្ណនា • 1. Nakulapitusuttavaṇṇanā
