Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    [२०] १०. नळपानजातकवण्णना

    [20] 10. Naḷapānajātakavaṇṇanā

    दिस्वा पदमनुत्तिण्णन्ति इदं सत्था कोसलेसु चारिकं चरमानो नळकपानगामं पत्वा नळकपानपोक्खरणियं केतकवने विहरन्तो नळदण्डके आरब्भ कथेसि। तदा किर भिक्खू नळकपानपोक्खरणियं न्हत्वा सूचिघरत्थाय सामणेरेहि नळदण्डके गाहापेत्वा ते सब्बत्थकमेव छिद्दे दिस्वा सत्थारं उपसङ्कमित्वा ‘‘भन्ते, मयं सूचिघरत्थाय नळदण्डके गण्हापेम, ते मूलतो याव अग्गा सब्बत्थकमेव छिद्दा, किं नु खो एत’’न्ति पुच्छिंसु। सत्था ‘‘इदं, भिक्खवे, मय्हं पोराणकअधिट्ठान’’न्ति वत्वा अतीतं आहरि।

    Disvāpadamanuttiṇṇanti idaṃ satthā kosalesu cārikaṃ caramāno naḷakapānagāmaṃ patvā naḷakapānapokkharaṇiyaṃ ketakavane viharanto naḷadaṇḍake ārabbha kathesi. Tadā kira bhikkhū naḷakapānapokkharaṇiyaṃ nhatvā sūcigharatthāya sāmaṇerehi naḷadaṇḍake gāhāpetvā te sabbatthakameva chidde disvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, mayaṃ sūcigharatthāya naḷadaṇḍake gaṇhāpema, te mūlato yāva aggā sabbatthakameva chiddā, kiṃ nu kho eta’’nti pucchiṃsu. Satthā ‘‘idaṃ, bhikkhave, mayhaṃ porāṇakaadhiṭṭhāna’’nti vatvā atītaṃ āhari.

    पुब्बे किर सो वनसण्डो अरञ्‍ञो अहोसि। तस्सापि पोक्खरणिया एको दकरक्खसो ओतिण्णोतिण्णे खादति। तदा बोधिसत्तो रोहितमिगपोतकप्पमाणो कपिराजा हुत्वा असीतिसहस्समत्तवानरपरिवुतो यूथं परिहरन्तो तस्मिं अरञ्‍ञे वसति। सो वानरगणस्स ओवादं अदासि ‘‘ताता, इमस्मिं अरञ्‍ञे विसरुक्खापि अमनुस्सपरिग्गहितपोक्खरणियोपि होन्ति, तुम्हे अखादितपुब्बं फलाफलं खादन्ता वा अपीतपुब्बं पानीयं पिवन्ता वा मं पटिपुच्छेय्याथा’’ति। ते ‘‘साधू’’ति पटिस्सुणित्वा एकदिवसं अगतपुब्बट्ठानं गता तत्थ बहुदेव दिवसं चरित्वा पानीयं गवेसमाना एकं पोक्खरणिं दिस्वा पानीयं अपिवित्वाव बोधिसत्तस्सागमनं ओलोकयमाना निसीदिंसु। बोधिसत्तो आगन्त्वा ‘‘किं ताता, पानीयं न पिवथा’’ति आह। ‘‘तुम्हाकं आगमनं ओलोकेमा’’ति। ‘‘सुट्ठु, ताता’’ति बोधिसत्तो पोक्खरणिं आविज्झित्वा पदं परिच्छिन्दन्तो ओतिण्णमेव पस्सि, न उत्तिण्णं। सो ‘‘निस्संसयं एसा अमनुस्सपरिग्गहिता’’ति ञत्वा ‘‘सुट्ठु वो कतं, ताता, पानीयं अपिवन्तेहि, अमनुस्सपरिग्गहिता अय’’न्ति आह।

    Pubbe kira so vanasaṇḍo arañño ahosi. Tassāpi pokkharaṇiyā eko dakarakkhaso otiṇṇotiṇṇe khādati. Tadā bodhisatto rohitamigapotakappamāṇo kapirājā hutvā asītisahassamattavānaraparivuto yūthaṃ pariharanto tasmiṃ araññe vasati. So vānaragaṇassa ovādaṃ adāsi ‘‘tātā, imasmiṃ araññe visarukkhāpi amanussapariggahitapokkharaṇiyopi honti, tumhe akhāditapubbaṃ phalāphalaṃ khādantā vā apītapubbaṃ pānīyaṃ pivantā vā maṃ paṭipuccheyyāthā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā ekadivasaṃ agatapubbaṭṭhānaṃ gatā tattha bahudeva divasaṃ caritvā pānīyaṃ gavesamānā ekaṃ pokkharaṇiṃ disvā pānīyaṃ apivitvāva bodhisattassāgamanaṃ olokayamānā nisīdiṃsu. Bodhisatto āgantvā ‘‘kiṃ tātā, pānīyaṃ na pivathā’’ti āha. ‘‘Tumhākaṃ āgamanaṃ olokemā’’ti. ‘‘Suṭṭhu, tātā’’ti bodhisatto pokkharaṇiṃ āvijjhitvā padaṃ paricchindanto otiṇṇameva passi, na uttiṇṇaṃ. So ‘‘nissaṃsayaṃ esā amanussapariggahitā’’ti ñatvā ‘‘suṭṭhu vo kataṃ, tātā, pānīyaṃ apivantehi, amanussapariggahitā aya’’nti āha.

    दकरक्खसोपि तेसं अनोतरणभावं ञत्वा नीलोदरो पण्डरमुखो सुरत्तहत्थपादो बीभच्छदस्सनो हुत्वा उदकं द्विधा कत्वा निक्खमित्वा ‘‘कस्मा निसिन्‍नात्थ, ओतरित्वा पानीयं पिवथा’’ति आह। अथ नं बोधिसत्तो पुच्छि ‘‘त्वं इध निब्बत्तदकरक्खसोसी’’ति? ‘‘आम, अह’’न्ति। ‘‘त्वं पोक्खरणिं ओतिण्णके लभसी’’ति? ‘‘आम, लभामि, अहं इधोतिण्णं अन्तमसो सकुणिकं उपादाय न किञ्‍चि मुञ्‍चामि, तुम्हेपि सब्बे खादिस्सामी’’ति। ‘‘न मयं अत्तानं तुय्हं खादितुं दस्सामा’’ति। ‘‘पानीयं पन पिविस्सथा’’ति। ‘‘आम, पानीयं पिविस्साम, न च ते वसं गमिस्सामा’’ति। ‘‘अथ कथं पानीयं पिविस्सथा’’ति? किं पन त्वं मञ्‍ञसि ‘‘ओतरित्वा पिविस्सन्ती’’ति। ‘‘मयञ्हि अनोतरित्वा असीतिसहस्सानिपि एकमेकं नळदण्डकं गहेत्वा उप्पलनाळेन उदकं पिवन्ता विय तव पोक्खरणिया पानीयं पिविस्साम, एवं नो त्वं खादितुं न सक्खिस्ससी’’ति। एतमत्थं विदित्वा सत्था अभिसम्बुद्धो हुत्वा इमिस्सा गाथाय पुरिमपदद्वयं अभासि –

    Dakarakkhasopi tesaṃ anotaraṇabhāvaṃ ñatvā nīlodaro paṇḍaramukho surattahatthapādo bībhacchadassano hutvā udakaṃ dvidhā katvā nikkhamitvā ‘‘kasmā nisinnāttha, otaritvā pānīyaṃ pivathā’’ti āha. Atha naṃ bodhisatto pucchi ‘‘tvaṃ idha nibbattadakarakkhasosī’’ti? ‘‘Āma, aha’’nti. ‘‘Tvaṃ pokkharaṇiṃ otiṇṇake labhasī’’ti? ‘‘Āma, labhāmi, ahaṃ idhotiṇṇaṃ antamaso sakuṇikaṃ upādāya na kiñci muñcāmi, tumhepi sabbe khādissāmī’’ti. ‘‘Na mayaṃ attānaṃ tuyhaṃ khādituṃ dassāmā’’ti. ‘‘Pānīyaṃ pana pivissathā’’ti. ‘‘Āma, pānīyaṃ pivissāma, na ca te vasaṃ gamissāmā’’ti. ‘‘Atha kathaṃ pānīyaṃ pivissathā’’ti? Kiṃ pana tvaṃ maññasi ‘‘otaritvā pivissantī’’ti. ‘‘Mayañhi anotaritvā asītisahassānipi ekamekaṃ naḷadaṇḍakaṃ gahetvā uppalanāḷena udakaṃ pivantā viya tava pokkharaṇiyā pānīyaṃ pivissāma, evaṃ no tvaṃ khādituṃ na sakkhissasī’’ti. Etamatthaṃ viditvā satthā abhisambuddho hutvā imissā gāthāya purimapadadvayaṃ abhāsi –

    २०.

    20.

    ‘‘दिस्वा पदमनुत्तिण्णं, दिस्वानोतरितं पद’’न्ति॥

    ‘‘Disvā padamanuttiṇṇaṃ, disvānotaritaṃ pada’’nti.

    तस्सत्थो – भिक्खवे, सो कपिराजा तस्सा पोक्खरणिया एकम्पि उत्तिण्णपदं नाद्दस, ओतरितं पन ओतिण्णपदमेव अद्दस। एवं दिस्वा पदं अनुत्तिण्णं दिस्वान ओतरितं पदं ‘‘अद्धायं पोक्खरणी अमनुस्सपरिग्गहिता’’ति ञत्वा तेन सद्धिं सल्‍लपन्तो सपरिसो आह –

    Tassattho – bhikkhave, so kapirājā tassā pokkharaṇiyā ekampi uttiṇṇapadaṃ nāddasa, otaritaṃ pana otiṇṇapadameva addasa. Evaṃ disvā padaṃ anuttiṇṇaṃ disvāna otaritaṃ padaṃ ‘‘addhāyaṃ pokkharaṇī amanussapariggahitā’’ti ñatvā tena saddhiṃ sallapanto sapariso āha –

    ‘‘नळेन वारिं पिस्सामा’’ति।

    ‘‘Naḷena vāriṃ pissāmā’’ti;

    तस्सत्थो – मयं तव पोक्खरणियं नळेन पानीयं पिविस्सामाति। पुन महासत्तो आह –

    Tassattho – mayaṃ tava pokkharaṇiyaṃ naḷena pānīyaṃ pivissāmāti. Puna mahāsatto āha –

    ‘‘नेव मं त्वं वधिस्ससी’’ति।

    ‘‘Neva maṃ tvaṃ vadhissasī’’ti;

    एवं नळेन पानीयं पिवन्तं सपरिसम्पि मं त्वं नेव वधिस्ससीति अत्थो।

    Evaṃ naḷena pānīyaṃ pivantaṃ saparisampi maṃ tvaṃ neva vadhissasīti attho.

    एवञ्‍च पन वत्वा बोधिसत्तो एकं नळदण्डकं आहरापेत्वा पारमियो आवज्‍जेत्वा सच्‍चकिरियं कत्वा मुखेन धमि, नळो अन्तो किञ्‍चि गण्ठिं असेसेत्वा सब्बत्थकमेव सुसिरो अहोसि । इमिना नियामेन अपरम्पि अपरम्पि आहरापेत्वा मुखेन धमित्वा अदासि। एवं सन्तेपि न सक्‍का निट्ठापेतुं, तस्मा एवं न गहेतब्बं। बोधिसत्तो पन ‘‘इमं पोक्खरणिं परिवारेत्वा जाता सब्बेपि नळा एकच्छिद्दा होन्तू’’ति अधिट्ठासि । बोधिसत्तानञ्हि हितूपचारस्स महन्तताय अधिट्ठानं समिज्झति। ततो पट्ठाय सब्बेपि तं पोक्खरणिं परिवारेत्वा उट्ठितनळा एकच्छिद्दा जाता। इमस्मिञ्हि कप्पे चत्तारि कप्पट्ठियपाटिहारियानि नाम। कतमानि चत्तारि? चन्दे ससलक्खणं सकलम्पि इमं कप्पं ठस्सति, वट्टकजातके अग्गिनो निब्बुतट्ठानं सकलम्पि इमं कप्पं अग्गि न झायिस्सति, घटीकारनिवेसनट्ठानं सकलम्पि इमं कप्पं अनोवस्सकं ठस्सति, इमं पोक्खरणिं परिवारेत्वा उट्ठितनळा सकलम्पि इमं कप्पं एकच्छिद्दा भविस्सन्तीति इमानि चत्तारि कप्पट्ठियपाटिहारियानि नाम।

    Evañca pana vatvā bodhisatto ekaṃ naḷadaṇḍakaṃ āharāpetvā pāramiyo āvajjetvā saccakiriyaṃ katvā mukhena dhami, naḷo anto kiñci gaṇṭhiṃ asesetvā sabbatthakameva susiro ahosi . Iminā niyāmena aparampi aparampi āharāpetvā mukhena dhamitvā adāsi. Evaṃ santepi na sakkā niṭṭhāpetuṃ, tasmā evaṃ na gahetabbaṃ. Bodhisatto pana ‘‘imaṃ pokkharaṇiṃ parivāretvā jātā sabbepi naḷā ekacchiddā hontū’’ti adhiṭṭhāsi . Bodhisattānañhi hitūpacārassa mahantatāya adhiṭṭhānaṃ samijjhati. Tato paṭṭhāya sabbepi taṃ pokkharaṇiṃ parivāretvā uṭṭhitanaḷā ekacchiddā jātā. Imasmiñhi kappe cattāri kappaṭṭhiyapāṭihāriyāni nāma. Katamāni cattāri? Cande sasalakkhaṇaṃ sakalampi imaṃ kappaṃ ṭhassati, vaṭṭakajātake aggino nibbutaṭṭhānaṃ sakalampi imaṃ kappaṃ aggi na jhāyissati, ghaṭīkāranivesanaṭṭhānaṃ sakalampi imaṃ kappaṃ anovassakaṃ ṭhassati, imaṃ pokkharaṇiṃ parivāretvā uṭṭhitanaḷā sakalampi imaṃ kappaṃ ekacchiddā bhavissantīti imāni cattāri kappaṭṭhiyapāṭihāriyāni nāma.

    बोधिसत्तो एवं अधिट्ठहित्वा एकं नळं आदाय निसीदि। तेपि असीतिसहस्सवानरा एकेकं आदाय पोक्खरणिं परिवारेत्वा निसीदिंसु। तेपि बोधिसत्तस्स नळेन आकड्ढित्वा पानीयं पिवनकाले सब्बे तीरे निसिन्‍नाव पिविंसु। एवं तेहि पानीये पिविते दकरक्खसो किञ्‍चि अलभित्वा अनत्तमनो सकनिवेसनमेव गतो। बोधिसत्तोपि सपरिवारो अरञ्‍ञमेव पाविसि।

    Bodhisatto evaṃ adhiṭṭhahitvā ekaṃ naḷaṃ ādāya nisīdi. Tepi asītisahassavānarā ekekaṃ ādāya pokkharaṇiṃ parivāretvā nisīdiṃsu. Tepi bodhisattassa naḷena ākaḍḍhitvā pānīyaṃ pivanakāle sabbe tīre nisinnāva piviṃsu. Evaṃ tehi pānīye pivite dakarakkhaso kiñci alabhitvā anattamano sakanivesanameva gato. Bodhisattopi saparivāro araññameva pāvisi.

    सत्था पन ‘‘इमेसं, भिक्खवे, नळानं एकच्छिद्दभावो नाम मय्हमेवेतं पोराणकअधिट्ठान’’न्ति इमं धम्मदेसनं आहरित्वा अनुसन्धिं घटेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा दकरक्खसो देवदत्तो अहोसि, असीतिसहस्सवानरा बुद्धपरिसा, उपायकुसलो पन कपिराजा अहमेव अहोसि’’न्ति।

    Satthā pana ‘‘imesaṃ, bhikkhave, naḷānaṃ ekacchiddabhāvo nāma mayhamevetaṃ porāṇakaadhiṭṭhāna’’nti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā dakarakkhaso devadatto ahosi, asītisahassavānarā buddhaparisā, upāyakusalo pana kapirājā ahameva ahosi’’nti.

    नळपानजातकवण्णना दसमा।

    Naḷapānajātakavaṇṇanā dasamā.

    सीलवग्गो दुतियो।

    Sīlavaggo dutiyo.

    तस्सुद्दानं –

    Tassuddānaṃ –

    निग्रोधं लक्खणं कण्डि, वातमिगं खरादियं।

    Nigrodhaṃ lakkhaṇaṃ kaṇḍi, vātamigaṃ kharādiyaṃ;

    तिपल्‍लत्थं मालुतञ्‍च, मतभत्त अयाचितं।

    Tipallatthaṃ mālutañca, matabhatta ayācitaṃ;

    नळपानन्ति ते दसाति॥

    Naḷapānanti te dasāti.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २०. नळपानजातकं • 20. Naḷapānajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact