Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්ඣිමනිකාය (අට්ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
8. නළකපානසුත්තවණ්ණනා
8. Naḷakapānasuttavaṇṇanā
166. එවං මෙ සුතන්ති නළකපානසුත්තං. තත්ථ නළකපානෙති එවංනාමකෙ ගාමෙ. පුබ්බෙ කිර අම්හාකං බොධිසත්තො වානරයොනියං නිබ්බත්තො, මහාකායො කපිරාජා අනෙකවානරසහස්සපරිවුතො පබ්බතපාදෙ විචරති. පඤ්ඤවා ඛො පන හොති මහාපුඤ්ඤො. සො පරිසං එවං ඔවදති – ‘‘ඉමස්මිං පබ්බතපාදෙ තාතා, විසඵලානි නාම හොන්ති, අමනුස්සපරිග්ගහිතා පොක්ඛරණියො නාම හොන්ති, තුම්හෙ පුබ්බෙ ඛාදිතපුබ්බානෙව ඵලානි ඛාදථ, පීතපුබ්බානෙව පානීයානි ච පිවථ, එත්ථ වො මං පටිපුච්ඡිතබ්බකිච්චං නත්ථි, අඛාදිතපුබ්බානි පන ඵලානි අපීතපුබ්බානි ච පානීයානි මං අපුච්ඡිත්වා මා ඛාදිත්ථ මා පිවිත්ථා’’ති.
166.Evaṃme sutanti naḷakapānasuttaṃ. Tattha naḷakapāneti evaṃnāmake gāme. Pubbe kira amhākaṃ bodhisatto vānarayoniyaṃ nibbatto, mahākāyo kapirājā anekavānarasahassaparivuto pabbatapāde vicarati. Paññavā kho pana hoti mahāpuñño. So parisaṃ evaṃ ovadati – ‘‘imasmiṃ pabbatapāde tātā, visaphalāni nāma honti, amanussapariggahitā pokkharaṇiyo nāma honti, tumhe pubbe khāditapubbāneva phalāni khādatha, pītapubbāneva pānīyāni ca pivatha, ettha vo maṃ paṭipucchitabbakiccaṃ natthi, akhāditapubbāni pana phalāni apītapubbāni ca pānīyāni maṃ apucchitvā mā khādittha mā pivitthā’’ti.
තෙ එකදිවසං චරමානා අඤ්ඤං පබ්බතපාදං ගන්ත්වා ගොචරං ගහෙත්වා පානීයං ඔලොකෙන්තා එකං අමනුස්සපරිග්ගහිතං පොක්ඛරණිං දිස්වා සහසා අපිවිත්වා සමන්තා පරිවාරෙත්වා මහාසත්තස්ස ආගමනං ඔලොකයමානා නිසීදිංසු. මහාසත්තො ආගන්ත්වා ‘‘කිං තාතා පානීයං න පිවථා’’ති ආහ. තුම්හාකං ආගමනං ඔලොකෙමාති. සාධු තාතාති සමන්තා පදං පරියෙසමානො ඔතිණ්ණපදංයෙව අද්දස, න උත්තිණ්ණපදං, දිස්වා සපරිස්සයාති අඤ්ඤාසි. තාවදෙව ච තත්ථ අභිනිබ්බත්තඅමනුස්සො උදකං ද්වෙධා කත්වා උට්ඨාසි සෙතමුඛො නීලකුච්ඡි රත්තහත්ථපාදො මහාදාඨිකො වඞ්කදාඨො විරූපො බීභච්ඡො උදකරක්ඛසො. සො එවමාහ – ‘‘කස්මා පානීයං න පිවථ, මධුරං උදකං පිවථ, කිං තුම්හෙ එතස්ස වචනං සුණාථා’’ති? මහාසත්තො ආහ – ‘‘ත්වං ඉධ අධිවත්ථො අමනුස්සො’’ති? ආමාහන්ති. ත්වං ඉධ ඔතිණ්ණෙ ලභසීති? ආම ලභාමි, තුම්හෙ පන සබ්බෙ ඛාදිස්සාමීති. න සක්ඛිස්සසි, යක්ඛාති. පානීයං පන පිවිස්සථාති? ආම පිවිස්සාමාති. එවං සන්තෙ එකොපි වො න මුච්චිස්සතීති. පානීයඤ්ච පිවිස්සාම, න ච තෙ වසං ගමිස්සාමාති එකනළං ආහරාපෙත්වා කොටියං ගහෙත්වා ධමි, සබ්බො එකච්ඡිද්දො අහොසි, තීරෙ නිසීදිත්වාව පානීයං පිවි, සෙසවානරානං පාටියෙක්කෙ නළෙ ආහරාපෙත්වා ධමිත්වා අදාසි. සබ්බෙ යක්ඛස්ස පස්සන්තස්සෙව පානීයං පිවිංසු. වුත්තම්පි චෙතං –
Te ekadivasaṃ caramānā aññaṃ pabbatapādaṃ gantvā gocaraṃ gahetvā pānīyaṃ olokentā ekaṃ amanussapariggahitaṃ pokkharaṇiṃ disvā sahasā apivitvā samantā parivāretvā mahāsattassa āgamanaṃ olokayamānā nisīdiṃsu. Mahāsatto āgantvā ‘‘kiṃ tātā pānīyaṃ na pivathā’’ti āha. Tumhākaṃ āgamanaṃ olokemāti. Sādhu tātāti samantā padaṃ pariyesamāno otiṇṇapadaṃyeva addasa, na uttiṇṇapadaṃ, disvā saparissayāti aññāsi. Tāvadeva ca tattha abhinibbattaamanusso udakaṃ dvedhā katvā uṭṭhāsi setamukho nīlakucchi rattahatthapādo mahādāṭhiko vaṅkadāṭho virūpo bībhaccho udakarakkhaso. So evamāha – ‘‘kasmā pānīyaṃ na pivatha, madhuraṃ udakaṃ pivatha, kiṃ tumhe etassa vacanaṃ suṇāthā’’ti? Mahāsatto āha – ‘‘tvaṃ idha adhivattho amanusso’’ti? Āmāhanti. Tvaṃ idha otiṇṇe labhasīti? Āma labhāmi, tumhe pana sabbe khādissāmīti. Na sakkhissasi, yakkhāti. Pānīyaṃ pana pivissathāti? Āma pivissāmāti. Evaṃ sante ekopi vo na muccissatīti. Pānīyañca pivissāma, na ca te vasaṃ gamissāmāti ekanaḷaṃ āharāpetvā koṭiyaṃ gahetvā dhami, sabbo ekacchiddo ahosi, tīre nisīditvāva pānīyaṃ pivi, sesavānarānaṃ pāṭiyekke naḷe āharāpetvā dhamitvā adāsi. Sabbe yakkhassa passantasseva pānīyaṃ piviṃsu. Vuttampi cetaṃ –
‘‘දිස්වා පදමනුත්තිණ්ණං, දිස්වානො’ තරිතං පදං;
‘‘Disvā padamanuttiṇṇaṃ, disvāno’ taritaṃ padaṃ;
නළෙන වාරිං පිස්සාම, නෙව මං ත්වං වධිස්සසී’’ති. (ජා. 1.1.20);
Naḷena vāriṃ pissāma, neva maṃ tvaṃ vadhissasī’’ti. (jā. 1.1.20);
තතො පට්ඨාය යාව අජ්ජදිවසා තස්මිං ඨානෙ නළා එකච්ඡිද්දාව හොන්ති. ඉමිනා හි සද්ධිං ඉමස්මිං කප්පෙ චත්තාරි කප්පට්ඨියපාටිහාරියානි නාම – චන්දෙ සසබිම්බං , වට්ටකජාතකම්හි සච්චකිරියට්ඨානෙ අග්ගිස්ස ගමනුපච්ඡෙදො, ඝටිකාරකුම්භකාරස්ස මාතාපිතූනං වසනට්ඨානෙ දෙවස්ස අවස්සනං, තස්සා පොක්ඛරණියා තීරෙ නළානං එකච්ඡිද්දභාවොති. ඉති සා පොක්ඛරණී නළෙන පානීයස්ස පීතත්තා නළකපානාති නාමං ලභි. අපරභාගෙ තං පොක්ඛරණිං නිස්සාය ගාමො පතිට්ඨාසි, තස්සාපි නළකපානන්තෙව නාමං ජාතං. තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘නළකපානෙ’’ති. පලාසවනෙති කිංසුකවනෙ.
Tato paṭṭhāya yāva ajjadivasā tasmiṃ ṭhāne naḷā ekacchiddāva honti. Iminā hi saddhiṃ imasmiṃ kappe cattāri kappaṭṭhiyapāṭihāriyāni nāma – cande sasabimbaṃ , vaṭṭakajātakamhi saccakiriyaṭṭhāne aggissa gamanupacchedo, ghaṭikārakumbhakārassa mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhāne devassa avassanaṃ, tassā pokkharaṇiyā tīre naḷānaṃ ekacchiddabhāvoti. Iti sā pokkharaṇī naḷena pānīyassa pītattā naḷakapānāti nāmaṃ labhi. Aparabhāge taṃ pokkharaṇiṃ nissāya gāmo patiṭṭhāsi, tassāpi naḷakapānanteva nāmaṃ jātaṃ. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘naḷakapāne’’ti. Palāsavaneti kiṃsukavane.
167. තග්ඝ මයං, භන්තෙති එකංසෙනෙව මයං, භන්තෙ, අභිරතා. අඤ්ඤෙපි යෙ තුම්හාකං සාසනෙ අභිරමන්ති, තෙ අම්හෙහි සදිසාව හුත්වා අභිරමන්තීති දීපෙන්ති.
167.Tagghamayaṃ, bhanteti ekaṃseneva mayaṃ, bhante, abhiratā. Aññepi ye tumhākaṃ sāsane abhiramanti, te amhehi sadisāva hutvā abhiramantīti dīpenti.
නෙව රාජාභිනීතාතිආදීසු එකො රඤ්ඤො අපරාධං කත්වා පලායති. රාජා කුහිං, භො, අසුකොති? පලාතො දෙවාති. පලාතට්ඨානෙපි මෙ න මුච්චිස්සති, සචෙ පන පබ්බජෙය්ය, මුච්චෙය්යාති වදති. තස්ස කොචිදෙව සුහදො ගන්ත්වා තං පවත්තිං ආරොචෙත්වා ත්වං සචෙ ජීවිතුමිච්ඡසි, පබ්බජාහීති. සො පබ්බජිත්වා ජීවිතං රක්ඛමානො චරති. අයං රාජාභිනීතො නාම.
Neva rājābhinītātiādīsu eko rañño aparādhaṃ katvā palāyati. Rājā kuhiṃ, bho, asukoti? Palāto devāti. Palātaṭṭhānepi me na muccissati, sace pana pabbajeyya, mucceyyāti vadati. Tassa kocideva suhado gantvā taṃ pavattiṃ ārocetvā tvaṃ sace jīvitumicchasi, pabbajāhīti. So pabbajitvā jīvitaṃ rakkhamāno carati. Ayaṃ rājābhinīto nāma.
එකො පන චොරානං මූලං ඡින්දන්තො චරති. චොරා සුත්වා ‘‘පුරිසානං අත්ථිකභාවං න ජානාති, ජානාපෙස්සාම න’’න්ති වදන්ති. සො තං පවත්තිං සුත්වා පලායති. චොරා පලාතොති සුත්වා ‘‘පලාතට්ඨානෙපි නො න මුච්චිස්සති, සචෙ පන පබ්බජෙය්ය, මුච්චෙය්යා’’ති වදන්ති. සො තං පවත්තිං සුත්වා පබ්බජති. අයං චොරාභිනීතො නාම.
Eko pana corānaṃ mūlaṃ chindanto carati. Corā sutvā ‘‘purisānaṃ atthikabhāvaṃ na jānāti, jānāpessāma na’’nti vadanti. So taṃ pavattiṃ sutvā palāyati. Corā palātoti sutvā ‘‘palātaṭṭhānepi no na muccissati, sace pana pabbajeyya, mucceyyā’’ti vadanti. So taṃ pavattiṃ sutvā pabbajati. Ayaṃ corābhinīto nāma.
එකො පන බහුං ඉණං ඛාදිත්වා තෙන ඉණෙන අට්ටො පීළිතො තම්හා ගාමා පලායති. ඉණසාමිකා සුත්වා ‘‘පලාතට්ඨානෙපි නො න මුච්චිස්සති, සචෙ පන පබ්බජෙය්ය, මුච්චෙය්යා’’ති වදන්ති. සො තං පවත්තිං සුත්වා පබ්බජති. අයං ඉණට්ටො නාම.
Eko pana bahuṃ iṇaṃ khāditvā tena iṇena aṭṭo pīḷito tamhā gāmā palāyati. Iṇasāmikā sutvā ‘‘palātaṭṭhānepi no na muccissati, sace pana pabbajeyya, mucceyyā’’ti vadanti. So taṃ pavattiṃ sutvā pabbajati. Ayaṃ iṇaṭṭo nāma.
රාජභයාදීනං පන අඤ්ඤතරෙන භයෙන භීතො අට්ටො ආතුරො හුත්වා නික්ඛම්ම පබ්බජිතො භයට්ටො නාම. දුබ්භික්ඛාදීසු ජීවිතුං අසක්කොන්තො පබ්බජිතො ආජීවිකාපකතො නාම, ආජීවිකාය පකතො අභිභූතොති අත්ථො. ඉමෙසු පන එකොපි ඉමෙහි කාරණෙහි පබ්බජිතො නාම නත්ථි, තස්මා ‘‘නෙව රාජාභිනීතො’’තිආදිමාහ.
Rājabhayādīnaṃ pana aññatarena bhayena bhīto aṭṭo āturo hutvā nikkhamma pabbajito bhayaṭṭo nāma. Dubbhikkhādīsu jīvituṃ asakkonto pabbajito ājīvikāpakato nāma, ājīvikāya pakato abhibhūtoti attho. Imesu pana ekopi imehi kāraṇehi pabbajito nāma natthi, tasmā ‘‘neva rājābhinīto’’tiādimāha.
විවෙකන්ති විවිච්ච විවිත්තො හුත්වා. ඉදං වුත්තං හොති – යං කාමෙහි ච අකුසලධම්මෙහි ච විවිත්තෙන පඨමදුතියජ්ඣානසඞ්ඛාතං පීතිසුඛං අධිගන්තබ්බං, සචෙ තං විවිච්ච කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි පීතිසුඛං නාධිගච්ඡති, අඤ්ඤං වා උපරි ද්වින්නං ඣානානං චතුන්නඤ්ච මග්ගානං වසෙන සන්තතරං සුඛං නාධිගච්ඡති, තස්ස ඉමෙ අභිජ්ඣාදයො චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්තීති. තත්ථ අරතීති අධිකුසලෙසු ධම්මෙසු උක්කණ්ඨිතතා. තන්දීති ආලසියභාවො. එවං යො පබ්බජිත්වා පබ්බජිතකිච්චං කාතුං න සක්කොති, තස්ස ඉමෙ සත්ත පාපධම්මා උප්පජ්ජිත්වා චිත්තං පරියාදියන්තීති දස්සෙත්වා ඉදානි යස්ස තෙ ධම්මා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්ති, සොයෙව සමණකිච්චම්පි කාතුං න සක්කොතීති පුන විවෙකං අනුරුද්ධා…පෙ.… අඤ්ඤං වා තතො සන්තතරන්ති ආහ.
Vivekanti vivicca vivitto hutvā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ kāmehi ca akusaladhammehi ca vivittena paṭhamadutiyajjhānasaṅkhātaṃ pītisukhaṃ adhigantabbaṃ, sace taṃ vivicca kāmehi vivicca akusalehi dhammehi pītisukhaṃ nādhigacchati, aññaṃ vā upari dvinnaṃ jhānānaṃ catunnañca maggānaṃ vasena santataraṃ sukhaṃ nādhigacchati, tassa ime abhijjhādayo cittaṃ pariyādāya tiṭṭhantīti. Tattha aratīti adhikusalesu dhammesu ukkaṇṭhitatā. Tandīti ālasiyabhāvo. Evaṃ yo pabbajitvā pabbajitakiccaṃ kātuṃ na sakkoti, tassa ime satta pāpadhammā uppajjitvā cittaṃ pariyādiyantīti dassetvā idāni yassa te dhammā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhanti, soyeva samaṇakiccampi kātuṃ na sakkotīti puna vivekaṃ anuruddhā…pe… aññaṃ vā tato santataranti āha.
එවං කණ්හපක්ඛං දස්සෙත්වා ඉදානි තෙනෙව නයෙන සුක්කපක්ඛං දස්සෙතුං පුන විවෙකන්තිආදිමාහ. තස්සත්ථො වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.
Evaṃ kaṇhapakkhaṃ dassetvā idāni teneva nayena sukkapakkhaṃ dassetuṃ puna vivekantiādimāha. Tassattho vuttanayeneva veditabbo.
168. සඞ්ඛායාති ජානිත්වා. එකන්ති එකච්චං. පටිසෙවතීති සෙවිතබ්බයුත්තකං සෙවති. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. උපපත්තීසු බ්යාකරොතීති සප්පටිසන්ධිකෙ තාව බ්යාකරොතු, අප්පටිසන්ධිකෙ කථං බ්යාකරොතීති. අප්පටිසන්ධිකස්ස පුන භවෙ පටිසන්ධි නත්ථීති වදන්තො උපපත්තීසු බ්යාකරොති නාම.
168.Saṅkhāyāti jānitvā. Ekanti ekaccaṃ. Paṭisevatīti sevitabbayuttakaṃ sevati. Sesapadesupi eseva nayo. Upapattīsu byākarotīti sappaṭisandhike tāva byākarotu, appaṭisandhike kathaṃ byākarotīti. Appaṭisandhikassa puna bhave paṭisandhi natthīti vadanto upapattīsu byākaroti nāma.
ජනකුහනත්ථන්ති ජනවිම්හාපනත්ථං. ජනලපනත්ථන්ති මහාජනස්ස උපලාපනත්ථං. න ඉති මං ජනො ජානාතූති එවං මං මහාජනො ජානිස්සති, එවං මෙ මහාජනස්ස අන්තරෙ කිත්තිසද්දො උග්ගච්ඡිස්සතීති ඉමිනාපි කාරණෙන න බ්යාකරොතීති අත්ථො. උළාරවෙදාති මහන්තතුට්ඨිනො.
Janakuhanatthanti janavimhāpanatthaṃ. Janalapanatthanti mahājanassa upalāpanatthaṃ. Na iti maṃ jano jānātūti evaṃ maṃ mahājano jānissati, evaṃ me mahājanassa antare kittisaddo uggacchissatīti imināpi kāraṇena na byākarotīti attho. Uḷāravedāti mahantatuṭṭhino.
169. සො ඛො පනස්ස ආයස්මාති සො පරිනිබ්බුතො ආයස්මා ඉමස්ස ඨිතස්ස ආයස්මතො. එවංසීලොතිආදීසු ලොකියලොකුත්තරමිස්සකාව සීලාදයො වෙදිතබ්බො. එවංධම්මොති එත්ථ පන සමාධිපක්ඛිකා ධම්මා ධම්මාති අධිප්පෙතා. ඵාසුවිහාරො හොතීති තෙන භික්ඛුනා පූරිතපටිපත්තිං පූරෙන්තස්ස අරහත්තඵලං සච්ඡිකත්වා ඵලසමාපත්තිවිහාරෙන ඵාසුවිහාරො හොති, අරහත්තං පත්තුමසක්කොන්තස්ස පටිපත්තිං පූරයමානස්ස චරතොපි ඵාසුවිහාරොයෙව නාම හොති. ඉමිනා නයෙන සබ්බවාරෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බොති.
169.So kho panassa āyasmāti so parinibbuto āyasmā imassa ṭhitassa āyasmato. Evaṃsīlotiādīsu lokiyalokuttaramissakāva sīlādayo veditabbo. Evaṃdhammoti ettha pana samādhipakkhikā dhammā dhammāti adhippetā. Phāsuvihāro hotīti tena bhikkhunā pūritapaṭipattiṃ pūrentassa arahattaphalaṃ sacchikatvā phalasamāpattivihārena phāsuvihāro hoti, arahattaṃ pattumasakkontassa paṭipattiṃ pūrayamānassa caratopi phāsuvihāroyeva nāma hoti. Iminā nayena sabbavāresu attho veditabboti.
පපඤ්චසූදනියා මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
නළකපානසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Naḷakapānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 8. නළකපානසුත්තං • 8. Naḷakapānasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 8. නළකපානසුත්තවණ්ණනා • 8. Naḷakapānasuttavaṇṇanā