| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မိလိန္ဒပဉ္ဟပာဠိ • Milindapañhapāḷi |
၃. ဉာဏပညာပဉ္ဟော
3. Ñāṇapaññāpañho
၃. ရာဇာ အာဟ ‘‘ဘန္တေ နာဂသေန, ယသ္သ ဉာဏံ ဥပ္ပန္နံ, တသ္သ ပညာ ဥပ္ပန္နာ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇ, ယသ္သ ဉာဏံ ဥပ္ပန္နံ, တသ္သ ပညာ ဥပ္ပန္နာ’’တိ။ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ယညေဝ ဉာဏံ သာ ယေဝ ပညာ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇ, ယညေဝ ဉာဏံ သာ ယေဝ ပညာ’’တိ။ ‘‘ယသ္သ ပန, ဘန္တေ, တညေဝ ဉာဏံ သာ ယေဝ ပညာ ဥပ္ပန္နာ, ကိံ သမ္မုယ္ဟေယ္ယ သော, ဥဒာဟု န သမ္မုယ္ဟေယ္ယာ’’တိ? ‘‘ကတ္ထစိ, မဟာရာဇ, သမ္မုယ္ဟေယ္ယ, ကတ္ထစိ န သမ္မုယ္ဟေယ္ယာ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ, ဘန္တေ, သမ္မုယ္ဟေယ္ယာ’’တိ? ‘‘အညာတပုဗ္ဗေသု ဝာ, မဟာရာဇ, သိပ္ပဋ္ဌာနေသု, အဂတပုဗ္ဗာယ ဝာ ဒိသာယ, အသ္သုတပုဗ္ဗာယ ဝာ နာမပညတ္တိယာ သမ္မုယ္ဟေယ္ယာ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ န သမ္မုယ္ဟေယ္ယာ’’တိ? ‘‘ယံ ခော ပန, မဟာရာဇ, တာယ ပညာယ ကတံ ‘အနိစ္စ’န္တိ ဝာ ‘ဒုက္ခ’န္တိ ဝာ ‘အနတ္တာ’တိ ဝာ, တဟိံ န သမ္မုယ္ဟေယ္ယာ’’တိ။ ‘‘မောဟော ပနသ္သ, ဘန္တေ, ကုဟိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ? ‘‘မောဟော ခော, မဟာရာဇ, ဉာဏေ ဥပ္ပန္နမတ္တေ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။
3. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, yassa ñāṇaṃ uppannaṃ, tassa paññā uppannā’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, yassa ñāṇaṃ uppannaṃ, tassa paññā uppannā’’ti. ‘‘Kiṃ, bhante, yaññeva ñāṇaṃ sā yeva paññā’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, yaññeva ñāṇaṃ sā yeva paññā’’ti. ‘‘Yassa pana, bhante, taññeva ñāṇaṃ sā yeva paññā uppannā, kiṃ sammuyheyya so, udāhu na sammuyheyyā’’ti? ‘‘Katthaci, mahārāja, sammuyheyya, katthaci na sammuyheyyā’’ti. ‘‘Kuhiṃ, bhante, sammuyheyyā’’ti? ‘‘Aññātapubbesu vā, mahārāja, sippaṭṭhānesu, agatapubbāya vā disāya, assutapubbāya vā nāmapaññattiyā sammuyheyyā’’ti. ‘‘Kuhiṃ na sammuyheyyā’’ti? ‘‘Yaṃ kho pana, mahārāja, tāya paññāya kataṃ ‘anicca’nti vā ‘dukkha’nti vā ‘anattā’ti vā, tahiṃ na sammuyheyyā’’ti. ‘‘Moho panassa, bhante, kuhiṃ gacchatī’’ti? ‘‘Moho kho, mahārāja, ñāṇe uppannamatte tattheva nirujjhatī’’ti.
‘‘ဩပမ္မံ ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ကောစိဒေဝ ပုရိသော အန္ဓကာရဂေဟေ ပဒီပံ အာရောပေယ္ယ, တတော အန္ဓကာရော နိရုဇ္ဈေယ္ယ, အာလောကော ပာတုဘဝေယ္ယ။ ဧဝမေဝ ခော, မဟာရာဇ, ဉာဏေ ဥပ္ပန္နမတ္တေ မောဟော တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။
‘‘Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, kocideva puriso andhakāragehe padīpaṃ āropeyya, tato andhakāro nirujjheyya, āloko pātubhaveyya. Evameva kho, mahārāja, ñāṇe uppannamatte moho tattheva nirujjhatī’’ti.
‘‘ပညာ ပန, ဘန္တေ, ကုဟိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ? ‘‘ပညာပိ ခော, မဟာရာဇ, သကိစ္စယံ ကတ္ဝာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ, ယံ ပန တာယ ပညာယ ကတံ ‘အနိစ္စ’န္တိ ဝာ ‘ဒုက္ခ’န္တိ ဝာ ‘အနတ္တာ’တိ ဝာ, တံ န နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။
‘‘Paññā pana, bhante, kuhiṃ gacchatī’’ti? ‘‘Paññāpi kho, mahārāja, sakiccayaṃ katvā tattheva nirujjhati, yaṃ pana tāya paññāya kataṃ ‘anicca’nti vā ‘dukkha’nti vā ‘anattā’ti vā, taṃ na nirujjhatī’’ti.
‘‘ဘန္တေ နာဂသေန, ယံ ပနေတံ ဗ္ရူသိ ‘ပညာ သကိစ္စယံ ကတ္ဝာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ, ယံ ပန တာယ ပညာယ ကတံ ‘အနိစ္စ’န္တိ ဝာ ‘ဒုက္ခ’န္တိ ဝာ ‘အနတ္တာ’တိ ဝာ, တံ န နိရုဇ္ဈတီ’တိ, တသ္သ ဩပမ္မံ ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ယော ကောစိ ပုရိသော ရတ္တိံ လေခံ ပေသေတုကာမော လေခကံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ပဒီပံ အာရောပေတ္ဝာ လေခံ လိခာပေယ္ယ, လိခိတေ ပန လေခေ ပဒီပံ ဝိဇ္ဈာပေယ္ယ, ဝိဇ္ဈာပိတေပိ ပဒီပေ လေခံ န ဝိနသ္သေယ္ယ။ ဧဝမေဝ ခော, မဟာရာဇ, ပညာ သကိစ္စယံ ကတ္ဝာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ, ယံ ပန တာယ ပညာယ ကတံ ‘အနိစ္စ’န္တိ ဝာ ‘ဒုက္ခ’န္တိ ဝာ ‘အနတ္တာ’တိ ဝာ, တံ န နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။
‘‘Bhante nāgasena, yaṃ panetaṃ brūsi ‘paññā sakiccayaṃ katvā tattheva nirujjhati, yaṃ pana tāya paññāya kataṃ ‘anicca’nti vā ‘dukkha’nti vā ‘anattā’ti vā, taṃ na nirujjhatī’ti, tassa opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, yo koci puriso rattiṃ lekhaṃ pesetukāmo lekhakaṃ pakkosāpetvā padīpaṃ āropetvā lekhaṃ likhāpeyya, likhite pana lekhe padīpaṃ vijjhāpeyya, vijjhāpitepi padīpe lekhaṃ na vinasseyya. Evameva kho, mahārāja, paññā sakiccayaṃ katvā tattheva nirujjhati, yaṃ pana tāya paññāya kataṃ ‘anicca’nti vā ‘dukkha’nti vā ‘anattā’ti vā, taṃ na nirujjhatī’’ti.
‘‘ဘိယ္ယော ဩပမ္မံ ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ပုရတ္ထိမေသု ဇနပဒေသု မနုသ္သာ အနုဃရံ ပဉ္စ ပဉ္စ ဥဒကဃဋကာနိ ဌပေန္တိ အာလိမ္ပနံ ဝိဇ္ဈာပေတုံ, ဃရေ ပဒိတ္တေ တာနိ ပဉ္စ ဥဒကဃဋကာနိ ဃရသ္သူပရိ ခိပန္တိ, တတော အဂ္ဂိ ဝိဇ္ဈာယတိ, ကိံ နု ခော, မဟာရာဇ, တေသံ မနုသ္သာနံ ဧဝံ ဟောတိ ‘ပုန တေဟိ ဃဋေဟိ ဃဋကိစ္စံ ကရိသ္သာမာ’’’တိ? ‘‘န ဟိ, ဘန္တေ, အလံ တေဟိ ဃဋေဟိ, ကိံ တေဟိ ဃဋေဟီ’’တိ? ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ပဉ္စ ဥဒကဃဋကာနိ, ဧဝံ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ သတိန္ဒ္ရိယံ သမာဓိန္ဒ္ရိယံ ပညိန္ဒ္ရိယံ။ ယထာ တေ မနုသ္သာ, ဧဝံ ယောဂာဝစရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ အဂ္ဂိ, ဧဝံ ကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ ပဉ္စဟိ ဥဒကဃဋကေဟိ အဂ္ဂိ ဝိဇ္ဈာပီယတိ, ဧဝံ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယေဟိ ကိလေသာ ဝိဇ္ဈာပိယန္တိ, ဝိဇ္ဈာပိတာပိ ကိလေသာ န ပုန သမ္ဘဝန္တိ။ ဧဝမေဝ ခော, မဟာရာဇ, ပညာ သကိစ္စယံ ကတ္ဝာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ, ယံ ပန တာယ ပညာယ ကတံ ‘အနိစ္စ’န္တိ ဝာ ‘ဒုက္ခ’န္တိ ဝာ ‘အနတ္တာ’တိ ဝာ, တံ န နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, puratthimesu janapadesu manussā anugharaṃ pañca pañca udakaghaṭakāni ṭhapenti ālimpanaṃ vijjhāpetuṃ, ghare paditte tāni pañca udakaghaṭakāni gharassūpari khipanti, tato aggi vijjhāyati, kiṃ nu kho, mahārāja, tesaṃ manussānaṃ evaṃ hoti ‘puna tehi ghaṭehi ghaṭakiccaṃ karissāmā’’’ti? ‘‘Na hi, bhante, alaṃ tehi ghaṭehi, kiṃ tehi ghaṭehī’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, pañca udakaghaṭakāni, evaṃ pañcindriyāni daṭṭhabbāni saddhindriyaṃ vīriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyaṃ. Yathā te manussā, evaṃ yogāvacaro daṭṭhabbo. Yathā aggi, evaṃ kilesā daṭṭhabbā. Yathā pañcahi udakaghaṭakehi aggi vijjhāpīyati, evaṃ pañcindriyehi kilesā vijjhāpiyanti, vijjhāpitāpi kilesā na puna sambhavanti. Evameva kho, mahārāja, paññā sakiccayaṃ katvā tattheva nirujjhati, yaṃ pana tāya paññāya kataṃ ‘anicca’nti vā ‘dukkha’nti vā ‘anattā’ti vā, taṃ na nirujjhatī’’ti.
‘‘ဘိယ္ယော ဩပမ္မံ ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ဝေဇ္ဇော ပဉ္စမူလဘေသဇ္ဇာနိ ဂဟေတ္ဝာ ဂိလာနကံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ တာနိ ပဉ္စမူလဘေသဇ္ဇာနိ ပိသိတ္ဝာ 1 ဂိလာနကံ ပာယေယ္ယ, တေဟိ စ ဒောသာ နိဒ္ဓမေယ္ယုံ, ကိံ နု ခော, မဟာရာဇ, တသ္သ ဝေဇ္ဇသ္သ ဧဝံ ဟောတိ ‘ပုန တေဟိ ပဉ္စမူလဘေသဇ္ဇေဟိ ဘေသဇ္ဇကိစ္စံ ကရိသ္သာမီ’’’တိ? ‘‘န ဟိ, ဘန္တေ, အလံ တေဟိ ပဉ္စမူလဘေသဇ္ဇေဟိ, ကိံ တေဟိ ပဉ္စမူလဘေသဇ္ဇေဟီ’’တိ? ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ပဉ္စမူလဘေသဇ္ဇာနိ, ဧဝံ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ သတိန္ဒ္ရိယံ သမာဓိန္ဒ္ရိယံ ပညိန္ဒ္ရိယံ, ယထာ ဝေဇ္ဇော, ဧဝံ ယောဂာဝစရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ ဗ္ယာဓိ, ဧဝံ ကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ ဗ္ယာဓိတော ပုရိသော, ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ ပဉ္စမူလဘေသဇ္ဇေဟိ ဂိလာနသ္သ ဒောသာ နိဒ္ဓန္တာ, ဒောသေ နိဒ္ဓန္တေ ဂိလာနော အရောဂော ဟောတိ, ဧဝံ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယေဟိ ကိလေသာ နိဒ္ဓမီယန္တိ, နိဒ္ဓမိတာ စ ကိလေသာ န ပုန သမ္ဘဝန္တိ။ ဧဝမေဝ ခော, မဟာရာဇ, ပညာ သကိစ္စယံ ကတ္ဝာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ, ယံ ပန တာယ ပညာယ ကတံ ‘အနိစ္စ’န္တိ ဝာ ‘ဒုက္ခ’န္တိ ဝာ ‘အနတ္တာ’တိ ဝာ, တံ န နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, vejjo pañcamūlabhesajjāni gahetvā gilānakaṃ upasaṅkamitvā tāni pañcamūlabhesajjāni pisitvā 2 gilānakaṃ pāyeyya, tehi ca dosā niddhameyyuṃ, kiṃ nu kho, mahārāja, tassa vejjassa evaṃ hoti ‘puna tehi pañcamūlabhesajjehi bhesajjakiccaṃ karissāmī’’’ti? ‘‘Na hi, bhante, alaṃ tehi pañcamūlabhesajjehi, kiṃ tehi pañcamūlabhesajjehī’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, pañcamūlabhesajjāni, evaṃ pañcindriyāni daṭṭhabbāni saddhindriyaṃ vīriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyaṃ, yathā vejjo, evaṃ yogāvacaro daṭṭhabbo. Yathā byādhi, evaṃ kilesā daṭṭhabbā. Yathā byādhito puriso, evaṃ puthujjano daṭṭhabbo. Yathā pañcamūlabhesajjehi gilānassa dosā niddhantā, dose niddhante gilāno arogo hoti, evaṃ pañcindriyehi kilesā niddhamīyanti, niddhamitā ca kilesā na puna sambhavanti. Evameva kho, mahārāja, paññā sakiccayaṃ katvā tattheva nirujjhati, yaṃ pana tāya paññāya kataṃ ‘anicca’nti vā ‘dukkha’nti vā ‘anattā’ti vā, taṃ na nirujjhatī’’ti.
‘‘ဘိယ္ယော ဩပမ္မံ ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, သင္ဂာမာဝစရော ယောဓော ပဉ္စ ကဏ္ဍာနိ ဂဟေတ္ဝာ သင္ဂာမံ ဩတရေယ္ယ ပရသေနံ ဝိဇေတုံ, သော သင္ဂာမဂတော တာနိ ပဉ္စ ကဏ္ဍာနိ ခိပေယ္ယ, တေဟိ စ ပရသေနာ ဘိဇ္ဇေယ္ယ , ကိံ နု ခော, မဟာရာဇ, တသ္သ သင္ဂာမာဝစရသ္သ ယောဓသ္သ ဧဝံ ဟောတိ ‘ပုန တေဟိ ကဏ္ဍေဟိ ကဏ္ဍကိစ္စံ ကရိသ္သာမီ’’’တိ? ‘‘န ဟိ, ဘန္တေ, အလံ တေဟိ ကဏ္ဍေဟိ, ကိံ တေဟိ ကဏ္ဍေဟီ’’တိ? ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ပဉ္စ ကဏ္ဍာနိ, ဧဝံ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ သတိန္ဒ္ရိယံ သမာဓိန္ဒ္ရိယံ ပညိန္ဒ္ရိယံ။ ယထာ, မဟာရာဇ, သင္ဂာမာဝစရော ယောဓော, ဧဝံ ယောဂာဝစရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ ပရသေနာ, ဧဝံ ကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ ပဉ္စဟိ ကဏ္ဍေဟိ ပရသေနာ ဘိဇ္ဇတိ, ဧဝံ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယေဟိ ကိလေသာ ဘိဇ္ဇန္တိ, ဘဂ္ဂာ စ ကိလေသာ န ပုန သမ္ဘဝန္တိ။ ဧဝမေဝ ခော, မဟာရာဇ, ပညာ သကိစ္စယံ ကတ္ဝာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ, ယံ ပန တာယ ပညာယ ကတံ ‘အနိစ္စ’န္တိ ဝာ ‘ဒုက္ခ’န္တိ ဝာ ‘အနတ္တာ’တိ ဝာ, တံ န နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, saṅgāmāvacaro yodho pañca kaṇḍāni gahetvā saṅgāmaṃ otareyya parasenaṃ vijetuṃ, so saṅgāmagato tāni pañca kaṇḍāni khipeyya, tehi ca parasenā bhijjeyya , kiṃ nu kho, mahārāja, tassa saṅgāmāvacarassa yodhassa evaṃ hoti ‘puna tehi kaṇḍehi kaṇḍakiccaṃ karissāmī’’’ti? ‘‘Na hi, bhante, alaṃ tehi kaṇḍehi, kiṃ tehi kaṇḍehī’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, pañca kaṇḍāni, evaṃ pañcindriyāni daṭṭhabbāni saddhindriyaṃ vīriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyaṃ. Yathā, mahārāja, saṅgāmāvacaro yodho, evaṃ yogāvacaro daṭṭhabbo. Yathā parasenā, evaṃ kilesā daṭṭhabbā. Yathā pañcahi kaṇḍehi parasenā bhijjati, evaṃ pañcindriyehi kilesā bhijjanti, bhaggā ca kilesā na puna sambhavanti. Evameva kho, mahārāja, paññā sakiccayaṃ katvā tattheva nirujjhati, yaṃ pana tāya paññāya kataṃ ‘anicca’nti vā ‘dukkha’nti vā ‘anattā’ti vā, taṃ na nirujjhatī’’ti.
‘‘ကလ္လောသိ, ဘန္တေ နာဂသေနာ’’တိ။
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
ဉာဏပညာပဉ္ဟော တတိယော။
Ñāṇapaññāpañho tatiyo.
Footnotes:
