| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೇ
Saṃyuttanikāye
ಖನ್ಧವಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ
Khandhavagga-aṭṭhakathā
೧. ಖನ್ಧಸಂಯುತ್ತಂ
1. Khandhasaṃyuttaṃ
೧. ನಕುಲಪಿತುವಗ್ಗೋ
1. Nakulapituvaggo
೧. ನಕುಲಪಿತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
1. Nakulapitusuttavaṇṇanā
೧. ಖನ್ಧಿಯವಗ್ಗಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಭಗ್ಗೇಸೂತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಜನಪದೇ। ಸುಸುಮಾರಗಿರೇತಿ ಸುಸುಮಾರಗಿರನಗರೇ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಿರ ಮಾಪಿಯಮಾನೇ ಸುಸುಮಾರೋ ಸದ್ದಮಕಾಸಿ, ತೇನಸ್ಸ ‘‘ಸುಸುಮಾರಗಿರ’’ನ್ತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು। ಭೇಸಕಳಾವನೇತಿ ಭೇಸಕಳಾಯ ನಾಮ ಯಕ್ಖಿನಿಯಾ ಅಧಿವುತ್ಥತ್ತಾ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೇ ವನೇ। ತದೇವ ಮಿಗಗಣಸ್ಸ ಅಭಯತ್ಥಾಯ ದಿನ್ನತ್ತಾ ಮಿಗದಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಭಗವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಜನಪದೇ ತಂ ನಗರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ವನಸಣ್ಡೇ ವಿಹರತಿ। ನಕುಲಪಿತಾತಿ ನಕುಲಸ್ಸ ನಾಮ ದಾರಕಸ್ಸ ಪಿತಾ।
1.Khandhiyavaggassa paṭhame bhaggesūti evaṃnāmake janapade. Susumāragireti susumāragiranagare. Tasmiṃ kira māpiyamāne susumāro saddamakāsi, tenassa ‘‘susumāragira’’ntveva nāmaṃ akaṃsu. Bhesakaḷāvaneti bhesakaḷāya nāma yakkhiniyā adhivutthattā evaṃladdhanāme vane. Tadeva migagaṇassa abhayatthāya dinnattā migadāyoti vuccati. Bhagavā tasmiṃ janapade taṃ nagaraṃ nissāya tasmiṃ vanasaṇḍe viharati. Nakulapitāti nakulassa nāma dārakassa pitā.
ಜಿಣ್ಣೋತಿ ಜರಾಜಿಣ್ಣೋ। ವುಡ್ಢೋತಿ ವಯೋವುಡ್ಢೋ। ಮಹಲ್ಲಕೋತಿ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕೋ। ಅದ್ಧಗತೋತಿ ತಿಯದ್ಧಗತೋ। ವಯೋಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ ತೇಸು ತೀಸು ಅದ್ಧೇಸು ಪಚ್ಛಿಮವಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ। ಆತುರಕಾಯೋತಿ ಗಿಲಾನಕಾಯೋ। ಇದಞ್ಹಿ ಸರೀರಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಪಗ್ಘರಣಟ್ಠೇನ ಆತುರಂಯೇವ ನಾಮ । ವಿಸೇಸೇನ ಪನಸ್ಸ ಜರಾತುರತಾ ಬ್ಯಾಧಾತುರತಾ ಮರಣಾತುರತಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಆತುರತಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಾಸು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಸೋ ಮಹಲ್ಲಕತ್ತಾ ಜರಾತುರೋವ, ಅಭಿಣ್ಹರೋಗತಾಯ ಪನಸ್ಸ ಬ್ಯಾಧಾತುರತಾ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಅಭಿಕ್ಖಣಾತಙ್ಕೋತಿ ಅಭಿಣ್ಹರೋಗೋ ನಿರನ್ತರರೋಗೋ। ಅನಿಚ್ಚದಸ್ಸಾವೀತಿ ತಾಯ ಆತುರತಾಯ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಆಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಕದಾಚಿದೇವ ದಟ್ಠುಂ ಲಭಾಮಿ, ನ ಸಬ್ಬಕಾಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮನೋಭಾವನೀಯಾನನ್ತಿ ಮನವಡ್ಢಕಾನಂ । ಯೇಸು ಹಿ ದಿಟ್ಠೇಸು ಕುಸಲವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ವಡ್ಢತಿ, ತೇ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾದಯೋ ಮಹಾಥೇರಾ ಮನೋಭಾವನೀಯಾ ನಾಮ। ಅನುಸಾಸತೂತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಾಸತು। ಪುರಿಮಞ್ಹಿ ವಚನಂ ಓವಾದೋ ನಾಮ, ಅಪರಾಪರಂ ಅನುಸಾಸನೀ ನಾಮ। ಓತಿಣ್ಣೇ ವಾ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಚನಂ ಓವಾದೋ ನಾಮ, ಅನೋತಿಣ್ಣೇ ತನ್ತಿವಸೇನ ವಾ ಪವೇಣಿವಸೇನ ವಾ ವುತ್ತಂ ಅನುಸಾಸನೀ ನಾಮ। ಅಪಿಚ ಓವಾದೋತಿ ವಾ ಅನುಸಾಸನೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಮೇವ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತಮೇವ ನಾನಂ।
Jiṇṇoti jarājiṇṇo. Vuḍḍhoti vayovuḍḍho. Mahallakoti jātimahallako. Addhagatoti tiyaddhagato. Vayoanuppattoti tesu tīsu addhesu pacchimavayaṃ anuppatto. Āturakāyoti gilānakāyo. Idañhi sarīraṃ suvaṇṇavaṇṇampi niccapaggharaṇaṭṭhena āturaṃyeva nāma . Visesena panassa jarāturatā byādhāturatā maraṇāturatāti tisso āturatā honti. Tāsu kiñcāpi eso mahallakattā jarāturova, abhiṇharogatāya panassa byādhāturatā idha adhippetā. Abhikkhaṇātaṅkoti abhiṇharogo nirantararogo. Aniccadassāvīti tāya āturatāya icchiticchitakkhaṇe āgantuṃ asakkonto kadācideva daṭṭhuṃ labhāmi, na sabbakālanti attho. Manobhāvanīyānanti manavaḍḍhakānaṃ . Yesu hi diṭṭhesu kusalavasena cittaṃ vaḍḍhati, te sāriputtamoggallānādayo mahātherā manobhāvanīyā nāma. Anusāsatūti punappunaṃ sāsatu. Purimañhi vacanaṃ ovādo nāma, aparāparaṃ anusāsanī nāma. Otiṇṇe vā vatthusmiṃ vacanaṃ ovādo nāma, anotiṇṇe tantivasena vā paveṇivasena vā vuttaṃ anusāsanī nāma. Apica ovādoti vā anusāsanīti vā atthato ekameva, byañjanamattameva nānaṃ.
ಆತುರೋ ಹಾಯನ್ತಿ ಆತುರೋ ಹಿ ಅಯಂ, ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಪಿಯಙ್ಗುಸಾಮೋಪಿ ಸಮಾನೋ ನಿಚ್ಚಪಗ್ಘರಣಟ್ಠೇನ ಆತುರೋಯೇವ। ಅಣ್ಡಭೂತೋತಿ ಅಣ್ಡಂ ವಿಯ ಭೂತೋ ದುಬ್ಬಲೋ। ಯಥಾ ಕುಕ್ಕುಟಣ್ಡಂ ವಾ ಮಯೂರಣ್ಡಂ ವಾ ಗೇಣ್ಡುಕಂ ವಿಯ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಿಪನ್ತೇನ ವಾ ಪಹರನ್ತೇನ ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೀಳಿತುಂ, ತಾವದೇವ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ಕಾಯೋ ಕಣ್ಟಕೇಪಿ ಖಾಣುಕೇಪಿ ಪಕ್ಖಲಿತಸ್ಸ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಅಣ್ಡಂ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಅಣ್ಡಭೂತೋ। ಪರಿಯೋನದ್ಧೋತಿ ಸುಖುಮೇನ ಛವಿಮತ್ತೇನ ಪರಿಯೋನದ್ಧೋ। ಅಣ್ಡಞ್ಹಿ ಸಾರತಚೇನ ಪರಿಯೋನದ್ಧಂ, ತೇನ ಡಂಸಮಕಸಾದಯೋ ನಿಲೀಯಿತ್ವಾಪಿ ಛವಿಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಯೂಸಂ ಪಗ್ಘರಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಛವಿಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಯಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಏವಂ ಸುಖುಮಾಯ ಛವಿಯಾ ಪರಿಯೋನದ್ಧೋ। ಕಿಮಞ್ಞತ್ರ ಬಾಲ್ಯಾತಿ ಬಾಲಭಾವತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಮತ್ಥಿ? ಬಾಲೋಯೇವ ಅಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಏವರೂಪೋ, ತಸ್ಮಾ।
Āturo hāyanti āturo hi ayaṃ, suvaṇṇavaṇṇo piyaṅgusāmopi samāno niccapaggharaṇaṭṭhena āturoyeva. Aṇḍabhūtoti aṇḍaṃ viya bhūto dubbalo. Yathā kukkuṭaṇḍaṃ vā mayūraṇḍaṃ vā geṇḍukaṃ viya gahetvā khipantena vā paharantena vā na sakkā kīḷituṃ, tāvadeva bhijjati, evamayampi kāyo kaṇṭakepi khāṇukepi pakkhalitassa bhijjatīti aṇḍaṃ viya bhūtoti aṇḍabhūto. Pariyonaddhoti sukhumena chavimattena pariyonaddho. Aṇḍañhi sāratacena pariyonaddhaṃ, tena ḍaṃsamakasādayo nilīyitvāpi chaviṃ chinditvā yūsaṃ paggharāpetuṃ na sakkonti. Imasmiṃ pana chaviṃ chinditvā yaṃ icchanti, taṃ karonti. Evaṃ sukhumāya chaviyā pariyonaddho. Kimaññatra bālyāti bālabhāvato aññaṃ kimatthi? Bāloyeva ayanti attho. Tasmāti yasmā ayaṃ kāyo evarūpo, tasmā.
ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನನ್ತರಂ ಪರಿಣಾಯಕರತನಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ರಾಜಪುರಿಸೋ ವಿಯ, ಸದ್ಧಮ್ಮಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಅನನ್ತರಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಅಪಚಿತಿಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ಯೇನಾಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ। ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಸನ್ನಾನಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ಪರಿಸುದ್ಧೋತಿ ನಿದ್ದೋಸೋ। ಪರಿಯೋದಾತೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯೇವ ಹಿ ಏಸ ಪರಿಯೋದಾತೋತಿ ವುತ್ತೋ, ನ ಸೇತಭಾವೇನ। ಏತಸ್ಸ ಚ ಪರಿಯೋದಾತತಂ ದಿಸ್ವಾವ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನತಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ। ನಯಗ್ಗಾಹಪಞ್ಞಾ ಕಿರೇಸಾ ಥೇರಸ್ಸ।
Tenupasaṅkamīti rañño cakkavattissa upaṭṭhānaṃ gantvā anantaraṃ pariṇāyakaratanassa upaṭṭhānaṃ gacchanto rājapuriso viya, saddhammacakkavattissa bhagavato upaṭṭhānaṃ gantvā, anantaraṃ dhammasenāpatissa apacitiṃ kātukāmo yenāyasmā sāriputto, tenupasaṅkami. Vippasannānīti suṭṭhu pasannāni. Indriyānīti manacchaṭṭhāni indriyāni. Parisuddhoti niddoso. Pariyodātoti tasseva vevacanaṃ. Nirupakkilesatāyeva hi esa pariyodātoti vutto, na setabhāvena. Etassa ca pariyodātataṃ disvāva indriyānaṃ vippasannataṃ aññāsi. Nayaggāhapaññā kiresā therassa.
ಕಥಞ್ಹಿ ನೋ ಸಿಯಾತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ನ ಲದ್ಧಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ? ಲದ್ಧಾಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ಕಿಂ ದೀಪೇತಿ? ಸತ್ಥುವಿಸ್ಸಾಸಿಕಭಾವಂ। ಅಯಂ ಕಿರ ಸತ್ಥು ದಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಿತಿಪೇಮಂ, ಉಪಾಸಿಕಾ ಚಸ್ಸ ಮಾತಿಪೇಮಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ಉಭೋಪಿ ‘‘ಮಮ ಪುತ್ತೋ’’ತಿ ಸತ್ಥಾರಂ ವದನ್ತಿ। ಭವನ್ತರಗತೋ ಹಿ ನೇಸಂ ಸಿನೇಹೋ। ಸಾ ಕಿರ ಉಪಾಸಿಕಾ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮಾತಾವ, ಸೋ ಚ, ಗಹಪತಿ, ಪಿತಾವ ಅಹೋಸಿ। ಪುನ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ಉಪಾಸಿಕಾ ಮಹಾಮಾತಾ, ಉಪಾಸಕೋ ಮಹಾಪಿತಾ, ತಥಾ ಚೂಳಾಮಾತಾ ಚೂಳಪಿತಾತಿ। ಏವಂ ಸತ್ಥಾ ದಿಯಡ್ಢಅತ್ತಭಾವಸಹಸ್ಸಂ ತೇಸಂಯೇವ ಹತ್ಥೇ ವಡ್ಢಿತೋ। ತೇನೇವ ತೇ ಯಂ ನೇವ ಪುತ್ತಸ್ಸ, ನ ಪಿತು ಸನ್ತಿಕೇ ಕಥೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸಿನ್ನಾ ಕಥೇನ್ತಿ। ಇಮಿನಾಯೇವ ಚ ಕಾರಣೇನ ಭಗವಾ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಉಪಾಸಕಾನಂ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಾನಂ ಯದಿದಂ ನಕುಲಪಿತಾ ಗಹಪತಿ, ಯದಿದಂ ನಕುಲಮಾತಾ ಗಹಪತಾನೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೭) ತೇ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ। ಇತಿ ಸೋ ಇಮಂ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಕಥಞ್ಹಿ ನೋ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ। ಅಮತೇನ ಅಭಿಸಿತ್ತೋತಿ ನಸ್ಸಿಧ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಝಾನಂ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವಾ ಮಗ್ಗೋ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ‘‘ಅಮತಾಭಿಸೇಕೋ’’ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಮಧುರಧಮ್ಮದೇಸನಾಯೇವ ಪನ ‘‘ಅಮತಾಭಿಸೇಕೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ದೂರತೋಪೀತಿ ತಿರೋರಟ್ಠಾಪಿ ತಿರೋಜನಪದಾಪಿ।
Kathañhi no siyāti kena kāraṇena na laddhā bhavissati? Laddhāyevāti attho. Iminā kiṃ dīpeti? Satthuvissāsikabhāvaṃ. Ayaṃ kira satthu diṭṭhakālato paṭṭhāya pitipemaṃ, upāsikā cassa mātipemaṃ paṭilabhati. Ubhopi ‘‘mama putto’’ti satthāraṃ vadanti. Bhavantaragato hi nesaṃ sineho. Sā kira upāsikā pañca jātisatāni tathāgatassa mātāva, so ca, gahapati, pitāva ahosi. Puna pañca jātisatāni upāsikā mahāmātā, upāsako mahāpitā, tathā cūḷāmātā cūḷapitāti. Evaṃ satthā diyaḍḍhaattabhāvasahassaṃ tesaṃyeva hatthe vaḍḍhito. Teneva te yaṃ neva puttassa, na pitu santike kathetuṃ sakkā, taṃ satthu santike nisinnā kathenti. Imināyeva ca kāraṇena bhagavā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ upāsakānaṃ vissāsikānaṃ yadidaṃ nakulapitā gahapati, yadidaṃ nakulamātā gahapatānī’’ti (a. ni. 1.257) te etadagge ṭhapesi. Iti so imaṃ vissāsikabhāvaṃ pakāsento kathañhi no siyāti āha. Amatena abhisittoti nassidha aññaṃ kiñci jhānaṃ vā vipassanā vā maggo vā phalaṃ vā ‘‘amatābhiseko’’ti daṭṭhabbo, madhuradhammadesanāyeva pana ‘‘amatābhiseko’’ti veditabbo. Dūratopīti tiroraṭṭhāpi tirojanapadāpi.
ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಇದಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ। ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿಆದೀಸು ಅರಿಯಾತಿ ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಅನಯೇ ನ ಇರಿಯನತೋ, ಅಯೇ ಇರಿಯನತೋ, ಸದೇವಕೇನ ಚ ಲೋಕೇನ ಅರಣೀಯತೋ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಬುದ್ಧಾ ಏವ ವಾ ಇಧ ಅರಿಯಾ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಸದೇವಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ತಥಾಗತೋ ಅರಿಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೮)। ಸಪ್ಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ತಥಾಗತಸಾವಕಾ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಗುಣಯೋಗೇನ ಸೋಭನಾ ಪುರಿಸಾತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ। ಸಬ್ಬೇವ ವಾ ಏತೇ ದ್ವೇಧಾಪಿ ವುತ್ತಾ। ಬುದ್ಧಾಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಾ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಚ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾಪಿ। ಯಥಾಹ –
Assutavā puthujjanoti idaṃ vuttatthameva. Ariyānaṃ adassāvītiādīsu ariyāti ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye iriyanato, sadevakena ca lokena araṇīyato buddhā ca paccekabuddhā ca buddhasāvakā ca vuccanti. Buddhā eva vā idha ariyā. Yathāha – ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… tathāgato ariyo’’ti vuccatīti (saṃ. ni. 5.1098). Sappurisānanti ettha pana paccekabuddhā tathāgatasāvakā ca sappurisāti veditabbā. Te hi lokuttaraguṇayogena sobhanā purisāti sappurisā. Sabbeva vā ete dvedhāpi vuttā. Buddhāpi hi ariyā ca sappurisā ca, paccekabuddhā buddhasāvakāpi. Yathāha –
‘‘ಯೋ ವೇ ಕತಞ್ಞೂ ಕತವೇದಿ ಧೀರೋ,
‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro,
ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ಚ ಹೋತಿ।
Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hoti;
ದುಖಿತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಕರೋತಿ ಕಿಚ್ಚಂ,
Dukhitassa sakkacca karoti kiccaṃ,
ತಥಾವಿಧಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಂ ವದನ್ತೀ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೨.೧೭.೭೮)।
Tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadantī’’ti. (jā. 2.17.78);
‘‘ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ಚ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ ವುತ್ತೋ, ಕತಞ್ಞುತಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಾತಿ। ಇದಾನಿ ಯೋ ತೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸನಸೀಲೋ, ನ ಚ ದಸ್ಸನೇ ಸಾಧುಕಾರೀ, ಸೋ ‘‘ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಚ ಚಕ್ಖುನಾ ಅದಸ್ಸಾವೀ, ಞಾಣೇನ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿ ದುವಿಧೋ। ತೇಸು ಞಾಣೇನ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ವಾ ಅರಿಯಾ ದಿಟ್ಠಾಪಿ ಅದಿಟ್ಠಾವ ಹೋನ್ತಿ ತೇಸಂ ಚಕ್ಖೂನಂ ವಣ್ಣಮತ್ತಗ್ಗಹಣತೋ ನ ಅರಿಯಭಾವಗೋಚರತೋ। ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದಯೋಪಿ ಚಕ್ಖುನಾ ಅರಿಯೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ಚೇತೇ ಅರಿಯಾನಂ ದಸ್ಸಾವಿನೋ ನಾಮ।
‘‘Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’’ti ettāvatā hi buddhasāvako vutto, kataññutādīhi paccekabuddhabuddhāti. Idāni yo tesaṃ ariyānaṃ adassanasīlo, na ca dassane sādhukārī, so ‘‘ariyānaṃ adassāvī’’ti veditabbo. So ca cakkhunā adassāvī, ñāṇena adassāvīti duvidho. Tesu ñāṇena adassāvī idha adhippeto. Maṃsacakkhunā hi dibbacakkhunā vā ariyā diṭṭhāpi adiṭṭhāva honti tesaṃ cakkhūnaṃ vaṇṇamattaggahaṇato na ariyabhāvagocarato. Soṇasiṅgālādayopi cakkhunā ariye passanti, na cete ariyānaṃ dassāvino nāma.
ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತವಾಸಿನೋ ಕಿರ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ, ಥೇರಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅರಿಯಾ ನಾಮ, ಭನ್ತೇ, ಕೀದಿಸಾ’’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಮಹಲ್ಲಕೋ ಅರಿಯಾನಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸಹಚರನ್ತೋಪಿ ನೇವ ಅರಿಯೇ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ದುಜ್ಜಾನಾವುಸೋ, ಅರಿಯಾ’’ತಿ। ಏವಂ ವುತ್ತೇಪಿ ಸೋ ನೇವ ಅಞ್ಞಾಸಿ। ತಸ್ಮಾ ನ ಚಕ್ಖುನಾ ದಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸನಂ, ಞಾಣೇನ ದಸ್ಸನಮೇವ ದಸ್ಸನಂ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ವಕ್ಕಲಿ, ಇಮಿನಾ ಪೂತಿಕಾಯೇನ ದಿಟ್ಠೇನ? ಯೋ ಖೋ, ವಕ್ಕಲಿ, ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ। ಯೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೭)। ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ಞಾಣೇನ ಅರಿಯೇಹಿ ದಿಟ್ಠಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ, ಅರಿಯಾಧಿಗತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಂ ಅನಧಿಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅರಿಯಕರಧಮ್ಮಾನಂ ಅರಿಯಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Tatridaṃ vatthu – cittalapabbatavāsino kira khīṇāsavattherassa upaṭṭhāko vuḍḍhapabbajito ekadivasaṃ therena saddhiṃ piṇḍāya caritvā, therassa pattacīvaraṃ gahetvā, piṭṭhito āgacchanto theraṃ pucchi – ‘‘ariyā nāma, bhante, kīdisā’’ti? Thero āha – ‘‘idhekacco mahallako ariyānaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vattapaṭivattaṃ katvā sahacarantopi neva ariye jānāti, evaṃ dujjānāvuso, ariyā’’ti. Evaṃ vuttepi so neva aññāsi. Tasmā na cakkhunā dassanaṃ dassanaṃ, ñāṇena dassanameva dassanaṃ. Yathāha – ‘‘kiṃ te, vakkali, iminā pūtikāyena diṭṭhena? Yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passati. Yo maṃ passati, so dhammaṃ passatī’’ti (saṃ. ni. 3.87). Tasmā cakkhunā passantopi ñāṇena ariyehi diṭṭhaṃ aniccādilakkhaṇaṃ apassanto, ariyādhigatañca dhammaṃ anadhigacchanto ariyakaradhammānaṃ ariyabhāvassa ca adiṭṭhattā ‘‘ariyānaṃ adassāvī’’ti veditabbo.
ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋತಿ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದೇ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅಕುಸಲೋ। ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ –
Ariyadhammassa akovidoti, satipaṭṭhānādibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinītoti ettha pana –
‘‘ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ ನಾಮ, ಏಕಮೇಕೇತ್ಥ ಪಞ್ಚಧಾ।
‘‘Duvidho vinayo nāma, ekamekettha pañcadhā;
ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಅಯಂ, ಅವಿನೀತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ’’॥
Abhāvato tassa ayaṃ, avinītoti vuccati’’.
ಅಯಞ್ಹಿ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಹಾನವಿನಯೋತಿ ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ। ಏತ್ಥ ಚ ದುವಿಧೇಪಿ ವಿನಯೇ ಏಕಮೇಕೋ ವಿನಯೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಸಂವರವಿನಯೋಪಿ ಹಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಸತಿಸಂವರೋ ಞಾಣಸಂವರೋ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ ವೀರಿಯಸಂವರೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ। ಪಹಾನವಿನಯೋಪಿ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ।
Ayañhi saṃvaravinayo pahānavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekameko vinayo pañcadhā bhijjati. Saṃvaravinayopi hi sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti pañcavidho. Pahānavinayopi tadaṅgappahānaṃ, vikkhambhanappahānaṃ samucchedappahānaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nissaraṇappahānanti pañcavidho.
ತತ್ಥ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ಸಮುಪೇತೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೧೧) ಅಯಂ ಸೀಲಸಂವರೋ। ‘‘ರಕ್ಖತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ, ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಅಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬) ಸತಿಸಂವರೋ।
Tattha ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto’’ti (vibha. 511) ayaṃ sīlasaṃvaro. ‘‘Rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti ayaṃ (dī. ni. 1.213; ma. ni. 1.295; saṃ. ni. 4.239; a. ni. 3.16) satisaṃvaro.
‘‘ಯಾನಿ ಸೋತಾನಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, (ಅಜಿತಾತಿ ಭಗವಾ)
‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, (ajitāti bhagavā)
ಸತಿ ತೇಸಂ ನಿವಾರಣಂ।
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮಿ,
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi,
ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೪೧; ಚೂಳನಿ॰ ಅಜಿತಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ.೪) –
Paññāyete pidhīyare’’ti. (su. ni. 1041; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa.4) –
ಅಯಂ ಞಾಣಸಂವರೋ। ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೧೪; ೬.೫೮) ಅಯಂ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ। ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೧೪; ೬.೫೮) ಅಯಂ ವೀರಿಯಸಂವರೋ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚಾಯಂ ಸಂವರೋ ಯಥಾಸಕಂ ಸಂವರಿತಬ್ಬಾನಂ ವಿನೇತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಸಂವರಣತೋ ‘‘ಸಂವರೋ’’ ವಿನಯನತೋ ‘‘ವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ತಾವ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Ayaṃ ñāṇasaṃvaro. ‘‘Khamo hoti sītassa uṇhassā’’ti (ma. ni. 1.24; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ khantisaṃvaro. ‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’ti (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ vīriyasaṃvaro. Sabbopi cāyaṃ saṃvaro yathāsakaṃ saṃvaritabbānaṃ vinetabbānañca kāyaduccaritādīnaṃ saṃvaraṇato ‘‘saṃvaro’’ vinayanato ‘‘vinayo’’ti vuccati. Evaṃ tāva saṃvaravinayo pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
ತಥಾ ಯಂ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಾದೀಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇಸು ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ದೀಪಾಲೋಕೇನೇವ ತಮಸ್ಸ, ತೇನ ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಪಹಾನಂ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನೇನ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಅಹೇತುವಿಸಮಹೇತುದಿಟ್ಠೀನಂ, ತಸ್ಸೇವ ಅಪರಭಾಗೇನ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೇನ ಕಥಂಕಥೀಭಾವಸ್ಸ, ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನೇನ ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಗಾಹಸ್ಸ, ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗವವತ್ಥಾನೇನ ಅಮಗ್ಗೇ ಮಗ್ಗಸಞ್ಞಾಯ, ಉದಯದಸ್ಸನೇನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ, ವಯದಸ್ಸನೇನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಭಯದಸ್ಸನೇನ ಸಭಯೇ ಅಭಯಸಞ್ಞಾಯ, ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಾಯ, ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅಭಿರತಿಸಞ್ಞಾಯ , ಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಞಾಣೇನ ಅಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮತಾಯ। ಉಪೇಕ್ಖಾಞಾಣೇನ ಅನುಪೇಕ್ಖಾಯ, ಅನುಲೋಮೇನ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪಟಿಲೋಮಭಾವಸ್ಸ, ಗೋತ್ರಭುನಾ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗಾಹಸ್ಸ ಪಹಾನಂ, ಏತಂ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ।
Tathā yaṃ nāmarūpaparicchedādīsu vipassanāñāṇesu paṭipakkhabhāvato dīpālokeneva tamassa, tena tena vipassanāñāṇena tassa tassa anatthassa pahānaṃ. Seyyathidaṃ – nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathībhāvassa, kalāpasammasanena ‘‘ahaṃ mamā’’ti gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanāya abhiratisaññāya , muccitukamyatāñāṇena amuccitukāmatāya. Upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyaṃ nibbāne ca paṭilomabhāvassa, gotrabhunā saṅkhāranimittagāhassa pahānaṃ, etaṃ tadaṅgappahānaṃ nāma.
ಯಂ ಪನ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪವತ್ತಿಭಾವನಿವಾರಣತೋ ಘಟಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಉದಕಪಿಟ್ಠೇ ಸೇವಾಲಸ್ಸ, ತೇಸಂ ತೇಸಂ ನೀವರಣಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಂ, ಏತಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ತಂತಂಮಗ್ಗವತೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೭೭; ವಿಭ॰ ೬೨೮) ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಗಣಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಪಹಾನಂ, ಇದಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಯಂ ಪನ ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ, ಏತಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ।
Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattibhāvanivāraṇato ghaṭappahāreneva udakapiṭṭhe sevālassa, tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ, etaṃ vikkhambhanappahānaṃ nāma. Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano santāne ‘‘diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā nayena (dha. sa. 277; vibha. 628) vuttassa samudayapakkhikassa kilesagaṇassa accantaṃ appavattibhāvena pahānaṃ, idaṃ samucchedappahānaṃ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, etaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nāma.
ಯಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ ಪಹೀನಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಏತಂ ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಪಹಾನಂ ಯಸ್ಮಾ ಚಾಗಟ್ಠೇನ ಪಹಾನಂ, ವಿನಯಟ್ಠೇನ ವಿನಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಹಾನವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂತಂಪಹಾನವತೋ ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋಪೇತಂ ‘‘ಪಹಾನವಿನಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ಪಹಾನವಿನಯೋಪಿ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Yaṃ sabbasaṅkhatanissaṭattā pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ, etaṃ nissaraṇappahānaṃ nāma. Sabbampi cetaṃ pahānaṃ yasmā cāgaṭṭhena pahānaṃ, vinayaṭṭhena vinayo, tasmā ‘‘pahānavinayo’’ti vuccati. Taṃtaṃpahānavato vā tassa tassa vinayassa sambhavatopetaṃ ‘‘pahānavinayo’’ti vuccati. Evaṃ pahānavinayopi pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
ಏವಮಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದುವಿಧೋ, ಭೇದತೋ ಚ ದಸವಿಧೋ ವಿನಯೋ ಭಿನ್ನಸಂವರತ್ತಾ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಯಸ್ಮಾ ಏತಸ್ಸ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಅಯಂ ‘‘ಅವಿನೀತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಞ್ಹಿ ಏತಂ ಅತ್ಥತೋ। ಯಥಾಹ –
Evamayaṃ saṅkhepato duvidho, bhedato ca dasavidho vinayo bhinnasaṃvarattā pahātabbassa ca appahīnattā yasmā etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasmā abhāvato tassa ayaṃ ‘‘avinīto’’ti vuccatīti. Esa nayo sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinītoti etthāpi. Ninnānākaraṇañhi etaṃ atthato. Yathāha –
‘‘ಯೇವ ತೇ ಅರಿಯಾ, ತೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ। ಯೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ, ತೇವ ತೇ ಅರಿಯಾ। ಯೋ ಏವ ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಏವ ಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮೋ। ಯೋ ಏವ ಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಏವ ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮೋ। ಯೇವ ತೇ ಅರಿಯವಿನಯಾ, ತೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯಾ। ಯೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯಾ , ತೇವ ತೇ ಅರಿಯವಿನಯಾ। ಅರಿಯೇತಿ ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸೇತಿ ವಾ, ಅರಿಯಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ, ಅರಿಯವಿನಯೇತಿ ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯೇತಿ ವಾ ಏಸೇಸೇ ಏಕೇ ಏಕಟ್ಠೇ ಸಮೇ ಸಮಭಾಗೇ ತಜ್ಜಾತೇ ತಞ್ಞೇವಾ’’ತಿ।
‘‘Yeva te ariyā, teva te sappurisā. Yeva te sappurisā, teva te ariyā. Yo eva so ariyānaṃ dhammo, so eva so sappurisānaṃ dhammo. Yo eva so sappurisānaṃ dhammo, so eva so ariyānaṃ dhammo. Yeva te ariyavinayā, teva te sappurisavinayā. Yeva te sappurisavinayā , teva te ariyavinayā. Ariyeti vā sappuriseti vā, ariyadhammeti vā sappurisadhammeti vā, ariyavinayeti vā sappurisavinayeti vā esese eke ekaṭṭhe same samabhāge tajjāte taññevā’’ti.
ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ‘‘ಯಂ ರೂಪಂ, ಸೋ ಅಹಂ , ಯೋ ಅಹಂ, ತಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ರೂಪಞ್ಚ ಅತ್ತಞ್ಚ ಅದ್ವಯಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ತೇಲಪ್ಪದೀಪಸ್ಸ ಝಾಯತೋ ಯಾ ಅಚ್ಚಿ, ಸೋ ವಣ್ಣೋ। ಯೋ ವಣ್ಣೋ, ಸಾ ಅಚ್ಚೀತಿ ಅಚ್ಚಿಞ್ಚ ವಣ್ಣಞ್ಚ ಅದ್ವಯಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇವ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ…ಪೇ॰… ಅದ್ವಯಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ರೂಪಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಸ್ಸತಿ। ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಅರೂಪಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಛಾಯಾವನ್ತಂ ರುಕ್ಖಂ ವಿಯ ತಂ ರೂಪವನ್ತಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪನ್ತಿ ಅರೂಪಮೇವ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಧಂ ವಿಯ ಅತ್ತನಿ ರೂಪಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಅರೂಪಮೇವ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಕರಣ್ಡಕೇ ಮಣಿಂ ವಿಯ ತಂ ಅತ್ತಾನಂ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಪರಿಯುಟ್ಠಟ್ಠಾಯೀತಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾಕಾರೇನ ಅಭಿಭವನಾಕಾರೇನ ಠಿತೋ, ‘‘ಅಹಂ ರೂಪಂ, ಮಮ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಗಣ್ಹನಕೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸ ತಂ ರೂಪನ್ತಿ ತಸ್ಸ ತಂ ಏವಂ ಗಹಿತಂ ರೂಪಂ। ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Rūpaṃ attato samanupassatīti idhekacco rūpaṃ attato samanupassati, ‘‘yaṃ rūpaṃ, so ahaṃ , yo ahaṃ, taṃ rūpa’’nti rūpañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi nāma telappadīpassa jhāyato yā acci, so vaṇṇo. Yo vaṇṇo, sā accīti acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati, evameva idhekacco rūpaṃ attato samanupassati…pe… advayaṃ samanupassatīti evaṃ rūpaṃ ‘‘attā’’ti diṭṭhipassanāya passati. Rūpavantaṃ vā attānanti arūpaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā chāyāvantaṃ rukkhaṃ viya taṃ rūpavantaṃ samanupassati. Attani vā rūpanti arūpameva ‘‘attā’’ti gahetvā pupphasmiṃ gandhaṃ viya attani rūpaṃ samanupassati. Rūpasmiṃ vā attānanti arūpameva ‘‘attā’’ti gahetvā karaṇḍake maṇiṃ viya taṃ attānaṃ rūpasmiṃ samanupassati. Pariyuṭṭhaṭṭhāyīti pariyuṭṭhānākārena abhibhavanākārena ṭhito, ‘‘ahaṃ rūpaṃ, mama rūpa’’nti evaṃ taṇhādiṭṭhīhi gilitvā pariniṭṭhapetvā gaṇhanako nāma hotīti attho. Tassa taṃ rūpanti tassa taṃ evaṃ gahitaṃ rūpaṃ. Vedanādīsupi eseva nayo.
ತತ್ಥ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸುದ್ಧರೂಪಮೇವ ಅತ್ತಾತಿ ಕಥಿತಂ। ‘‘ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪಂ, ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ವೇದನಂ ಅತ್ತತೋ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮೇಸು ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಅರೂಪಂ ಅತ್ತಾತಿ ಕಥಿತಂ। ‘‘ವೇದನಾವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ವೇದನಂ, ವೇದನಾಯ ವಾ ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಚತೂಸು ಖನ್ಧೇಸು ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಸೇನ ದ್ವಾದಸಸು ಠಾನೇಸು ರೂಪಾರೂಪಮಿಸ್ಸಕೋ ಅತ್ತಾ ಕಥಿತೋ। ತತ್ಥ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ವೇದನಂ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾ, ಅವಸೇಸೇಸು ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಪನ್ನರಸ ಭವದಿಟ್ಠಿಯೋ ಪಞ್ಚ ವಿಭವದಿಟ್ಠಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಮಗ್ಗಾವರಣಾ, ನ ಸಗ್ಗಾವರಣಾ, ಪಠಮಮಗ್ಗವಜ್ಝಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Tattha ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’ti suddharūpameva attāti kathitaṃ. ‘‘Rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ, vedanaṃ attato…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’’ti imesu sattasu ṭhānesu arūpaṃ attāti kathitaṃ. ‘‘Vedanāvantaṃ vā attānaṃ, attani vā vedanaṃ, vedanāya vā attāna’’nti evaṃ catūsu khandhesu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ vasena dvādasasu ṭhānesu rūpārūpamissako attā kathito. Tattha ‘‘rūpaṃ attato samanupassati, vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’’ti imesu pañcasu ṭhānesu ucchedadiṭṭhi kathitā, avasesesu sassatadiṭṭhīti evamettha pannarasa bhavadiṭṭhiyo pañca vibhavadiṭṭhiyo honti, tā sabbāpi maggāvaraṇā, na saggāvaraṇā, paṭhamamaggavajjhāti veditabbā.
ಏವಂ ಖೋ, ಗಹಪತಿ, ಆತುರಕಾಯೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ಆತುರಚಿತ್ತೋ ಚಾತಿ ಕಾಯೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಆತುರೋಯೇವ। ಚಿತ್ತಂ ಪನ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನುಗತಂ ಆತುರಂ ನಾಮ, ತಂ ಇಧ ದಸ್ಸಿತಂ। ನೋ ಚ ಆತುರಚಿತ್ತೋತಿ ಇಧ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನಾತುರಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನೋ ಆತುರಕಾಯೋ ಚೇವ ಆತುರಚಿತ್ತೋ ಚಾತಿ ದಸ್ಸಿತೋ, ಖೀಣಾಸವಾ ಆತುರಕಾಯಾ ಅನಾತುರಚಿತ್ತಾ, ಸತ್ತ ಸೇಖಾ ನೇವ ಆತುರಚಿತ್ತಾ, ನ ಅನಾತುರಚಿತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಭಜಮಾನಾ ಪನ ಅನಾತುರಚಿತ್ತತಂಯೇವ ಭಜನ್ತೀತಿ। ಪಠಮಂ।
Evaṃkho, gahapati, āturakāyo ceva hoti āturacitto cāti kāyo nāma buddhānampi āturoyeva. Cittaṃ pana rāgadosamohānugataṃ āturaṃ nāma, taṃ idha dassitaṃ. No ca āturacittoti idha nikkilesatāya cittassa anāturabhāvo dassito. Iti imasmiṃ sutte lokiyamahājano āturakāyo ceva āturacitto cāti dassito, khīṇāsavā āturakāyā anāturacittā, satta sekhā neva āturacittā, na anāturacittāti veditabbā. Bhajamānā pana anāturacittataṃyeva bhajantīti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ • Saṃyuttanikāya / ೧. ನಕುಲಪಿತುಸುತ್ತಂ • 1. Nakulapitusuttaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ೧. ನಕುಲಪಿತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 1. Nakulapitusuttavaṇṇanā
