| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / จูฬวคฺคปาฬิ • Cūḷavaggapāḷi |
นาฬาคิริเปสนํ
Nāḷāgiripesanaṃ
๓๔๒. เตน โข ปน สมเยน ราชคเห นาฬาคิริ นาม หตฺถี จโณฺฑ โหติ, มนุสฺสฆาตโกฯ อถ โข เทวทโตฺต ราชคหํ ปวิสิตฺวา หตฺถิสาลํ คนฺตฺวา หตฺถิภเณฺฑ เอตทโวจ – ‘‘มยํ โข, ภเณ, ราชญาตกา นาม ปฎิพลา นีจฎฺฐานิยํ อุจฺจฎฺฐาเน ฐเปตุํ, ภตฺตมฺปิ เวตนมฺปิ วฑฺฒาเปตุํฯ เตน หิ, ภเณ, ยทา สมโณ โคตโม อิมํ รจฺฉํ ปฎิปโนฺน โหติ, ตทา อิมํ นาฬาคิริํ หตฺถิํ มุเญฺจตฺวา อิมํ รจฺฉํ ปฎิปาเทถา’’ติฯ ‘‘เอวํ ภเนฺต’’ติ โข เต หตฺถิภณฺฑา เทวทตฺตสฺส ปจฺจโสฺสสุํฯ อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ อถ โข ภควา ตํ รจฺฉํ ปฎิปชฺชิฯ อทฺทสาสุํ โข เต หตฺถิภณฺฑา ภควนฺตํ ตํ รจฺฉํ ปฎิปนฺนํฯ ทิสฺวาน นาฬาคิริํ หตฺถิํ มุญฺจิตฺวา ตํ รจฺฉํ ปฎิปาเทสุํฯ อทฺทสา โข นาฬาคิริ หตฺถี ภควนฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํฯ ทิสฺวาน โสณฺฑํ อุสฺสาเปตฺวา ปหฎฺฐกณฺณวาโล เยน ภควา เตน อภิธาวิฯ อทฺทสาสุํ โข เต ภิกฺขู นาฬาคิริํ หตฺถิํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํฯ ทิสฺวาน ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อยํ, ภเนฺต, นาฬาคิริ หตฺถี จโณฺฑ มนุสฺสฆาตโก อิมํ รจฺฉํ ปฎิปโนฺนฯ ปฎิกฺกมตุ, ภเนฺต, ภควา; ปฎิกฺกมตุ สุคโต’’ติฯ ‘‘อาคจฺฉถ, ภิกฺขเว, มา ภายิตฺถฯ อฎฺฐานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส, ยํ ปรูปกฺกเมน ตถาคตํ ชีวิตา โวโรเปยฺยฯ อนุปกฺกเมน, ภิกฺขเว, ตถาคตา ปรินิพฺพายนฺตี’’ติฯ ทุติยมฺปิ โข เต ภิกฺขู…เป.… ตติยมฺปิ โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อยํ, ภเนฺต, นาฬาคิริ หตฺถี จโณฺฑ มนุสฺสฆาตโก อิมํ รจฺฉํ ปฎิปโนฺนฯ ปฎิกฺกมตุ, ภเนฺต, ภควา; ปฎิกฺกมตุ สุคโต’’ติฯ ‘‘อาคจฺฉถ, ภิกฺขเว, มา ภายิตฺถฯ อฎฺฐานเมตํ , ภิกฺขเว, อนวกาโส, ยํ ปรูปกฺกเมน ตถาคตํ ชีวิตา โวโรเปยฺยฯ อนุปกฺกเมน, ภิกฺขเว, ตถาคตา ปรินิพฺพายนฺตี’’ติฯ
342. Tena kho pana samayena rājagahe nāḷāgiri nāma hatthī caṇḍo hoti, manussaghātako. Atha kho devadatto rājagahaṃ pavisitvā hatthisālaṃ gantvā hatthibhaṇḍe etadavoca – ‘‘mayaṃ kho, bhaṇe, rājañātakā nāma paṭibalā nīcaṭṭhāniyaṃ uccaṭṭhāne ṭhapetuṃ, bhattampi vetanampi vaḍḍhāpetuṃ. Tena hi, bhaṇe, yadā samaṇo gotamo imaṃ racchaṃ paṭipanno hoti, tadā imaṃ nāḷāgiriṃ hatthiṃ muñcetvā imaṃ racchaṃ paṭipādethā’’ti. ‘‘Evaṃ bhante’’ti kho te hatthibhaṇḍā devadattassa paccassosuṃ. Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi. Atha kho bhagavā taṃ racchaṃ paṭipajji. Addasāsuṃ kho te hatthibhaṇḍā bhagavantaṃ taṃ racchaṃ paṭipannaṃ. Disvāna nāḷāgiriṃ hatthiṃ muñcitvā taṃ racchaṃ paṭipādesuṃ. Addasā kho nāḷāgiri hatthī bhagavantaṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna soṇḍaṃ ussāpetvā pahaṭṭhakaṇṇavālo yena bhagavā tena abhidhāvi. Addasāsuṃ kho te bhikkhū nāḷāgiriṃ hatthiṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘ayaṃ, bhante, nāḷāgiri hatthī caṇḍo manussaghātako imaṃ racchaṃ paṭipanno. Paṭikkamatu, bhante, bhagavā; paṭikkamatu sugato’’ti. ‘‘Āgacchatha, bhikkhave, mā bhāyittha. Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ parūpakkamena tathāgataṃ jīvitā voropeyya. Anupakkamena, bhikkhave, tathāgatā parinibbāyantī’’ti. Dutiyampi kho te bhikkhū…pe… tatiyampi kho te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘ayaṃ, bhante, nāḷāgiri hatthī caṇḍo manussaghātako imaṃ racchaṃ paṭipanno. Paṭikkamatu, bhante, bhagavā; paṭikkamatu sugato’’ti. ‘‘Āgacchatha, bhikkhave, mā bhāyittha. Aṭṭhānametaṃ , bhikkhave, anavakāso, yaṃ parūpakkamena tathāgataṃ jīvitā voropeyya. Anupakkamena, bhikkhave, tathāgatā parinibbāyantī’’ti.
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา ปาสาเทสุปิ หมฺมิเยสุปิ ฉทเนสุปิ อารุฬฺหา อจฺฉนฺติฯ ตตฺถ เย เต มนุสฺสา อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา ทุพฺพุทฺธิโน, เต เอวมาหํสุ – ‘‘อภิรูโป วต, โภ 1, มหาสมโณ นาเคน วิเหฐียิสฺสตี’’ติฯ เย ปน เต มนุสฺสา สทฺธา ปสนฺนา ปณฺฑิตา พฺยตฺตา พุทฺธิมโนฺต, เต เอวมาหํสุ – ‘‘นจิรสฺสํ วต, โภ, นาโค นาเคน สงฺคาเมสฺสตี’’ติฯ อถ โข ภควา นาฬาคิริํ หตฺถิํ เมเตฺตน จิเตฺตน ผริฯ อถ โข นาฬาคิริ หตฺถี ภควโต 2 เมเตฺตน จิเตฺตน ผุโฎฺฐ 3 โสณฺฑํ โอโรเปตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต ปุรโต อฎฺฐาสิฯ อถ โข ภควา ทกฺขิเณน หเตฺถน นาฬาคิริสฺส หตฺถิสฺส กุมฺภํ ปรามสโนฺต นาฬาคิริํ หตฺถิํ อิมาหิ คาถาหิ อชฺฌภาสิ –
Tena kho pana samayena manussā pāsādesupi hammiyesupi chadanesupi āruḷhā acchanti. Tattha ye te manussā assaddhā appasannā dubbuddhino, te evamāhaṃsu – ‘‘abhirūpo vata, bho 4, mahāsamaṇo nāgena viheṭhīyissatī’’ti. Ye pana te manussā saddhā pasannā paṇḍitā byattā buddhimanto, te evamāhaṃsu – ‘‘nacirassaṃ vata, bho, nāgo nāgena saṅgāmessatī’’ti. Atha kho bhagavā nāḷāgiriṃ hatthiṃ mettena cittena phari. Atha kho nāḷāgiri hatthī bhagavato 5 mettena cittena phuṭṭho 6 soṇḍaṃ oropetvā yena bhagavā tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavato purato aṭṭhāsi. Atha kho bhagavā dakkhiṇena hatthena nāḷāgirissa hatthissa kumbhaṃ parāmasanto nāḷāgiriṃ hatthiṃ imāhi gāthāhi ajjhabhāsi –
‘‘มา กุญฺชร นาคมาสโท, ทุกฺขญฺหิ กุญฺชร นาคมาสโท;
‘‘Mā kuñjara nāgamāsado, dukkhañhi kuñjara nāgamāsado;
น หิ นาคหตสฺส กุญฺชร สุคติ, โหติ อิโต ปรํ ยโตฯ
Na hi nāgahatassa kuñjara sugati, hoti ito paraṃ yato.
‘‘มา จ มโท มา จ ปมาโท, น หิ ปมตฺตา สุคติํ วชนฺติ เต;
‘‘Mā ca mado mā ca pamādo, na hi pamattā sugatiṃ vajanti te;
ตฺวเญฺญว ตถา กริสฺสสิ, เยน ตฺวํ สุคติํ คมิสฺสสี’’ติฯ
Tvaññeva tathā karissasi, yena tvaṃ sugatiṃ gamissasī’’ti.
อถ โข นาฬาคิริ หตฺถี โสณฺฑาย ภควโต ปาทปํสูนิ คเหตฺวา อุปริมุทฺธนิ อากิริตฺวา ปฎิกุฎิโยว 7 โอสกฺกิ, ยาว ภควนฺตํ อทฺทกฺขิฯ อถ โข นาฬาคิริ หตฺถี หตฺถิสาลํ คนฺตฺวา สเก ฐาเน อฎฺฐาสิฯ ตถา ทโนฺต จ ปน นาฬาคิริ หตฺถี อโหสิฯ เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา อิมํ คาถํ คายนฺติ –
Atha kho nāḷāgiri hatthī soṇḍāya bhagavato pādapaṃsūni gahetvā uparimuddhani ākiritvā paṭikuṭiyova 8 osakki, yāva bhagavantaṃ addakkhi. Atha kho nāḷāgiri hatthī hatthisālaṃ gantvā sake ṭhāne aṭṭhāsi. Tathā danto ca pana nāḷāgiri hatthī ahosi. Tena kho pana samayena manussā imaṃ gāthaṃ gāyanti –
อทเณฺฑน อสเตฺถน, นาโค ทโนฺต มเหสินา’’ติฯ
Adaṇḍena asatthena, nāgo danto mahesinā’’ti.
มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ยาว ปาโป อยํ เทวทโตฺต, อลกฺขิโก, ยตฺร หิ นาม สมณสฺส โคตมสฺส เอวํมหิทฺธิกสฺส เอวํ มหานุภาวสฺส วธาย ปรกฺกมิสฺสตี’’ติฯ เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺกาโร ปริหายิฯ ภควโต จ ลาภสกฺกาโร อภิวฑฺฒิฯ
Manussā ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘yāva pāpo ayaṃ devadatto, alakkhiko, yatra hi nāma samaṇassa gotamassa evaṃmahiddhikassa evaṃ mahānubhāvassa vadhāya parakkamissatī’’ti. Devadattassa lābhasakkāro parihāyi. Bhagavato ca lābhasakkāro abhivaḍḍhi.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / จูฬวคฺค-อฎฺฐกถา • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / ปกาสนียกมฺมาทิกถา • Pakāsanīyakammādikathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / นาฬาคิริเปสนกถาวณฺณนา • Nāḷāgiripesanakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ฉสกฺยปพฺพชฺชากถาวณฺณนา • Chasakyapabbajjākathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ฉสกฺยปพฺพชฺชากถาทิวณฺณนา • Chasakyapabbajjākathādivaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ปกาสนียกมฺมาทิกถา • Pakāsanīyakammādikathā
