Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੬. ਞਾਣਰਾਸਿਛਕ੍ਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
6. Ñāṇarāsichakkaniddesavaṇṇanā
੧੮੩. ਇਦਾਨਿ ਛਹਿ ਰਾਸੀਹਿ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਞਾਣੇਸੁ ਚਤੁવੀਸਤਿਸਮਾਧਿਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਤਾવ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ વਸੇਨ ਦ੍વਾਦਸਨ੍ਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨ ਏਕੋ , ਪਸ੍ਸਾਸવਸੇਨ ਏਕੋਤਿ ਦ੍વੇ ਦ੍વੇ ਸਮਾਧੀਤਿ ਦ੍વਾਦਸਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਚਤੁવੀਸਤਿ ਸਮਾਧਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਝਾਨਕ੍ਖਣੇ ਤੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਿ ਚਤੁવੀਸਤਿਸਮਾਧਿવਸੇਨ ਞਾਣਾਨਿ।
183. Idāni chahi rāsīhi uddiṭṭhañāṇesu catuvīsatisamādhiñāṇaniddese tāva kāyānupassanādīnaṃ tiṇṇaṃ catukkānaṃ vasena dvādasannaṃ vatthūnaṃ ekekasmiṃ assāsavasena eko , passāsavasena ekoti dve dve samādhīti dvādasasu vatthūsu catuvīsati samādhayo honti. Jhānakkhaṇe tehi sampayuttāni catuvīsatisamādhivasena ñāṇāni.
ਦ੍વਾਸਤ੍ਤਤਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਦੀਘਂ ਅਸ੍ਸਾਸਾਤਿ ‘‘ਦੀਘ’’ਨ੍ਤਿવੁਤ੍ਤਅਸ੍ਸਾਸਤੋ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਦੀਘਂ ਅਸ੍ਸਾਸਹੇਤੁ ਝਾਨਂ ਪਟਿਲਭਿਤ੍વਾ ਸਮਾਹਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਉਤ੍ਤਰਤ੍ਰਾਪਿ। ਤੇਸਂਯੇવ ਦ੍વਾਦਸਨ੍ਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨ ਤਿਸ੍ਸੋ, ਪਸ੍ਸਾਸવਸੇਨ ਤਿਸ੍ਸੋਤਿ ਛ ਛ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਦ੍વਾਦਸਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਦ੍વਾਸਤ੍ਤਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਾ ਏવ ਦ੍વਾਸਤ੍ਤਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਦ੍વਾਸਤ੍ਤਤਿવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਞਾਣਾਨਿ।
Dvāsattativipassanāñāṇaniddese dīghaṃ assāsāti ‘‘dīgha’’ntivuttaassāsato. Kiṃ vuttaṃ hoti? Dīghaṃ assāsahetu jhānaṃ paṭilabhitvā samāhitena cittena vipassanākkhaṇe aniccato anupassanaṭṭhena vipassanāti vuttaṃ hoti. Esa nayo uttaratrāpi. Tesaṃyeva dvādasannaṃ vatthūnaṃ ekekasmiṃ assāsavasena tisso, passāsavasena tissoti cha cha anupassanāti dvādasasu vatthūsu dvāsattati anupassanā honti. Tā eva dvāsattati anupassanā dvāsattativipassanāvasena ñāṇāni.
ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਹੁਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ, ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਹੁਤ੍વਾ વਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅਸ੍ਸਸ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਇਦਂ વਚਨਂ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੇ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਥਾਭੂਤਂ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਞਾਣਨ੍ਤਿ ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਭਙ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਪવਤ੍ਤવਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਯਥਾਸਭਾવਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਟ੍ਠਮਿવ ਚ ਤੇਨੇવ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਞਾਣਂ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਞਾਣਂ ਨਾਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਉਪਰਿ ਭਯਤੂਪਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾਦੀਨਞ੍ਚ ਞਾਣਾਨਂ વਿਸੁਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਇਧ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਞਾਣਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।
Nibbidāñāṇaniddese aniccānupassī assasanti aniccānupassī hutvā assasanto, aniccānupassī hutvā vattentoti attho. ‘‘Assasa’’nti ca idaṃ vacanaṃ hetuatthe daṭṭhabbaṃ. Yathābhūtaṃ jānāti passatīti nibbidāñāṇanti kalāpasammasanato paṭṭhāya yāva bhaṅgānupassanā pavattavipassanāñāṇena saṅkhārānaṃ yathāsabhāvaṃ jānāti, cakkhunā diṭṭhamiva ca teneva ñāṇacakkhunā passati. Tasmā nibbidāñāṇaṃ nāmāti attho, saṅkhāresu nibbindañāṇaṃ nāmāti vuttaṃ hoti. Upari bhayatūpaṭṭhānādīnaṃ muñcitukamyatādīnañca ñāṇānaṃ visuṃ āgatattā idha yathāvuttāneva vipassanāñāṇāni nibbidāñāṇānīti veditabbāni.
ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਲੋਮਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਸਾਮਿਅਤ੍ਥੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਂ। ਭਯਤੁਪਟ੍ਠਾਨੇ ਪਞ੍ਞਾਤਿવਚਨੇਨੇવ ਭਯਤੁਪਟ੍ਠਾਨਆਦੀਨવਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਿਣ੍ਣਂ ਏਕਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਾ। ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਞਾਣਾਨਿ ਅਨਨ੍ਤਰਾ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਞਾਣਾਨਂ ਅਨੁਕੂਲਭਾવੇਨ ਅਨੁਲੋਮਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਲੋਮਞਾਣਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ।
Nibbidānulomañāṇaniddese aniccānupassī assasanti aniccānupassino assasantassa. Sāmiatthe paccattavacanaṃ. Bhayatupaṭṭhāne paññātivacaneneva bhayatupaṭṭhānaādīnavānupassanānibbidānupassanāñāṇāni vuttāni honti tiṇṇaṃ ekalakkhaṇattā. Imāni tīṇi ñāṇāni anantarā vuttānaṃ nibbidāñāṇānaṃ anukūlabhāvena anulomato nibbidānulomañāṇānīti vuttāni.
ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਸਦਿਸਮੇવ। ਪਟਿਸਙ੍ਖਾ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨਾ ਪਞ੍ਞਾਤਿવਚਨੇਨੇવ ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਞਾਣਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਿਣ੍ਣਂ ਏਕਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਾ। ‘‘ਪਟਿਸਙ੍ਖਾ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨਾ’’ਤਿવਚਨੇਨੇવ ਅਨੁਲੋਮਞਾਣਮਗ੍ਗਞਾਣਾਨਿਪਿ ਗਹਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ । ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਞਾਣਅਨੁਲੋਮਞਾਣਾਨਿਪਿ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਜਨਨਬ੍ਯਾਪਾਰਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਞਾਣਾਨਿ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਨ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਞਾਣਂ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਲੋਮਞਾਣੇਸੁ વਿਯ ਆਦਿਭੂਤਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾਞਾਣਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਪਟਿਸਙ੍ਖਾ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨਾ’’ਤਿ ਅਨ੍ਤੇ ਞਾਣਦ੍વਯਗ੍ਗਹਣਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣਸਙ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ। ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅਨੁਲੋਮਞਾਣਂ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤਿ, ਨ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ। ਮਗ੍ਗਞਾਣਞ੍ਹਿ ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ, ਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿਯਂ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨਤੋ ਪਨ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਮ੍ਪਿ ਚ ‘‘ਫੁਸਨਾਤਿ ਅਪ੍ਪਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਞ੍ਚ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਅਪ੍ਪਨਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨਾ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨਾ’’ਤਿવਚਨੇਨ ਮਗ੍ਗਞਾਣਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਲੋਮਞਾਣਾਨਿਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਞਾਣਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤਾਨਿਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਞਾਣੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਞਾਣਾਨੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਗਹਣਮੇવ ਕਤਂ, ਨ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਲੋਮਗ੍ਗਹਣਂ। ਤੀਸੁਪਿ ਚੇਤੇਸੁ ਞਾਣਟ੍ਠਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇਸੁ ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਚਤੁਕ੍ਕਸ੍ਸ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨ ਏਕਂ, ਪਸ੍ਸਾਸવਸੇਨ ਏਕਨ੍ਤਿ ਦ੍વੇ ਦ੍વੇ ਞਾਣਾਨੀਤਿ ਚਤੂਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਅਟ੍ਠ ਞਾਣਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Nibbidāpaṭippassaddhiñāṇaniddese aniccānupassī assasanti anantarasadisameva. Paṭisaṅkhā santiṭṭhanā paññātivacaneneva muñcitukamyatāpaṭisaṅkhānupassanāsaṅkhārupekkhāñāṇāni vuttāni honti tiṇṇaṃ ekalakkhaṇattā. ‘‘Paṭisaṅkhā santiṭṭhanā’’tivacaneneva anulomañāṇamaggañāṇānipi gahitāni honti . Saṅkhārupekkhāñāṇaanulomañāṇānipi hi nibbidāya sikhāppattattā nibbidājananabyāpārappahānena nibbidāpaṭippassaddhiñāṇāni nāma honti. Maggañāṇaṃ pana nibbidāpaṭippassaddhante uppajjanato nibbidāpaṭippassaddhiñāṇaṃ nāma hotīti ativiya yujjatīti. Nibbidānulomañāṇesu viya ādibhūtaṃ muñcitukamyatāñāṇaṃ aggahetvā ‘‘paṭisaṅkhā santiṭṭhanā’’ti ante ñāṇadvayaggahaṇaṃ maggañāṇasaṅgahaṇatthaṃ. Muñcitukamyatāti hi vutte anulomañāṇaṃ saṅgayhati, na maggañāṇaṃ. Maggañāṇañhi muñcitukamyatā nāma na hoti, kiccasiddhiyaṃ santiṭṭhanato pana santiṭṭhanā nāma hoti. Aṭṭhakathāyampi ca ‘‘phusanāti appanā’’ti vuttaṃ. Idañca maggañāṇaṃ nibbāne appanāti katvā santiṭṭhanā nāma hotīti ‘‘santiṭṭhanā’’tivacanena maggañāṇampi saṅgayhati. Nibbidānulomañāṇānipi atthato nibbidāñāṇāneva hontīti tānipi nibbidāñāṇehi saṅgahetvā nibbidāpaṭippassaddhiñāṇānīti nibbidāgahaṇameva kataṃ, na nibbidānulomaggahaṇaṃ. Tīsupi cetesu ñāṇaṭṭhakaniddesesu catutthassa dhammānupassanācatukkassa vasena vuttānaṃ catunnaṃ vatthūnaṃ ekekasmiṃ assāsavasena ekaṃ, passāsavasena ekanti dve dve ñāṇānīti catūsu vatthūsu aṭṭha ñāṇāni honti.
વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾਤਿ ਪਹਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਹਾਨਸ੍ਸ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਹਾਨਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਞਾਣਞ੍ਚ ਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਾਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਞ੍ਚ। ਅਨੁਸਯવਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਪਹਾਨੇਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਦੁਚ੍ਚਰਿਤવਤ੍ਥੁਪ੍ਪਹਾਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਪੁਨ ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਕવੀਸਤਿਫਲਞਾਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਹੀਨਕਿਲੇਸਗਣਨਾਯਪਿ ਞਾਣਗਣਨਾ ਕਤਾ ਹੋਤਿ, ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਞ੍ਚ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਹੀਨਕਿਲੇਸਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਗਣਨਾਯ ਫਲਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਗਣਨਾ ਕਤਾ ਹੋਤੀਤਿ।
Vimuttisukhañāṇaniddese pahīnattāti pahānaṃ dassetvā tassa pahānassa samucchedappahānattaṃ dassento samucchinnattāti āha. Vimuttisukhe ñāṇanti phalavimuttisukhasampayuttañāṇañca phalavimuttisukhārammaṇapaccavekkhaṇañāṇañca. Anusayavatthussa kilesassa pahānena pariyuṭṭhānaduccaritavatthuppahānaṃ hotīti dassanatthaṃ puna anusayānaṃ pahānaṃ vuttaṃ. Ekavīsatiphalañāṇaṃ sandhāya pahīnakilesagaṇanāyapi ñāṇagaṇanā katā hoti, paccavekkhaṇañāṇañca sandhāya pahīnakilesapaccavekkhaṇagaṇanāya phalapaccavekkhaṇañāṇagaṇanā katā hotīti.
ਞਾਣਰਾਸਿਛਕ੍ਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Ñāṇarāsichakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਕਾਸਿਨਿਯਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਟ੍ਠਕਥਾਯ
Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmaggaṭṭhakathāya
ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Ānāpānassatikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੬. ਞਾਣਰਾਸਿਛਕ੍ਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 6. Ñāṇarāsichakkaniddeso