| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi |
नाळागिरिपेसनं
Nāḷāgiripesanaṃ
३४२. तेन खो पन समयेन राजगहे नाळागिरि नाम हत्थी चण्डो होति, मनुस्सघातको। अथ खो देवदत्तो राजगहं पविसित्वा हत्थिसालं गन्त्वा हत्थिभण्डे एतदवोच – ‘‘मयं खो, भणे, राजञातका नाम पटिबला नीचट्ठानियं उच्चट्ठाने ठपेतुं, भत्तम्पि वेतनम्पि वड्ढापेतुं। तेन हि, भणे, यदा समणो गोतमो इमं रच्छं पटिपन्नो होति, तदा इमं नाळागिरिं हत्थिं मुञ्चेत्वा इमं रच्छं पटिपादेथा’’ति। ‘‘एवं भन्ते’’ति खो ते हत्थिभण्डा देवदत्तस्स पच्चस्सोसुं। अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय सम्बहुलेहि भिक्खूहि सद्धिं राजगहं पिण्डाय पाविसि। अथ खो भगवा तं रच्छं पटिपज्जि। अद्दसासुं खो ते हत्थिभण्डा भगवन्तं तं रच्छं पटिपन्नं। दिस्वान नाळागिरिं हत्थिं मुञ्चित्वा तं रच्छं पटिपादेसुं। अद्दसा खो नाळागिरि हत्थी भगवन्तं दूरतोव आगच्छन्तं। दिस्वान सोण्डं उस्सापेत्वा पहट्ठकण्णवालो येन भगवा तेन अभिधावि। अद्दसासुं खो ते भिक्खू नाळागिरिं हत्थिं दूरतोव आगच्छन्तं। दिस्वान भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘अयं, भन्ते, नाळागिरि हत्थी चण्डो मनुस्सघातको इमं रच्छं पटिपन्नो। पटिक्कमतु, भन्ते, भगवा; पटिक्कमतु सुगतो’’ति। ‘‘आगच्छथ, भिक्खवे, मा भायित्थ। अट्ठानमेतं, भिक्खवे, अनवकासो, यं परूपक्कमेन तथागतं जीविता वोरोपेय्य। अनुपक्कमेन, भिक्खवे, तथागता परिनिब्बायन्ती’’ति। दुतियम्पि खो ते भिक्खू…पे॰… ततियम्पि खो ते भिक्खू भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘अयं, भन्ते, नाळागिरि हत्थी चण्डो मनुस्सघातको इमं रच्छं पटिपन्नो। पटिक्कमतु, भन्ते, भगवा; पटिक्कमतु सुगतो’’ति। ‘‘आगच्छथ, भिक्खवे, मा भायित्थ। अट्ठानमेतं , भिक्खवे, अनवकासो, यं परूपक्कमेन तथागतं जीविता वोरोपेय्य। अनुपक्कमेन, भिक्खवे, तथागता परिनिब्बायन्ती’’ति।
342. Tena kho pana samayena rājagahe nāḷāgiri nāma hatthī caṇḍo hoti, manussaghātako. Atha kho devadatto rājagahaṃ pavisitvā hatthisālaṃ gantvā hatthibhaṇḍe etadavoca – ‘‘mayaṃ kho, bhaṇe, rājañātakā nāma paṭibalā nīcaṭṭhāniyaṃ uccaṭṭhāne ṭhapetuṃ, bhattampi vetanampi vaḍḍhāpetuṃ. Tena hi, bhaṇe, yadā samaṇo gotamo imaṃ racchaṃ paṭipanno hoti, tadā imaṃ nāḷāgiriṃ hatthiṃ muñcetvā imaṃ racchaṃ paṭipādethā’’ti. ‘‘Evaṃ bhante’’ti kho te hatthibhaṇḍā devadattassa paccassosuṃ. Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi. Atha kho bhagavā taṃ racchaṃ paṭipajji. Addasāsuṃ kho te hatthibhaṇḍā bhagavantaṃ taṃ racchaṃ paṭipannaṃ. Disvāna nāḷāgiriṃ hatthiṃ muñcitvā taṃ racchaṃ paṭipādesuṃ. Addasā kho nāḷāgiri hatthī bhagavantaṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna soṇḍaṃ ussāpetvā pahaṭṭhakaṇṇavālo yena bhagavā tena abhidhāvi. Addasāsuṃ kho te bhikkhū nāḷāgiriṃ hatthiṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘ayaṃ, bhante, nāḷāgiri hatthī caṇḍo manussaghātako imaṃ racchaṃ paṭipanno. Paṭikkamatu, bhante, bhagavā; paṭikkamatu sugato’’ti. ‘‘Āgacchatha, bhikkhave, mā bhāyittha. Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ parūpakkamena tathāgataṃ jīvitā voropeyya. Anupakkamena, bhikkhave, tathāgatā parinibbāyantī’’ti. Dutiyampi kho te bhikkhū…pe… tatiyampi kho te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘ayaṃ, bhante, nāḷāgiri hatthī caṇḍo manussaghātako imaṃ racchaṃ paṭipanno. Paṭikkamatu, bhante, bhagavā; paṭikkamatu sugato’’ti. ‘‘Āgacchatha, bhikkhave, mā bhāyittha. Aṭṭhānametaṃ , bhikkhave, anavakāso, yaṃ parūpakkamena tathāgataṃ jīvitā voropeyya. Anupakkamena, bhikkhave, tathāgatā parinibbāyantī’’ti.
तेन खो पन समयेन मनुस्सा पासादेसुपि हम्मियेसुपि छदनेसुपि आरुळ्हा अच्छन्ति। तत्थ ये ते मनुस्सा अस्सद्धा अप्पसन्ना दुब्बुद्धिनो, ते एवमाहंसु – ‘‘अभिरूपो वत, भो 1, महासमणो नागेन विहेठीयिस्सती’’ति। ये पन ते मनुस्सा सद्धा पसन्ना पण्डिता ब्यत्ता बुद्धिमन्तो, ते एवमाहंसु – ‘‘नचिरस्सं वत, भो, नागो नागेन सङ्गामेस्सती’’ति। अथ खो भगवा नाळागिरिं हत्थिं मेत्तेन चित्तेन फरि। अथ खो नाळागिरि हत्थी भगवतो 2 मेत्तेन चित्तेन फुट्ठो 3 सोण्डं ओरोपेत्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा भगवतो पुरतो अट्ठासि। अथ खो भगवा दक्खिणेन हत्थेन नाळागिरिस्स हत्थिस्स कुम्भं परामसन्तो नाळागिरिं हत्थिं इमाहि गाथाहि अज्झभासि –
Tena kho pana samayena manussā pāsādesupi hammiyesupi chadanesupi āruḷhā acchanti. Tattha ye te manussā assaddhā appasannā dubbuddhino, te evamāhaṃsu – ‘‘abhirūpo vata, bho 4, mahāsamaṇo nāgena viheṭhīyissatī’’ti. Ye pana te manussā saddhā pasannā paṇḍitā byattā buddhimanto, te evamāhaṃsu – ‘‘nacirassaṃ vata, bho, nāgo nāgena saṅgāmessatī’’ti. Atha kho bhagavā nāḷāgiriṃ hatthiṃ mettena cittena phari. Atha kho nāḷāgiri hatthī bhagavato 5 mettena cittena phuṭṭho 6 soṇḍaṃ oropetvā yena bhagavā tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavato purato aṭṭhāsi. Atha kho bhagavā dakkhiṇena hatthena nāḷāgirissa hatthissa kumbhaṃ parāmasanto nāḷāgiriṃ hatthiṃ imāhi gāthāhi ajjhabhāsi –
‘‘मा कुञ्जर नागमासदो, दुक्खञ्हि कुञ्जर नागमासदो।
‘‘Mā kuñjara nāgamāsado, dukkhañhi kuñjara nāgamāsado;
न हि नागहतस्स कुञ्जर सुगति, होति इतो परं यतो॥
Na hi nāgahatassa kuñjara sugati, hoti ito paraṃ yato.
‘‘मा च मदो मा च पमादो, न हि पमत्ता सुगतिं वजन्ति ते।
‘‘Mā ca mado mā ca pamādo, na hi pamattā sugatiṃ vajanti te;
त्वञ्ञेव तथा करिस्ससि, येन त्वं सुगतिं गमिस्ससी’’ति॥
Tvaññeva tathā karissasi, yena tvaṃ sugatiṃ gamissasī’’ti.
अथ खो नाळागिरि हत्थी सोण्डाय भगवतो पादपंसूनि गहेत्वा उपरिमुद्धनि आकिरित्वा पटिकुटियोव 7 ओसक्कि, याव भगवन्तं अद्दक्खि। अथ खो नाळागिरि हत्थी हत्थिसालं गन्त्वा सके ठाने अट्ठासि। तथा दन्तो च पन नाळागिरि हत्थी अहोसि। तेन खो पन समयेन मनुस्सा इमं गाथं गायन्ति –
Atha kho nāḷāgiri hatthī soṇḍāya bhagavato pādapaṃsūni gahetvā uparimuddhani ākiritvā paṭikuṭiyova 8 osakki, yāva bhagavantaṃ addakkhi. Atha kho nāḷāgiri hatthī hatthisālaṃ gantvā sake ṭhāne aṭṭhāsi. Tathā danto ca pana nāḷāgiri hatthī ahosi. Tena kho pana samayena manussā imaṃ gāthaṃ gāyanti –
अदण्डेन असत्थेन, नागो दन्तो महेसिना’’ति॥
Adaṇḍena asatthena, nāgo danto mahesinā’’ti.
मनुस्सा उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘याव पापो अयं देवदत्तो, अलक्खिको, यत्र हि नाम समणस्स गोतमस्स एवंमहिद्धिकस्स एवं महानुभावस्स वधाय परक्कमिस्सती’’ति। देवदत्तस्स लाभसक्कारो परिहायि। भगवतो च लाभसक्कारो अभिवड्ढि।
Manussā ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘yāva pāpo ayaṃ devadatto, alakkhiko, yatra hi nāma samaṇassa gotamassa evaṃmahiddhikassa evaṃ mahānubhāvassa vadhāya parakkamissatī’’ti. Devadattassa lābhasakkāro parihāyi. Bhagavato ca lābhasakkāro abhivaḍḍhi.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / पकासनीयकम्मादिकथा • Pakāsanīyakammādikathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / नाळागिरिपेसनकथावण्णना • Nāḷāgiripesanakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / छसक्यपब्बज्जाकथावण्णना • Chasakyapabbajjākathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / छसक्यपब्बज्जाकथादिवण्णना • Chasakyapabbajjākathādivaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / पकासनीयकम्मादिकथा • Pakāsanīyakammādikathā
