| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
๖. ญาณราสิฉกฺกนิเทฺทสวณฺณนา
6. Ñāṇarāsichakkaniddesavaṇṇanā
๑๘๓. อิทานิ ฉหิ ราสีหิ อุทฺทิฎฺฐญาเณสุ จตุวีสติสมาธิญาณนิเทฺทเส ตาว กายานุปสฺสนาทีนํ ติณฺณํ จตุกฺกานํ วเสน ทฺวาทสนฺนํ วตฺถูนํ เอเกกสฺมิํ อสฺสาสวเสน เอโก , ปสฺสาสวเสน เอโกติ เทฺว เทฺว สมาธีติ ทฺวาทสสุ วตฺถูสุ จตุวีสติ สมาธโย โหนฺติฯ ฌานกฺขเณ เตหิ สมฺปยุตฺตานิ จตุวีสติสมาธิวเสน ญาณานิฯ
183. Idāni chahi rāsīhi uddiṭṭhañāṇesu catuvīsatisamādhiñāṇaniddese tāva kāyānupassanādīnaṃ tiṇṇaṃ catukkānaṃ vasena dvādasannaṃ vatthūnaṃ ekekasmiṃ assāsavasena eko , passāsavasena ekoti dve dve samādhīti dvādasasu vatthūsu catuvīsati samādhayo honti. Jhānakkhaṇe tehi sampayuttāni catuvīsatisamādhivasena ñāṇāni.
ทฺวาสตฺตติวิปสฺสนาญาณนิเทฺทเส ทีฆํ อสฺสาสาติ ‘‘ทีฆ’’นฺติวุตฺตอสฺสาสโตฯ กิํ วุตฺตํ โหติ? ทีฆํ อสฺสาสเหตุ ฌานํ ปฎิลภิตฺวา สมาหิเตน จิเตฺตน วิปสฺสนากฺขเณ อนิจฺจโต อนุปสฺสนเฎฺฐน วิปสฺสนาติ วุตฺตํ โหติฯ เอส นโย อุตฺตรตฺราปิฯ เตสํเยว ทฺวาทสนฺนํ วตฺถูนํ เอเกกสฺมิํ อสฺสาสวเสน ติโสฺส, ปสฺสาสวเสน ติโสฺสติ ฉ ฉ อนุปสฺสนาติ ทฺวาทสสุ วตฺถูสุ ทฺวาสตฺตติ อนุปสฺสนา โหนฺติฯ ตา เอว ทฺวาสตฺตติ อนุปสฺสนา ทฺวาสตฺตติวิปสฺสนาวเสน ญาณานิฯ
Dvāsattativipassanāñāṇaniddese dīghaṃ assāsāti ‘‘dīgha’’ntivuttaassāsato. Kiṃ vuttaṃ hoti? Dīghaṃ assāsahetu jhānaṃ paṭilabhitvā samāhitena cittena vipassanākkhaṇe aniccato anupassanaṭṭhena vipassanāti vuttaṃ hoti. Esa nayo uttaratrāpi. Tesaṃyeva dvādasannaṃ vatthūnaṃ ekekasmiṃ assāsavasena tisso, passāsavasena tissoti cha cha anupassanāti dvādasasu vatthūsu dvāsattati anupassanā honti. Tā eva dvāsattati anupassanā dvāsattativipassanāvasena ñāṇāni.
นิพฺพิทาญาณนิเทฺทเส อนิจฺจานุปสฺสี อสฺสสนฺติ อนิจฺจานุปสฺสี หุตฺวา อสฺสสโนฺต, อนิจฺจานุปสฺสี หุตฺวา วเตฺตโนฺตติ อโตฺถฯ ‘‘อสฺสส’’นฺติ จ อิทํ วจนํ เหตุอเตฺถ ทฎฺฐพฺพํฯ ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสตีติ นิพฺพิทาญาณนฺติ กลาปสมฺมสนโต ปฎฺฐาย ยาว ภงฺคานุปสฺสนา ปวตฺตวิปสฺสนาญาเณน สงฺขารานํ ยถาสภาวํ ชานาติ, จกฺขุนา ทิฎฺฐมิว จ เตเนว ญาณจกฺขุนา ปสฺสติฯ ตสฺมา นิพฺพิทาญาณํ นามาติ อโตฺถ, สงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทญาณํ นามาติ วุตฺตํ โหติฯ อุปริ ภยตูปฎฺฐานาทีนํ มุญฺจิตุกมฺยตาทีนญฺจ ญาณานํ วิสุํ อาคตตฺตา อิธ ยถาวุตฺตาเนว วิปสฺสนาญาณานิ นิพฺพิทาญาณานีติ เวทิตพฺพานิฯ
Nibbidāñāṇaniddese aniccānupassī assasanti aniccānupassī hutvā assasanto, aniccānupassī hutvā vattentoti attho. ‘‘Assasa’’nti ca idaṃ vacanaṃ hetuatthe daṭṭhabbaṃ. Yathābhūtaṃ jānāti passatīti nibbidāñāṇanti kalāpasammasanato paṭṭhāya yāva bhaṅgānupassanā pavattavipassanāñāṇena saṅkhārānaṃ yathāsabhāvaṃ jānāti, cakkhunā diṭṭhamiva ca teneva ñāṇacakkhunā passati. Tasmā nibbidāñāṇaṃ nāmāti attho, saṅkhāresu nibbindañāṇaṃ nāmāti vuttaṃ hoti. Upari bhayatūpaṭṭhānādīnaṃ muñcitukamyatādīnañca ñāṇānaṃ visuṃ āgatattā idha yathāvuttāneva vipassanāñāṇāni nibbidāñāṇānīti veditabbāni.
นิพฺพิทานุโลมญาณนิเทฺทเส อนิจฺจานุปสฺสี อสฺสสนฺติ อนิจฺจานุปสฺสิโน อสฺสสนฺตสฺสฯ สามิอเตฺถ ปจฺจตฺตวจนํฯ ภยตุปฎฺฐาเน ปญฺญาติวจเนเนว ภยตุปฎฺฐานอาทีนวานุปสฺสนานิพฺพิทานุปสฺสนาญาณานิ วุตฺตานิ โหนฺติ ติณฺณํ เอกลกฺขณตฺตาฯ อิมานิ ตีณิ ญาณานิ อนนฺตรา วุตฺตานํ นิพฺพิทาญาณานํ อนุกูลภาเวน อนุโลมโต นิพฺพิทานุโลมญาณานีติ วุตฺตานิฯ
Nibbidānulomañāṇaniddese aniccānupassī assasanti aniccānupassino assasantassa. Sāmiatthe paccattavacanaṃ. Bhayatupaṭṭhāne paññātivacaneneva bhayatupaṭṭhānaādīnavānupassanānibbidānupassanāñāṇāni vuttāni honti tiṇṇaṃ ekalakkhaṇattā. Imāni tīṇi ñāṇāni anantarā vuttānaṃ nibbidāñāṇānaṃ anukūlabhāvena anulomato nibbidānulomañāṇānīti vuttāni.
นิพฺพิทาปฎิปฺปสฺสทฺธิญาณนิเทฺทเส อนิจฺจานุปสฺสี อสฺสสนฺติ อนนฺตรสทิสเมวฯ ปฎิสงฺขา สนฺติฎฺฐนา ปญฺญาติวจเนเนว มุญฺจิตุกมฺยตาปฎิสงฺขานุปสฺสนาสงฺขารุเปกฺขาญาณานิ วุตฺตานิ โหนฺติ ติณฺณํ เอกลกฺขณตฺตาฯ ‘‘ปฎิสงฺขา สนฺติฎฺฐนา’’ติวจเนเนว อนุโลมญาณมคฺคญาณานิปิ คหิตานิ โหนฺติ ฯ สงฺขารุเปกฺขาญาณอนุโลมญาณานิปิ หิ นิพฺพิทาย สิขาปฺปตฺตตฺตา นิพฺพิทาชนนพฺยาปารปฺปหาเนน นิพฺพิทาปฎิปฺปสฺสทฺธิญาณานิ นาม โหนฺติฯ มคฺคญาณํ ปน นิพฺพิทาปฎิปฺปสฺสทฺธเนฺต อุปฺปชฺชนโต นิพฺพิทาปฎิปฺปสฺสทฺธิญาณํ นาม โหตีติ อติวิย ยุชฺชตีติฯ นิพฺพิทานุโลมญาเณสุ วิย อาทิภูตํ มุญฺจิตุกมฺยตาญาณํ อคฺคเหตฺวา ‘‘ปฎิสงฺขา สนฺติฎฺฐนา’’ติ อเนฺต ญาณทฺวยคฺคหณํ มคฺคญาณสงฺคหณตฺถํฯ มุญฺจิตุกมฺยตาติ หิ วุเตฺต อนุโลมญาณํ สงฺคยฺหติ, น มคฺคญาณํฯ มคฺคญาณญฺหิ มุญฺจิตุกมฺยตา นาม น โหติ, กิจฺจสิทฺธิยํ สนฺติฎฺฐนโต ปน สนฺติฎฺฐนา นาม โหติฯ อฎฺฐกถายมฺปิ จ ‘‘ผุสนาติ อปฺปนา’’ติ วุตฺตํฯ อิทญฺจ มคฺคญาณํ นิพฺพาเน อปฺปนาติ กตฺวา สนฺติฎฺฐนา นาม โหตีติ ‘‘สนฺติฎฺฐนา’’ติวจเนน มคฺคญาณมฺปิ สงฺคยฺหติฯ นิพฺพิทานุโลมญาณานิปิ อตฺถโต นิพฺพิทาญาณาเนว โหนฺตีติ ตานิปิ นิพฺพิทาญาเณหิ สงฺคเหตฺวา นิพฺพิทาปฎิปฺปสฺสทฺธิญาณานีติ นิพฺพิทาคหณเมว กตํ, น นิพฺพิทานุโลมคฺคหณํฯ ตีสุปิ เจเตสุ ญาณฎฺฐกนิเทฺทเสสุ จตุตฺถสฺส ธมฺมานุปสฺสนาจตุกฺกสฺส วเสน วุตฺตานํ จตุนฺนํ วตฺถูนํ เอเกกสฺมิํ อสฺสาสวเสน เอกํ, ปสฺสาสวเสน เอกนฺติ เทฺว เทฺว ญาณานีติ จตูสุ วตฺถูสุ อฎฺฐ ญาณานิ โหนฺติฯ
Nibbidāpaṭippassaddhiñāṇaniddese aniccānupassī assasanti anantarasadisameva. Paṭisaṅkhā santiṭṭhanā paññātivacaneneva muñcitukamyatāpaṭisaṅkhānupassanāsaṅkhārupekkhāñāṇāni vuttāni honti tiṇṇaṃ ekalakkhaṇattā. ‘‘Paṭisaṅkhā santiṭṭhanā’’tivacaneneva anulomañāṇamaggañāṇānipi gahitāni honti . Saṅkhārupekkhāñāṇaanulomañāṇānipi hi nibbidāya sikhāppattattā nibbidājananabyāpārappahānena nibbidāpaṭippassaddhiñāṇāni nāma honti. Maggañāṇaṃ pana nibbidāpaṭippassaddhante uppajjanato nibbidāpaṭippassaddhiñāṇaṃ nāma hotīti ativiya yujjatīti. Nibbidānulomañāṇesu viya ādibhūtaṃ muñcitukamyatāñāṇaṃ aggahetvā ‘‘paṭisaṅkhā santiṭṭhanā’’ti ante ñāṇadvayaggahaṇaṃ maggañāṇasaṅgahaṇatthaṃ. Muñcitukamyatāti hi vutte anulomañāṇaṃ saṅgayhati, na maggañāṇaṃ. Maggañāṇañhi muñcitukamyatā nāma na hoti, kiccasiddhiyaṃ santiṭṭhanato pana santiṭṭhanā nāma hoti. Aṭṭhakathāyampi ca ‘‘phusanāti appanā’’ti vuttaṃ. Idañca maggañāṇaṃ nibbāne appanāti katvā santiṭṭhanā nāma hotīti ‘‘santiṭṭhanā’’tivacanena maggañāṇampi saṅgayhati. Nibbidānulomañāṇānipi atthato nibbidāñāṇāneva hontīti tānipi nibbidāñāṇehi saṅgahetvā nibbidāpaṭippassaddhiñāṇānīti nibbidāgahaṇameva kataṃ, na nibbidānulomaggahaṇaṃ. Tīsupi cetesu ñāṇaṭṭhakaniddesesu catutthassa dhammānupassanācatukkassa vasena vuttānaṃ catunnaṃ vatthūnaṃ ekekasmiṃ assāsavasena ekaṃ, passāsavasena ekanti dve dve ñāṇānīti catūsu vatthūsu aṭṭha ñāṇāni honti.
วิมุตฺติสุขญาณนิเทฺทเส ปหีนตฺตาติ ปหานํ ทเสฺสตฺวา ตสฺส ปหานสฺส สมุเจฺฉทปฺปหานตฺตํ ทเสฺสโนฺต สมุจฺฉินฺนตฺตาติ อาหฯ วิมุตฺติสุเข ญาณนฺติ ผลวิมุตฺติสุขสมฺปยุตฺตญาณญฺจ ผลวิมุตฺติสุขารมฺมณปจฺจเวกฺขณญาณญฺจฯ อนุสยวตฺถุสฺส กิเลสสฺส ปหาเนน ปริยุฎฺฐานทุจฺจริตวตฺถุปฺปหานํ โหตีติ ทสฺสนตฺถํ ปุน อนุสยานํ ปหานํ วุตฺตํฯ เอกวีสติผลญาณํ สนฺธาย ปหีนกิเลสคณนายปิ ญาณคณนา กตา โหติ, ปจฺจเวกฺขณญาณญฺจ สนฺธาย ปหีนกิเลสปจฺจเวกฺขณคณนาย ผลปจฺจเวกฺขณญาณคณนา กตา โหตีติฯ
Vimuttisukhañāṇaniddese pahīnattāti pahānaṃ dassetvā tassa pahānassa samucchedappahānattaṃ dassento samucchinnattāti āha. Vimuttisukhe ñāṇanti phalavimuttisukhasampayuttañāṇañca phalavimuttisukhārammaṇapaccavekkhaṇañāṇañca. Anusayavatthussa kilesassa pahānena pariyuṭṭhānaduccaritavatthuppahānaṃ hotīti dassanatthaṃ puna anusayānaṃ pahānaṃ vuttaṃ. Ekavīsatiphalañāṇaṃ sandhāya pahīnakilesagaṇanāyapi ñāṇagaṇanā katā hoti, paccavekkhaṇañāṇañca sandhāya pahīnakilesapaccavekkhaṇagaṇanāya phalapaccavekkhaṇañāṇagaṇanā katā hotīti.
ญาณราสิฉกฺกนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Ñāṇarāsichakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
สทฺธมฺมปฺปกาสินิยา ปฎิสมฺภิทามคฺคฎฺฐกถาย
Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmaggaṭṭhakathāya
อานาปานสฺสติกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Ānāpānassatikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๖. ญาณราสิฉกฺกนิเทฺทโส • 6. Ñāṇarāsichakkaniddeso
