| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ජාතක-අට්‌ඨකථා • Jātaka-aṭṭhakathā |
[289] 9. නානාඡන්‌දජාතකවණ්‌ණනා
[289] 9. Nānāchandajātakavaṇṇanā
නානාඡන්‌දා, මහාරාජාති ඉදං සත්‌ථා ජෙතවනෙ විහරන්‌තො ආයස්‌මතො ආනන්‌දස්‌ස අට්‌ඨවරලාභං ආරබ්‌භ කථෙසි. වත්‌ථු එකාදසකනිපාතෙ ජුණ්‌හජාතකෙ (ජා. 1.11.13 ආදයො) ආවිභවිස්‌සති.
Nānāchandā, mahārājāti idaṃ satthā jetavane viharanto āyasmato ānandassa aṭṭhavaralābhaṃ ārabbha kathesi. Vatthu ekādasakanipāte juṇhajātake (jā. 1.11.13 ādayo) āvibhavissati.
අතීතෙ පන බොධිසත්‌තො බාරාණසියං බ්‍රහ්‌මදත්‌තෙ රජ්‌ජං කාරෙන්‌තෙ තස්‌ස අග්‌ගමහෙසියා කුච්‌ඡිම්‌හි නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා වයප්‌පත්‌තො තක්‌කසිලායං සබ්‌බසිප්‌පානි උග්‌ගහෙත්‌වා පිතු අච්‌චයෙන රජ්‌ජං පාපුණි. තස්‌ස ඨානතො අපනීතො පිතු පුරොහිතො අත්‌ථි. සො දුග්‌ගතො හුත්‌වා එකස්‌මිං ජරගෙහෙ වසති. අථෙකදිවසං බොධිසත්‌තො අඤ්‌ඤාතකවෙසෙන රත්‌තිභාගෙ නගරං පරිග්‌ගණ්‌හන්‌තො විචරති. තමෙනං කතකම්‌මචොරා එකස්‌මිං සුරාපානෙ සුරං පිවිත්‌වා අපරම්‌පි ඝටෙනාදාය අත්‌තනො ගෙහං ගච්‌ඡන්‌තා අන්‌තරවීථියං දිස්‌වා ‘‘අරෙ කොසි ත්‌ව’’න්‌ති වත්‌වා පහරිත්‌වා උත්‌තරිසාටකං ගහෙත්‌වා ඝටං උක්‌ඛිපාපෙත්‌වා තාසෙන්‌තා ගච්‌ඡිංසු. සොපි ඛො බ්‍රාහ්‌මණො තස්‌මිං ඛණෙ නික්‌ඛමිත්‌වා අන්‌තරවීථියං ඨිතො නක්‌ඛත්‌තං ඔලොකෙන්‌තො රඤ්‌ඤො අමිත්‌තානං හත්‌ථගතභාවං ඤත්‌වා බ්‍රාහ්‌මණිං ආමන්‌තෙසි. සා ‘‘කිං, අය්‍යා’’ති වත්‌වා වෙගෙන තස්‌ස සන්‌තිකං ආගතා. අථ නං සො ආහ – ‘‘භොති අම්‌හාකං රාජා අමිත්‌තානං වසං ගතො’’ති. ‘‘අය්‍ය, කිං තෙ රඤ්‌ඤො සන්‌තිකෙ පවත්‌තියා, බ්‍රාහ්‌මණා ජානිස්‌සන්‌තී’’ති.
Atīte pana bodhisatto bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggahetvā pitu accayena rajjaṃ pāpuṇi. Tassa ṭhānato apanīto pitu purohito atthi. So duggato hutvā ekasmiṃ jaragehe vasati. Athekadivasaṃ bodhisatto aññātakavesena rattibhāge nagaraṃ pariggaṇhanto vicarati. Tamenaṃ katakammacorā ekasmiṃ surāpāne suraṃ pivitvā aparampi ghaṭenādāya attano gehaṃ gacchantā antaravīthiyaṃ disvā ‘‘are kosi tva’’nti vatvā paharitvā uttarisāṭakaṃ gahetvā ghaṭaṃ ukkhipāpetvā tāsentā gacchiṃsu. Sopi kho brāhmaṇo tasmiṃ khaṇe nikkhamitvā antaravīthiyaṃ ṭhito nakkhattaṃ olokento rañño amittānaṃ hatthagatabhāvaṃ ñatvā brāhmaṇiṃ āmantesi. Sā ‘‘kiṃ, ayyā’’ti vatvā vegena tassa santikaṃ āgatā. Atha naṃ so āha – ‘‘bhoti amhākaṃ rājā amittānaṃ vasaṃ gato’’ti. ‘‘Ayya, kiṃ te rañño santike pavattiyā, brāhmaṇā jānissantī’’ti.
රාජා බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස සද්‌දං සුත්‌වා ථොකං ගන්‌ත්‌වා ධුත්‌තෙ ආහ – ‘‘දුග්‌ගතොම්‌හි, සාමි, උත්‌තරාසඞ්‌ගං ගහෙත්‌වා විස්‌සජ්‌ජෙථ ම’’න්‌ති. තෙ පුනප්‌පුනං කථෙන්‌තං කාරුඤ්‌ඤෙන විස්‌සජ්‌ජෙසුං. සො තෙසං වසනගෙහං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා නිවත්‌ති. අථ පොරාණකපුරොහිතො බ්‍රාහ්‌මණොපි ‘‘භොති, අම්‌හාකං රාජා අමිත්‌තහත්‌ථතො මුත්‌තො’’ති ආහ. රාජා තම්‌පි සුත්‌වා තම්‌පි ගෙහං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා පාසාදං අභිරුහි. සො විභාතාය රත්‌තියා බ්‍රාහ්‌මණෙ පක්‌කොසාපෙත්‌වා ‘‘කිං ආචරියා රත්‌තිං නක්‌ඛත්‌තං ඔලොකයිත්‌ථා’’ති පුච්‌ඡි. ‘‘ආම, දෙවා’’ති. ‘‘කිං සොභන’’න්‌ති? ‘‘සොභනං, දෙවා’’ති. ‘‘කොචි ගාහො නත්‌ථී’’ති. ‘‘නත්‌ථි, දෙවා’’ති. රාජා ‘‘අසුකගෙහතො බ්‍රාහ්‌මණං පක්‌කොසථා’’ති පොරාණකපුරොහිතං පක්‌කොසාපෙත්‌වා ‘‘කිං, ආචරිය, රත්‌තිං තෙ නක්‌ඛත්‌තං දිට්‌ඨ’’න්‌ති පුච්‌ඡි. ‘‘ආම, දෙවා’’ති. ‘‘අත්‌ථි කොචි ගාහො’’ති. ‘‘ආම, මහාරාජ, අජ්‌ජ රත්‌තිං තුම්‌හෙ අමිත්‌තවසං ගන්‌ත්‌වා මුහුත්‌තෙනෙව මුත්‌තා’’ති. රාජා ‘‘නක්‌ඛත්‌තජානනකෙන නාම එවරූපෙන භවිතබ්‌බ’’න්‌ති සෙසබ්‍රාහ්‌මණෙ නික්‌කඩ්‌ඪාපෙත්‌වා ‘‘බ්‍රාහ්‌මණ, පසන්‌නොස්‌මි තෙ, වරං ත්‌වං ගණ්‌හා’’ති ආහ. ‘‘මහාරාජ, පුත්‌තදාරෙන සද්‌ධිං මන්‌තෙත්‌වා ගණ්‌හිස්‌සාමී’’ති. ‘‘ගච්‌ඡ මන්‌තෙත්‌වා එහී’’ති.
Rājā brāhmaṇassa saddaṃ sutvā thokaṃ gantvā dhutte āha – ‘‘duggatomhi, sāmi, uttarāsaṅgaṃ gahetvā vissajjetha ma’’nti. Te punappunaṃ kathentaṃ kāruññena vissajjesuṃ. So tesaṃ vasanagehaṃ sallakkhetvā nivatti. Atha porāṇakapurohito brāhmaṇopi ‘‘bhoti, amhākaṃ rājā amittahatthato mutto’’ti āha. Rājā tampi sutvā tampi gehaṃ sallakkhetvā pāsādaṃ abhiruhi. So vibhātāya rattiyā brāhmaṇe pakkosāpetvā ‘‘kiṃ ācariyā rattiṃ nakkhattaṃ olokayitthā’’ti pucchi. ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Kiṃ sobhana’’nti? ‘‘Sobhanaṃ, devā’’ti. ‘‘Koci gāho natthī’’ti. ‘‘Natthi, devā’’ti. Rājā ‘‘asukagehato brāhmaṇaṃ pakkosathā’’ti porāṇakapurohitaṃ pakkosāpetvā ‘‘kiṃ, ācariya, rattiṃ te nakkhattaṃ diṭṭha’’nti pucchi. ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Atthi koci gāho’’ti. ‘‘Āma, mahārāja, ajja rattiṃ tumhe amittavasaṃ gantvā muhutteneva muttā’’ti. Rājā ‘‘nakkhattajānanakena nāma evarūpena bhavitabba’’nti sesabrāhmaṇe nikkaḍḍhāpetvā ‘‘brāhmaṇa, pasannosmi te, varaṃ tvaṃ gaṇhā’’ti āha. ‘‘Mahārāja, puttadārena saddhiṃ mantetvā gaṇhissāmī’’ti. ‘‘Gaccha mantetvā ehī’’ti.
සො ගන්‌ත්‌වා බ්‍රාහ්‌මණිඤ්‌ච පුත්‌තඤ්‌ච සුණිසඤ්‌ච දාසිඤ්‌ච පක්‌කොසිත්‌වා ‘‘රාජා මෙ වරං දදාති, කිං ගණ්‌හාමා’’ති පුච්‌ඡි. බ්‍රාහ්‌මණී ‘‘මය්‌හං ධෙනුසතං ආනෙහී’’ති ආහ, පුත්‌තො ඡත්‌තමාණවො නාම ‘‘මය්‌හං කුමුදවණ්‌ණෙහි චතූහි සින්‌ධවෙහි යුත්‌තං ආජඤ්‌ඤරථ’’න්‌ති, සුණිසා ‘‘මය්‌හං මණිකුණ්‌ඩලං ආදිං කත්‌වා සබ්‌බාලඞ්‌කාර’’න්‌ති, පුණ්‌ණා නාම දාසී ‘‘මය්‌හං උදුක්‌ඛලමුසලඤ්‌චෙව සුප්‌පඤ්‌චා’’ති. බ්‍රාහ්‌මණො පන ගාමවරං ගහෙතුකාමො රඤ්‌ඤො සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා ‘‘කිං , බ්‍රාහ්‌මණ, පුච්‌ඡිතො තෙ පුත්‌තදාරො’’ති පුට්‌ඨො ‘‘ආම, දෙව, පුච්‌ඡිතො, අනෙකච්‌ඡන්‌දො’’ති වත්‌වා පඨමං ගාථාද්‌වයමාහ –
So gantvā brāhmaṇiñca puttañca suṇisañca dāsiñca pakkositvā ‘‘rājā me varaṃ dadāti, kiṃ gaṇhāmā’’ti pucchi. Brāhmaṇī ‘‘mayhaṃ dhenusataṃ ānehī’’ti āha, putto chattamāṇavo nāma ‘‘mayhaṃ kumudavaṇṇehi catūhi sindhavehi yuttaṃ ājaññaratha’’nti, suṇisā ‘‘mayhaṃ maṇikuṇḍalaṃ ādiṃ katvā sabbālaṅkāra’’nti, puṇṇā nāma dāsī ‘‘mayhaṃ udukkhalamusalañceva suppañcā’’ti. Brāhmaṇo pana gāmavaraṃ gahetukāmo rañño santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ , brāhmaṇa, pucchito te puttadāro’’ti puṭṭho ‘‘āma, deva, pucchito, anekacchando’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthādvayamāha –
115.
115.
‘‘නානාඡන්‌දා මහාරාජ, එකාගාරෙ වසාමසෙ;
‘‘Nānāchandā mahārāja, ekāgāre vasāmase;
අහං ගාමවරං ඉච්‌ඡෙ, බ්‍රාහ්‌මණී ච ගවං සතං.
Ahaṃ gāmavaraṃ icche, brāhmaṇī ca gavaṃ sataṃ.
116.
116.
‘‘පුත්‌තො ච ආජඤ්‌ඤරථං, කඤ්‌ඤා ච මණිකුණ්‌ඩලං;
‘‘Putto ca ājaññarathaṃ, kaññā ca maṇikuṇḍalaṃ;
යා චෙසා පුණ්‌ණිකා ජම්‌මී, උදුක්‌ඛලංභිකඞ්‌ඛතී’’ති.
Yā cesā puṇṇikā jammī, udukkhalaṃbhikaṅkhatī’’ti.
තත්‌ථ ඉච්‌ඡෙති ඉච්‌ඡාමි. ගවං සතන්‌ති ධෙනූනං ගුන්‌නං සතං. කඤ්‌ඤාති සුණිසා. යා චෙසාති යා එසා අම්‌හාකං ඝරෙ පුණ්‌ණිකා නාම දාසී, සා ජම්‌මී ලාමිකා සුප්‌පමුසලෙහි සද්‌ධිං උදුක්‌ඛලං අභිකඞ්‌ඛති ඉච්‌ඡතීති.
Tattha iccheti icchāmi. Gavaṃ satanti dhenūnaṃ gunnaṃ sataṃ. Kaññāti suṇisā. Yā cesāti yā esā amhākaṃ ghare puṇṇikā nāma dāsī, sā jammī lāmikā suppamusalehi saddhiṃ udukkhalaṃ abhikaṅkhati icchatīti.
රාජා ‘‘සබ්‌බෙසං ඉච්‌ඡිතිච්‌ඡිතං දෙථා’’ති ආණාපෙන්‌තො –
Rājā ‘‘sabbesaṃ icchiticchitaṃ dethā’’ti āṇāpento –
117.
117.
‘‘බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස ගාමවරං, බ්‍රාහ්‌මණියා ගවං සතං;
‘‘Brāhmaṇassa gāmavaraṃ, brāhmaṇiyā gavaṃ sataṃ;
පුත්‌තස්‌ස ආජඤ්‌ඤරථං, කඤ්‌ඤාය මණිකුණ්‌ඩලං;
Puttassa ājaññarathaṃ, kaññāya maṇikuṇḍalaṃ;
යඤ්‌චෙතං පුණ්‌ණිකං ජම්‌මිං, පටිපාදෙථුදුක්‌ඛල’’න්‌ති. – ගාථමාහ;
Yañcetaṃ puṇṇikaṃ jammiṃ, paṭipādethudukkhala’’nti. – gāthamāha;
තත්‌ථ යඤ්‌චෙතන්‌ති යඤ්‌ච එතං පුණ්‌ණිකන්‌ති වදති, තං ජම්‌මිං උදුක්‌ඛලං පටිපාදෙථ සම්‌පටිච්‌ඡාපෙථාති.
Tattha yañcetanti yañca etaṃ puṇṇikanti vadati, taṃ jammiṃ udukkhalaṃ paṭipādetha sampaṭicchāpethāti.
ඉති රාජා බ්‍රාහ්‌මණෙන පත්‌ථිතඤ්‌ච අඤ්‌ඤඤ්‌ච මහන්‌තං යසං දත්‌වා ‘‘ඉතො පට්‌ඨාය අම්‌හාකං කත්‌තබ්‌බකිච්‌චෙසු උස්‌සුක්‌කං ආපජ්‌ජා’’ති වත්‌වා බ්‍රාහ්‌මණං අත්‌තනො සන්‌තිකෙ අකාසි.
Iti rājā brāhmaṇena patthitañca aññañca mahantaṃ yasaṃ datvā ‘‘ito paṭṭhāya amhākaṃ kattabbakiccesu ussukkaṃ āpajjā’’ti vatvā brāhmaṇaṃ attano santike akāsi.
සත්‌ථා ඉමං ධම්‌මදෙසනං ආහරිත්‌වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා බ්‍රාහ්‌මණො ආනන්‌දො අහොසි, රාජා පන අහමෙව අහොසි’’න්‌ති.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā brāhmaṇo ānando ahosi, rājā pana ahameva ahosi’’nti.
නානාඡන්‌දජාතකවණ්‌ණනා නවමා.
Nānāchandajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ජාතකපාළි • Jātakapāḷi / 289. නානාඡන්‌දජාතකං • 289. Nānāchandajātakaṃ
